|
| |
| |
| |
Huys-raet
Voor Nieu-ghehoude jonghe-lieden:
Dat is,
Ghedenckweerdighe spreucken en spreeck-woorden, raeckende de huys-houdinge met den ghevolge van dien.
NAdien, gunstighe leser, dat hier (om aen dit werck een ghedaente van een behoorlick boeckte geven) noch eenige bladeren scheenen van no den te wesen
| |
| |
boven het voor gaende: Soo heb ick geoordeelt niet buyten reden te wesen, inghevalle wy na de voorgaende Maeghde-klachten hier deden volgen den Huys-raet voor nieu-gehoude Ionge-lieden wetende dat verschey de maegde-klachten door soo danighen huys-raet bequamelick by vele konnen werden wegh-ghenomen, soo wanneer de selve nae rechten eysch van saecken werdt ghebruyckt. Wy hebben boven dien gemeynt dat de gront-reghels dienende tot onder houdinghe ende verbeteringhe van de ghesontheyt, by den selven huys-raet wel dienden gevoegt te werden: en daerom sult ghy de selven ten dienste, goede lants-lieden, mede hier
| |
| |
achter vinden; met een gheluck-wensinghe aen seker nieu-ghehoude, juyst op het sluyten van dit werck by den schryver aen de selve vereert: de welcke nadien alle nieu ghehoude kan dienstigh wesen, soo hebben wy des u mede deelachtig willen maken, en my wederom bevelende in uwe goede gunste, blyve als noch en altijt
V.E. gansch dienst bereyde
Matthias Havius.
| |
| |
| |
Rakende de onderlinghe plichten tusschen man en wyf.
WYsheyt in mans, gedult in vrouwen,
Dat kan het huysin rusten houwen.
Vrou, sijt ghy schamel, ofte rijck,
En brengt geē hooft tē houwelijck.
Laet dit een korsel man onthouwen,
Van wel tespreken, goede vrouwen.
Een out woordt kan ons dit betuygen,
Voor korte vrouwen moetmen buygen.
| |
| |
Vrouwen en peeren die niet en kraken,
Die houdmen alderbest te smaken.
Een vette hin, een mag'ren haen,
Dat wort gheoordeelt wel te staen.
En siet niet, mans, weest blint ghy vrouwen;
Dat sal het huys in rusten houwen.
Op quade woorden, goede reden,
Stelt menigh korsel hooft te vreden.
Indien de man is heus en soet
Het wijf vergeet haer eyghen bloet.
Een jonge vrou, een meulenrat,
Daer aen ontbreect gemeenlick wat.
Wie trout ontrent sijn oude jaren,
| |
| |
Die laet sijn goede dagen varen.
Het soet en'tsuer van't echte bet
Dat diēt in stilte wech geset.
Een vrouwe lieft, of welsy haet;
Want seldē houdtse middelmaet.
'Tnachtegaeltjen op de peul
Dat vermach te byster veul.
Geen wagen oyt soo sacht en reet,
Die somtijts niet een stootjen leet.
Waer rijster oyt soo schoonen dagh,
Of daer komt wel een donderslagh?
Daer de meester uyt is, is t'huys doot.
Daer de meester doot is, verroest de klopper.
Een mal wijf dat begint te dwasen,
Dat moet begaen, of anders rasen.
| |
| |
'Tis in het huys gheheel verdraeyt,
Daer 'thaentje swijght, en 'thintje kraeyt.
'Tis in het huys een groot verdriet,
Daer 'thinje kraeyt, en'thaētje niet.
Alwaer de spin-rock dwingt het sweert,
Daer staet het qualic met den weert.
Mans cere, vrouwen deught.
Een dack dat leect, en quade wijven,
Die kunnē goede mans verdryven.
Hy wint veel die een hoer verliest,
En dan een eerbaer wijf verkiest.
Hebj'in't bordeel den eenen voet,
Weet dat de tweed'in't gasthuys moet.
En straft of streelt u vrouwe niet,
Daer'tyemant hoort, of yemant siet.
| |
| |
Alwat in't bedde wort ge - sproken,
Dient met de lakens toegheloken.
Als 'twijf spreeckt qualic van den man,
Dan spreecktmer niet tē besten van.
Het beste stuck van't huys - bedrijf,
Dat is een goet, en hantsaem wijf,
Het ooghe van den heer dat maeckt de peerden vet,
Het ooghe van de vrou dat maeckt de kamers net,
Ghy huys-waert, hier dient op ghelet,
Eerst op te sijn, en laetst to bedt.
Quade beenen, goede wijven,
Dienē wel in huys te blyvē.
Een wijf draeght meer uyt met een lepel,
| |
| |
Als een man in-brenght met een schepel.
Ongeschickt, en vuyl bedrijf,
Maeckt van schoon, een leelick wijf.
Al heeft de meyt een schoonen schyn,
Het wijfdat wil de vrouwe sijn.
Kent hier uyt alle vrouwen sinnen,
Wie veeltijts spieg'len, sel - den spinnen,
Dit heb ick dickwils hooren seggen,
'Tsijn quade hinnen die buyten leggen.
Onthout dit, weerde vrient, het is een wijse raet;
Ontklect u nimmermeer eer dat ghy slapen gaet.
Het spreeck-woort wil seggen, dat men niet al syn middelen aen kinderen of vriendē en moet over setten, eer men komt te sterven.
| |
| |
Geen wijf so fel, offy heeft deernis met haer boter.
Ghelooftet vrienden, sonder sparen
Kan yemant winnen, niet vergaren.
Doet by een kleyntje dickmael wat,
Soo wortet noch een groote schat.
Hy sy dan schamel, ofte rijc,
Wie weynigh hoeft, is Godt ghelijck.
Spillen is een quae gewente,
Sparen is een wisse rente.
Karigheyt is huys-verdriet,
En sparigheydt en wallight niet.
Al dat men spaert is eerst gewonnen;
Het beste webb'wort t'huys gesponnen.
| |
| |
Met wel te winnen, en wel te sparen,
Soo kanmen machtigh goet vergaren.
Terwijl eē dwaes sijn herssēs quelt
Om grooter goet, en meerder gelt;
Soo leeft een wijser verghenoegt
Met dat hem God heeft toegevoegt.
Een buyghsaem hert dat kan hem voegen,
En wijsheydt laet haer haest vernoegen.
Ick hou dien voer-man voor gheleert,
Die wel op enge wegen keert
Veel klaeghter als het noch te vroegh is,
Noyt isser weynigh daer ge - noegh is.
Sijn ampt te doen met stage vlijt,
En voor-raet op den rechten tijt,
Dat maeckt een eerlick huys verblyt
| |
| |
Die sijn meel laet ouwen,
En sijn broot laet kouwen,
Sijn bier in tijts brouwen,
'Tbaet hem 'sjaers een mont te houwen.
Groen hout, heet broodt, en nieuwen wijn,
En kā voor t'huys niet dien - stigh sijn.
Met enckele veertjens soo plucktmen de vinck kael.
Wanneer de tijdt gheeft nieu ge was,
Weest dan in't koopen niet te ras,
Maer toeft eē weynigh, sydy wijs;
Want 'tscheelt de helft wel in de prijs.
Fluweel en sijd' is selsaem kruyt,
Het blust het vyer de keucken uyt.
Leuy, en lecker, en veel to meugen,
Zijn drie dinghen die niet en deugen.
| |
| |
'Tis te laet gespaert, als de boter op den bodem is.
Een groote schoen, eē kleyne voet,
En dede noyt sijn meester goet.
Wie kleyn is, en doet als de groote,
Stelt dien van nu aen by de bloote.
Groote schepen, groote zee,
Groote wey, voor machtigh vee.
Een kleynen oven, al is hy kout,
En behoeft maer weynigh hout.
| |
| |
Een kleyne pot van kleyne lieden
Die kan met kleyne moeyte sieden.
De kleyne keuckens en enge schouwen,
Die sijn't die ruyme kamers bouwen.
Een platte beurs, een hoogh gemoet,
En dede noyt syn meester goet.
Tis dan best,
By groote torens, als wy bevinden,
Daer waeyen veel-tijts groote winden.
Die vroeg al 'thachjen heeft ontbeten,
Watsal hy op den middagh eten?
Al wat dier is, dient niet ghelaten,
| |
| |
Al wat goe koop is, niet gekocht.
Oock diere koop kan somtijts baten,
Somtijdts dient goede koop gelaten.
Weet dat niet alle dingh in huys en dient gebrocht;
Want dat men niet en hoeft is altijt dier gekocht.
Indien ghy niet te veel en wint,
Soo weest tot koopen niet gesint.
Die een ambacht heeft gheleert,
Krijgt de kost, waer hyverkeert.
Een ambacht heeft eé gulden bodem.
Verstelt noch eens u kinderlueren,
| |
| |
Sysullen noch een jaertjen dueren.
Gheen schip soo oudt, sey schippers meysje,
Of't doet noch somtijts wel een reysje.
Ghy, die wilt wesen hups en net,
Draegt staeg een naelt en garen met.
Legt somers den winter rock in de kas,
Soo komts' u weder eens te pas,
Vrient, hebje machtig goet, soo maecktet metter eer;
Want goet en is geé goet, als by een goeden heer.
Of't moet uyt in der noot
My dunckt hy is in goeden staet,
Die sonder schuldt te bedde gaet.
De leeuwerck singht vrolick, om datse op den Mey-dag geen huys-huer te betaleu heeft.
| |
| |
Een achter-deur aen eenigh huys
Die is ghelijck een lecke sluys:
Ghy, vrient, die hebt een achter-dour,
Gaet hangter vry smits-dochter veur.
Die sijn peert door een ander voedt,
Mocht in persoon wel gaen te voet.
Goede ghesellen zyn quade huys-houwers.
Beter een schaep, als een aep,
Een balck, als een valck.
Wie meer van apen, als van schapen houwen,
Die siet men licht een kael aers-gat krouwen.
| |
| |
| |
Blijft binnen u schelpen,
Weest in't verhuysen niet te los,
De steen die rolt, en gaert geé mos.
Ver van sijn goet, nae by sijn schade;
Want hoe men haest, men komt te spade.
Wie verre biert, die spilt veel tonnen,
En t'ende 'sjaers niet veel gewonnen.
Geen beter mis komt op het lant,
Als 'smeesters oog, en 'sheeren hant.
Als de kat van huys is, dan hebben de muysen haren vollen loop,
Veel verhuysen kost veel bed-stroo.
Elck vogel prijst sijn nest;
En die is hem alder-best,
| |
| |
Noyt vryheydt was soo dier gekocht.
Of sy en heeft meet uytghebrocht.
So ghy u bry-pot blasen kont
En roept daer toe geé vreemden mont,
En wacht niet van u naeste bloet
Al wat gy sellifs niet en doct.
Die de koe sijn is, grijptse by den steert.
Let op u eygen saken, heer,
Men hinct niet van eens anders seer.
Een dwaes is in zyn huys soo vroet,
Als oyt een wijs man elders doct,
De papegaey weet desen trec,
Sy lost geen voet, of vest den beck.
Indien gy hebt verslete schoe
En wiltse nimmer van u doen
| |
| |
Maer houdtse tot ghy beter siet,
Of anders, vrient, unaeckt verdriet.
Gheen bode wasser oyt soo goet,
Ghelijck een eyghen meester doet.
Die maer aen eyghen slaet zyn hant,
'Tis wonder soo hy sich verbrant.
| |
Winste en verlies.
AL te wijs kan niet beginnen,
Al te geck kan niet versinnen;
Tusschen mal, en tusschen vroet,
Wint men wel het meeste goet.
Die dit en gint gheduerigh schromen,
Hoe konnen die tot rijckdom komen?
| |
| |
'Tmach waeyen, stil zyn, vloeyen, of ebben,
Die niet en waeght en sal niet hebben.
Sonder wagen niet vergaren,
Sonder wijsheyt niet bewaren.
Die elcke veer wil sien en raken,
Hoe kan die oyt een bedde maken?
Alle officien zyn smeerig, sey t'kosters wijf, en kreegh een eynde-keers uyt de kerck.
In de rommelinghen is't vet.
By t'volck is de neeringh, sey de mossel-man, en quam met de mosselen in de kerck,
Wie vis voor visschers deur wil vangen,
| |
| |
Die mocht zyn net wel elders hangen,
De beste jagers sullen jagen
Daer sy geen jaghers eerst on sagen.
De vogels willen kersen eten,
Schoonse dat van geen planten weten.
De kat wou wel den vis ghenaken,
Maer vreest haer pooten nat te maken.
Dit oude woort duert heden noch,
Men doet geen voordeel met bedroch.
Wie binnen s'jaers wil alles vangen,
Die mocht wel voor den winter hangen.
Met verloopen water en maelt geen meul,
Elck spreeckt van de mart nae hy verkocht heeft.
| |
| |
Ghelooft hun niet te veel die van de jaer-mart komen,
Want voor haer listigh woort is noch al vry te schromen;
Maer, vrienden, soo ghy wilt hier in een vaster raet,
Soo let, tot u bericht wie datter weder gaet.
Zijt ghy een esel in der daet,
En neemt geen leeu tot mede-maet.
Waer ghy dē gront niet klaer en siet,
En gaet daer in het water niet.
Tusschen neus, en tusschen lippen,
Kan een goede kans ontglippen,
Die met kroonen winnen, en stuyvers wagen,
Die zyn bevrijt voor harde slagen.
Lancksamen rijckdom is saligst'.
Een schaft is beter in de hant,
Als seven gansen op de strant.
Een stille mool en maect geen meel.
| |
| |
Een vos die slaept, een drooge keel,
Die gheenen ael weet op te langen
En plagh gheen kabeljaeu te vangen.
Wie worter tot yets groots gebracht
Die eerst het kleyntjen niet en acht?
Het staet gheschreven op de vloer,
Ghelijck het quam, alsoo het voer.
Het staet gheschreven op den heert,
Soo gewonnen, so verteert.
Onder het zeyltjen is't goet roeyen,
Want't sal niemant licht vermoeyen.
Niet al de eyers onder eene hen.
Soo ghy op't kleyntse niet en let,
Het groote wort u los geset.
Die wel aen sijné acker doet,
Die doet ghewis hem weder goet.
| |
| |
Groote visschen scheuren't net,
Soo ghy daer niet op en let.
Geen vogels moghen sy verschricken,
Die op de vogels willen micken.
Die altijt wil voordeel doé, moet lombaert houwen.
Daer zynder die soo veel met spijcker-rapen winnen, als sy met den brant verliesen.
Geen voghel vloogh oyt so hoogh, of hy moest zyn kost op d'aerde soecken.
Armoede is leuyheyts loon.
Godt geeft de voghelen de kost, maersy moetender om vliegen.
De vogels krijgen wel de kost
Maer zyn van moeyte niet verlost.
| |
| |
Ten zy de slangh verslint een slangh,
Sy wort geen draeck haer leven langh.
Een raef moet nutten sonder krassen,
Een hont moet knagen sonder bassen,
Heeft yemant gelt dat schoo ne blinckt,
Die maecke dattet niet en klinckt,
Gaen uwe saken naer uwenschen,
Danct God, maer pocht niet by de menschen.
Wint ghy, soo laet van roemen af;
Een stille seugh die eet den draf.
Soo dickwils als 'tschaepje bleet, verliestet een beetjen.
'Tis best dat 'tschaep in stilheyt eet;
Want als het bleet, 'tverliest een beet.
Een ey dat noch is ongeleyt,
Daer van en dient niet veel geseyt.
| |
| |
Ghy segt ons, vrient, ten kan niet missen,
In groote waters groote vissen;
Maer hier, op dient te zyn gelet,
De groote vissen scheuren 't net,
Het zy in't velt, of in het koren,
Een recht wey-man placht naeu te sporen.
De vos die placht dan best to varen,
Wanneer de boeren leelickst baren.
Benijt is beter als beklaeght,
Wanneer het God alsoo behaeght.
Vette vogels, gladde veeren;
Wel te winnen, wel verteeren
Die om yette koopen poogen,
| |
| |
Hoeven meer als hondert oogen;
Maereen wort genoegh gheacht,
Alsmen tot verkoopen tracht
De winnende hant is milde.
Krijght een beurs rimpels, die eertijts vol was,
Het aensicht krijght rimpels dat eertijts bol was.
Wist ymant wat geschiedé sal
Wift yemant wat ghebeuren sou,
Hy dede schier al wat hy wou.
Het is voor al het beste goet,
Diens winste niemant schade doet.
| |
Kinderen.
KRijght ghy een swagher, die u dient,
Gy wint eē sone, lieve vrient;
Maer gaet hy aen tot uwerspijt,
Soo wort ghy oock u dochter quijt,
| |
| |
De kat die muyst dan alderbest,
Als sy heeft jonghen in den nest.
Het kint dat buyten spelen gaet,
Seyt hoe het in den huyse staet.
Als de kinders stil zyn, dan hebbense quaet gedaen.
Scheyt u vader uytter tijt,
Kint, ghy zyt u eere quijt;
Maer indien u moeder rust.
Ghy verliest u herten lust,
| |
Vrienden.
Een God, een wijf, maer veel vrienden.
Met vrienden eten, drincken wandelen,
Maer met de vreemde moet men handelen.
Van oude rekeninghen, en out goet deelen,
| |
| |
Ontstaen gemeenlick nieuwe krackeelen.
Korte rekeninghen, langhe vrientschap.
Veel spreeckter stout, en 'tis gelogen,
Wie veel betrout, wort licht bedrogen.
Vrient, soo langh het dient.
Een lege beurs die noem ick leer,
Brenght gelt, sy krijght haer eer, naem weer.
Vriendē zyn vrienden, maer wee diese van doen heeft,
Wie vrientschap aē een vrient verwijt,
Die is sijn vrient en vrientschap quijt,
Ten is geen vrient, maer linckers treck,
Die dect met de vleugels, en bijt met den beck,
| |
| |
Wt dat men spreeckt, of dat men schrijft,
En uyt den handel die men drijft,
Wt vrienden daer men mede paert,
Daer kentmen uyt der menschen aert.
Vleyt yemant soeter als hy placht.
Hy wil bedrieghen, soo hy mach,
Een vrient besoecken houdmen goet,
Indien men't niet te veel en doet;
Maer soo het alle daegh gheschiet,
Soo waer het vry al beter niet
Weet, vrient, dat hart, en dicmael kussen
De vrientschap wel plag uyt te blussen;
Wel kust dan met een heusschen mont;
Te veel is hier ooc ongefont.
Al is u vrient al suycker-soet,
Weet dat ghy hem niet eten moet.
Beleefde lieden moet men mijden,
| |
| |
En 'twilligh peert niet overrijden,
Noyt moet men van een eerlick man
Al nemen wat men krijghen kan.
Tis wonder soo hy vrienden heeft,
Die altijt neemt, en nimmer geeft.
Die kooren voor een ander meet,
Is dwaes, indien hy sich vergeet.
Wie ist die elders water giet,
Die brant in sijne wooningh siet?
Is mijn nader als mijn knie.
Ten naesten watere, als't brant is.
|
|
Auteursrechtvrij