Alle de werken. Deel 2

[p. 888]

Voorbericht en inleydinge over 't geheele werck van den drucker en uitgever van den voorgaenden druck.

GOETGUNSTIGE LESER,

Veel tijts is'er nu verloopen, dat'er niets uyt de geest en penne van den Heer J. Cats te voorschijn is gekomen, dat oock niet vreemt is, want de selve, gebruyckt als pensionaris in twee steden, Middelburgh en Dordrecht, elck in hare provintie d'eerste, wist hy somtijts, door sijn sonderlinge yver, soo tot de Nederlantsche als Latijnsche Poesy, onderwijlen wat tijts, tot soo soete als geleerde oeffeninge, ten vermaeck en nut sijner lants-lieden, uyt te breecken. Maer zedert de selve heer, by d'Ed. Groot Mog. Heeren Staten van Hollant en West-Vrieslant, de tijt van 18 jaren langh, gebruyckt geweest is als Raedtpensionaris deser Provintie, is'er in al dien tijt niet nieus van hem uytgekomen, wijl dat gewichtigh ampt wel een geheel mensch vereyschte. Dese bedieningh duurde tot den jare 1652, en onderwijl gekomen tot den ouderdom van ontrent 75 jaren, en nu moede van 't voorsz. groot en kommerlijck bedrijf, oock oordeelende dat'er een scheydpael van tijt behoorde te wesen, tusschen 't gewoel der werelt en de stilte van 't graf, versocht aen d'Ed. Groot Mog. Heeren ontslagingh van sijn lastigh ampt, 't welck hy met groote eer en danck verworf: dan wiert wegens den staet niet-te-min daer na noch gebruyckt in 't bekommerlijck werck van Engelandt, en d'Ambassade daer uyt gevolght. Daer zijnde, liet de voorsz Heer onderwijlen timmeren, tusschen den Hage en Scheveningen, seeckere woninge, door hem Zorgh-vliet genaemt, daer hy, van sijn besendinge wederkomende, sijn woonplaets nam, en smakende daer d'aengenaemheyt van 't buyten-leven, vernieude weer in hem zijn vorige soete oeffeninge, waer uyt dan eenige nieuwe bedenckingen, na gelegentheyt van sijn rijpe jaren en hoogen ouderdom, geboren zijn.

Ick, eenige jaren voorleden het Huwelijck van den zelfden Heer uytgegeven, en neffens eenige duysenden oock vele van sijn Ed^herts andere wercken verhandelt hebbende, en eyndelijck de platen van den Trou-ringh in mijn vermogen vallende, verweckte de lust my, om alle de stucken van den gemelden Heer, op verscheyde tijden in 't licht gegeven, in een lichaem te brengen, en 't selfde in sulcker voegen onse landts-lieden met den druck gemeen te maecken. Daer by van vele liefhebbers verstaen hebbende, dat'er noch iet sonderlings by den welgemeenden Heer berustte, voegde ick my eyndelijck, met dat voornemen, op Zorgh-vliet by sijn Ed^heit, en maeckte mijn meeningh bekent, met ernstigh versoeck, dat sijn Ed^heit sijn nieuwe invallen, geboren op Zorgh-vliet, geliefde daer by te voegen. De beleeftheyt en goedertierenheyt, in dien edelen Heer, soo groot zijnde, als sijn vermaertheyt in de werelt, door sijn roemwaerde wercken, in sijn schriften, hooge ampten, en doorgaens loffelijck leven is, liet sich eyndelijck bewegen, buyten de meeninge die hy had, van sommige stucken oyt, by levenden lijve, uyt der hant te geven, dat ick mijn sevenjarigh besluyt in 't werck mochte stellen.

By verscheyde insichten, die my daer toe bewogen, zijn onder anderen dese, dat ick bespeurde, dat sijn Ed^heit in alle sijne schriften naukeurigh is te gebruycken, een effene, suyvere, en gemeene Nederlantsche tale, sonder vermenginge van eenige uytheemsche, daer by een soetvloeyende loop in sijn gedichten, buyten gebruyck van gewronge stop-woorden, ofte daer-en-boven sijn leser noyt en is gewoon te paeyen met ongesouten en oorketelende redenen; maerover-al in sijn schriften by de vermakelijkheyt staegh eenighe leersaemheyt voeght: en daer door ondervinde ick, dat al het gene by den gemelden Heer is uytgegeven, niet alleen in de Vereenigde Nederlanden, maer ook in Brabant, Vlaenderen, en verder gelegen

[p. 889]

landen, seer welkom en aengenaem is. Ick heb gesien dat de Maeghdeplicht, een van sijn Ed^heits eerste beginselen, met het uytkomen van deselve, niet alleen terstont elders nagedruckt, maer oock overgeset is, soo in de Fransche als Engelsche tale, en daer door in die landen wijd en zijd verspreyt.

Des selfs Proteus ofte Emblemata, en oock de gemelde Maeghde-plicht, zijn in 't Latijn genoeghsaem in 't geheel overgebracht, in de groote Polianthea, sive Florilegio, van den vermaerden en hoogh-geleerden J. Gruterus, zijnde aldaer by Loci Communes, na gelegentheyt van 't voorz. werck, verdeelt. Noch is de Zelfstrijt in 't Hooghduyts by een geleert persoon overgeset, en wert gelooft dat'et Huwelijck haest volgen sal; en gaet vast, dat in die selfde tael de Spiegel van den Ouden en Nieuwen Tijt, de Proef-steen van den Trou-ringh, en andere stucken by sijn Ed^heit uytgegeven, by de verstandige in geen minder achtinge zijn, dan de voorgaende, als by de vertieringh der menighvuldige drucken in verscheyde formaten genoeghsaem blijckt. Van 't Huwelijck weet ick by de vijftigh duysent gedruckt te tellen, van d'Emblemata, Maeghde-plicht, Zelf-strijt, en Mannelijcke achtbaerheyt, weet ick so naeu 't getal niet, maer kan d'een door d'ander weynigh min zijn; de Spiegel van den ouden en nieuwen Tijdt, stel ick op 25 duysent vast; de Trou-ringh, hoe wel verscheyde jaeren na d'andere wercken uytgekomen, overtreft dat getal: en is in twee bysondere steden weêr op de pers: en dat noch meer wonder geeft, is dat de Maeghde-klachten, hoewel het voornaemste daer in uyt al de vorige wercken is getrocken, en door eenige liedekens en t'saemvoegende redenen aen een verknocht, met soo veel duysenden verkocht zijn, dat'et d'onkundige ongelooffelijck sou schijnen: ja, dat yder Histori uyt'et Huwelijck en den Trou-ringh, gelijck alreede die van Rozette en Galant is, bysonder gedruckt, en soo in gebruyck gebracht, en rechte beleyders tot'et werck geweest waren, geen gedachten souden konnen afmeten, tot welck een menighte de vertieringh deser wercken in alderhande gestalten waer geresen. Door sulcke blijcken vertrouwde ick vast, dat het nieu, van sijn Ed^heit gekomen, niet onwelkomer sou wesen dan sijn vorige wercken, als van een rijper en doorkneder oordeel. Een nedergaende zon en late vruchten zijn den menschen aengenaem, soo waren voortijts oock de schriften der gener die naer hun leste dagen gingen. Derhalven besloot ick, ten goede van alle liefhebbers deser oefeninge, dit kostelijck werck by de hant te nemen, daer in te sien is, hoc de geest van den gemelden heer, van tijt tot tijt daer in, tot sijn 77 jaren, gespeelt heeft, verciert met 400 konstige platen, welck getal noyt in dese landen in een eenigh boeck gesien is, en daeronder dry ongemeene, een Fuyck, daer 't Huwelijck meê verbeelt wordt, vijf graven van wijtvermaerde persoonen, en den doodelijcken uytgangh zijner Hooghheyt Fr. Henrick, met vijf Tytel-platen naer de gestalte van 't werck, waer van de voorste een Parnassus vertoont, omringht met de 9 Zangh-goddinnen, en andere personen, die neffens die bequaem zijn om 't vernuft op te wecken, en te vertoonen, dat in dit tegenwoordige werck begrepen zijn stoffen van allerley aert, als: geestelijcke, huyselijcke, en burgerlijcke, de bewaringh der gesontheyt, Buyten-leven, Landt-bou en d'invallende Gedachten daer uyt rijsende, in voegen dat ick geen slagh van menschen, jongh of out, groot of kleyn, bedencken kan, die niet uyt dit werck met groot vernoegen, goede leer-stucken, yder in het sijne, sal konnen trecken. Ick dan, 't gemelde werck voldruckt, by een vergadert, en een exemplaer laten inbinden hebbende, vertoonde het selfde den Autheur, te weten den Heer Cats, den 12^den Augusti 1655, met bygaende verklaringe, dat sijn Ed^heit nu het stuck kon sien, dat ick met groote moeyte, tijt en kosten, als soo veel bladeren en konst-platen genoeghsaem uytbeelden, by een gebracht had. Ick merckte, naer my docht, dat de Heer Cats op dit gesichte verstelt en verbaest stont, dat soo grooten beslagh van bladeren, en van soo verscheyden stoffe, eerst uyt sijn herssenen, en daer na uyt sijn penne was voortgekomen, niet tegenstaende soo veel gewichtige staten by hem op verscheyde tijden bedient waren. Ick meyn oock naderhant verstaen te hebben, dat het voorz. vertoogh by my gedaen den gemelden Heer oorsaeck had gegeven, Godt Almachtigh voor eerst hooghlijck te dancken voor 't genieten van soo langen tijt, dat soo veel verscheyde groote wercken by hem uytgebracht waren; waer door hy door een inval bewogen wiert, om aen alle plaetsen, daer hy van sijn jeught af verblijf gehad hadde, eenigh gedenckteecken van danckbaerheyt toe te senden, te weten een exemplaer van alle zijn werken by een, eer het selfde over al gemeen gemaeckt wierde, en dat met eenige veersen op te dragen aen de Heeren Regeerders der stede Brouwers-haven, sijn vaderlandt; noch een aen de Heeren Regeerders der stad Ziericksee, daer d'eerste gront van veersen te maecken in hem geleydt wiert: een ander aen de Heeren Regeerders der stadt Middelburgh in Zeelandt, daer hy eerst tot een publijck ampt van Pensionaris der selve stadt gevordert is: een ander aen de Heeren Regeerders der stad Dordrecht, daer hy tot eerste Raet-Pensionaris is beroepen, in plaets van den Heer Ambassadeur Berck: een ander aen d'Ed. Groot-Mog. Heeren Staten van Holland en West-Vrieslandt, van welcke hy d'eer gehad heeft, den tijt van achtien jaren langh, gebruyckt te worden, als Raet-Pensionaris van Hollandt en West-Vrieslandt. Om welcke gedenck-teeckenen van danckbaerheyt des te cierlijcker en aansienlijcker te maken, liet de meergemelde Heer Cats tot dien eynde naukeurighlijck uytwercken twee bysondere silvere sloten, en vier muyters, om 't voorz. werck daer in te besluyten. D'aendachtige leser kan uyt het gesicht der voorseyde sloten en muyters eenige bysondere geheymen, daer in schuylende, ontdecken: want op deselve wordt vertoont, hoe alle tijdelijcke saecken, te weten: jeught, wellust, adel, rijckdom, saem, al te samen met de werelt verval-

[p. 890]

len, van den tijt daer heen gesleept worden, hoe de tijt selfs door de dood verheert wordt, en hoe eyndelijck de dood door d'eeuwighheyt wordt vernietight; invoegen dat genoeghsaem 't geheele wijt-vermaert werck van den Italiaenschen poëet Francisco Petrarcha (bestaende in ses bysondere triumphen, te weten: de liefde, zuyverheyt, dood, faem, tijt, en eeuwigheyt) dat is: Hemel en Aerde, met den gevolge van beyde, in soo een kleyne plaets en beworp duydelijck afgebeelt en aengewesen wordt, zijnde daer by het selfde, dat de voornoemde Heer Cats in dat groote werck verhandelt heeft. En op dat den naeukeurigen leser volkomen voldaen zy, heb ick mede het beeltenis der gemelde sloten en muyters hier nevens doen stellen; en dat alles den liefhebbers wel bevallen is, blijckt hier in, dat de eerste druck der gemelde wercken in groot Foli, te voren stuckswijs in verscheyde mindere formaten soo menighvuldigh verspreyt, de graegheyt der liefhebbers noch niet heeft konnen stoppen, maer met een tweede druck, in diergelijck formaet, heeft moeten gevolght worden, als hier blijckt, op nieus vermeerdert met het Tachtigh-jarigh Leven, Huyshoudingh en bedenckingen, de Historie van Faes en Alette in den Trou-ringh, etc. en noch een groot gedeelte platen, als den leser daer in vinden kan. Tot besluyt dan, goetgunstige leser, geniet op nieus onse vlijt, beleyt en gedane kosten, en blijft de goede Godt in genade bevolen. In Amsterdam, den 30 Augustus 1658.

U E. Toegenegene,

J.J. SCHIPPER.

Wilt ghy op eenen dagh doorsien ons gantsche leven,

Wilt ghy, met een gesicht, des werelts loop verstaen,

Wilt ghy een langen tijt in 't korte sien beschreven,

Wilt ghy, met eenen stap, het aertrijck omme-gaen,

Wilt ghy met kleyn beslagh veel dingen ondersoecken,

Wilt ghy der menschen aert haest kennen in 't gemeen:

Wat hoeft ghy les, of school, of veelderhande boecken?

Leest maer dit eenigh werck, hier isset al by een.

I.F.