Alle de werken. Deel 2
(1862)–Jacob Cats–
Auteursrechtvrij
[pagina 851]
| |
Twee en tachtigh-jarigh leven, van zijn geboorte af tot zijn doot toe,
| |
[pagina 852]
| |
 Daer is een Zeeusche stadt, men noemtse BrouwershavenGa naar voetnoot1),
Daer heeft een vrouwen borst my eerst bestaen te laven;
Ick was het vierde kint dat Godt mijn vader gaf,
Maer die ons had gebaert die leyde 't leven af.
Mijn ouders roemden noyt van edel bloet te wesen,
Oock was mijn ydel hart soo hooge noyt geresen;
Mijn vader sat gestaegh daer midden in den raet,
Hy socht geen groot beslagh en oock geen hooger staet.
Sijn broeder was geleert en heeft oock veel geschreven,
Sijn boecken zijn bekent, als die noch heden leven:
Plantijn! uw druckery die heeft'er kennis van,
Als die veel is gebruyckt by menigh deftigh man.
Mijn broeder was geneyght dien eygen wegh te treden,
Maer siet, de quade tijt die heeft'et niet geleden;
Douay was toen de plaets om haest te zijn geleert,
Maer eer hy schier begon, soo is hy t'huis gekeert.
Mijn vader, noch gesont en van bequame jaeren,
Bevont sich wederom genegen om te paeren;
Mijn zusters waeren jonck, soo dat sijn huysbedrijf
Vereyste, naer hem docht, een kloeck en rijper wijf.
Daer was een hupse vrouw uyt Walslant toen gekomen,
Die heeft in echte trou mijn vader aengenomen;
Sy was een hantsaem wijf en oock van edel bloet,
Maer door de krijgh berooft van al haer ouders goet.
Ick hebbe menighmael haer goeden aert gepresen,
Sy was niet als van outs een stiefmoêr plagh te wesen,
Want schoon dat in het huys een misslagh wierd begaen,
Sy voer noyt heftigh uyt, maer liet'et hene gaen.
Een oom, tot ons geneyght, en konde niet gehengen,
Om by een Walsche vrou ons op te laten brengen:
Schoon wy vier kinders zijn, hy, des al niet te min,
Maeckt ons, uyt rechte gunst, een deel van sijn ghesin.
De vrouw met hem getrout, die was ons moeders suster,
Die vond om dit beleyt haer sinnen vry geruster;
Sy was een deftigh wijf en van een strengh gemoet,
Die heeft ons in de tucht te samen opgevoet.
De luyden, die van Godt geen kinders sijn gegeven,
Die zijn oock dickmael nut in dit ellendigh leven;
Want siet, door haer behulp, een neef of ander vrient
Wordt dickmael onderstut of door haer wel gedient.
Mijn vader onderdies gewan drie fluckse zonen,
En noch een schoone maeght, die by hem bleven wonen,
Terwijl ick elders ben geseten in de school,
Of dat ick verder ga en in de werelt dool.
Als nu mijn tijt verliep, en dat mijn teêre jaren
Verhooghden onder dies en nu wat rijper waren,
Wierd ick ter school geleyt, al scheen het wat te vroegh,
Waer van mijn goeden oom de kosten willigh droegh.
Ick konde my voor eerst tot leeren niet begeven,
De school van Ziericksee scheen my een droevigh leven:
Soo dat het eerste jaer geheel ten eynde quam,
Eer dat ick recht begon en iet ter harten nam.
| |
[pagina 853]
| |
Ons meesterGa naar voetnoot1) was een man gantsch kluchtigh in manieren,
Hy liet hem al te veel of al te luttel vieren;
Nu deftigh als een prins in sijn geduchte macht,
Dan weder als een kint en uytter maten sacht.
Als iemant tot een ampt of eere wierd verheven,
Die onder sijn beleyt eens was gewoon te leven,
Dan was hy gansch vernoeght en hielt hem als vereert,
En seyde: dat hy weet, dat heb ick hem geleert;
Hy plagh die menigmael met vingers aan te wijfen:
Siet, sprack hy, waer de kunst doet slechte luyden rijsen:
Hy die nu op een koets gelijck een prinse rijdt,
Was onlangs anders niet als ghy op heden zijt.
Weest naerstigh, Zeeuse jeught, en spant de gantsche sinnen,
Soo konje machtigh goet en staet en eer gewinnen,
En oock een hupse vrou. Soo gingh hy dickmaels aen,
En dit heeft aen de jeught by wijlen goed gedaen.
De vrouw die sijn gesin en keucken most bestieren,
Was geestigh in verstant en deftigh in manieren:
Maer waer is eenigh mensch in alle dingen wijs,
Al is hy schoon geleert en ook ten vollen grijs?
Sy had een meyt gehuurt die kluchtigh wist te spreecken,
Tot praten wel geneyght en al met sneêge streecken,
Sy toond' in haer bedrijf veel tekens van verstant,
Maer sy had buytens tijts misbruyckt haer beste pandt,
Sy had in 't hof gewoont, maer was daer laes! bedrogen,
Let dat men maeghdom hiet was van haer weghgevlogen:
Dees quam in ons vertreck als vrouw en meester sliep,
Oock schoon het donker was en dat haer niemant riep.
Ick was nogh sonder ergh, maer die toen by ons waren,
Die wisten meer als ick, als sneêger door de jaren,
Met dese nam de meyt by wijlen haer vermaeck,
En schoon de nacht verliep men kreeg'er geenen vaeck;
Niet dat ick iet vernam als datse t'samen loegen,
Alleen in losse praet bestont haer vergenoegen:
Maer siet, dit hoofse dier dat menghd'er grepen in,
Die smaeckten naer het hof en oock naer geyle min.
Hoort, wie ooit jeught bestiert: en laet geen jongers ooren
Of vuyl of dertel jock of slimme treken hooren:
Het is van outs gemerckt, het sal niet ligt vergaen,
Als in een vuyle ton wordt vunsigh nat gedaen.
Ick voele menighmael noch in mijn zinnen komen
Dat ick van dese stof ter loops heb ingenomen:
Het kruyt dat niet en deught, indien het veyligh wast,
Wordt ongevoeligh groot en staet ten lesten vast.
Schoolvrouwen, wieje zijt, en wilt geen meysjes hueren,
Die ghy vint uyt den aert geneyght tot vreemde kueren:
Die eens oneerbaer was wordt even staegh gemijt,
Een exter, hoe het gaet, die huppelt alle tijt,
De vrouw was echter sneêgh die jonckheyt kon bestieren:
En schaft haer goeden raet in wesen en manieren:
Wat iemant van de jeught aen tafel qualijck stont,
Dat wiert by haer berispt, doch met een sachte mont.
Al wat Erasmus leert ten goede van de zeden,
Dat braghtse tot de daet en al met soete reden:
Soo dat'er wordt geseyt, die by haer was bestiert,
Dat hy niet plomp en was of kwalick gemaniert.
Oock was'er toen een gril, die my geduerigh quelde,
En oock mijn kints gemoet in vreemde bochten stelde:
En siet, een jonge spruyt, al was het maer een kint,
Daer was mijn ydel hart ten hoogsten op gesint.
Ick stont naer haere gunst, en wist haer iet te schencken,
Op datse waer ick was noch mijner sou gedencken:
't Was al maer kinderwerck, maer des al niet-te-min,
Het maeckte my gestaêgh een ongeruste zin.
Ick had haer op een tijt een kleyne gift gesonden,
Maer siet, mijn snege Moey die had het uytgevonden:
Sy wist'et altemael wat ick oyt had bestaen,
Dies namse my alleen en sprack my deftigh aen;
Sy gingh geweldigh af, en sey my duysent reden,
Hoe dat een leersaem kint sijn jaeren moet besteden;
En hoe men wesen moet ontrent sijn eerste jeught,
Of dat men anders mist de vruchten van de deught.
En waerom langh verhael? zy wist soo veel te seggen,
Dat ick genegen wierd mijn grillen af te leggen;
En toen begon ick eerst te letten op het stuck;
Een vrient van wijsen raet is vry een groot geluck.
Ick was oock even toen tot dichten seer genegen,
En door een buyte-kans heb ick de lust gekregen:
Ons meester Dirick Kemp en was niet van de kunst,
En niet een Zangh-godin en bood hem hare gunst.
Een eerbaer jongelingh, uyt Brabant daer gekomen,
Had in een ander school de dichtkunst aengenomen,
Die heeft de gront geleyt van waer ik vorder quam,
En op Parnassus bergh allencxen hooger klam.
Ick had eens menigh vers in Roomsche tael geschreven,
En daer toe wierd ick eerst geweldigh aengedreven,
Maer ick verloor hier van by na de gantsche smaeck,
En in de Zeeusche tael kreegh ick een nieu vermaeck.
Ick was in dese school tot vier geheele jaren,
Dies quam haer metter tijt mijn leersucht openbaren:
Ick wierd van Ziericksee tot Leyden opgebracht,
En daer was, dat ick eerst mijn saecken overdacht.
Siet, ick was daer verselt met hupse jonge lieden,
Die my tot hooger werck door haer exempel rieden:
Ick leerde Griecksche tael, en schoon ick maer begon,
Het scheen dat ick terstont oock versen maken kon.
Gesselius die my veel nutte dingen leerde,
En die ick naderhant gelijck een vader eerde,
Droegh my soo goeden hart als iemant van de school,
Dies gloeyde mijn verstant gelijck een Luyckse kool.
Heb ick iets goets geleert door Godes milden zegen,
Dat heb ick meerendeels door sijn beleyt gekregen:
| |
[pagina 854]
| |
Had dit wat langh geduert, het had my wel geluckt,
Maer siet, de goede man is elders heen geruckt:
De stadt van Amerssoort, daer in hy was geboren,
Heeft hem tot Opperhooft van hare School verkoren.
Siet, daer lagh toen mijn Griecx en wat'er is ontrent,
Schoon ick tot dese tael nu scheen te zijn gewent.
Daer waren even toen oock vrienden die my rieden,
Gelijck het veel gebeurt by onbewuste lieden,
Dat ick noyt met het Griecx sou quellen mijn verstant,
Mits ick het Roomsche recht sou nemen by der hant.
Ick die het minste werck geneyght was uyt te kiesen,
Liet al de Griecksche tael in my wel haest vervriesen:
Maer ick heb naderhant dat menigmael beklaeght,
Vermits my dat verlies ten vollen heest mishaeght.
Ick hebbe naderhant mijn woonplaets toen genomen,
By seecker deftigh Man van Leuven daer gekomen,
Moulijn beneffens hem die lasen bey gelijck,
Wat Aristoteles schreef in het Griecksche Rijck.
De Vrouw, een rappe ziel, kon wel en deftigh spreecken,
En gaf ons groot vermaeck met duysent soete streecken:
Ick hoorde menigh woord uyt haer bescheyden mont,
Dat ick met ander volck bequaem en geestigh vont.
Wy waren veeltijts ses die aen haer tafel saten,
Al op gelijcken voet geneygt tot geestigh praeten;
De Vrouwe evenwel, gelijck men namaels sagh,
Misgreep haer op een tijt en deed een quade slagh.
Sy nam in haeren dienst een maeght van frisse leden,
En soet in haer gelaet en geestigh in haer zeden,
Geleert in Fransse tael, in 't kort een rappe ziel,
Die met haer gantsch bedrijf de jonckheyt wel beviel.
Dit meysjen was gewoon ons bedden op te maecken,
Maer dat braght aen het huys een deel verboste saecken:
Want als het titsigh dier genaeckt aen iemants bedt,
Soo werd van stonden aen de Boeck-kas weggeset:
Het lesen had gedaen, men hoord'er citer spelen
Of op de luyte slaen, men hoord'er deuntjes quelen,
Want daer de vrijster quam ontrent de losse jeught,
Daer rees van stonden aen een ongewone vreught
Wel vrient, indienje zijt genegen op de boecken,
Soo keert uw oogen af van alle witte doecken:
Want komt'er immer vier of by of aen het vlas,
't Is wonder soo het blijft gelijck het eertijts was.
Maer Hera wiert beducht, hoe dit ontijdigh mallen
Voor haer en voor haer huys sou komen uyt te vallen:
Dies liets' een wacker oogh op al den handel gaen,
En wist door sneêgh beleyt al wat'er was gedaen.
Sy gaf haer dochter last op ons bedrijf te letten,
En die gingh evenstaêgh daer op de sinnen wetten:
Ja, nam gedurigh acht tot aen het minste dingh,
En bracht haer moeder aen al wat'er ommegingh.
Sy, die niet goet en vont dit langh te laten dueren,
Gingh sonder langh beraet een ander meysjen hueren,
Een Griet van stueren aert, en leelijck boven dien,
Soo dat in haer gelaet niet soets en was te sien.
Dit meysjen, of veel eer een backkes van Meduyse,
En wierd hier niet gebruyckt ten dienste van den huyse,
Noch tot het keuckewerck; maer haer wierd opgeleyt,
Te staen tot onsen dienst gelijck een kamer-meyt.
Noch was het niet genoegh: Louise most vertrecken,
En dit wanschapen mensch dat quam ons bedden decken;
Maer als dit seltsaem hooft ontrent ons kamers quam,
Soo was de jeught ontstelt en toond' haer bijster gram.
Wie schoone katten heeft die moet gedurigh mercken
Op gasten, afgericht om in het bont te wercken;
Dit is een oude spreuck: een aerdigh katte-vel
Verweckt in menigh huys een aerdigh katte-spel.
En siet, de stuere meyt en mocht ons niet genaecken,
Want yder een bestont sijn eygen bed te maecken:
Dit gingh gelijck het moght, en Hera sagh het aen,
Haer docht het vremt bedrijf en sou niet lange staen.
Het speet de nieuwe meyt, dat zy dus was versteecken,
En sy bedacht een vond om haer te mogen wreecken.
Het ginck haer, soo het bleeck, tot in haer innigh hert,
Dat zy, gelijck een slons van ons verstooten wert.
Sy quam eens op een tijt, daer wy aen tafel saten,
En dat'er was gekoockt met groot vernoegen aten,
En stoord' ons soet vermaeck door seker vremt verhael,
Dat zy te voorschijn braght met ongewone tael:
Louisa, was haer woord, die hier eens plagh te wonen,
Quam gister op de marckt haer droefheyt my vertoonen,
Sy bleef in haer gespreck, schoon sy het wel begon,
De krop was haer soo vol, dat sy niet spreecken kon.
Sy heeft, gelijckse seyt, door schoon en listigh praten,
Hier in dit eerbaer huys haer beste pant gelaten:
Dies is sy nu ter tijt in gantsch bedroefden staet,
Sy braeckt, en spickt, en spout, vermitse swanger gaet.
Nu, hy die oorsaeck is van dese vreemde kmen,
Moet dencken om de kraem en om de kinderluren;
Wie dit nu wesen magh, dat houdse voor het lest,
Hy die haer heeft bestruyft die weet het alderbest.
Dit sprack de loose trip, en liet de reste blijven;
Maer stracks rees onder ons een snar en hevigh kijven,
Daer bracht een yeder voort, wie aen de jonge meyt
Had meeste gunst betoont en boven al gevleyt.
Als Kock en Bottelier by wijlen hevigh kijven,
Dan wort'et open baer waer vet en boter blijven:
Een yeder vecht om strijt, en onder dese twist,
Soo komt het schennis uyt dat niemant recht en wist.
Nu schoon ick noyt soo ver mijn plichten had vergeten,
Dat my van al dit werck iet mochte sijn geweten,
't Geschiede evenwel, schoon ick onschuldigh was,
Dat ick als niet en schreef en weynigh boecken las.
Ick quam eerst uyt de school, in alles onbedreven,
En had noch niet bemerckt hoe nu de menschen leven:
| |
[pagina 855]
| |
Ick sagh de werelt aen gelijck een holle pot,
En was daerom beducht oock hier te sijn bedot.
Siet, in dit eygen huys daer waeren slimme gasten,
Oock wel tot vleesch geneyght te midden in de vasten:
Het was geslepen volck, dat even buyten 's lants
Niet selden had geweest aen Venus geylen dans.
My wa; oock wel bekent, dat aen de swackste dijcken
De zee komt in 't gemeen de landen overstrijcken,
En dat den laeghsten tuyn, oock wel in onsen tijt,
Den meesten overlast van stoute boeven lijdt.
Dit woeghme bijster swaer in mijn bedroefde zinnen,
En vond my buyten raet wat dat ick sou beginnen:
Het scheen, als ick het stuck met oordeel overdacht,
Dat my 't onwettigh kint stont t'huys te sijn gebracht.
Dies most ick, naer my docht, de rechtsgeleerden vragen,
Hoe dat een jongelingh sich hier behoort te dragen.
Ey let, on vijse jeught, wat dat'er kan geschiên!
Ick moght naer dese tijt geen witte kappen sien.
Ick was in volle daet tot vrouwen ongenegen,
Dit scheen des Heeren straf, en 't was sijn eygen zegen:
Siet, uyt het duyster selfs treckt hy een helder licht,
Soo dat de swarte nacht wort klaer in ons gesicht.
Ick ben na desen tijt, door onvoorsichtigh mallen,
In soo verbosten staet mijn leven noyt gevallen.
Het is van outs gemerckt, hoe een verschroeyde kat
Is schromigh naderhant oock van het killigh nat.
Ick danck u, lieve Godt! dat ghy my hebt gesonden,
Daer ick goet onderwijs gedurigh heb gevonden:
't Is uw genaed' alleen, dat mijn verdwaelde ziel
Niet dickmael in verdriet en zonden nederviel.
Maer siet, na korten tijt het stuck wort uyt gevonden,
Het schennis wort ontdeckt tot aen de diepste gronden:
Het bleeck, dat al het werck ontstont uyt enckel spijt;
De waerheyt is van outs een dochter van den tijt.
Ey siet, de loose Griet die had het al gelogen,
Die had het slim beleyt uyt haren poot gesogen:
Ey let hier, vrienden, let, wat lust tot wraecke doet,
Wanneerse plaetse neemt ontrent een wrang gemoet
Siet, hoe veel ongelucks dat eertijts is geresen,
Mits Juno werd gelaeckt en Venus hoogh gepresen;
Het dede niet alleen aen Troyen 't hooghste quaet,
Maer aen AEneas selfs oock daer hy dolen gaet.
Ick heb eens overlangh een soete spreuck gelesen,
Bequaem, naer mijn begrijp, om hier gestelt te wesen;
Het is een dienstigh woord niet voor de jeught alleen,
Maer nut om goet te doen de menschen in 't gemeen.
In hoop, in qualijck sijn, in meerder leet te schromen,
Soo dient by yeder mensch het leven opgenomen.
Ghy, hoopt noyt sonder vrees, en wrees niet al te bly,
Van druck, na groote vreught, en is hier niemant vry.
Wat zijnder, lieve Godt! wat hebben wy gebreecken,
Die ons als beulen zijn, en ons den vrede breecken!
Die Godt ons aller Heer niet voor sijn Heer en kent,
Heeft heerschers binnen liem en heeren sonder ent.
Eerst was een yeder uyt, gelijck wy dickmaels zagen,
Om sich een titsich dier, een meysjen te bejagen:
Hier quam dan yversucht en vreemde grillen by,
En niemant van den hoop en was van tochten vry.
En schoon dit seltsaem werck eerst lustigh heeft geschenen,
Ey siet, dit los vermaeck is in der haest verdwenen:
Want als men van de kraem en kinderlueren sprack,
Toen was dat alle vreught en onse vrientschap brack.
Als nu die swarte wolck ten vollen was gedoocken,
Soo ben ick als een roos in haesten weêr ontloocken.
Dies nam ick wederom de boecken by der hant,
Daer in ick boven al vermaeck en vreughde vant.
Ick leyde naderhant een stil en rustigh leven,
En na ick van mijn doen veel preuven had gegeven,
Scheyd' ick van Leyden af, en reysde uyt het lant,
Op dat een vreemde kust moght wetten mijn verstant.
Ick ginck tot Orliens my eerst ter neder setten,
Daer ick meest besigh was omtrent de Roomsche wetten.
Tot dat ick brieven kreegh daer meed' ick wierd vereertGa naar voetnoot1),
Als die in 't Keyserrecht nu scheen te sijn volleert.
Wat my te deser plaets is vorder wedervaren,
Daer van wil ick oock hier een weynigh openbaren;
Ick heb veel tijts gespilt by juffers van de stadt,
Daer ick goet onderhout en vryen toeganck hadt.
En dit was, soo het scheen, om Frans te mogen leeren,
Om met een nette tael naer huys te mogen keeren;
Maer siet, dit onderhout dat wies gedurigh aen,
En 't is niet wel te sien hoe ver de saecken gaen.
Dit vriendelijck besoeck was niet van weynigh ueren,
Want om het wel te doen soo most'et lange dueren,
De kennis wies gestaegh, en, mits de soete praet,
Soo hielt men menighmael oock niet de rechte maet.
Sy kosten, soo my docht, soo wel en geestigh spreecken,
En hadden over al soo veel bequame treecken,
Soo dat ons Zeeusche tael bynaest in my verdween,
En plomp in haer bedrijf en sonder luyster scheen.
Een los en ydel oogh, genegen om te mallen,
Sal light ick weet niet waer de zinnen laten vallen:
Maer een die trouwen wil, die moet sijn losse waen,
Die moet sijn weeligh groen eerst laeten overgaen.
Dan sald'er ander werck in sijn gedachten komen,
Dan kan hy eerst verstaen wat vrouw hem dient genomen:
En wieder voor het huys en voor een deftigh man,
En wie het gantsch gesin tot voordeel dienen kan.
Siet, als'er iemant trouwt in laegh of hooge scholen,
Dat is geen rechte trou, dat is maer enckel dolen;
't Is dwaesheyt als de jeught ontrent haer boecken vrijt,
Dat is ontijdigh werck, dan is het leerens tijt.
| |
[pagina 856]
| |
Al die in haere jeught wel eer te Leuven trouwden,
En op soo swacken gront haer echte leven bouwden,
Die hebben in 't gemeen hier in heel misgetast,
Haer saecken naderhant, die gingen niet te vast.
't Gevry was aengenaem, maer siet, ten langen lesten,
Voor 't noodigh huysbedrijf en was'er niet ten besten.
Den doeck ginck voor den boeck, dus had men niet geleert,
En daerom wordt den wulp met geenen steen vereert.
Het trouwen buytens tijts laet dat voor jonge zotten,
Een Leuvens huwelijck en dient maer om te spotten:
Gesellen, wieje sijt, betoomt uw weeligh bloet,
Eer dat men is volleert en is geen trouwen goet.
Nu weder tot ons werck. Wie sal het recht verhalen
Hoe seltsaem buyten 's lants de jonge lieden dwalen?
Voor my, ick heb bemerckt, toen ick vertrecken sou
Dat ick was overstort met ongemeene rou.
En mits my dit vertreck tot aen de ziele raeckte,
Soo was, dat ick hier op oock klaegh-gedichten maeckte;
Want ick viel om dit werck in wonderbaer gepeys,
Dies had ick wel gewenst te staken dese reys.
Maer dat en moght niet zijn, mijn tijt die was gekomen,
Die diende my voor al wel waer te zijn genomen;
Vaert wel dan, Orliens! al is het droeve pijn,
Daer is geen ander raet, het moet gescheyden zijn.
Nu, mits ick van mijn doen gestaêgh wil reden geven,
Ick was te langen tijt op eene plaets gebleven,
En door het staêgh verblijf, soo wies de kennis aen,
Dies was ick ongesint van daer te moeten gaen.
Want ick kon toen ter tijt oock daer wel iemant vinden,
Die aen my door de trou haer was gesint te binden:
Maer my was aengeseyt, toen ick gaen reysen wou,
Dat ick doch met mijn tweên niet wederkeeren sou;
Die uyt haer vaderlant in vreemde landen trouwen,
Die siet men menighmael den handel haer berouwen;
Een die recht paren wil en mach niet verder gaen,
Als daer hy met een kolf en bal vermach te slaen.
Dit moet ick tot bericht van onse jonckheyt schrijven:
Wie reyst dient met te langh op eene plaets te blijven.
Siet, als een jonge boom te diepe wortels schiet,
Soo wil hy van den gront of uyt der aerden niet.
Een groen hout in het vyer en sal niet veerdigh branden,
Oock niet een jongh gesel die komt in vreemde landen:
Maer blijft hy lange tijt in eene plaets geset,
Dat hem eerst niet en trof, is namaels sijn belet.
Mijn aert was vander jeught genegen om te mallen,
En 't vrouwelijck geslacht dat heeft my wel bevallen:
Hier door wiert ick verruckt byna eer ick het wist,
En heb, eylaes! hier in geen kleynen tijt gequist.
Tot slooren evenwel van geyl en dertel leven,
En heb ick mijn gemoet niet konnen overgeven;
Ick heb in Engelant noch in de Fransche kust,
Nooit hoerhuys ingegaen, nooit hoerenbrant geblust.
Een heus en geestigh dier dat gaf my groot vermaken,
Oock sonder vuyl bejach of diergelijcke saken;
Als ick de reys begon, toen was mijn lichaem kuys,
En ick brocht wederom gesonde leden t'huys.
Dat ick by vrouwen socht, en was maer om te praten
In eerbaer onderhout, daer by heb ick 't gelaten:
Noch was 't al ydelheyt. Maer 't is een meerder quaet,
Dat meest by al de jeught geduerigh ommegaet.
Daer waren toen ter tijt niet weynigh rouwe gasten,
Die meer op haren lust als op haer boecken pasten.
Godt sy voor eeuwigh danck! het heest my wel geluckt,
Dat ick door haer bedrijf niet wegh en ben geruckt.
Dus heb ick, lieve Godt! ey, wilt het my vergeven,
Meest al mijn groene jeught tot ydelheyt begeven,
En dat ick tot uw kerck ten lesten wiert gebrocht,
Is door mijn weerde vrou eerst krachtigh uytgewrocht,
U zy, Heer! eeuwigh danck, dat sy my heeft bewogen,
En van het dom gewoel des werelts afgetogen,
Dat ick ten lesten wiert een litmaet uwer kerck,
Ghy gaeft den zegen, Heer! voltreckt het heyligh werck!
O jeught, niet tot de deught, maer tot de vreught genegen,
Hoe woest is uw bedrijf! hoe seltsaem sijn uw wegen!
Ach! soo ons Godes hant niet krachtigh wederhiel,
Hoe qualijck sou het gaen met ons verdwaelde ziel!
Als ick den loop bemerck van al mijn vorigh leven,
En wat ick heb bedacht en metter daet bedreven,
Voel ick een koude schrick door al mijn leden gaen,
Verbaest tot aen de ziel, wat dat ick heb bestaen.
Mijn Godt! ick geef u lof uyt al mijn gantsche krachten,
Dat ick niet heb gevolght de drift van mijn gedachten:
't Is uw genaed' alleen, dat ick noch heden ben,
En dat ick uwen Geest voor mijn Verlosser ken!
Ghy hebt mijn swacke jeught, ghy hebt mijn losse dagen,
Ghy hebt mijn rijper tijt als metter hant gedragen.
Nu is mijn loop gedaen tot aen het open graf,
Snijt nu mijn levens draet, maer eerst mijn zonden af.
En als de bleecke dood mijn leden sal ontbinden,
Soo laet uw vader-troost haer in mijn bedde vinden;
Vermeerdert mijn geloof, vermindert alle pijn,
En laet om Christi wil mijn ziel u dierbaer zijn!
Nu, Godt, op dat geen treek tot al mijn vuyle zonden
Ontrent mijn innigh hert en mochte zijn gevonden,
Soo geeft mijn ziel berouw, mijn lippen diep beklagh,
En tranen aen mijn oogh dat ick staègh weenen magh.
Wel weent, mijn oogen, weent! dat ampt is u gegeven,
Ghy hebt my menighmael tot ontucht aengedreven:
Het weenen voeght u best, u past het treurigh sijn,
Als oorsaeck van de lust en namaels van de pijn.
Dies is mijn 's herten wensch, als uyt geheele krachten,
Dat ick tot mijnen troost van Gode sal verwachten,
Dat soo mijn treurigh oogh gedurigh weenen mocht,
Gelijck een vroegen dau komt zijgen uyt de locht,
| |
[pagina 857]
| |
Dat sal my grooter vreught en meer vernoegen geven,
Als al mijn boomgewas en al mijn groene dreven;
Al dat is maer voor 't oogh en voor het lichaem soet,
Het ander geeft vermaeck en troost in ons gemoet.
Hoe kan'er meerder vreught op aerden zijn gevonden,
Als dat wy treurigh zijn om ons voorleden zonden?
Mijns oordeels, waerde ziel, het rechte tranenbadt
Is beter als een kist vol ongemeene schat.
Van hier dan naer Parijs, daer sagh ick hoofse treecken,
En onder dat beslagh een winekel vol gebreecken,
En schoon ick, naer my docht, de beste wegen koos,
Noch vond ick evenstaegh de distel by de roos.
Doch ick wou hooger op, en gingh de vrienden vergen,
Dat ick mocht verder gaen en klimmen op de bergen,
Daer 't Fransche koningrijck sich van Toskanen scheydt,
Of daer een ruymer baen naer Romen henen leydt.
Doch my wierd aengeseyt niet meer te willen peysen,
Om uyt het Fransche rijck noch hooger op te reysen;
Al wat Toskanen raeckt dat hielt men als verdacht,
Om dat het menigh mensch in onheyl heeft gebracht,
Al wat ick seggen mocht, of wat ick wist te schrijven,
Ick most, tot mijn verdriet, dit voorstel laeten blijven:
En als ick dat vernam, soo hield ick my gerust,
En sagh in korten tijt de vaderlantsche kust.
Toen vaerdigh naer den Haegh; daer gingh ick stracx beginnen,
Te plegen eenigh werck om eer en goet te winnen.
Ick was veel op het hof en op den hoogen raet,
Om wat de schoole leert te brengen tot de daet.
Ick hoorde menighmael de beste geesten pleyten,
Daer vond ick meerder werck als Pan ontrent de geyten.
Voor eerst en kond' ick niet de woorden van de kunst,
Maer socht daer toe behulp en sneêger luyden gunst.
Ick koos een deftigh man, hier geestigh in bedreven,Ga naar voetnoot1)
En ick heb tot sijn huys en tafel my begeven.
Ick was'er stracx ontrent alwaer een pleytsack hingh,
Want die hier voordeel soeckt die let op alle dingh.
Daer waren in den Haegh vermaerde rechtsgeleerden,
Die ick om haere kunst en deftigh spreecken eerden.
Ick hoord' haer kloeck verstant en las haer schoone tael,
Of in een stil vertreck, of op de ruyme zael.
Ick hoorde voor een tijt, hoe dese lieden spraken,
En soogh het beste mergh uyt veelderhande saken:
Tot dat ick in het werck allencxen verder quam,
En na een wijle tijts het pleyten ondernam.
Godt gaf dat my voor eerst bequame stoffe gaven
De stadt van Ziericksee, en oock mijn Brouwershaven:
Dies vond ick alle daegh dat mijn practycque wies,
Soo dat ick metter tijt wat hooger adem blies.
Daer rees om dese tijt verschil in onse landen,
Of heks of tovenaer zijn weerdigh om te branden:
En dit gingh wonder ver tot Goeree en Schiedam,
En 't scheen dat dit gespoock aldaer zijn woonplaets nam;
En dit is naderhant soo dapper opgesteecken,
Dat yeder een begon van dit bedrijf te spreecken.
Ick wierd juyst even toen versocht van seecker vrouw,
Dat ick tot haer behulp te Goeree komen wou:
Ick ginck op dit versoeck my nader overpeysen,
En vond ten lesten goet oock daer te willen reysen.
Maer schoon al dit gespoock al naer en seltsaem scheen,
Het was maer schrale wint, en al het stuck verdween.
Oock was'er toen ter tijt een hart gedingh geresen:
Een vrouwe van Schiedam, de pijnbanck toegewesen,
Beriep haer op het hof, en, na een hart gedingh,
Soo was dat sy de banck en alle straf ontgingh.
Ey siet, na dat het hof dit vonnis had gegeven,
Scheen alle spoockery als uyt het lant gedreven:
Het wijf, dat voor een tijt van yeder wierd verfoeyt,
Bleef stil en sonder blaem van niemant oyt gemoeyt.
Ick kon na desen tijt mijn jeught niet wederhouwen,
My docht ick was bequaem oock tot een wettigh trouwen:
En siet, ick vont een maeght die aen mijn domme ziel,
Om haer bevalligh oogh, ten hooghsten wel beviel.
En sy had evenselfs my woorts genoegh gegeven,
Om met en nevens my haer dagen af te leven:
Soo dat ick niet en dacht als op een vast besluyt,
En sy docht even selfs, sy was mijn waerde bruyt.
De mensch neemt dickmael voor veel wonderlijcke saecken
En meynt'er, soo het schijnt, iet sonders uyt te maecken:
Maer eer het iemant denckt, de schijven sijn verset,
Want Godt die blaest'er in en 't voorstel is belet.
Siet, na een korte tijt mijn aenslagh wordt gebroocken,
Een onverwachte koorts die quam my daer bestoocken,
Een koorts, een felle plaegh, die na den derden dagh
My staegh van nieuws bevocht en op het harte lagh.
Dies riep ick tot behulp een van de gauste luyden,
Die kende, naer my docht, de krachten van de kruydenGa naar voetnoot2);
Die gaf my drancken in wel seven maenden langh,
Maer siet, het slim gebreck dat hield sijn ouden gangh.
Al wat de doctor wrocht en wat hy mocht beginnen,
Hy kon op mijn gebreck geen voordeel oyt gewinnen;
De sieckte, soo my docht, die loegh de meester uyt,
En spotte, soo het scheen, met al sijn machtigh kruyt.
De koortse, seyd' hy selfs, die schijnt met ons te gecken,
Daer is geen ander raet, ghy moet van hier vertrecken;
Verandert uw verblijf, en kiest een ander lucht
Daer sult ghy metter tijt vernemen beter vrucht.Ga naar voetnoot3)
Hier moght geen bange sien, geen druck of klagen baten,
Ick most de lieve maeght en oock mijn Haeghje laten;
Ick koos tot mijn verblijf het vruchtbaer Engelant,
Dat hield ick voor bequaem als wel de naeste strant.
| |
[pagina 858]
| |
Daer gingh ick door het rijck den ganschen zomer dolen,
Maer sagh oock met vermaeck haer twee vermaerde scholenGa naar voetnoot1);
Daer heb ick stil geweest en voor een tijt verkeert,
Daer heb ick hare tael en oock wat goets geleert.
Siet, Perkins evenselfs was toen noch in het leven,
Die Godes voorbeschick ten vollen heeft beschreven:
't Is waer Arminius die ginck'er tegen aen,
Maer echter was de twist in lange niet gedaen;Ga naar voetnoot2)
Want hier op is gevolght, dat, na verscheyde jaren,
Dit wijt beroemt geschil quam hooger op-gevaren:
Tot binnen Dorderecht het stuck wiert opgebrocht,
Alwaer het diep geheym is naerder ondersocht,
Daer quamen toen ter tijt, uyt veelderhande Landen,
Veel mannen hoogh geleert en diepe Godtsverstanden,
De soete doctor Hal die is'er oock geweest,
Gelijck men in sijn werck en sijn geschriften leest.
Wat daer is afgekeurt, en wat'er is gepresen,
Is over al bekent en yder kan het lesen;
Ick wil dan op dit werck niet langer blijven staen:
Keert weder, trage pen, tot uw bescheyde baen.
Hier wert om desen tijt een medecijn gevonden,Ga naar voetnoot3)
Ervaren in de kunst en dat op vaste gronden;
De groote koninginGa naar voetnoot4), die toont hem staêge gunst,
Ja, gaf hem machtigh goet ter eere van de kunst.
Dies hield ick voor gewis dat hy my sou genesen,
Vermits hy overal ten hooghsten wiert gepresen:
Ick wiert hem aengebracht door sijn bekenden vrient,
En ick was van sijn hulp een langen tijt gedient.
Al wat hy koken liet, of dat de man bereyde,
Al wat hy my beval, ja, wat hy maer en seyde,
Dat goot ick in het lijf; maer des al niet-te-min,
Vernam ick dat de koorts bleef als in haer begin.
Godt liet het vinnigh spoock in my sijn klauwen vesten,
Om reden hem bekent en my ten alderbesten;
Dit heb ick naderhant in volle daet gemerckt:
Hoe dom is oock de mensch, wanneer de Schepper werckt!
De koorts bleef evenstaêgh en hield haer oude stonden,
Soo dat ick aen dit spoock scheen vast te zijn gebonden;
De meester gaf het op, hoewel tot zijner spijt,
En seyde: lieve vrient, gaet dient u van den tijt.
Keert naer uw Vaderlant, daer sult ge beter wesen,
Een plaester van gedult die sal u best genesen;
Doch schouwt, waer datje komt den gullen overdaet,
En houdt in alle dingh de rechte middelmaet.
Hier over riep ick uyt: O, trotse medecijnen!
Hoe dickmael moet de mensch uw kunste sien verdwijnen!
Hoe dickmael schelt een koorts, of ander vremt gequel,
Uw gantsche wetenschap alleen voor kinderspel!
Wy zijn van kley gemaeckt en uyt het stof geschapen,
Hoe wacker iemant is, sijn gantsche sinnen slapen.
Hoe, sou een aerden klomp verholen dingen sien?
't Is wonder, naer my dunckt, indien het kan geschièn.
De somer onder dies, en al de soete dagen,
Verkeerden overal in stuere winter-vlagen;
En waer een koortsig mensch genaeckt een vreemden haert,
Daer is hy anders niet als quellingh van den waert
Dies leerde my de noot hier op te moeten letten,
Te meer vermits de pest veel steden quam besetten:
Soo dat mijn stege koorts wiert dickmael opgevat,
Als of het haestigh vyer in mijn gewrichten sat.
Die in een vreemde kust met siecke leden reysen,
Behoeven voor de koû op haer vertreck te peysen:
Want of men sich beweegt, en Oost en weder West,
Gemack van eygen haert is siecke luyden best.
Ick dan, noch ongetroost, verliet de Britsche stranden,
En keerde wederom naer onse Nederlanden,
Op hope dat de zee, of wint, of stuere locht,
Door 't roeren van de maegh, mijn quael genesen mocht.
Het wordt van outs gelooft, dat veel en krachtigh braken
Een ingewortelt quaet is machtigh vry te maken,
Maer dat is oock gemist, de zee was sonder kracht,
Dies heb ick nevens my de koortse t'huys gebracht.
My is om desen tijt een sake voorgekomen,
Oock waert, naer mijn verstandt, in acht te zijn genomen:
Een seecker jongelingh die had een man gedoodt,
En daerom was hy bangh en vry niet buyten noot;
Want hy was aengetast en op de daet gevangen:
Dies riep meest al het volck: hy moet voorseecker hangen,
Of immers dient de beul den kop hem af te slaen,
Gelijck naer ons gebruyck gemeenlijck wordt gedaen.
Ick even, door gebreck van ouder Advokaten,
Wierd stracx om raet gevraeght, wat hier sou mogen baten;
Doch mits ick niet en wist hoe dese saecke stont,
Soo wild' ick niets bestaen dan op een vasten gront.
Men liet van stonden aen verscheyde luyden komen,
Die wat'er was geschiet wel hadden ingenomen,
En uyt de stucken bleeck, dat om een out geschil
De man was aengeranst oock tegen sijnen wil;
Dat hy was op het ijs bevochten sonder reden,
Vermits hy sonder argh daer eensaem quam getreden;
Dat hy stont in een bijt wel haest te sijn gesmoort,
Had Godt hem niet bevrijt van soo een wreede moort.
Dat ja, de jongelingh, die nu met harde banden
Hier binnen werd gepraemt, met kracht van eygen handen
Sijn Vader had verlost, dat hy niet doen en kon,
Ten waer hy met gewelt sijn vyant overwon;
Dat onder dit gewoel Gaurijn is dood gebleven,
Die van het ongeval heeft stof en gront gegeven.
| |
[pagina 859]
| |
Ick, die het gantsch bewijs met oordeel overkeeck,
Vont dat het gantsche stuck by veel getuygen bleeck.
Ick over dit geval ginck neerstigh ondersoecken,
Wat hier van wiert geseyt in rechtsgeleerde boecken;
Daer sagh ick hoe een kint sijn vader dienen moet,
Op dat hy niet en sy gesmoort in eygen bloet.
Hier quam my in den zin dat ick eens had gelesen,
Hoe seecker jongh gesel van stomheyt was genesen,
Mits hy zijn vader sagh in on verwachten noot,
Om door een moorders hant terstont te sijn gedoot;
Hoe hy, die noyt een woort sijn leven had gesproocken,
Heeft van sijn stomme tongh de banden afgebroocken
Ja, met een helle stem geroepen overluyt:
Onthout u, loose schelm! onthout u, slimme guyt!
Onthout u, moordenaer, mens-moorder, ô verrader!
Hy die ghy dooden wilt dat is mijn eygen vader;
Komt vrienden, komt te hulp, belet de moordenaer,
Hy die my heeft geteelt die is in doodsgevaer.
Wel soo eens vaders noot een stomme dede spreecken,
Laet dese kindersucht ons harde wetten breecken;
De hefde die een kint sijn vader schuldigh is,
Verweckt hem hevigh bloet, alwaer hy enckel vis.
Dit braght ick aen den dagh en diergelijcke saecken,
Om, wat ick immer moght, dit onheyl goet te maecken,
En waerom langh verhael? ick dede wat ick kon,
Tot dat ick dit gedingh in volle leden won.
Dit wierd van stonden aen van yeder een geweten,
En door de snelle faem ten luytsten uytgekreten;
Ick was gelijck het scheen een man van goet beleyt,
Die veel op dat geval met oordeel had geseyt.
Maer schoon ick dit gedingh ten vollen had gewonnen,
Mijn sieckte bleef gestaêgh gelijckse was begonnen,
Ick die verwinner was, des echter niet-te-min,
Most swichten voor de koorts, en voelde geen gewin.
Als ick dan had bemerckt, dat al de medecijnen
Voor my sijn krachteloos en als een roock verdwijnen,
En dat de grootste kunst en wijtberoemste man
Geen troost tot mijn verdriet, geen voordeel brengen kan:
Toen ginck ick even selfs een vreemden handel drijven,
Ick nam tot mijn behulp oock raet van oude wijven,
Ja, wat een rouwe gast of boer of schipper riedt;
Maer wat ick ondernam, noch baet het echter niet.
Godt schort bywijlen op de wijsheyt van de luyden,
En vonden van de kunst, en krachten van de kruyden,
Soo dat men menighmael, wat oock een meester doet,
Niet anders op en leyt als swart en drabbigh bloet.
Dies, als de siecke merckt dat hem geen drancken baten,
En dat hy op de kunst hem niet en magh verlaten,
Soo wordt hem menighmael een middel toegebracht,
Daer hy voor desen tijt nooit op en had gedacht.
Dies scheydt hy van de kunst en alle snege luyden,
En staet voortaen niet meer op krachten van de kruyden,
Maer gaet tot sijnen Godt en vry met groot beleyt,
Meer als hy heeft gedaen in al zijn levens tijt.
Als ick dan recht besagh mijn uytgeputte leden,
Bracht ick in meerder ernst ten Hemel mijn gebeden,
Ick sont mijn innigh hart tot boven in de locht,
Ten eynd' ick op het lest eens beter worden mocht.
Dit moet een Christen hart uyt lange sieckten trecken,
Hy dient in meerder ernst sijn yver op te wecken,
O Godt! doet ons de gunst, dat in ons siecken tijt
De ziel magh beter zijn, oock schoon die pijne lijdt.
Godt sy voor eeuwigh danck. Hem moet ick eer bewijsen,
Hem moet ick hulde doen en sonder eynde prijsen;
Hy nam mijn suchten aen en hoorde mijn gebedt,
En heeft mijn kranck gestel in beter stant geset.
Maer hier dient by gevoeght, hoe dat ick ben genesen,
Want dat moet hier geseyt en noyt vergeten wesen:
Daer was in ons gewest een seecker Alchemist,
Die, soo het wordt gelooft, verholen dingen wist.
Hy kon, gelijck het scheen en al de luyden spraecken,
Oock van het slechte tin veel goude ketens maecken,
En dit was evenselfs mijn broeder ingeprent,
Vermits hy desen man te voren had gekent.
Dees meester was bereyt een proef aen ons te geven,
Hoe dat hy in de kunst ten vollen was bedreven;
Dies heb ick op een tijt iet vremts van hem gesien,
Dat ick niet dencken kon hoe dat het moght geschiên.
Als ick met desen snaeck dan kennis had gekregen,
Hoe hy te kennen gaf tot my te zijn genegen,
Ja, roemde dat hy my wel haest genesen sou,
Indien ick sijnen raet naer eysch gebruycken wou;
Ick, schoon meest al het volck en veel bekende lieden
My, uyt genegen ernst, den handel niet en rieden,
Vermits het over al van yder wordt gemerckt,
Dat kunst van Alchemy te fel en vinnigh werkt:
Ick, die ten hooghsten socht om eens te sijn genesen,
Wou ja, een proeve doen wat hiervan soude wesen;
Hier toe was ick geneyght, vermits ick ondervont,
Dat my het leven selfs genoeghsaem tegenstont.
Ick gingh dan tot het werck en wou de kanse wagen,
En hoe het vallen moght, ick sou het willigh dragen;
Al wat hy my geboot dat nam ick aen te doen,
Al schonck hy my venijn of ander giftigh groen.
Ey siet, wat doet de mensch, wanneer hy wordt gedreven
Door lust, om in het vleesch hier langh te mogen leven?
Hoe walgelijcken kost, wat eet of drinckt hy niet!
Hy neemt al wat een snaeck of looper hem gebiedt.
Als ick bywijlen lees, wat groote meesters schrijven
Van dingen, nut geschat om sieckten wegh te drijven;
Dan stae ick als verbaest van al het vremt bedrijf
Dat yder onderneemt om dit bouvalligh lijf:
| |
[pagina 860]
| |
Het oorsweet van een mensch, het mishoop van een verken,
Wordt tot een dranck gekoockt om wonder uyt te werken;
Den afganck van een wolf gemenght in Spaense wijn,
Dat schrijft men voor kolijck een nutten raet te zijn.
Men neemt een pad en muys, ja, vers gevangen luysen
Om eenigh slim gebreck uyt 't vleesch te doen verhuysen.
Geen mensch en is'er kies van pis of menschen dreck,
Wanneer sijn keele swelt van eenigh slim gebreck.
Een esels verssen dreck en wat de gansen schijten,
Dat houdt men wonder goet om geelzucht uyt te bijten.
Men neemt fenijnigh voght en alle vuyl bejagh,
Indien het eenigsins het lichaem dienen magh.
Een adder versch gekoockt, ja nieugebiaden slangen,
Daer siet men menigmael een siecken naer verlangen.
De pisse van een beer, het braecksel van een hont,
Dat neemt men dickmael in en houdt het voor gesont.
Men vint'er in het landt die laeten yser gloeyen,
Om iemant daer het dient een ader toe te schroeyen.
Men set, aen menigh mensch, been, hant, of borsten af,
Om noch een kleynen tijt te blyven uyt het graf.
Men leest, dat Eskulaep, als iemant des behoefde,
De pis en afganck selfs van siecke luyden proefde,
Om dat hy uyt de smaeck van dat ongalick vocht
De gronden van de quael te beter kennen mocht.
In 't korte, wat'er vuyls op aerden word gevonden,
Hoe grousaem dat het is voor maegh en kiese monden,
Hoe leelick dat het smaeckt, des echter niet-te-min,
Men koopt het dier genoegh en neemt het willigh in.
En dit geschiet alleen om aen ons nietigh leven
Misschien wat langer tijt of kleyn gemack te geven.
Ey siet, wat doet men ooyt, op dat ons waerde ziel
Niet aen het eeuwigh leet, maer Godt ten deele viel?
Eylaes, ick ben beschaemt en stae geheel verslagen,
Ick woud' het evenstaêgh en Godt en menschen klagen,
Dat wy soo weynigh doen om dit hoogweerdigh pant
Te vryen van bederf en van den helschen brant.
En 't is nochtans bekent: al waer de gantsche werelt
Gesmeedt van enckel gout en over al beperelt,
Dat al haer groot begrijp geen dinck in haer en vat
Dat oyt bereycken kan een deel van desen schat.
O Godt! vernieut mijn hart en geeft ons wijser sinnen!
Dat wy wat vleesch gelijckt eens mogen overwinnen;
Doet my eens recht verstaen, als ghy mijn geest verheft,
Hoe verre dat de ziel het lichaem overtreft.
Ick vinde binnen my niet weynigh zielgebreecken,
Die uwen reynen Geest gedurigh tegen spreecken,
Soo dat ick heden ben, hoewel tot mijner spijt,
Niet in een stille rust, maer in een fellen strijt.
De meester nu gemeld, die was van oude dagen,
Gewoon tot aen den riem een grijfen baert te dragen;
Ick, na een kort gespreck, en op dien eygen stont
Was veerdigh aen te gaen al wat hy dienstigh vont.
Hy liet van stonden aen een frissen roemer brengen,
En ginck met Rynssen wijn een seltsaem poeyer mengen,
Dies sprack hy: drinckt het uyt wat ghy hier binnen siet,
Maer drinckt alleen den wijn en 't rosse poeyer niet
Wacht dan den naesten dagh, tot dat de roode morgen
De menschen wederom sal brengen aen de sorgen:
Blijft dan in uw vertreck en let daer met gedult,
Wat ghy ontrent den noen in u vernemen sult.
Ick deed het even soo als my de meester seyde,
Maer riep den Schepper aen, terwijl ick my bereyde,
Ick weet, dat sonder Godt geen welbedachten raet,
Geen balsem, goede salf, of kruyt of wortel baet.
Al die van sieckte queelt en wenst te zijn genesen,
Die gae voor alle dingh tot Godt, het eeuwigh wesen,
En eyssche daer alleen verlossingh van de pijn,
Indien het aen de ziel hem dienstigh moghte zijn.
Ick vond my 's anderdaeghs verfrist in al de leden,
De koortse was van my te poste wegh gereden:
Godt sy voor eeuwigh danck, die my soo heeft verlost,
In soo een korten tijt en met een kleyne kost.
Ick, van de quael bevrijt, begon terstont te peysen,
Om uyt mijn broeders huys en naer den Haegh te reysen:
Op dat ick wederom mocht nemen by der hant
Daer van ick door de koorts my langh versteken vant
Maer siet een seecker vrientGa naar voetnoot1), die om verscheyde reden
My ried van Holland af, en koos de Zeeusche steden;
Ick vond sijn voorstel goet, en heb sijn raet gedaen,
En gingh tot Middelburgh mijn woonplaets nederslaen.
De stadt om dese tijt, als wonder wel gelegen,
Was toen van alle kant met veelderhande zegen
Verrijckt, door groot beslagh en neeringh uyt de zee,
Veel winckels in de stadt en schepen op de ree.
De krijgh wierd even toen te water hart gedreven,
Men sagh de Zeeusche vlagh met alle winden sweven;
Matroos gingh wacker aen en nam, met groot vermaeck,
Of hier een spaensche berck òf daer een rijcke kraeck.
Om dan na naer rechten eysch den buyt te mogen deelen,
Ontstont'er hart geschil en veelderley krackkeelen;
De rechters van de zee die wierden des gemoeyt,
Vermits de Zeeusche strant van buyten overvloeyt.
Al wie beschadight is bedenckt verscheyde grepen,
Om wat hem is ontvremt niet wegh te laten slepen:
Maer Peckbroeck wederom, die kant'er tegen aen,
Onwilligh wat hy kreegh van hem te laeten gaen.
Het teer houdt bijster vast, en peck gewoon te kleven,
En wil niet van den buyt en kan niet wedergeven:
Hier wierd dan raet gepleeght van d'een en d'ander sy,
Maer wat de koopman doet, daer komt'er weynigh vry.
En mits op dese wijs veel handels wierd gedreven,
Soo heeft het my beslagh en oeffeningh gegeven.
| |
[pagina 861]
| |
Mijn huys wierd veel besocht, oock luyden van den staet,
En wijser als ick was, versochten mijnen raet.
Maer siet, het huysgesin daer ick my liet bekoocken,
Is toenmael onverwacht en haestigh opgebroocken
En buyten 's lants gereyst: toen was ick sonder weert,
En sat meest onverselt ontrent een stillen heert.
Ick wou tot ander werck mijn frisse jeught besteden,
Want dit vond ick bequaem om veelderhande reden:
Ick sagh, dat eensaem sijn een jongh en vrolick man
Noyt in sijn noest bedrijf ten goede dienen kan.
Hier op liet ick het oogh, oock mijn gedachten dwalen,
Waer ick een hupse vrouw voor my sou mogen halen:
Doch wat in dit bejagh my toenmael is geschiet,
Vermits het jonckheyt raeckt, en segh ick heden niet.
Doch my schiet in den zin iet dat ick moet verhalen,
Daer uyt men leeren kan hoe jonge zinnen dwalen:
Ick quam te Middelburgh eens in de Fransche kerck,
En daer ontstont in my een wonder seltsaem werck:
Ick sagh een jonge maeght, terwijl ick hoorde preken,
En stracx is in mijn hart een minnebrant ontsteken;
Sy docht my wonder schoon en uytermaten soet,
Dies voeld' ick als een vier tot in mijn innigh bloet.
Ick was naeu uyt de kerck in mijn vertreck gekomen,
Waer dat de juffrou woont dat had ick haest vernomen,
Dies schreef ick metter daet een hupsen minne-brief,
Die sond ick in der haest mijn nieugekoren lief.
Ick bad haer door de pen en liet de vrijster weten,
Om voor haer deur te zijn des avonts na den eten,
Mits ick begeerigh was haer daer te mogen sien,
Om mijn genegen dienst haer aen te komen biên.
De jonckvrouw dede soo gelijck ick had geschreven,
En heeft te rechter tijt haer voor de deur begeven:
't Is vremt, als ick haer sagh, wat vreught dat ick ontfingh,
My docht dat voor mijn ziel den Hemel open gingh.
Daer braght ick aen den dagh niet als fluweele woorden,
Geboort aen allen kant met goud en sijde koorden,
En, met een woort geseyt, ick heb'er toen vereert
Met al dat my de kunst voor desen had geleert.
Sy, met een eerbaer root in haer gelaet ontsteecken,
Sy sagh my gunstigh aen oock sonder iet te spreecken,
Maer eer ick van haer gingh, vernam ick echter wat
Dat voor my, naer my docht, was waerd te sijn gevat.
Ick quam in meerder ernst haer naderhant begroeten,
En vond dat sy in all's mijn liefde quam gemoeten,
Soo dat ick hope kreegh dat ick wel winnen sou,
Voor eerst een liefdens hart, en dan een vaste trou.
Maer als ick seecker vrient van desen aenslagh seyde,
En my tot echte trou in volle daet bereyde,
Toen was het dat de man my dit geheel ontriedt,
En seyde: dese trou en dient uw saecken niet.
Ghy moet in dese stadt uw naem gansch achtbaer maecken,
En daer toe sult ghy noyt door desen wegh geraecken;
De vader van het dier dat in uw sinnen speelt,
Is hier ter beurs veracht en banckqueroet gespeelt.
Hoe my dit woord beviel, en hoeft men niet te vragen,
Het scheen my anders niet als felle donderslagen,
En dat vermits de maeght in mijn verdwaelde ziel
Ten diepsten was geplaetst, ten hooghsten wel geviel.
Daer voeld ick groote strijt in mijn bedroefde zinnen,
Ick stont geheel ontstelt, onseecker wat beginnen:
Zy was staêgh in mijn hert en drongh geweldigh aen,
Maer siet, haer's vaders val, die sloegh haer uyt de baeu.
Ick was tot dese maeght ten hooghsten wel genegen,
My docht in haer gelaet lagh my een hoogen zegen:
Ick had om harent wil, oock sonder grooten noot,
My met een bly gemoet gegeven aen de doot.
Maer siet het ongeluck, haer vader overkomen,
Heeft van my t'eenemael haer liefde wegh genomen,
Soo dat ick naderhant, hoewel niet sonder strijt,
Socht van de minnebrandt en haer te sijn bevrijdt.
Ick viel op dit geval in veelderley gedachten,
By dagen niet alleen, maer dickmaels gantsche nachten;
Maer siet, de jonge maeght die trock naer Amsterdam,
En siet hier vond ick kans dat ick mijn afscheyt nam.
Ick dorst op haer vertreck niet soo als eertijts spreken,
Het heetste van de min dat was alreê geweken.
Ach, wat is van den mensch, en wat hy hier begint!
Hoe haest vervalt'er iet dat eertijts was bemint!
Nu spreeck ick tot mijn selfs, doch met bedaerde zinnen:
Wat heeft de werelt in dat iemant kan beminnen?
Wat is, dat aen den mensch, die noch op aerden leeft,
Wat is dat uyt het vleesch oyt soet vernoegen geeft?
Waer toe sal eenigh mensch sijn gantsche sinnen voegen?
't Is maer één dinck alleen dat ons kan vergenoegen:
Al wat hier ons gemoet tot sijn vermaeck verkiest,
Is als een schrale wind die hy terstont verliest.
Maer vraeghje, wat'er is de keest van alle vreughden,
Het grontstuck voor den geest, een ziel van alle deughden
De lust van ons gemoet en van ons innigh hert,
Waer door men even hier aen Godt versegelt wert?
Het is de liefde, vrient, die wy den Schepper dragen,
Waer in verholen leyt al wat men kan bejagen;
Want die in zijn gemoet dien zegen recht gevoelt,
Is stil en wel gerust hoe vleesch en werelt woelt.
Geen dinck, hoe groot het is, van al des werelts saecken,
Dat ons kan wel gestelt en recht geluckigh maecken,
Als Godes liefd' alleen: want sonder dat kleynoot
Is alle vleesch verstelt, sijn alle lusten doot.
Wel, dit heb ick gemerckt, of schoon de menschen woelen
Dat Godt sijn hooge maght laet over al gevoelen:
Daer ick het niet en socht en niet en had gedacht,
Wierd my een lieve vrouw van Gode toegebracht.
Ick was om desen tijt in Zeelant vast geseten,
En al wat Hollandt raeckt dat had ick schier vergeten;
| |
[pagina 862]
| |
In Hollandt evenselfs, ja binnen Amsterdam,
Was dat ick my ter hulp een echte vrouwe nam:
Een vrouw van sneêgh vernuft en geestigh in manieren,
Sy kon een huysgesin naer rechten eysch bestieren;
In plaetse dat de jeught Romansche grillen leest,
Soo is Plutarchus selfs haer tijdverdrijf geweest.
Maer Godes heyligh woort, als meest by haer gepresen,
Dat was se boven al genegen om te lesen.
En, waerom meer geseyt? sy was een weerde vrouw,
Het grontstuck van het huys, een spiegel van de trouw.
Wy hebben zaet geteelt, maer ach! mijn teêre vruchten
Die sagh ick hene gaen en in het duyster vluchten;
Oock menigh jongh gewas en quam niet aen den dagh,
Soo dat het nooit de zon, en min sijn ouders sagh.
Dit is een diep geheym en leert de domme menschen,
Hoe ydel dat het is wat wy oock konnen wenschen:
Ick weet hoe dat het smaeckt, wanneer een aerdigh kint
Sijn korte tijt besluyt oock schier eer die begint.
Drie zonen had my Godt tot mijn vermaeck gegeven,
Maer geen van dat getal en is my bygebleven.
Dies sagh ick, wat de dood in haest vernielen kan
Al, wat een jeughdigh paer in lange jaeren wan.
Als Godt mijn outste soon liet uyt het leven rucken,
Toen voeld' ick aldermeest mijn droeve ziel verdrucken,
Vermits hy toen ter tijt soo ver gekomen was,
Dat hy oock met verstant geleerde boecken las
Twee dochters, sonder meer, die sijn my noch gelaten,
Maer dat heeft mijn verdriet oock weynigh konnen baten;
Want als tot mijnen troost haer soete tijt began,
Soo wordt haer teêre jeught als eygen aen den man.
Ick woud' haer niet te langh om iemants wil bewaren,
Ick nam het voor geluck haer wel te mogen paren.
Och, wat is van den mensch! mijn harte was verblijt,
En ick ginck onderdies mijn waerde panden quijt.
Als nu de tijt verliep tot sestien hondert negen,
Sond Godt aen desen staet een onverwachten zegenGa naar voetnoot1),
Want Mars werd aengeseyt: steeckt op uw bloedigh mes,
En hout'et in de scheê tot jaren tweemael ses
Hier ginck ick mijn beroep en eerste wesen staecken,
En pooghd' in grooten ernst van water lant te maecken,
En siet, aen dit bedrijf, van Godt my toebereydt,
Word ick van mijn beroep als metter hant geleydt.
Daer waren in den krijgh veel dijcken doorgesteecken,
Het lant lagh ongebouwt, de lieden weggeweecken,
Dat eertijts werd beploeght dat was een mosselbanck,
De krabben uyt het slijck dat was de beste vanck.
Daer was geen ploegh gebruyckt in meer als dertigh jaren,
De regen op de vrucht dat waren soute baren,
En wat'er was ontrent dat was maer driftigh zant,
Het velt voor desen groen, dat was een dorre strant.
Godt heeft om desen tijt my sinnen toegesonden,
Die schiepen haer vermaeck in dese soute gronden.
Ick was hier onbewust en hadde noyt geleert,
Hoe dat men van het landt de soute baren keert
Ick heb om goeden raet mijn broeder aengesproocken,
Hoe dat men landen dijckt door oorloogh ingebroocken;
Die heeft my niet alleen hier op bericht gedaen,
Maer vingh beneffens my den gantschen handel aen,
Veel luyden ongesint om wederom te dijcken,
Uyt vreese dat de peys te lichte sou beswijcken,
Die hield dat het bestant niet lange sou bestaen,
En dat Mars wederom sijn trommel soude slaen.
Hier door soo is 't gebeurt, dat wy veel landen kochten,
Die ons zijn t'huys gebrocht, schoon wy die niet en sochten;
Daer viel men aen het werck, dat scheen by wijlen goet,
Maer dickmael naderhant verdriet en tegenspoet.
Siet, dus gaen in 't gemeen des werelts beste saecken,
Wie kan op dat beslagh gewisse peylen maecken?
't Sy iemant landen bouwt of handelt in de stadt,
Hoe wel het wordt beleyt, daer hapert altijt wat.
Wat my hier in belanght, Godt liet het my gelucken,
En liet ons voor een tijt bequame vruchten plucken;
Hem zy voor eeuwigh danck voor sijn gewenste gunst,
Het voordeel quam van hem, en niet van onse kunst.
Ick vond'er groot vermaeck, wanneer het koolsaet bloeide,
Of dat de wintergarst in volle struycken groeide;
En 't was een schoon gesicht, wanneer de korentas
Van alderhande graen om hoogh gestapelt was.
Het lant nu langh gerust, dat gaf bequame vruchten,
Soo dat oock van den last de solders dickmaels suchten
Een oogst, door goeden bouw, uyt dit beslagh gehaelt,
Heeft somtijts naer het viel het gantsche lant betaelt.
Dit sagh een seecker vrient en pooghd'et na te volgen,
Maer toen het qualick ginck, toen wiert hy gantsch verbolgen:
Ons doen gaet seltsaem toe, wie kan het recht verstaen,
Hoe vremt dat menighmael des werelts saecken gaen?
Twee menschen gaen te werck en doen gelijcke saecken,
En 't is gansch ongelijck al wat de menschen maecken,
Dat genen heeft verblijdt, gaf desen groot verdriet,
Dat yeder plegen magh en dient een yeder niet.
Ick leyd' om desen tijt een stil en rustigh leven,
Dat heeft de goede Godt uyt gunste my gegeven:
Ick had een buytenhuys niet verre van de stadtGa naar voetnoot2),
Daer ick en mijn gesin een wijl in stilte sat.
Ick was veel op het lant, of in het huys gedoocken.
Ick liet van enckel moes my veeltijts spijse koocken,
Ick schoude stadts gewoel, en koos het eensaem velt,
Want daer was toen ter tijt mijn wesen na gestelt.
Ick leefde sonder staet en voor mijn eygen selven,
Ick schiep een groote lust om lant te doen bedelven;
Om buyten alle sorgh te sitten in het groen,
Oock als ick ledigh was, genegen iet te doen.
| |
[pagina 863]
| |
Ick las, ick dicht', ick schreef, ick maeckte Zinnebeelden,
Terwijl mijn kleyne jeught ontrent de boomen speelden:
Hier uyt quam Dafnis voort, die Els en Galathé
Gingh raden van de stadt en tot het witte vee;
Daer na rees Joseph op, en toond' hem ongenegen,
Om met sijn hoofsche vrou onguere lust te plegen;
Noch quam hier Vasthi toe, die op geen koningh past,
Terwijl hy dertel is en met de vorsten brast.
Ick klom noch hooger op, en gingh oock daer beschrijven
De plichten toegepast aen Maeghden, Vrijsters, Wijven,
En oock het mangeslacht. Siet daer een soeten tijt,
Siet, dat ons meest bevalt dat wordt men veerdigh quijt.
Maer, vrienden, aertsche vreught en kan niet lange dueren,
Men moet het soet vermaeck met bitter leet besueren;
Godt oeffent soo den mensch, en 't is de ziele goet,
Hoewel hy evenwel daer onder suchten moet.
De Stilstant onder dies, gemaeckt voor twalef jarenGa naar voetnoot1),
Was als een driftigh swerck in haesten wegh gevaren:
De krijgh gingh weder aen, soo veerdigh alsse mocht,
Soo dat men weder hard van beyde zijden vocht.
Daer op soo vont men goet ons lant tot zee te maken,
Op dat de Spaensche macht ons niet en sou genaken,
Daer gingh het seltsaem toe, het wey- en koren-lant
Dat werd van stonden aen gelijck een dorre strant
De maeyer was gevlught, de ploeger moste roeyen,
Daer eerst in volle jeught het koren plagh te groeyen.
Het wier dreef op het lant daer onlanghs koolzaet stont,
Dat sweefde met den stroom het bloeysel in den mont
Wy hebben even toen gedijckt verscheyde Polders,
Op hope van gewas en daer na volle solders;
Het maken van den dijck, dat stont tot onsen last,
En toen stont al het werck in volle leden vast.
Maer schoon dat onsen dijck ten vollen was gesloten,
Wy hebben weynigh vrucht van al den kost genoten:
Want mits geheel het werck juyst op de grensen lagh,
Soo was dat onsen staet daer in perijckel sagh:
De vyant, soo men riep, die stont daer in te breecken,
Ten ware men verstont de dijcken deur te steecken;
Daer wiert het vruchtbaer lant geopent aen de zee,
Daer most den bouwman wegh, en al het lief al vee.
Wie kan hier tegen zijn? Soo liepen toen de tijden,
Wy moesten met gedult het droevigh onheyl lijden,
Het quam van hooger hant, en niemant wordt vergoet,
Oock schoon ons eygen staet aen iemant schade doet.
Waer ick niet overstolpt met soo veel ongemacken,
Die op mijn nieuwen bouw ter neder quamen sacken,
Wat vrucht had ick gepluckt van al dat schoone lant,
Dat in der haest verviel, en was maer dorre strant!
Vier poldersGa naar voetnoot2) nieuw gedijckt, die hadden konnen geven,
Daer op een deftigh man had eerlijck konnen leven.
Daer was een groote schat of hope van gewin,
En, naer mijn oordeel draeght, daer stack een rijkdom in.
Maer dit gingh soo het mocht, waertoe het droevig klagen?
Wat van den Hemel komt dat moet men willigh dragen.
En 't is van outs gesien, dat enckel tegenspoet
Ons dickmael nutter is als grooten overvloet.
Kan ooyt de rijckdom doen dat wy meer konnen eten?
Of geeft sy ons een lijf dat met en wordt versleten?
Of herten sonder sorgh, of leven sonder nijt?
Of geesten sonder waen, of zielen sonder spijt?
Neen, neen, in tegendeel, de rijckdom baert gebreecken,
Die ons òf in het breyn òf in den boesem steecken:
Men houdt het voor gewis, dat overgroot gewin
Brenght niet als losse waen en zielgebreecken in,
Ey siet, hoe Godes soon een rijcken heeft beschreven,
Hoe schrap sijn saken staen ontrent het eeuwigh leven:
Het schijnt dat groote schat, en geld en overvloet,
Niet als door hoogh geluck ten Hemel klimmen moet.
Wie sou doch niet verstaen dat hy geweldigh dwaelde,
Die kemels dringen wou door 't ooge van een naelde?
En echter dit bedrijf heeft Christus toegepast,
Aan iemant wiens gemoet is aen den rijckdom vast
Hier uyt kan yder mensch hem als voor oogen setten,
Hoe seer dat rijck te zijn ons welstant kan beletten.
Beswaerlijck, voor gewis, beswaerlijck is de baen,
Waer door een rijcke vreck ten Hemel heeft te gaen.
Het is dan, lieve Ziel, ons menschen niet geraden,
Met dit gevaerlijck pack de schouders t'overladen
O matight, lieve Godt! o mindert mijn beslagh,
Op dat het aen de Ziel my geensints deeren magh.
Het is een deftigh werck en waert te zijn gepresen,
Godtzaligh en met een oock rijck te mogen wesen;
Het gout is schoon in glans, maer is geweldigh swaer:
Ach, wie besit het oyt als met een groot gevaer!
Waer toe noch langh verhael? Ick segge voor het leste,
Het middelmatigh goet dat hou ick voor het beste;
Siet, al te ruymen kleet doet aen het lichaem quaet,
En soo doet aen de Ziel de rijckdom sonder maet.
Siet, rocken wel gemaeckt, die aen de leden passen,
Die staen ons aen het lijf, als uyt het lijf gewassen.
Geluckigh is de mensch die onbeslommert leeft,
Want hy is rijck genoegh die niet gebreck en heeft.
Ey siet, met dit bescheyt of diergelijcke reden,
Dient ons de Ziel getroost daer schade word geleden;
Gelooft het, wieje zijt, het is een deftigh man,
Die met een stil gemoet veel onheyl lijden kan.
Ick hadde wel gewilt dien harden slagh beletten,
Maer wat van boven komt dat sijn gestrenge wetten.
't Is best dat sich de mensch in alle dingen voegt,
En met des Heeren wil sijn harte vergenoegt.
My dunckt, ick heb wel eer een kort gebedt gelesen,
| |
[pagina 864]
| |
Dat kan op dit geval of elders dienstigh wesen;
Ick vind het heden goet te brengen aen den dagh,
Op dat het eenigh mensch ten goede dienen magh:
O Godt! die in der hoogten sweeft,
Die waert, die zijt, die eeuwigh leeft,
Die aerd en hemel heeft gebouwt,
En wat het is noch onderhoudt;
Al bid ick u niet om het goet,
Dat my ten besten dienen moet,
Ghy des, ô Vader! niet-te-min,
Ey, stort het my van boven in;
En laet het my zijn toegebrocht,
Hoewel dat ick het niet en socht.
En weder schoon ick nederkniel,
En bidde met de gantsche ziel,
Om iet dat ick van herten wacht,
Maer dat ghy, Heer, ondienstigh acht;
O Godt! verhoort mijn bede niet,
't Is best dat uwen wil geschiedt;
Wy sien, eylaes! op vleesch en bloet,
Maer wat ghy wilt is enckel goet.
Maer siet, het ongeluck, gelijck men plagh te seggen,
En wil hem niet alleen in stilte nederleggen,
't En komt niet onverselt; my trof een tweede slagh,
Soo bitter als se kan, soo vinnigh als se magh.
Een die my had gedient, en diergelijcke gasten;
Die rieden aen den staet mijn landen aen te tasten.
Daer greep de Fisque toe en hield het als verbeurt,
Dat my noch van de zee niet af en was gescheurt.
De gront van al dit werck die wiert hier op genomen,
Vermits van 's vyants zy het lant ons was gekomen
En daer toe werd gebruyckt het inhout van 't verdragh,
Dat, soo het schijnen mocht, niet al te klaer en lagh.
Dit was een harden stoot met al mijn Vlaemsche gronden,
Die wierden by den staet of in de zee gevonden;
Ick hier op naer den Haegh, en dede mijn beklagh,
En vorder waer ick mocht daer ick het dienstigh sagh.
Ick gingh den rechten wegh, en geensints slimme paden,
Het stuck werd ondersocht by drie verscheyde raden.
Het duurde jaren langh, en al den middeltijt
Was ick het vruchtgebruyck en al de baten quijt.
Maer t'wijl ick in den Haegh was besigh alle morgen
Met dit verdrietigh werck en veelderhande sorgen,
Sagh Godt den handel aen, en toonde metter daet
Dat ja, sijn Vadersorgh het onse gade slaet:
Ick seyld' eerst in de wind, en al des werelts saecken
Die gingen tegen my een vollen aenslagh maecken,
Doch midden in den loop van dit verdraeit gevaer,
Soo werd ick onverwacht een soeter lucht gewaer.
Godt wil dan aldermeest bedroefde sinnen helpen,
Wanneer de wonde bloedt en niet en is te stelpen;
My werd om desen tijt een saecke toegebracht,
Daer van ick niet en wist en noyt en had gedacht.
Ick wierd juyst toen versocht, indien het mochte wesen,
In Leydens hooge School de jonckheyt voor te lesenGa naar voetnoot1)
Het een en 't ander Recht. Ick nam het in beraedt,
Want 't was, naer mijn begrijp een ongewone staet.
Maer dit was nau geschiedt, of my wierd aengeschreven,
Dat Zeelandts eerste stadt my was geneyght te gevenGa naar voetnoot2)
Een staet in haer bedrijf, die aen mijn tweede ziel
En al het naeste bloet ten hooghsten wel beviel.
Ick gingh het gantsche stuck wat naerder overwegen,
En vont oock mijn gemoet hier toe te zijn genegen.
En siet, t'wijl mijn gedingh hier noch in twijfel staet,
Zat ick te Middelburgh te midden in den raet.
En ick wierd niet alleen geoeffent in de saecken,
Die zee of koopmanschap of aertsche dingen raecken,
Ick werd oock ouderlingh ten dienste van de kerck,Ga naar voetnoot3)
En dat was even toen een gantsch bekommert werck;
Want mits het nieu geschil toen onlangs opgeresen,
Dat voor den gantschen staet een plage scheen te wesen,
Soo was'er veel te doen; maer eer het was verspreyt,
Soo wierd het daer gestilt door Godes hoogh beleyt.
Ick heb in dit gewoel een ruymen tijt versleten,
En broot van luyen aert en heb ick noyt gegeten,
Geheele dagen langh, tot aen den swarten nacht,
Heb ick in diep gepeys al dickmael doorgebracht.
Maer schoon ick met beraet was in het ampt getreden,
En was oock liefgetal aen al de Zeeusche steden,
En dat het was gemeynt, indien het wesen magh,
Te blijven daer ick was oock tot mijn lesten dagh,
Noch is'er evenwel een sake voorgekomen,
Die my, na korten tijt, van daer heeft weghgenomen,
My wierd een ander plaats, gansch buyten mijn beleyt,
Ja, sonder vriendenhulp, in Hollant toegeseyt.
Ick sat eens op een tijt te midden in de boecken,
En Hollandts eerste stadt die quam my daer versoecken,Ga naar voetnoot4)
Door heeren (des gelast) tot haeren eersten raet,Ga naar voetnoot5)
En drongh my krachtigh aen tot soo een waerden staet.
Ick was een langen tijt onseecker wat te seggen,
Des ginck ick 't wichtigh stuck wat naerder overleggen:
Doch hoe ick 't overwoegh, het stont my qualick aen,
Te reysen, daer ick zat, en wegh te moeten gaen.
Ick was toen, naer my docht, in Zeelant vast geseten,
Oock wou mijn eêgemael van geen vertrecken weten;
In stad had ick een huys, en buyten op het lant
Een woningh wel gebout, en boomgaerts net geplant.
De kennis die ick had nu lange my verkregen,
Quam meê in dit geval mijn zinnen hier bewegen;
Ick had'er menigh vriendt en veel naer eygen wensch,
En daer ick komen sou en kend' ick niet een mensch;
| |
[pagina 865]
| |
De kinders die ick had, die waren daer geboren,
En 't recht daer uyt ontstaen dat scheen haer dan verloren;
In 't korte, mijn gesin scheen vast daer op te staen,
Dat ver het beste was uyt Zeelandt niet te gaen.
Nu was'er deftigh volck en even Godtsgeleerden,
Die my op dit geval van haren raet vereerden,
Die seyden: lieve vrient, siet daer uw eygen lot,
Dit rijft niet uyt het vleesch, het komt van uwen Godt.
Voorwaer, indienje meynt hier stil te sitten droomen,
Ontrent uw wijngaertrack of groene vijgeboomen,
Ghy seyt te mael verdoolt; Godt sal uw soet vermaeck
Verkeeren in der haest en dat in gure smaeck.
Gaet daerje Godt beroept, en daerje wordt getogen:
En draeght u naer den eysch en even naer vermogen.
Hy die het wichtigh pack op uwe schouders leyt,
Sal wis tot uw behulp gedurigh zijn bereydt.
Hy sal uw kranck gestel, hy sal uw swacke krachten
Bequaemen tot het werck, oock boven uw gedachten:
Uw vrientschap is ons lief, maer dat en gelt'er niet,
Wy raden u te gaen, vermits het Godt gebiedt.
Ick, in den geest beweeght door soo gestrenge reden,
Gaf my naer rechten ernst tot vasten en gebeden;
En siet, al was ick teêr en uyttermaten swack,
Ick neyghde mijnen hals en droegh het lastigh paekGa naar voetnoot1).
My zijn in dit beroep veel dingen overkomen,
Die nut en weerdigh zijn om waer te zijn genomen;
Bysonder om te sien hoe dat de wereld gingh,
Maer 't is te langen tijt te seggen alle dingh.
Het innerlijck beleyt en staet van hooge scholen,
Dat wierdt meest over al geleerde mans bevolen:
Nu, schoon ick niet en droegh den naem van hoogh geleert,
Noch ben ick by den staet met desen staet vereert.
Dit ampt heb ick bekleedt en niet voor weynigh jaren,
En my is groot vermaeck hier over wedervaren.
Maer my wierd opgeleyt te reysen buyten 't lant,
Dat ick, mits nu gerust, geheel ondienstigh vant.
Daer was om desen tijt een oorlogh opgeresen,Ga naar voetnoot2)
Die ons oock by gevolgh ondienstigh quam te wesen:
Het Frans en Britsche Rijck die stieten tegens een,
En siet, dat ongemack dat wierd oock hier gemeen.
Wanneer de krijgh ontstaet ontrent de naeste kusten,
Al wat naburigh is en kan niet blijven rusten:
Want als'er eenigh huys in vier en vlamme staet,
De voncken evenselfs doen oock de buren quaet.
Daer mocht schier niet een schip uyt dese Landen komen,
Of 't werd van hier of daer den koopman afgenomen:
En dit was voor ons lant een droevigh ongeval,
Vermits het onheyl klom tot wonder hoogh getal.
En mits om dit geschil ons saecken qualick stonden,
Soo wierd ick van den staet naer Engelant gesonden:Ga naar voetnoot3)
Op dat men door beleyt een uytkomst vinden mocht,
Terwijl men overhant ter wedersijden vocht.
De Koningh, die het werck met wijsheyt wou beleggen,
Die sont een Edelman om ons te komen seggen,
Dat Milord Buckingham ten vollen was gelast,
Op dat op ons versoeck wel mochte sijn gepast.
Die Vorst was toen ter tijt in gunste van den Koningh,
En hy gebruyckt'et Hof gelijck sijn eygen woningh.
Al wat hy ondernam of by den Koninck socht,
Dat wierd hem met gemack ten vollen t'huys gebrocht.
Maer hoort een vreemt geval, dat ons is wedervaren,
Als wy met dit beslagh te saemen besigh waren;
My dunckt het is een dinck hier weert te sijn gemelt,
Dies heb ick dit vermaeck hier mede by gestelt:
Juyst op St. Joris dagh wiert daer een Feest gehouwenGa naar voetnoot4),
Waar toe men gasten nood' bysonder Hoofsche vrouwen,
Om daer te komen sien het konincklijcke feest,
Een schouspel voor het hof en voor een blijden geest.
Daer komt het Ridderschap toen op de zaelen treden,
En toont haer sier gelaet en welgemaeckte leden;
En dat al op de maet van edel snaren spel,
En dit bevalt voor al de jonge vrouwen wel.
Ons wiert, uyt 's Koningh naem, een goede plaets gegeven,
Om daer te mogen sien dat hoofs en prachtigh leven;
Oock was daer een Gesant die uyt Venedigh quam,
Die uyt des Koningh last by ons zijn plaetse nam.
Wy waren even drie die in de vensters lagen,
En die van boven af den gantschen handel sagen:
Geheel het Ridderschap dat trat daer op en neêr,
En Milord Buckingham die ginck staêgh gins en weêer.
En als dan onse Lord ons vensters quam genaecken,
Soo sagh men hem terstont een vrolick wesen maecken;
Hy boogh hem wonder laegh, en gaf een soeten lagh,
Ja, 't scheen een ander mensch als hy maer op en sagh.
Wy hielden ons vereert door soo een jonstigh wesen,
En dat beleeft onthael wierd hoogh by ons gepresen;
Wy hielden onsen staet in ons te zijn vereert,
Maer flucx wierd dese kans gantsch anders omgekeert:
Want toen wy op het lest van boven neder quamen,
Toen was het dat wy stracx wat anders daer vernamen:
Wy vonden ons misleyt van d'eer aen ons geschiedt,
En 't raeckt' ons Nederlant en 't rijck Venedigh niet:
Want boven het vertreck dat aen ons was gegeven,
Was daer een seecker plaets de Juffers toegeschreven;
Die sagen 't Hoofse spel, maer sy oock boven dien
Ontfingen groot vermaeck om daer te zijn gesienGa naar voetnoot5).
Nu, Milord was een helt, die by de jonge vrouwen
Niet Joris feest alleen, maer Venus plagh te houwen:
Doch wy, onkundigh volck, ontfingen voor den staet
Een brief, die niet aen ons, maer elders henen gaet.
| |
[pagina 866]
| |
Hier na is toen gevolght, dat wy van grooter saken
Of in den vollen raet, of in 't bysonder spraken:
En daer is op het lest soo veel te weegh gebrocht,
Dat ick ten deele kreegh dat by ons wiert versocht.
De Koningh was beleeft. Ick wiert van hem beschoncken:
Een brief, een Ridders brief, daer van de letters bloncken,
Van gout en schoone verw, hier was een wapen by,
Oock maeckt' hy noch een deel van onse schepen vry;
Daer mede reysd' ick wegh en voer naer onse kusten,
Op hope voor een tijt aldaer te mogen rusten;
Maer dat en viel niet uyt gelijck ick had gedacht,
Want my wiert op een nieuw veel moeyte toegebracht.
Ick dien hier dan een woort in 't korte by te voegen,
Dat my veel onrust gaf, en weynigh vergenoegen;
't Is selden dat een mensch iet soets of goets gebeurt,
Of daer rijst eenigh leet dat by hem wordt betreurt.
Ick wierd te huys versocht by veel bekende lieden,
Die met een grooten ernst my desen aenslagh rieden,
Het oogh te laten gaen ontrent een vetten gront,
Die in het Brittenlandt als toen te dijcken stont.
Ick hoord' aen alle kant meest al de sneêgste menschen,
Als met een vollen lust om desen handel wenschen:
Maer daer viel seltsaem werck en vreemde slagen in,
Al was'er soo het scheen vry hope van gewin.
Dit heeft my ongemack en oeffeningh gegeven,
En 't is, tot mijn verdriet, my lange by gebleven.
Ach, vrienden! schijn bedriegt, en dat men voordeel acht,
Wordt van een helle zon wel licht een droeve nacht.
Ick hebbe toen geleert, dat lant te willen dijcken,
Niet in sijn eygen kust, maer in uytheemsche Rijcken,
Sijn dingen vol gevaers. Men kent de lieden niet,
Noch wie u tegen is, noch wie u gunste biedt.
Men siet niet klaer genoegh in veelderhande saken,
Die veeltijts ongemack en grooten onlust maken;
Het dijcken is van outs een ongewisse kans,
Maer verre boven al het dijcken buyten 's lands.
My zijn op dit geval veel dingen overkomen,
Die hebben menighmael mijn ruste weggenomen:
Maer Godt sy eenwigh danck, wanneer ick dertel was,
Soo quam'er eenigh leet dat my de ziel genas.
O Godt! als ick verhael den loop van mijne dagen,
Soo meld ick uwe gunst, en waerom sal ick klagen?
Al scheen het somtijts hart dat ick van u vernam,
Ick sagh het was my nut oock eer het eynde quam.
Mijn trouw had nu gestaen tot vijf en twintigh jarenGa naar voetnoot1),
Toen my een droef geval van Godt is wedervaren:
Want juyst op desen tijt soo was dat my ontviel
Mijn weerde bedgenoot, mijn lust en tweede ziel.
Sy wierd niet van de dood in haesten wegh-genomen,
Ick sagh van langer hant haer droevigh afscheyt komen;
Sy reysde naer het graf, maer met een tragen ganck,
En stont op haer vertreck wel twintigh maenden langk.
De kunst wrocht onder dies door veelderhande wegen,
Maer 't onheyl nu geset dat street'er dapper tegen
Geen sap of machtigh gom, geen dranck of edel groen,
En kond' haer oyt behulp of eenigh voordeel doen.
Haer afscheyt was bedroeft: want sy is overleden
En onder ons geklagh èn onder ons gebeden.
Vaert wel, mijn ander ick! ghy hebt de reys gedaen,
Het is mijns herten wensch dien eygen wegh te gaen.
Daer sat ick in den rouw. Als welgevoeghde paeren,
Die tot gemeenen troost aen een versegelt waeren,
Het scheyden overkomt, dat is een droeve smert,
Ja, gaet tot aen het mergh oock van het innigh hert.
Maer schoon mijn waerde vrouw my toen was afgenomen,
Ontrent het tweede bedt en ben ick noyt gekomenGa naar voetnoot2):
Mijn liefde bleef geset en liet niet van haer af,
Ick ginck haer evenselfs begroeten in het graf.
Het was een naer vertreck daer ick haer gingh besoecken,
En 't gingh my dieper in als veel geleerde boecken;
Ick sagh 't was enckel stof dat ick eens had bemint:
Ach, wat ons hier verheught en is maer enckel windt!
Ick stont een wijl en keeck ontrent haer dorre beenen,
En vond'er stof genoegh om daer te blijven weenen:
Ach! of hier iemant is van slecht of edel bloet,
Hier blijckt het wat een mensch ten lesten worden moet.
Ick wierd, na dit geval, by wijlen omgedreven,
Of ick van nu voortaen sou eensaem blijven leven,
Dan of ick wederom sou treden in de trou,
En nemen my ter hulp een nieugekoren vrou.
Dit nam ick in beraet, en hadde veel gedachten,
Maer Godes raet bestont en hadde meerder krachten:
Wat is 't of schoon de mensch op 't een of 't ander set,
Wat van den Hemel komt dat stelt een vaste wet.
Ick sagh, hoe weynigh volcks met onderlingh vernoegen
Haer in het tweede bedt te samen konnen voeden;
Oock quam my toen ter tijt een veersjen in den zin,
Dat my in volle daedt ontriedt een tweede min:
Als een van twee nette schelpen
Komt te breecken of verliest,
Niemant sal u konnen helpen,
Schoon men oock met oordeel kiest,
Aen een die, met effen randen,
Juyst op d'ander passen sou:
D'outste zijn de beste panden,
Niet en gaet voor d'eerste trou.
Een wijf dat rimpels heeft en kon my niet bevallen,
En ick hield my te rijp om met de jeught te mallen;
En daerom steld' ick vast, dat d'een en d'ander trou
Of my òf die ick nam sou strecken tot berou.
| |
[pagina 867]
| |
Die vijftigh jaren telt, en kinders heeft verworven,
Al is sijn bedtgenoot om desen tijt gestorven,
Die, seyd' ick, is het best dat hy sijn kamer sluyt
En voor gerimpelt vel èn voor een jonge bruyt.
Ontrent ons ouden tijt soo moet het lichaem rusten,
Wat sal een oudt gestel hier soecken nieuwe lusten?
Waerom noch ingevolght de tochten van het vleys,
Terwijl met besigh is ontrent de leste reys?
't Is waer Godt had van my drie zonen afgenomen,
En my zijn in de plaets twee dochters toegekomen,
Dies gingh der vrienden raet ontrent een nieuwe trouw,
Op dat ick wederom een mans oir teelen sou.
Maer als ick dat beleyt ginck nader overwegen,
Soo vond ick mijnen geest tot trouwen niet genegen;
My docht, als ick bedacht mijn eerste bedgenoot,
Dat my geen meerder heyl sou vallen in den schoot.
Oock is 't van outs geseyt, dat andermael te trouwen,
Niet anders voort en brenght als twist en naer berouwenGa naar voetnoot1);
En daerom nam ick voor, als vyant van gekijf,
Te leven voor mijn self, te slapen sonder wijf.
Schoon my dan menighmael oock wel ervaren lieden
Vermaenden tot het werck en desen handel rieden,
Op dat noch voor mijn huys een manshooft mocht ontstaen,
Ick nam haer reden in, en liet het ongedaen.
My docht, schoon ick een soon misschien eens mochte telen,
Dat my het kint alleen sou dienen om te spelen,
Want eer het stont te zijn gestijft door mijnen raet,
Dat ick dan wesen sou daer al de werelt gaet.
Schoon ick dan jeughdigh scheen en van gesonde leden,
Ick ben niet wederom in d'echten staet getreden:
Ick bleef gelijck ick was, en hield een eensaem bedt,
En siet, daer heeft nooit vrouw haer voeten op geset.
Ick was alleen bedocht wat my nu stont te maken,
Dat my te laste viel in huysselijcke saken:
Doch na een rijp gepeys, maeckt' ick een vast besluyt,
En vond, tot mijn gemack, bequame wegen uyt.
Ick had een jongelingh in mijnen dienst genomenGa naar voetnoot2),
En die heeft naderhant een soete vrouw bekomen,
Een vrouw van goeden aert en geestigh in verstant,
Die ick met haren man my nut en dienstigh vant.
Het is van heden af een ruymen tijt geleden,
Dat sy haer trouw behulp in mijnen dienst besteden:
De man in 't buytewerck, de vrouw in 't huysbedrijf,
En siet, op desen voet soo bleef ick sonder wijf.
Ick moet, trouhertigh paer, uyt ons te samen leven,
Ick moet getuygenis van uwe deughden geven:
Ghy hebt my wel gedaen te huys en overal,
Waer van u dit geschrift tot preuve dienen sal.
Nu weder tot de saeck. Na fes of seven jaren,
Is my een meerder last en eere wedervaren.
Ghy weet het, lieve Godt! ick had het niet gesocht,
En 't is my evenwel in stilheyt toegebrocht.
De staet gaf my de macht om voor te mogen stellenGa naar voetnoot3),
En op den lantdagh selfs de stemmen op te tellen,
En na dat yeder lidt zijn reden had geuyt
Ten dienste van het lant, te maecken het besluyt.
Ick had dat ampt bekleet nu jaeren tweemael zevenGa naar voetnoot4),
Als Godt aen desen staet den vrede quam te geven;
Dat in voorleden tijt geen mensch en had bedacht,
Daer is de Spaensche vorst op heden toe gebracht.
Godt buyght der prinssen hart; cy, siet, de Nederlanden
Zijn los en vry gestelt van alle strenge banden!
Op, op! nu, geesten, op! hier krijght uw penne stof
Tot voetsel voor de faem en Godes hoogen lof.
Laet nu des Hemels vier in uwe zinnen wercken,
Op dat de tijt die komt dit wonder magh bemercken.
Voor my, ick swijge stil om voor mijn borst te slaen,
En segge: lieve Godt! wat hebje my gedaen?
My, segh ick, nietigh mensch, dat ick die groote saceken
Mocht sien van eersten af, en als met handen raecken,
Tot aen het eynde toe! Nu segh ick, t'uwer eer:
Ick wil geen hoogen staet of grooter rijckdom meer.
De zegen is genoegh die ghy my hebt gegeven,
Neemt eerst mijn sonden af, en dan mijn nietigh leven.
Daer is niet meer te doen voor my, bouvalligh mensch,
Een stille dood alleen is nu mijn 's herten wensch.
Maer Heer! wat heeft uw gunst voor my noch uitgevonden?
Het zegel van het lant dat wierd my toegesondenGa naar voetnoot5),
Dat wierd my toebetrout, en 't LeenhofGa naar voetnoot6) boven dien
Heb ick op eenen tijt in mijn beleyt gesien.
Hoe vremt en wonderbaer, o Godt, sijn uwe wegen!
Waer ghy de menschen roept, daer toont ghy vollen zegen.
Uyt Zeelant hebtge my naer Hollandt eerst geleydt,
In Zeelant wederom een plaetse toebereydt;
Uyt Zeelant op een nieuw naer Hollandt opgenomen,
Heb ick uw stil beleyt ten vollen eerst bekomen,
Hier ben ick uytter tijt en wachte met gedult,
Tot dat ghy aen de ziel wat beters geven sult.
O, wou nu 's Hemels vier in mijn gewrichten zijgen,
Dat my mijn leste snick ten Hemel dede stijgen,
Op dat ick heden mocht ten vollen sijn bequaem,
Te melden Godes lof, te roemen sijnen naem!
Maer, laes! ick ben te swack en ben van geender waerden,
Ick ben een nietigh mensch gesproten uytter aerden:
Ick ben maer enckel stof, en niet als ydel kaf,
Heer, neemt mijn zondigh vlees, en dan mijn wesen af!
Waerom sal ick het pack van groote staten dragen
Tot aen den lesten stont van mijn verloopen dagen?
Ick bidde, lieve ziel, waerom aldus geleeft,
Tot ons de gangh beswijckt en al het lichaem beeft?
| |
[pagina 868]
| |
Ey, let op uw bedrijf. Wat hebje nu te wachten,
Als dagen sonder rust en veel benaude nachten?
Als swackheyt, sware kugh, en ongewone pijn,
En datje sult een last voor u en d'uwe zijn?
Siet daer een kort verhael van al mijn vorigh leven,
Siet daer een groot gewoel en kleyne rust beschreven;
Siet daer van mijn bedrijf een waeren overslagh,
En wat ick heb geweest tot heden op den dagh.
Ick had eens vollen tijt, als buyten alle plichten,
Om boecken op te slaen, om iets te mogen dichten:
Maer 't soet is altijt kort; eer ick het recht bedacht,
Soo was ick in de zorgh en onder dienst gebracht.
Twee steden, die van outs in haer bescheyden statenGa naar voetnoot1)
Ontrent het lantbestier als d'eerste leden saten,
Die hebben my versocht tot haeren dienst te staen,
En na verloop van tijt heb ick het bey gedaen.
Godt heeft my naderhant een swaerder ampt gegeven:
Daer vond ick ander werck, doch geen geruster leven.
't Is wonder, wat hy siet en overkomen moet,
Die sonder steunsel is en groote saecken doet.
Een ampt van desen aert is vol geftaêge sorgen,
Vol aenspraecks, vol gewoels, oock in den vroegen morgen:
Dit vond ick aldermeest, wanneer men aen den staet
Al wat tot vrede dient most brengen in beraedt.
Wat vond ick daer een swier van ongebaende wegen,
Waer door my stont te gaen, al was het ongelegen!
Hier was een driftigh zant, en daer een harde klip,
En dickmael rees'er storm te midden in het schip.
Siet, als ick in den dienst van Hollant was getreden,
Had ick geen voorbespreck met iemant van de leden:
Oock was'er niet een vrient die my in bloet bestont,
En die my, waer het noot, sou leenen sijnen mont.
Nochtans soo hout men vast, dat wie, in groote staten,
By prins of hooge macht komt in te zijn gelaten,
Hoeft schouders tot behulp en meer als eenen man,
Die hem, wanneer het nijpt, een toevlucht wesen kan.
Dit heb ick niet gehadt, en 't is nochtans gebleecken,
Dat Godt my heeft bevrijt van hondert slimme streecken;
Mijn Godt heeft my behoedt wanneer het qualick gingh,
En als schier aen een draet mijn staet en wesen hingh.
Hem zy dan eeuwigh danck voor soo gestaêgen zegen,
Want sonder dat behulp soo stont ick gantsch verlegen;
Wie heeft voor mijnen tijt wie heeft'er vast gegaen,
Op soo een krockigh ijs en soo een gladde baen?
Ick had al menighmael, oock in voorlede dagen,
Van soo een wichtigh ampt gewenst te zijn ontslagen:
Maer staêgh soo was'er yet dat tusschen beyden viel,
En dat my aen het werck als noch gebonden hiel.
Een schipper moet de wint, een huysman soeten regen,
Een maeght een rustigh man, van Godes eygen zegen,
Verwachten met gedult: die saecken krijght men niet
Naer dat het ons bevalt, maer als het Godt gebiedt.
't Is uyt sijn rijcke bron dat wy het al verwachten,
En die geest menighmael oock boven ons gedachten;
Soo wy op sijn beleyt ons dingen lieten staen,
Het sou ons menighmael al vry wat beter gaen.
Wel, als mijn leven klom tot tienmael zeven jaren,
En dat'er boven dien noch twee verloopen waren,
Doe vond ick my geneyght te laten alle dingh,
Dat noch òf aen het vleesch òf aen de werelt hingh.
Als Jakob wierd gevraeght, hoe ver sijn oude jaren
Gevordert, deurgegaen, en opgeklommen waren,
Soo vind ick dat de vorst hier op tot antwoort geeft,
Hy tot sijn ouders tijt niet toe en had geleeft.
Ick Jakob, lieve Godt! door uwen hoogen zegen,
Dat heden dient verhaelt en noyt te zijn verswegen,
Ick Jakob, lieve Godt! op heden noch gesont,
Ick segh het overluyt en met een vollen mont:
Ick segh, dat noyt een mensch, uyt mijnen stam gesproten,
Heeft soo een ruyme tijt als ick alleen genoten
Want niemant roemd'er oyt van ses en tsestigh jaer;
En ick ben heden selfs al verre boven haer.
Hoe kan ick mijnen Godt genoeghsaem danckbaer wesen,
Van soo gestreckten gunst aen dese ziel bewesen!
't Is sijn genaed' alleen dat ick noch heden leef,
En onder 't wichtigh pack niet overlast en bleef.
Maer eer wy tot besluyt uyt desen handel daelen,
Soo rest'er noch een stuck dat ick hier moet verhaelen;
Het was een seltsaem werck dat my eens overquam,
En raeckte boven al het maghtigh Amsterdam
't Was op een Saturdagh dat, Hollandt, uwe StatenGa naar voetnoot2)
In haer bescheyden plaets by een vergadert zaten,
Als ick nu veerdigh was te nemen by der handt
Iet dat ick voor den staet bequaem en dienstigh vant;
Doch eer ick eenigh werck noch had ter hand genomen,
Soo wiert ick by den prins versocht te willen komen:
Ick dede metter daet gelijck ick was versocht,
En siet, daer viel iet voor daer op ick niet en docht.
Ick vond den prins gestelt niet als hy plagh te wesen,
My docht uyt zijn gelaet yets vremts te konnen lesen;
Het leed als geenen tijt, hy quam ontrent my staen,
En sprack my evenselfs met dese reden aen:
Ick hebbe, na beraet en om verscheyde reden,
In seeckerheyt gestelt een deel van uwe leden;
Die werden nu bewaert, en dat op mijn bevel,
Die luyden niet-te-min die sijn in alles wel.
Ick hebbe, boven dien, een hoop geswinde gasten
Bevolen Amsterdam met wapens aen te tasten;
Ghy, let wat ick u segh, en meught oock henen gaen,
En seght dit mijn verhael den Staten veerdigh aen.
Ick stont hier op verstelt, als van een seltsaem wonder,
Mijn breyn was omgeroert als van een grooten donder.
| |
[pagina 869]
| |
Ick vraeghde niet-te-min, van waer het onheyl quam,
En waer uyt dat'et rees en sijn beginsel nam?
Ick vraeghde, boven al, wie dat de luyden waren,
Dien heden op den dagh het stuck was wedervaren?
De prins doch evenselfs, al scheen hy ongesint,
Die haelde my papier en pen en goeden int.
Hy seyde: schrijft hier op het pit van dese saecken,
En wilt het altemael uw Heeren kenbaer maecken;
Doch wat noch vorder raeckt den gront van dit beleyt,
Dat sal, te sijner tijt, eens breeder sijn geseyt.
Ick, na dit kort gespreck, begaf my naer beneden,
En bracht dit vremt verhael tot kennis van de leden:
Daer gingh het seltsaem toe, ick hoorde geen besluyt.
Maer yder rees terstont en soo ter kamer uyt;
De Prins naer Amsterdam; hier na is goetgevonden,
Dat Leden van den staet hem wierden toegesonden,
En my wiert opgeleyt te brengen aen den dagh,
Al wat den jongen heldt tot ruste brengen magh.
Wy veerdigh op de reys; maer eer wy vorder quamen,
Soo was dat wy het werck gelijck het stont vernamen:
Het docht ons sonder vrucht hier verder in te gaen,
De Prins reed na den Haagh, de krijgh die was gedaen.
Siet, al dat groot beslagh dat was terstont verdwenen,
Gelijck een dicke wolck die wonder heeft geschenen,
Of als een snelle beeck die uyt der hooghten vloeyt,
Of als een open bloem in haesten uytgebloeyt.
't Geviel ontrent een jaer na d'onverwachte vlagen,
Die 't machtigh Amsterdam met onlust had gedragen,
Dat toen de bleeeke dood Prins Wilhem overquam,
En in der haest besprongh en uyt de werelt nam.
Toen wiert het lant verschrickt; de steden alle zevenGa naar voetnoot1),
Die wierden opgemaent en in den Haegh beschreven,
Ten eynde desen staet uyt soo een vreemde bocht,
Door onderlingh verdragh, haer weder redden mocht.
Ick most op desen stroom met grooten aendacht zeylen,
Want by een harde kust daer moet men dickmael peylen;
Al wie besijden af gingh treden aen de reê
Die gaf zijn swacken voet ten besten aen de zee.
De winden bliesen hart en maeckten groote baren,
En by my was'er noyt soo hollen zee bevaren:
Maer noch quam ick'er uyt, doch door mijn wijsheyt niet,
't Was Godes Vadergunst die my ten besten riedt.
Hem zy voor eeuwigh lof en staegen danck gegeven,
Sijn Geest heeft my bestiert in dat bekommert leven;
Hoe licht raeckt door een storm een zeeman aen de gront,
Soo Godt tot sijn behulp niet aan het roer en stont!
Hier vingh ick weder aen om mijn verlof te trachten,
Dan 't wiert noch uytgestelt door ons geduchte machten,
En my wert opgeleyt de saken by te staen,
Tot 't openstaende werck sou wesen afgedaen.
Ick bleef dan in het ampt, en heb het pack gedragen,
Tot wy dien grooten raet van een gescheyden zagen;
Maer stracx na dit vertreck soo vingh ick weder aen,
En heb op 't ont versoeck met yver blijven staen.
Ick stont dan vast geset op mijn verloopen dagen,
Des ben ick op het lest van mijnen dienst ontslagenGa naar voetnoot2);
En my wierd danck geseyt voor mijn getrouwe vlijt,
En voor den swaren dienst en soo geruymen tijt.
My docht dien eygen stont, ick kon veel rasser treden,
En scheen te zijn verlicht in al de gansche leden;
Ick was gelijck een mensch die van een swaerte scheydt,
Of die een lastigh pack ter neder heeft geleydt.
Ick, op dien eygen stont, gingh op der aerden knielen,
En droegh den Schepper op de krachten mijner zielen:
Ick seyde: lieve Godt! ick segh u grooten danck,
En wil het doen met ernst, mijn korte dagen lanck.
Het is een lastigh ampt dat ick nu heb verlaten,
Het swaerste soo men houdt van onse groote staten:
Wie heeft dit wichtigh ampt voor desen oyt bekleedt,
Die niet daer uyt en viel door smaet of hertenleet?
Van beyde ben ick vry; ick heb geen hoon geleden,
Want ick ben van den staet vrywilligh afgetreden:
En mits ick was ontlast, soo was ick gansch verblijdt,
Vermits ick van de sorgh ten lesten was bevrijdt.
Mijn Godt heeft my verlost van duysent sware sorgen,
Verstoorders van de rust oock voor den vroegen morgen;
Geeft, dat ick nu alleen bekommert wesen magh
Ter eer van uwen naem en van mijn lesten dagh.
Als ick nu van den staet mijn afscheyt had genomen,
En dat ick, naer my docht, nu vryheyt had bekomen,
Wiert my noch evenwel een nieuwen last bereyt,
En even t'huys gebracht en op den hals geleyt.
Dit was een wichtigh pack, dat in mijn oude dagen
Ick, van den staet versocht, met onlust heb gedragen,
En daerom vind ick goet dat hier oock wert geseyt,
Hoe dat'et stuck begon en neder is geleyt.
Men hoord' om desen tijt veel ongehoorde dingenGa naar voetnoot3),
Die in het Brittenlandt al vry wat seltsaem gingen:
De koningh was onthalst, sijn Nazaet wegh gevlucht,
Het rijck van een gedeelt, en yder was beducht.
Stracx liet het parlement meest al de soute baren,
Meer als het was gewoon, met alle macht bevaren:
Het steld' oock wetten in gansch anders als het plagh,
Soo dat men niet als eerst den handel drijven sagh.
Dit wonderbaer beleyt ontrent de Britse stranden,
Verweckt een vremt gewoel in al de naeste landen;
De koopman is verstelt, de vorsten plegen raet,
Doch yder soeckt de gunst van desen nieuwen staet.
Oock ons vereenight lant, om onheyl af te wenden,
Vont goet om nieuw verdragh naer Engelant te senden;
| |
[pagina 870]
| |
Hier toe wiert ick versocht, en my wiert aengeseytGa naar voetnoot1)
Dat ick most d'eerste zijn in soo een hoogh beleyt.
Al die in dit geval veel ongemacken sagen,
Die hadden op het werck een wacker oogh geslagen,
De werelt stont verbaest, en alle prinssen stil,
En sien waer dit gewoel ten lesten henen wil.
Mijn tijt was toen gegaen tot jaren tienmael seven,
En, 't was maer kleyn verschil, noch viere daer beneven,
En als men dit begon, soo was het wintertijt,
Die voor den ouden dagh behoort te zijn gemijdt.
Dies bad ick onsen staet om my te willen sparen,
Soo om den harden tijt, als om mijn hooge jaren,
Oock om de stuere zee, die van mijn jonckheyt aen
My quelligh had geweest en tegen had gestaen.
Maer schoon ick hart versocht om t'huys te zijn gelaten,
Het was om niet gepooght, geen segghen kond'er baten:
Dies als ick op den hals ontfingh den nieuwen last,
Soo steld' ick desen troost in mijn gedachten vast:
Mijn ziele kan soo ras, uyt dit ellendigh leven,
Haer redden uyt het vleesch en naer den Hemel sweven,
Ter plaetse daer de Teems met gulle stroomen vloeit,
Als daer ons Haegse beeck de klingen hier besproeit;
De kust hiet Engelant daer wy naer staen te reysen,
Laet ons dien goeden naem gedurigh overpeysen,
Geeft ons hier, lieve Godt! of op een vreemde strant,
Geeft, waer het wesen magh, het eeuwigh Engelant!
Wy flucx dan op de reys, en Godt sont goede winden,
Die ons in korten tijt het eylant deden vinden;
De zee, na langen storm, was toenmaels wonder stil,
Het schijnt de baren gaen alsoo de stierman wil.
Juyst op dien eygen dagh, als wy gekomen waren
Nu midden in de zee, en in haer rouwe baren,
Toen sagh men in het swerck, of hooger in de lochtGa naar voetnoot2)
Een Vloote, soo het scheen, die met een ander vocht.
Daer wierden oock gesien veel ongehoorde dingen,
Gansch boven ons begrijp die wonder seltsaem gingen.
Het wierd in klaren druck gesonden over al,
Maer 't is noch onbekont wat hier uyt komen sal.
Maer noch een stouter geest, een Engels sterrekijckerGa naar voetnoot3),
Die maeckt ons landen arm en sijn geselschap rijcker,
Uyt sake van een krijgh te rijsen tusschen twee,
Die twistigh soude zijn en vechten om de zee.
Die schrijver ondernam oock steden uyt te kiesen,
En seyd' dat Amsterdam het meeste sou verliesen;
En waerom meer geseyt? 't is seltsaem dat hy schrijft,
En 't schijnt, dat Engelant gedurigh boven drijft.
Maer hier dient aengemerckt, dat al dit was geschreven,
En even in den druck ten vollen uytgegeven,
Ten tijde toen het werck noch in 't onseecker stont,
Ja, eer men ons versocht, of oyt naer Londen sont.
Of nu een menschen oogh soo verre weet te kijcken,
Dat hem dit uyt de lucht of sterren sonde blijcken,
Dat stel ick aen de kunst of aen een deftigh man,
Die van dat hoogh bedrijf met oordeel spreecken kan;
Maer ick ben niet geneyght iet meer hier van te seggen,
Ick laet hem die het lust dit naerder overleggen;
Mijn pen, hout u gerust en weest na desen stil,
En wacht in alle dingh op Godes hoogen wil.
Ick dan, onaengesien mijn hooggeklommen jaren,
Ben veerdigh voor den staet naer Engelant gevaren,
Op dat het nieuw geschil, dat naer den oorlogh sagh,
Mocht blijven buyten leet en komen tot verdragh.
Ick weet u, lieve Godt! geen vollen danck te geven,
Al bracht ick tot het werck al wat ick heb te leven;
U danck ick niet-te-min, ick swack en sondigh mensch,
Niet soo ick dancken kan, maer als ick heden wensch.
Ghy hebt de lucht betoomt oock in de strenghste dagen,
Ghy hebt ons door de zee als met der hant gedragen;
Ghy gaeft den winter last, oock midden in den koû,
Dat ons ontrent de Teens geen ijs ontmoeten sou.
Ghy gaeft de wint bevel niet hart op ons te blasen,
De baren bovendien niet fel te mogen rasen:
Ghy hebt ons, met gemack en uyttermaten sacht,
In soo een korten tijt, tot Londen opgebracht.
En schoon een vuyle brandt was in ons schip ontstekenGa naar voetnoot4),
Dat tot een volle pest stont uyt te sullen breecken,
Niet een van ons gevolgh en wiert'er van besmet,
Het vierigh ongeval dat is door u belet.
Wy, moede van de zee, begaven ons te lande,
En sagen met vermaeck het grintigh 's Gravesande:
Terstont een deftigh man, gesonden van den staet,
Die hiet ons wellekom en biet ons soet gelaet.
Het leed maer eenen dagh, wy quamen binnen Londen,
Daer wy een machtigh volck en veel karossen vonden.
Lord Pembroeck was verselt, die heeft ons ingeleytGa naar voetnoot5),
En siet, tot onser eer de maeltijt was bereydt.
De tafels zijn vervult met alderhande spijse,
En cierlijck opgerecht op alderhande wijse,
Soo dat'er niemant kent of oock ter degen weet,
Wat schotels dat men siet, wat spijse datmen eet.
Wy brachten gaven meê bewaert in schoone kassenGa naar voetnoot6),
Bestaend' uyt enckel gout om in te mogen wassen,
Het was een schoon geschenck, maer 't heeft geen vrucht gedaen,
Vermits het wederom naer Hollandt moeste gaen;
Want schoon wy dit geschenck aen yder wouden brengen,
Een wet, toen nieu gemaeckt, en wild' het niet gehengen,
Want daer was vast gestelt, hoewel men anders plagh,
Dat niemant nu voortaen geschencken nemen magh.
Dit hebben wy verstaen en aen den staet geschreven,
En ons is wederom des nieuwe macht gegeven:
| |
[pagina 871]
| |
En schoon wy over dit ontfingen volle macht,
Wy hebben 't wederom ten lesten t'huys gebracht.
Al was het suyver gout en netgemaeckte vaten,
Het heeft noch evenwel daer niemant konnen baten:
Oock wiert ons geen geschenck, wanneer wy souden gaen,
In Engelant geverght, of aen den staet gedaen.
De tweede dagh en was als noch niet overstreeckenGa naar voetnoot1),
Of ons wierd toegestaen ons voorstel uyt te spreecken:
Wy dan met ons gevolgh getreden op de zael,
Ontdeckten onsen last en dat in Roomsche tael
Het is met vlijt gehoort dat by ons is gesproken,
Oock met geen tusschenpraet by iemant afgebroken:
De spreecker van het huys die nam ons schriften aen,
En wy zijn uyt den raet met eere weghgegaen.
Daer was gewapent volck gestelt aen alle zijden,
Soo die te voete gaen, als die te paerde rijden:
Noch drongh het nieusgier volck op ons soo dapper aen,
Dat ons schier wiert belet na huys te mogen gaen.
Het was verhuysens tijt, na dat ons negen maelen
Was spijse toebereyt oock sonder ons betalen:
Want dat was toen ter tijt een wijse van het lant,
Wanneer men daer onthaelt een vreemden afgesant.
Dies stelt zich ons gesin om veerdigh op te trecken.
Het moet van nu voortaen zijn eygen tafel decken.
Siet daer gantsch ander werck, en als een nieuwen staet,
Die eerst wat rou begint maer namaels beter gaet.
Ons huys en huysbedrijf, de kamers, mueren, straten,
Sijn met als die by ons in Hollant sijn gelaten,
Hoort vrienden, met een woord: die net wil zijn onthaelt,
Die raed ick dat hy noyt uyt onse steden dwaelt.
Maer, desen onverlet, ontrent het machtigh Londen
Wert spijs en suyckerwerck in overvloet gevonden;
Daer is van all's genoegh dat tot de tafel dient,
Maer daer en was voor ons niet een vertrouden vrient.
Al die in 's lants bedrijf toen waren aengenomen,
En stont het geensints vry by ons te mogen komen:
De kamers van den staet zijn al geweldigh dicht,
Om datse met den eed tot swijgen zijn verplicht.
Dan noch soo scheen de stad op ons te zijn gebeten,
Ons dienaers sijn beschimpt en dickmael oock gesmeten;
En menigh schamper lied, en menigh slim gedicht,
Wiert voor ons huys geplaekt oock in het helder licht.
By ons wort onder dies geen moeyte nagelaten,
Om iet te mogen doen dat ons sou mogen baten:
Geen vlijt en wordt gespaert, op dat een goet verdragh
Het eynde van het werck ten lesten kroonen magh.
De raet scheen des bereyt, en wy, op goet vertrouwen,
Doen vlijt om alle daegh gespreck te mogen houwen:
Daer wordt op ons versoeck èn plaets èn tijt geset,
En soo het schijnen magh, men vint'er geen belet.
Want schoon men eerst versocht en scheen oock soo te willen,
De gronden af te doen van alderley verschillen,
Te voren niet beslicht, en even onverwacht,
Soo wordt Ambona selfs hier in het spel gebracht.
Soo heeft men dit verschil noch echter laten varen,
Daerom wy seer verblijd en wel te vreden waren:
Want dat Oostindisch werck was hatigh boven al,
En dreyghd' ons anders niet als krijgh en ongeval.
Ons last was afgedeelt in ses-en-dertigh stuckenGa naar voetnoot2),
En soo'er wert geloost het sou ons wel gelucken:
Maer om een vreemt geval, dat tusschen beyden viel,
Soo was het dat men flucx den handel wederhiel.
Ons schiprijck Nederlant, in handel hoogh geresen,
Was daer al langh benijt om dat geluckigh wesen:
En daerom wiert'er stof of immers glimp gesocht,
Op dat ons eenigh leet moght worden aengebrocht.
De vloot van onsen staet quam 't Britse lant genaken,
En hier uyt rees de gront dat sy den handel braken:
Blaeck gaf aen Tromp de schult, maer ons geheele vloot
Riep dat den Engelsman voor eerst op d'onse schoot.
Hoe dat het wesen magh, den handel werd gebroken,
Om dat'er over al veel nijders onder stoken;
Tot oorlogh, niet tot rust, is haeren staet bequaem,
En aen den meesten hoop ten vollen aengenaem.
Wat Godt met dese krijgh nu voor heeft uyt te wercken,
En kan te deser tijt geen mensche noch bemercken:
Hem bid ick, die het licht oock uyt het duyster treckt,
Dat wy in desen twist ons houden onbevleckt.
Godt sal, te sijner tijt, ook even dese saecken
Bestieren naer den eysch en ons ten besten maecken.
Laet ons op sijn behulp vertrouwen met gedult,
Want seecker, dit gewoel is buyten onse schult.
Wy vonden onder dies in soo verboste saecken
Iet, dat ons swaren geest by wijlen kon vermaecken;
Voor al soo docht ons goet te wijcken uyt de stadt,
Gelijck een deftigh man ons wel geraden hadtGa naar voetnoot3).
Daer is een seecker dorp, niet verre buyten LondenGa naar voetnoot4),
Daer wy tot ons gerief een schoone woningh vonden:
De lord van Buckingham die had'er eens gewoont,
En in dit schoon gebouw sijn groote macht getoont.
Een water als kristal quam uyt de hooghte sacken,
En wordt ontrent het slot gevat in loode backen,
En door het machtigh huys aen allen kant verspreyt,
Door konincklijcke macht veel mijlen afgeleydt.
De Teems quam voor het huys met volle stroomen sweven,
En kon ons versen salm, en snoeck en baersen geven.
De lucht docht ons gesont, en soo gestrenge niet,
Gelijck men menighmael in onse landen siet.
Den achtsten van April vond ick hier wijngaertsblaren,
Daer by een teêre bot en gulle rancken waren:
| |
[pagina 872]
| |
Oock gaf de vijgeboom een voorspel van de vrucht,
Soo om het vette lant, als om de zoete lucht.
De lantstreeck daer ontrent is cierlijck in gebouwen,
Getimmert naer den eysch en deftigh onderhouwen:
Schier yeder heeft een perck, dat is een lustigh wout,
Daer in men menigh wilt en tamme dieren houdt.
De muren sijn bekleet met hooge rosmarijnen,
Die oock de wintertijt hier niet en doet verdwijnen:
Oock groeyt de lauwerboom met soo een weligh groen,
Gelijck by ons de wilgh of slechte boomen doen.
Hier was het dat wy meest met ons geselschap reden,
Wanneer wy by den raet geen groote saecken deden:
En 't gaf een soet vermaeck aen ons gemeene jeught,
Die vond, hoe dat het gingh, hier aengenaeme vrenght.
Wanneer wy nu verhuyst en buyten Londen waren,
Is ons gansch onverwacht een onheyl wedervaren;
Ons woningh wordt omringht en over al besetGa naar voetnoot1),
Soo dat ons huysgesin haer uytgangh wordt belet.
Daer quam een machtigh heyr, een hoop van rouwe gasten,
Die dreyghden evenstaêgh ons aen te sullen tasten:
De Tour, gelijck het scheen, die was voor ons bereydt,
Dies stont men in gevaer om wegh te zijn geleydt.
Maer dit was maer een schrick en is in haest verdwenen,
Het stuck was niet soo swaer gelijck het heest geschenen,
Dit alles was geschiedt door laste van den staet,
Als siende reeds van ver het aengevangen quaet.
Want 't wiert ons eerst voorseyt, al eer de ruyters quamen,
Of datse voor een tijt haer woonplaets by ons namen;
Doch Godt sy eeuwigh danck, dat wy noch sijn bevrijdt
Van soo een swarte wolck, en van de Britse nijt.
De schepen onder dies die in het eylandt quamen,
Of diese met gewelt ter zee of elders namen,
Die werden prijs gemaeckt. Dat was by ons verdacht,
Dies heeft ons Nederlant oock schepen uytgebracht.
Maer eer men onse vloot als vyant heeft vernomen,
Soo kregen wy bevel om t'huys te mogen komen.
Wy doen als dat betaemt, verlaeten 't Britsche strant,
En sien in korten tijt het lieftal vaderlant.
Nu t'wijl den handel stont, en dat ons hooge machten
Een onderlingh verbont uyt desen handel wachten,
Soo kreegh ick grooten lust te wonen op het lant,
Als ick my wederom ontrent den Haege vant.
Dies gaf ick vollen last een buytenhuys te bouwenGa naar voetnoot2),
Waer in ick mijn gesin sou mogen onderhouwen
Dit wiert oock soo gedaen wanneer ick weder quam,
Soo dat ick, t'huys gekeert, ooek daer mijn woningh nam.
Wel aen, het Brittenlant dat is by ons verlaten,
Wy fitten wederom daer wy te voren saten,
Wy sien ons wijngaertranck en onsen vijgeboom,
En 't is aen mijn gemoet gelijck een soeten droom.
Nu stel ick heden vast niet meer te sullen reysen,
Maer ester evenstaêgh op mijn vertreck te peysen:
Vertreck van Sorrighvliet en uyt het aertsche dal,
Daer geen benaude sorgh ons meer vermoeyen sal.
Mijn Godt, u zy de lof! ick wil my gaen begeven
Tot afkeer van 't gewoel, en tot een stilder leven,
Dies heb ick mijn gemoet ten vollen afgewendt
Van eersucht, hoogh beleyt, en wat'er is ontrent.
Ick, die voor desen most op hondert dingen achten,
Op vyse lieden sien, op vreemde sinnen wachten,
Wil nu een ander werck gaen nemen by der hant,
Om soo mijn reys te doen naer 't ware vaderlant
Als nu mijn tijt verliep tot aen de tachtigh jaeren,
Is my gansch onverwacht een onheyl wedervaeren;
Het was een hart geval: my ginck een water af,
Dat my een groot verdriet en bange nepen gaf.
En als my dat gebreck by wijlen quam bestoocken,
Soo wierd de soete slaep my dickmaels afgebroocken,
Soo dat het my gestaêgh, oock wel een gansche nacht,
Een ongewone pijn in al de leden bracht.
Twee doctors in den Haegh, die my ten dienste stonden,
Maer geen verhoopten troost tot mijn gebreck en vonden,
Die vielen in verschil van waer het onheyl quam,
En of het sijn begin uyt blaes of hooger nam.
D'een meynd' het was een steen gewassen in de nieren,
Die door het ingewant quam gins en weder swieren.
De tweede seyde neen, maer dat het meeste deel
Quam uyt een vinnigh sant of eenigh fits graveel.
Ey siet, om dit verschil soo was ick gansch verlegen,
Wat dat den een besloot, dat sprack den ander tegen;
Dies riep ick: lieve Godt! ick lijde sware pijn,
Maer als het u behaeght, dan sal het beter zijn.
Ey, geest my recht gedult, of leert my beter strijden,
Of treckt my naer het graf uyt dit ellendigh lijden:
Doch wat ick oyt bestae om dit verdriet te vliên
Uw wille, lieve Godt! die moet alleen geschiên.
Ick liet in Godes Woort en d'alderbeste boecken,
Al wat my troosten mocht, ten nausten ondersoecken:
Ick had een trouwen klerck die schier geduerigh las,
Dat my geen kleynen troost in die benantheyt was.
Ick hoorde om dees tijt verscheyde lieden spreecken
Van veelderley behulp tot veelderley gebreecken.
Oock werd my toen geseyt van seeckerGa naar voetnoot3) Alchimist,
Die soo der wert gelooft veel nutte dingen wist.
Ick heb van stonden aen naer desen man vernomen,
En die is desversocht in mijn vertreck gekomen,
En mits hy maer en sagh de stant van mijn gelaet,
Vernam hy, soo hy sprack, de gronden van het quaet.
Geen steenen of graveel en schuylt in uw gewrichten,
| |
[pagina 873]
| |
Doet slechts naer mijnen raet, de pijne sal verlichten:
Gelooft het voor gewis, het quelligh ongeval
En komt niet uyt de blaes, maer uyt een bitse gal.
Dit sprack hy sonder pols of aders aen te raecken,
Wou oock geen water sien by my gewoon te maecken:
Hy gaf my poeyer in, doch met een kleyne maet,
En wat de kencken schaft dat gingh naer zijnen raet.
Maer wat of Al-gemist of onse meesters seyden,
Of watse naer de kunst tot mijnen dienst bereyden,
De pijn was even bangh die ick geduerigh droegh,
Tot Godt sijn gunstigh oogh op my ter neder sloegh.
Ick stelle zijn behulp voor alle medecijnen,
Want door zijn gunst alleen voeld' ick het leet verdwijnen,
Soo dat ick uyt de daet in volle leden sach,
Hoe weynigh dat de kunst tot onsen troost vermach.
Al wat ick oyt genoot van d'alderbeste kruyden,
Al wat ick oyt verstont van wijtberoemde luyden,
Was sonder onderstant; haer voorgeslagen raet
Scheen wel te zijn gegrondt, maer echter sonder baet.
Hoe manck is 's menschen hulp! hoe los gaen alle saecken,
Die wy ellendigh volck hier op der aerden maecken!
Men seyt ons menighmael: de kunst gaet wonder vast;
Maer als men 't recht bemerckt, het isser naer getast.
De mensch mach wel te recht een kleyne werelt hieten,
Om dat hem door het lijf verscheyde beecken vlieten,
Verscheyden plaetsen sijn, die uyt een dorre ree
Vertoonen ons een beelt van duynen aen de zee.
Maer is'er iet ontstelt ontrent soo dorre gronden,
Hoe kan het recht behulp oyt werden uytgevonden?
Wie siet'er naer den eysch wat hier en ginder schort?
Voorwaer de kunste suft of blijft, eylaes! te kort.
Godt heeft het toegestaen aen alle siecke luyden,
Te nemen tot behulp de krachten van de kruyden,
En oock der menschen kunst; maer wat'er kan geschiên,
Laet ons niet op den mensch, maer op den Heere sien.
Siet, Ascha voelde pijn maer slechts ontrent de beenen,
Doch echter most het volck sijn haestigh lijck beweenen.
Hiskias lagh te bed, en sagh als 't open graf,
En noch soo liet de pest van al sijn leden af.
Wat hier van d'oorsaeck is, dat kan men licht bemercken:
D'een sagh maer op den mensch, en hoe de kruyden wercken,
De tweede socht alleen by Godt zijn toeverlaet,
En siet, in dit geval is dat den besten raet.
O Godt! dat ick als noch op aerden ben gebleven,
Daer van dient u den lof alleene toegeschreven:
O, leert my recht verstaen hoe ick u dancken moet,
In welstant niet alleen, maer oock in tegenspoet!
Ick ga nu wederom hier binnen my vertreden,
En snoey het boomgewas als met vernieude leden,
Maer of het duren sal tot my de ziele scheydt,
Dat stel ick altemael aen Godes hoogh beleyt
Al ben ick heden swack, ick kan niet ledigh wesen,
Want ick en heb niets goets van luy te sijn gelesen:
Men prijst noyt eenigh mensch die ledigh blijven wil,
Al wie de deught bemint en houdt geen zinnen stil.
De mensch, die eertijts was een heer van alle dieren,
Wordt van den wijsten vorst gesonden tot de mieren;
Ey siet, een kleyne worm, een slecht en nietigh beest,
Dat dient nu aen den mensch ten goede van den geest.
Wel laet, o frisse jeught, geen luyheyt u gelusten,
Of ghy zult kussens zijn daer op de Duyvels rusten;
Het is van outs geseyt, dat in een ledigh mensch
Die vuyle geest bekomt sijn vuylen hartenwensch.
Ick, tot op heden toe, om ledigheyt te schouwen,
Gae buyten mijn vertreck, gae boomen nederhouwen,
Of snoeyen met een bijl een ongeschickten tack,
Die buyten sijn bevangh al wat te verre stack.
Godt doet my dese gunst, dat ick mijn swacke leden
Tot eenigh dienstigh werck noch heden mach besteden:
Ick in het Sorrighvliet en kan niet ledigh zijn,
Ten zy my sieckte quelt of anders bange pijn.
De daet die wijst het uyt, dat oude luy gebreecken
Niet wegh en zijn gejaeght, al zijnse wat geweecken.
Siet, die een out gebouw aen muer of dack genaeckt,
Die breecken veeltijts meer als dat'er word gemaeckt.
't Is dwaesheyt, lieve ziel, voor ons bedaeghde menschen,
Ontrent ons lesten tijt vermaeck en lust te wenschen.
Ey siet, den ouden dagh die wil oock zijn gekent,
En 't is zijn out gebruyck dat hy ons boden sent.
Die boden sijn graveel of dickmael groote steenen,
Of sinckingh in het hooft, of onmacht in de beenen.
By wijlen oock kolijck, of quastigh fleresijn,
Wie kan den ouden dagh beleven sonder pijn?
Siet, als'er eenigh vrient ons laet te voren weten,
Dat hy het middaghmael met ons sal komen eten,
Die eyst tot sijn gebruyck, of wel tot zijner eer,
Niet slechts ons daeghse kost, maer wel een schotel meer.
Wel, nu den ouden dagh ons laet gedurigh seggen,
Dat hy op onsen dis sijn mes wil nederleggen,
Soo roept, geminde ziel, tot onse keuckemeyt:
Past op den gast die komt, ghy, maeckt het al bereydt;
Dit lijf is soo gemaeckt, wy moeten 't soo verslijten,
Hy kauwe sachte kost die niet en weet te bijten:
Men roeyt op desen stroom met riemen die men heeft,
Hem dient een staêgh gedult die langh op aerden leeft.
Wy zijn in desen tijt en in den stant gekomen,
Daer pijn en ongemack haer woonplaets heeft genomen;
Dat is langh soo geweest en 't is een ongeval,
Dat by den ouden mensch gedurigh blijven sal.
Ick laet van heden af nu alle medecijnen,
Vermits my die onnut en niet seer noodigh schijnen;
Ick ben nu maenden langh van sware pijnen vry,
| |
[pagina 874]
| |
Soo goet is, lieve Godt! uw zegen over my.
Of nu die goede stant sal lange blijven duren,
Of dat ick wederom sal nieuwe pijn besuren,
Des ben ick nu getroost, hoe dat het wesen magh,
Ick ben van heden af ontrent mijn lesten dagh.
Doch mits de bange pijn nu van my is gedreven,
Schep ick weêr nieuwe lust in dit mijn buyten-leven.
Godt zy voor eeuwigh danck! ick ben te deser stont
Wel niet gelijck ick plagh, maer naer den eysch gesont.
Vraeght iemant: wat's uw werck? ick ga my staegh bereyden,
Om uyt het vleesch te gaen en wel van hier te scheyden:
Hier brengh ick mijn gebed en beste sinnen toe,
En dit is 't meeste werck dat ick op heden doe.
Wat ick voor boecken weet op dese stof geschreven,
Daer word ick toe verruckt en krachtigh aengedreven:
Ja, niet van dat ick lees, dat my ooyt beter smaeckt,
Als dat het graf betreft, en dat de baere raeckt.
Ick wou, eer my de dood sal neder komen vellen,
Dat ick naer rechten eysch mijn dagen leerde tellen:
Dies roep ick: lieve Godt! geeft my een stillen geest,
Ja, geeft een vast geloof, dat Hel noch Duyvel vreest.
Ick ga voorts buyten sorgh hier in de groente treden,
Ick ga nu sonder pijn en met herstelde leden;
Ick rust òf aen een bergh òf in een stillen hoeck,
En dat my meest bevalt, dat is een heyligh boeck.
Ick eet òf eenigh moes òf fruyten hier gewassen,
Daer in ick beter smaeck vind als in 't hoofse brassen;
Van lust tot machtigh goet ben ick op heden vry,
En ick en vinde selfs geen eersucht binnen my.
Wat ick wel eer vernam van mijn verruckte zinnen,
Dat kan ick, Gode lof! met reden overwinnen.
Een mensch die tachtigh jaer of meer op aerden telt,
Moet van hem zien te doen wat hem de ziele quelt.
Uyt prinssen edel bloet wel eer te zijn gesproten,
Daer wordt meest over al veel blijtschap uyt genoten:
Maer echter is'er volck, dat gelt en machtigh goet
Set voor een hoogen stam of boven edel bloet.
Noch sijnder in het lant, die haer geluckigh houwen,
Te nemen haer vermaeck ontrent de schoone vrouwen:
Maer elders wordt gemeent, dat eer en hoogen staet,
Al wat de werelt geeft, al ver te boven gaet.
Maer als men met bescheyt het stuck wil overleggen,
Soo kan ick dit alleen op al den handel seggen:
Dat adel, rijckdom, lust, ja, eer naer vollen wensch,
By niemant oyt en was als by een Christen mensch.
Die heeft het altemael in eenen bant gesloten,
Die heeft'et altemael in zijnen geest genoten.
En waerom langh verhael? Dit is mijn vast besluyt:
Pleeght hierin rechten ernst, dan heeft de werelt uyt.
Hoe sal ick mijnen Godt ten vollen konnen prijsen!
Hoe sal ick sijnen naem genoeghsaem eer bewijsen!
Gansch weynigh is het volck, dat Godt dien zegen geeft,
Dat stil en met gemack soo langh op aerden leeft.
Hier moet ick nu een stuck de vrienden openbaren,
Dat my in dit vertreck is onlanghs wedervaren;
Het is verhalens weert, soo heeft het my gedocht,
Vermits het binnen my iet goets heeft uytgewrocht:
Het is een out gebruyck dat jonge lieden plegen,
Die tot de Roomsche tael en kunsten sijn genegen,
Te hebben eenigh boeck dat haer alleenlijck dientGa naar voetnoot1),
Om daer te mogen sien den naem van menigh vrient;
Hier in laet dan de jeught verscheyde luyden schrijven,
Op dat van haere gunst veel teeckens mochten blijven:
Soo dat'er metter tijt soo veel geschreven staen,
Tot dat'er niet een naem kan werden bygedaen.
Ick hebbe soo een boeck, ontrent mijn eerste jaren,
Op desen voet gebruyckt, en lange doen bewaren.
Soo dat'er menigh vrient my gaf sijn eygen handt,
Om my te mogen zijn een gunstigh liefdepandt.
Dit schrift is by geval my nu ter handt gekomen,
En met een diep gepeys heb ick het ingenomen;
Ick was belust te sien wat hier geschreven stont,
En wat ick in het boeck voor oude luyden vont.
Ick sloegh de bladers op van boven tot beneden,
En sagh het over al tot in de minste leden;
En vont'er namen in van alderhande slagh,
Oock die ick van der jeught in vreemde landen sagh.
Hier was iet te Parijs of t'Orliëns geschreven,
Of 't was een liefdepant tot Londen my gegeven;
Het ander scheen gestelt als ick tot Leyden was,
Of op een ander plaets mijn eerste boecken las.
Ick vond in al dit werck een hoop van jonge lieden
Die my met eygen hant haer gunste quamen bieden;
Ick sagh daer, naer my docht, de blom van onse jeught,
Waer van de naem alleen my gaf een soete vreught.
Doch my viel vorder in dat my oock dient gelesen,
Wie dat'er hier ontrent of elders mochte wesen,
Aen wien ick even nu mijn vrientschap mochte biên,
Of oock van harent weegh my gunste mocht geschiên.
Daer op laet ick met ernst mijn gantsche sinnen wercken,
En ginck oock yeder blad met aendacht over-mercken,
Wie dat'er wesen moght van soo een groot getal,
Die my tot heden toe noch gunst bewijsen sal.
Maer schoon ick overal liet sweven mijn gedachten,
Noch vond ick anders niet als stof van droeve klachten:
Siet, van die frisse jeught, wel eer mijn's herten wensch,
En vond ick geen die leeft, oock niet een eenigh mensch.
Dies sprack mijn innigh hert: ick magh op heden klagen,
Gelijck'er is wel eer geschiedt in d'oude dagen:
Magh ick niet heden doen als Xerxes heeft gedaen,
Om dat sijn machtigh heyr sou haest te niete gaen?
Sijn klachte was gegrondt op dat'er sou geschieden,
| |
[pagina 875]
| |
Maer my is, overmits soo veel geswinde lieden
Nu hebben al gedaen de langh voorsiene reys,
En ick ben heden noch in dit ellendigh vleys.
Wat is hier d'oorsaeck van? ach! om mijn snoode sonden
Ben ick by onsen Godt niet goet genoegh gevonden,
Om uyt het ydel vleesch tot hem te mogen gaen,
Ach! hier dient inder ernst wat anders toe gedaen.
Doch ghy, mijn weerde ziel, danckt Godt met alle krachten,
Die uw boetvaerdigheit heeft af bestaen te wachten,
En uyt genaed' alleen u gunt soo langen tijt,
Dat ghy ten vollen out, ja tachtigh jaren zijt.
Wel op dan, wacker op! en laet de werelt varen,
En gaet een beter wegh als in voorlede jaren:
Ja, schaft ten vollen af wat ons hier in belet,
Maer doet het èn met ernst èn door een staêgh gebedt.
Ick was in goeden stant tot achtien gansche weken,
En was genoeghsaem vry van alle felle steecken,
Soo dat ick toen bynaest den ganschen zomertijt
Van quellingh was verlost, van pijne was bevrijt;
Doch mits het jaer verliep als met geswinde wielen,
En dat ontrent den herfst de bladers nedervielen:
Verheft hem dit gebreck en viel my weder aen,
Gelijck het overlangh te voren had gedaen.
Daer stont ick toen verstelt, want buyten mijn verwachten
Soo was ick sonder siaep oock dickmaels gantsche nachten,
Ick had schier vast gestelt, dat my de groote pijn
In dit bouvalligh lijf niet meer sou lastigh zijn.
Ick hield dat my de dood al vorens sou genaken,
Eer ick in 't ongemack ooyt weder sou geraken:
Maer dat was misgetast, het gingh'er anders toe,
De pijn maeckt op een nieu mijn swacke leden moe.
Ick heb toen met der daet in my, eylaes! bevonden
Het vorigh ongemack, en nasmaeck mijner sonden:
Maer in het tegendeel oock wederom verstaen,
Wat Godt, uyt enckel gunst, my sondaer heeft gedaen.
Ick gingk tot sijnen troon als met geheele krachten,
En peep gelijck een kraen tot in de diepste nachten.
Ick suchte wat ick mocht als met een staegh geklagh,
Ja, kirde menighmael gelijck een swaluw plagh.
Oock liet ick in de kerck door alle Christen zielen
Gebeden voor my doen die Gode wel gevielen:
Soo dat in korten tijt mijn pijn verandert wert,
Dat my bracht diep vermaeck tot aen mijn innigh hert.
Wel op nu, logge ziel, wilt Godt den schepper loven,
Een straeltjen zijner gunst gaet alle kunst te boven,
Al wat ons goets gebeurt en is niet sonder hem,
Hy kent ons bange noot oock even sonder stem.
Ick hebbe nu geleert, dat met ootmoedigh suchten
Men kan tot onsen Godt en naer den Hemel vluchten:
Mijn pijn was wonder bangh, en dede my belet
Ten Hemel door den mont te senden mijn gebedt.
Ick wiste menighmael geen woorden uyt te brengen,
Eylaes! het bangh gequel en wou het niet gehengen:
Doch my quam in den sin, dat oock een droeve sucht
Kan rijsen uyt het stof tot boven in de lucht.
Schoon dat al menighmael ons woorden blijven steecken,
Een hart dat leyt en kermt kan door den hemel breecken.
Ons Godt is enckel geest, hy siet ons geesten aen,
Men kan tot sijnen troon oock sonder spreecken gaen.
Men deed in Israel niet altijt offeranden,
Noch most het heyligh vier aldaer gedurigh branden:
Al bidt men niet gestaegh, maer dat men somtijts swijght,
Men voelt een reyne vlam die naer den Hemel stijght.
Ghy hoort ons dan, o Godt! schoon dat wy niet en hijgen,
Ja, dickmaels naer het valt geheelijck stille swijgen;
De stemme evenwel die is uw eygen werck,
En daerom klinckt uw lof te midden in de kerck.
Ey, laet soo bange pijn my nimmer overkomen,
Dat my de spraecke selfs sou worden afgenomen.
Geeft liever hel geluyt oock aen mijn flaeuwe mondt,
Dat ick u spreecken magh tot aen mijn leste stondt.
Dit heb ick metter daet, dit heb ick uytgevonden,
Als dickmael van de pijn mijn tonge was gebonden.
Nu ziel, prijst uwen Godt, tot segen soo gewent,
Dat hy oock sonder spraeck ons heyl en gunste sent.
Nu kom ick, lieve Godt! voor u ter neder knielen,
En stort op heden uyt de krachten mijner zielen:
Vermits ghy dit verdriet in my nu hebt versacht,
En my een beter stant op heden toegebracht.
Eylaes! mijn ydel vleesch en veelderley gebreecken,
Die hadden wel verdient van u te sijn versteecken:
Maer ghy, uyt enckel gunst, bepaelt uw harde straf,
Want hebt my wederom getogen uyt het graf.
Wie had het oyt gedacht, dat in dus hooge jaeren
My eenigh nieuw gemack sou komen wedervaren,
En dat de bange pijn, nu dit verswackt gebouw
Niet ver is van het graf, in vrede laten sou?
Siet, uyt genaed' alleen komt ghy mijn bed genaken,
En laet my soeten troost en uwen segen smaecken;
Wel aen dan, swacke tongh, ghy zijt op heden vry,
En toont u metter daet om desen segen bly.
Berst uyt tot uwen Godt, en dat met luyder keelen,
Ghy zijt nu weêr verfrist, en moet u niet verveelen.
Ick sie nu met der daedt wat Godes troost vermagh,
Ghy, danckt hem duysentmael en dat op eenen dagh.
O Godt! wiens hooge maght ons is gewoon te geven,
Om haest van hier te gaen, of langh te mogen leven;
Ghy leydt ons nietigh mensch tot aen de bleecke doot,
Of stelt ons wederom als buyten alle noot.
Ghy hebt my beter stant en minder pijn gegeven,
Vernieut oock mijn gemoet en geeft my beter leven,
Op dat ick nu voortaen u danckbaer wesen magh,
En roemen uwen naem oock op mijn lesten dagh.
Hoe wel sou my nu hier die vrouwe mogen passen,
| |
[pagina 876]
| |
Die met een tranenbad uw voeten heeft gewassen,
Als voor een offerwerck en tot een danckbaer hert,
Dat lief en aengenaem by u gehouden wert?
Ick ben met alle kracht u schuldigh om te prijsen,
En u een danckbaer hert gedurigh aen te wijsen;
Ja, gansch mijn levens-tijt te loven uwen naem,
Maer om iet goets te doen soo ben ick onbequaem.
Wat sou mijn ydel hart, wat sou het goets versinnen?
Wat kan ick, sondigh mensch, wat kan ick oyt beginnen?
Ach! sonder uw behulp, soo is het enckel quaet,
Wat my òf uyt het hert òf uyt den monde gaet.
Ick bid u, Godes Soon, geeft aen mijn swacke leden
Meer lust tot uwen dienst, meer yver in gebeden,
Meer lust om wel te doen aen yeder Christen mensch;
Want dat is nu het heyl dat ick van harten wensch.
Dies roep ick overluyt: ick soeck alleen te leven,
Om u volkomen lof en eer te mogen geven;
En ben ick des onnut, soo snijt mijn leven af;
U geef ick dese ziel, mijn lichaem aen het graf.
Het was een gantsche maent alreede nu geleden,
Dat ick van dese pijn niet hart en was bestreden;
Maer juyst een nacht daer na soo quam het ongemack,
Dat my toen op een nieuw de soete ruste brack.
Ick, die afkerigh was van weder sieck te wesen,
Nam hem tot mijn behulp die sieckten kan genesen:
Ick stelde vorder vast, ick wou geduldigh zijn,
Want dat is rechte troost oock voor een sware pijn.
Al wat men menschen noemt, die sijn van korte dagen,
En die zijn overstort met veelderhande plagen,
En dat is soo geweest tot heden op den dagh,
Het blijckt dat onse stant niet anders wesen magh.
't Is dwaesheyt, lieve ziel, voor ons te willen wenschen
Een staet die Godt noyt gaf oock aen de beste menschen:
Waer dat men immer komt, daer heerscht het ongeval,
Ach! waer is doch het lant dat anders wesen sal?
Dat word, gelooft'et vry, op aerden niet gegeven,
Het is noyt altijt wel als in het eeuwigh leven.
Heeft even Christus selfs sijn jongers niet geseyt,
Dat voor hem staegh verdriet op aerden was bereydt?
De troost die voor hem was, en door hem was begonnen,
Was dat de werelt selfs door hem was overwonnen;
Daer, daer is al ons heyl, ons troost, ons hoogste goet,
Maer weet dat yeder mensch op aerden lijden moet.
Stelt u daer in gerust, het moet alsoo geschieden;
Daer is geen ander raet oock voor de vroomste lieden,
Als stil en vreedsaem zijn, en lijden met gedult,
En die hier qualijck gaet dat is zijn eygen schult.
Ick liet dien eygen stont mijn huysgenooten weten,
Dat ick niet was gemeynt met haer te komen eten:
En daer op ginck ick uyt en koos een eensaem velt,
Daer heb ick dit gebed den Heere voorgestelt:
Almachtigh Hemels Heer! ghy hadt my toegesonden
Een droevigh ongemack, een straffe mijner sonden.
Dat heeft my groot verdriet en pijne toegebracht,
Maer uyt genaed' alleen heb ghy mijn druck versacht.
Nu komt my wederom het eygen leet bestoocken,
En 't heeft my desen nacht mijn goeden slaep gebroocken,
Dies is nu mijn versoeck, indien het mochte zijn,
Om vry te sijn gestelt van druck en sware pijn.
Maer soo nu dit verzoeck my niet en sou geschieden,
Vermits uw hooge wil dit anders mocht gebieden,
Voor my, ick ben een worm die voor u neder leyt,
En heb naer uwen wil mijn harte toebereyt.
Doet my soo 't u bevalt, en naer uw welbehagen,
Maer geeft my recht gedult uw hant te mogen dragen.
Al valt my naer het vleesch de pijne wat te lanck,
Mijn geest is des getroost en geeft u grooten danck.
Maer hoe het immers gaet met dese swacke leden,
Gun my doch, lieve Godt, een deel van mijn gebeden,
En laet geen snelle dood my rucken uyt het vleys,
Eer dat ick voorraet heb voor soo een lange reys.
En als ick uyt het stof ten lesten sal vertrecken,
Soo laet uw vadergunst mijn vuyle sonden decken;
En vorder, als mijn ziel het lijf verlaten sal,
Bevrijtse, lieve Godt! van 't eeuwigh ongeval.
Ey, laetse sonder schrick voor uwen troon verschijnen,
En leytse tot de vreught die nooyt en sal verdwijnen:
Dan sal eerst desen geest ten vollen zijn bequaem,
Om staêgh en alle tijt te roemen uwen naem.
Maer schoon wy menighmael aen u bestaen te klagen,
Dat wy hier ongemack en pijne moeten dragen,
Wy trecken evenwel dit voordeel uyt de pijn,
Dat wy naer 't eeuwigh heyl dan gansch begeerigh zijn.
Godt is ten vollen wijs, en wat hy komt te wercken,
Daer kan men hoogh beleyt en wijsheyt in bemercken.
Noch segh ick boven dat: God is ten vollen goet,
En 't is den mensche nut al wat de schepper doet.
Wanneer ons ydel vlees geen pijn en komt te voelen,
Dan wil 't al wederom hier onder blijven woelen;
Maer als ons sieckte quelt, dan heerst ons beste deel,
En wenst te mogen sien het eeuwigh lantjuwel.
Ey, let hier, lieve ziel, hoe Godt zich laet bewegen:
Ick stracx na dit gebedt vernam een nieuwen zegen,
Want siet, den naesten dagh mijn pijne die verdween,
Schoon datse wonder hart en gantsch verdrietigh scheen.
Ick danck u, lieve Godt! met al mijn gansche krachten,
En geef u grooten lof met alle mijn gedachten;
Ghy, zuyvert mijn gemoet van alle vuyl bejagh,
Op dat ick uwen naem voor eeuwigh dancken magh.
Ick heb soo langh geleeft dat ick des werelts sat ben,
Te meer ick metter daet haer wispelturigh rat ken.
O Godt! verlost mijn ziel van dit ellendigh vleys,
En gunt my rechten troost ontrent de leste reys.
Bevredight mijn gemoet, en laet mijn harte smaecken,
| |
[pagina 877]
| |
Wat in uw koninckrijck de reyne zielen maecken;
En als dit lichaem sterft, ontfanght dan mijnen geest,
En leyt hem verder aen tot in het eeuwigh feest.
Ey, laet ons dan met ernst ons gansche wezen siften,
En voor al besigh sijn met Goddelijcke Schriften;
Al wie dat heyligh boeck gedurigh overleest,
Die moet haest beter zijn, al is hy quaet geweest.
Ghy moet aen allen kant en evenstaegh beletten,
Wat ons of aen het lijf of ziele kan besmetten;
Wie hier op neerstigh let, die krijght een stil gemoet,
En rijst hier uyt den stof tot aen het hoogste goet.
Ghy moet niet droomigh zijn, maer dient gestaegh te waecken,
En tot de leste reys uw leden vaerdigh maecken.
Daer is toch anders niet dat ghy hier onder wacht,
Als door een snelle dood voor Godt te zijn gebracht.
Biedt weduwvrouwen aen, biedt vaderloose weesen,
Die onrecht wiert gedaen, en boose luyden vreesen,
Biedt waer het noodigh is uw troost en onderstant,
En al met bly gemoet en met een open hant.
Wie hongert, geeft hem spijs, wie dorstet doetse laven;
Al wat de mensch besit sijn Godes eygen gaven:
't Is niet voor u alleen, wat ons de Hemel sendt,
Godt, die het al verleent, die moet'er sijn gekent.
Maer buyght oock uw gemoet ontrent geringer saecken,
Wilt, is het niet gedaen, uw laetste wille maecken:
Stelt wat uw meeningh is in soo een klaren dagh;
Dat al het naeste bloet in ruste blijven magh.
Of my dan sware pijn of sieckte komt bestormen,
En of dit lichaem wordt tot spijse voor de wormen,
Daer is maer kleyn verlies en voor een korten tijt,
En ghy sult onderdies van onheyl sijn bevrijdt.
Godt sal eens wederom, tot beyder vergenoegen,
Het lichaem met de ziel te samen komen voegen,
En dit ellendigh vleys, een woonplaets van de pijn,
Sal dan geen slave meer, maer Godt een vrylaet zijn.
Let op des Heeren dagh, die eenmael staet te komenGa naar voetnoot1),
Hy dient voor al bedacht en waer te sijn genomen:
Want 't is een groote dagh, die noyt de wijste man
Begrijpen naer den eysch, en oyt beschrijven kan.
Een dagh van openingh, een dagh van openbaringh,
Daer was noyt zonneschijn die oyt soo wonder klaer gingh.
Te recht heeft Godes woort dien dagh alsoo genaemt,
Het is de rechte naem die hem alleen betaemt.
Want soo een openingh sal niemant wedervaeren,
Al leeft hy duysentmael, ja hondert duysent jaren:
Siet, in voorleden tijt en is het noyt gesien,
Dat op den jonghsten dagh ten lesten sal geschiên.
Des Hemels hooge troon en noyt gestreckte paelen,
Haer wonderbaer verwulf en haer vergulde zaelen,
Die sullen haeren glans vertoonen over al,
Alwaer Godts eygen soon oock dan verschijnen sal.
Niet Godes Soon alleen, maer duysent reyne scharen,
Die sullen nevens Hem haer komen openbaeren,
En toonen in de lucht des Hemels groote macht,
Die noyt naer rechten eysch de werelt heeft bedacht.
De graven algelijck, daer in de dooden slapen,
Die sullen over al met open monde gapen,
Ja, dringen uyt het stof en brengen aen den dagh,
Dat scheen te zijn verrot en in het duyster lagh.
De zee sal insgelijcks haer dooden openbaren,
Die in haer souten stroom wel eer verdroncken waren;
Dies sal een machtigh volck hem toonen op de strant,
Al was'et menigh jaer begraven in het zant.
Noch sullen opengaen de wonderbare boecken,
Die Godt ten vollen kent oock sonder ondersoecken;
Want daer in schuylt een worm die boose menschen knaeght,
En over haer bedrijf en haren handel klaeght.
De Hel sal open gaen, om op te mogen slocken
De werelts vuylen hoop en al haer geyle boeken;
Want op des Heeren woort sal al het vuyl bejach
Verstuyven in den poel, die noyt geen licht en sagh.
Haer sullen even dan de Schriften open geven,
Die eer de werelt stont de Schepper heeft geschreven:
Een stuck, dat Godes woort het boeck des levens hiet,
Geluckigh is de mensch die hierin plaets geniet!
En, met een woort geseyt, hier sal niet zijn verswegen
Oock dat veel duysent jaer verholen heeft gelegen;
Al wat'er in 't geheym van iemants harte lagh,
Dat sal dan zijn gesien als in een klaren dagh.
Geen rijck of machtigh vorst, en magh hier immer dencken,
Dat hy des rechters oogh sal winnen door geschencken:
Hier wert niet eens gelet op gelt of machtigh goet,
Maer op een reyne ziel in Christus zuyver bloet.
Het gaet hier geensins toe als in voorlede tijden,
Wie hier wert afgekeurt die moet voor eeuwigh lijden
De straf van 't helsche vier; doe Christus eerstmael quam,
Verkeerde hy by 't volck als Godts onnosel Lam;
Toen heeft de tijt geweest, toen plaetse van genade,
Maer als hy wederkomt dan is de boet te spade:
Want hy sal als een leeuw dan komen aen den dagh,
Ja, strengh en deftigh zijn gelijck een rechter plagh.
Hier baet dan geen beklagh, geen kunst van listigh vleyen,
Geen ootmoet, geen berouw, geen druck, geen deerlyck schreyen;
Al dat komt dan te laet, de pael is vast geset,
Wat hier de Rechter seyt dat is een stale wet.
Schoon iemant sich behelpt met veelderley getuygen,
De Rechter is te strengh, en 't recht is niet te buygen.
Hy spreeckt sijn vonnis uyt niet naer een ander seyt,
Vermits een yeders hart voor hem als open leyt.
Godt dient te zijn gesocht terwijl hy is te vinden,
Ghy, seylt te rechter stont en met bequame winden:
Siet, hier is nu de tijt die ons dient uytgekocht,
| |
[pagina 878]
| |
En wat men namaels doet dat is om niet gesocht.
Ghy, gaet dan niet te werck gelijck de dwase maeghden,
Die werden niet gehoort hoewelse deerlijck klaeghden:
Ghy, spoeyt u tot het feest al eer de deure sluyt,
Want die hier komt te laet, die blijft'er eeuwigh uyt.
Die zijn gelijck het dient, die sullen zich vertoonen,
Die sal Godt gunstigh zijn en uyt genade kroonen,
Met glans die duren sal tot in der eeuwigheyt,
En dit sal overluyt hen werden aengeseyt.
Komt, komt, gezegent volck! mijns Vaders uytverkoren,
Genood tot dese feest al eer ghy waert geboren,
Besit het koninghrijck dat voor u was bereydt,
Eer dat het onderwerck des werelts was geleyt.
O vriendelijck gespreck! o soetheyt boven maten!
Veel soeter aen de ziel als duysent honigraten,
Wat salder voor een vreught dan rijsen in den mensch,
Die dan eerst hebben sal dien vollen hartenwensch?
Hoe sulje, lieve ziel, na desen tijt verlangen!
Hoe sult g'uw ouden vrient het lichaem dan omvangen,
En grijpen in den arm, als ghy dit nietigh stof
Sult fris en jeughdigh sien in Godes eeuwigh hof!
O wat is daer een heyl! beminde ziel, men vint'er
En leven sonder eut èn somers sonder winter,
En blijdschap sonder leet èn hooghheyt sonder pracht,
En liefde sonder haet èn dagen sonder nacht.
Daer heerst geen ouderdom, maer staêgh geswinde leden,
Daer is het diep geheym de woonplaets van de reden.
Gesontheyt sonder pijn en voorspoet sonder nijt,
En blijtschap sonder leet en vreughde sonder strijt.
Wat dient'er meer geseyt? wat wy en alle menschen
Begeeren tot vermaeck of immer konnen wenschen,
Sal hier te vinden zijn, en dat voor alle tijt:
Wel aen dan, staet'er naer, en dat met staêge vlijt.
Maer Godt te mogen sien in sijn oneyndigh wesen,
Waer van den rechten gront noit mensch en heeft gelesen,
Dat is de grootste vreught, die iemant dencken kan;
Schoon hier de werelt swijght, den Hemel klinckt'er van.
Maer seght nu, lieve ziel, wie sal hier toe geraecken?
Wie sal dit wonder heyl ten lesten mogen smaecken?
Het is soo wonder groot en buyten alle maet,
Dat dickmael ons gemoet hier op in twijffel staet.
Op datje nu ter tijt mooght recht verseeckert wesen,
Dat Godt uw schuldigh hert van zonden sal genesen,
Soo schort uw lenden op, en kiest een reyner baen,
Als uw verdwaelde jeught voor desen heeft begaen.
Laet ons dan, lieve ziel, ons innigh wesen siften,
En klaren ons gemoet van alle quade driften;
Op dat voortaen van ons niet kome voor den dagh,
Als dat aen onsen Godt bevalligh wesen magh.
Roept staêgh in uw gebedt: wanneer doch sal het wesen,
Dat ghy, almachtigh Godt! mijn ziele sult genesen?
Siet, dit uytwendigh deel is uyttermaten swack,
En 't is my nu voortaen gelijck een lastigh pack.
Wat ick op heden ben, staet wegh te zijn genomen,
Oock van de minste koorts die my sal overkomen:
Ick sie een haestigh lijck, ick sie, van heden af,
Ick sie een swarte baer, ick sie een open graf.
Ick wacht uw salighheyt, ick wacht uw hooghsten segen,
Wat staet my, lieve Godt! wat staet my nu te plegen,
Wat staet my nu te doen, en dat tot uwen lof,
Eer dat ick henen ga en worde nietigh stof?
Mijn ziel! ons tijt verloopt, dus wilt u dapper haesten,
Ootmoedigh zijn voor Godt en weldoen onsen naesten:
Dat is voortaen een werck dat op uw wesen past,
Want dat stelt uw beroep en uw verkiesingh vast.
Laet daer op uw gemoet en al de zinnen wercken,
En houdt dat onse Godt uw voorstel sal verstercken.
O Godt! geeft aen mijn hert de voorsmaeck van de vreught,
Die na dit ydel vleesch de ziel dan eerst verheught!
Al wie boetvaerdigh is die moet op Godt betrouwen,
En op sijn vader-gunst als op een rotse bouwen;
Het is een laegh gemoet en nederslachtigh hert,
Dat noyt by hem versmaet of uytgesloten wert.
Hy roept: indienje zijt met sonden overladen,
Komt tot mijn lieven Zoon, hy sal uw hart versaden,
Verlichten uw gemoet van soo een swaren last,
En wat hy eens belooft dat staet gedurigh vast
Ghy meught dan, lieve ziel, op uwen Godt betrouwen,
De gunst u toebereyt en sal hem noyt berouwen;
En weest dan niet verschrickt, al zijn uw zonden groot,
Hy sal uw Trooster zijn, oock in uw hooghsten noot.
Siet, Godt sal nimmermeer van sijne tafel weeren,
Die in sijn harte voelt een yverigh begeeren,
Van gaven hier bequaem, van ootmoet, van berou,
En van een vast geloof, het grontstuck van 't gebou.
Wie hier toe naer den geest ten vollen is genegen,
Die heeft in sijn gemoet, die heest alreê verkregen
Dat wonderbaer juweel dat ons voor Godt vereert:
De mont der waerheyt selfs die heeft'et my geleert.
Die recht boetvaerdigh is, die mach tot Godt genaecken,
Hy sal hem voor gewis sijn gunste laten smaecken:
Niet die rechtvaerdigh schijnt, en sich daer op verlaet,
Maer een verslagen hert is Godts verkoren saet.
Siet, Godes eygen Soon die is tot ons gekomen,
En heeft te rechter tijt de menscheyt aengenomen;
Op dat hy met sijn leer, en door sijn heyligh bloet,
Ons zielen brengen sou tot aen het hooghste goet.
Hy spreeckt de sondaers aen: komt al die zijt beladen,
Komt in mijn zuyver bloet uw dorre ziele baden;
Dit leert hy over al, dit roept hy overluyt,
En 't is sijn eygen woort, en Godes hoogh besluyt.
Hy, die de sondaers roept en harer wil ontfermen,
Die sal hem gunstigh zijn, en sijner oock erbermen
Die nu boetvaerdigh is en alle sonden haet,
| |
[pagina 879]
| |
En met de gantsche kracht tot sijn Verlosser gaet.
Hy die een herder is, en sijn verdoolde schapen
Soeckt uyt het woeste bos by een te mogen rapen,
Sou die wel eenigh vee onthouden sijnen stal,
Wanneer het evenselfs tot hem genaecken sal?
Neen, neen, soo doet hy niet, die schapen plach te hoeden;
Hy sal, in tegendeel, hy salse liever voeden,
En brengen in de kooy, gelijck een harder plach,
Op dit geen wreden wolf haer immer deeren mach.
En laet uw bange ziel met wanhoop niet beladen,
Maer neemt tot uwen troost het minste van de zaden:
Weet, dat een kleyn geloof oock Godt behagen kan,
Niet yder Christen mensch is stracx een deftigh man.
Siet, wat een swack gemoet wordt dickmael ondervonden
By die oock met de ziel aen Godt versegelt stonden:
Ghy daerom, treurigh hert, als ghy in twijffel staet,
Roept: Jesus, Godes Zoon komt mijn geloof te baet!
De loose Belsebul die wil ons dickmael siften,
En brenght ons in het hooft een deel verboste driften,
Maer Christus bidt voor ons, soo dat sijn boose list
Haer wit, haer oogemerck, haer slimme laegen mist.
Wat oyt de Duyvel brouwt, 't en sal hem niet gelucken,
Hy kan noyt eenigh schaep uyt Godes handen rucken:
Al is de kudde kleyn, veel lammers wonder teêr,
Het oogh dat voor haer waeckt, dat sluymert nimmermeer.
Wie dorst naer Godes heyl en hongert naer de waerheyt,
Die is van heden af deelachtigh aen de klaerheyt,
Die Godt sijn kinders sent als tot sijn's hertenwensch;
Wie hier recht dorstigh is, dat is een zaligh mensch
De swackheyt, lieve ziel, die van u dient gedreven,
Dat gay, die Godt alleen nu zijt gesint te leven,
En die sijn goeden wil met staêgen yver doet,
Noch eenigh wangeloof in uwen boesem voedt;
Dat ghy noch zijt beducht, dat Godt om uw gebreecken,
Die ghy noch in u voelt, voor eeuwigh magh versteecken:
Of dat sijn vadergunst, niet hier en over al
Al wat ons zaligh is ten vollen geven sal;
Siet, dit is twijffel slaen aen Godes eygen waerheyt,
Die in sijn heyligh Woort voor ons soo wonder klaer leyt:
Sijn goetheyt evenselfs wordt hier door als verdacht,
Van beyde, lieve ziel, dient ons te zijn gewacht.
Hoe, is 't niet over al in Godes boeck te lesen,
Dat hy een vroome ziel sal eeuwigh gunstigh wesen?
Ja, Godt spreeckt hier gestaêgh soo klaer en open van,
Dat yder dit geheym met handen voelen kan.
Hy sweert als met een eedt, van noyt te sijn verbolgen
Op hem, die sijnen wil genegen is te volgen.
Ghy, soo uw swack gemoet hier noch in twijffel staet,
Ontfanght dan noch een woort als voor den besten raet:
En laet, geminde ziel! uw oogen noyt ontwaecken,
Of wilt als op een nieuw tot uwen Godt genaecken.
Bidt hierom watje kunt, en houdt gedurigh aen,
En wilt op uwen Godt als op een rotse staen.
Ghy seyt ons hoeder, Heer! wy uw verdwaelde schapen,
Die moed' en dorstigh zijn, en naer uw zegen gapen,
En kloppen aen de stal. Ghy, opent haer het slot,
Want even wat wy doen dat is op uw gebodt.
't Is uw gewoonte niet uw ooren toe te stoppen,
Als iemandt voor uw deur in ootmoet komt te kloppen:
Oock is my wel bekent, dat ghy niet stil en sit,
Wanneer een droevigh hart om uw genade bidt;
En die hen naer den eysch het soecken onderwinden,
Verkrijgen het geluck om u te mogen vinden;
En waerom meer geseyt? ghy toont ons over al,
Dat wie tot u genaeckt uw troost genieten sal.
Als ick mijn doen bemerck, dan ben ick buyten rade,
Mijn gansche troost alleen bestaet in uw genade:
Dat is mijn eenigh heyl, en soo my dat ontviel,
Soo wist ick geen behulp voor mijn benaude ziel.
Maer ghy hebt ons geseyt, en dickmaels oock gesworen,
Dat wie hier op vertrout noyt staet te zijn verloren.
Het is uw lieve Soon, het is sijn heyligh bloet,
Dat ons onweerdigh volck den Hemel open doet.
Hier op wil ick alleen mijn hoop en steunsel setten,
Laet dat geen swack gemoet of wanhoop my beletten;
En siet, met desen trooft soo reys ick onbevreest:
O Godt, als ick vertreck, ontfanght dan mijnen geest!
Nu heb ick noch een woort hier tot besluyt te seggen,
Ick laet'et yeder een met oordeel overlegden;
Doch wie het ondersoeckt, of wie het overleyt,
't Is even soo gebeurt, gelijck hier is geseyt.
Ick heb nu achtien jaer een lastigh pack gedragen,
Maer geen van mijn geslacht, of van mijn naeste magen,
En is op mijn versoeck, oock niet door mijnen raet,
Gebracht tot eenigh ampt, of eer, of hoogen staet.
De zegen die my Godt in tijdelijcke saecken
Heeft eertijts toegevoeght, en dickmael laten smaecken,
Quam niet uyt eenigh ampt dat ick eens had bekleedt,
De loon daertoe gestelt en was niet al te breet.
Dat my meest voordeel gaf, dat quam my van het dijcken,
Als wy den souten stroom bedwongen om te wijcken:
Hier kocht ick schorren toe, of langh verdroncken lantGa naar voetnoot1),
Dat ick dien eygen tijt genoegh te koopen vant.
Ick vingh oock handel aen met Kloosters en Abdyen,
Om van den souten gront haer goet te mogen vryen,
En als, door Godes hulp, de zee was overheert,
Wiert somtijts onse pacht in eygendom verkeert.
Daer leyt een kleyn gehucht, dat Biervliet is geheten,
Hier voortijts hoogh beroemt, maer nu byna vergeten,
Het tienderecht aldaer quam my ten vollen toe,
Eerst kleyn, en daer na groot, en niemant weet'er hoe.
| |
[pagina 880]
| |
't Was van geringe prijs al wat daer plagh te groeyen,
't Scheen water altemael wanneer het quam te vloeyen:
Al wat'er was ontrent was maer een dorre reê,
Zoo dat het maer en scheen een mishoop in de zee;
Maer als de Passageul, met haer verheven randenGa naar voetnoot1),
Ten vollen was geslecht en lagh als dorre stranden,
Toen wies eerst Biervliet aen, vermeerdert door den vloet,
Soo wierde metter tijt de soute Gorsingh soet.
Siet, aenwas is een dingh, dat sonder ons gevoelen
Komt sijgen uyt de see en aen den oever spoelen,
Al schijnt het eerst maer sant en niet als enckel blick,
Het neemt gedurigh toe, en wert ten lesten slick,
En daer na wast'er gras; een stel van hondert schapen
Die kander naderhant haer noodigh voetsel raepen,
Tot dat het op het lest verandert sijnen naem,
En even metter tijt tot dijcken is bequaem.
Dit heb ick even selfs in Biervliet sien gebeuren,
Ey, waerom sal de mensch om Godes geessel treuren?
Siet, dat men misval noemt of wel een swaer verdriet,
Dat keert haest anders om, wanneer het Godt gebiedt.
Die van sijn kinders zijn, die moeten alle dingen,
Tot aen de woeste zee, tot aen de dorre klingen,
Al schijnt het anders niet als leet of droeve pijn,
Die moet het op het lest een heyl en zegen zijn.
De leeuw, het grousaem beest, dat Samson won verscheuren,
Daer sagh men metter tijt iet anders van gebeuren;
Want in den hollen balgh en uytgesperden mont,
Daer was het dat men wasch en soeten honingh vont.
Siet, Godt heeft even dit my laeten overkomen,
En ick was toen het viel van droefheyt ingenomen;
Maer als ick 't naderhant met oordeel over sagh,
Toen wrocht Godt even hier gelijck hij eertijts plagh.
De polders alle vier, die waren doorgesteecken,
De sloten, eertijts versch, dat waren soute kreecken;
De landen, eertijts gaef, die stonden opgespert,
Soo datse niemant sagh als met een droevigh hert.
Mijn ziel! wat u ontmoet, wilt staêgh op Godt betrouwen,
En wilt van ongedult uw sinnen wederhouwen:
Hy, die u heeft bewaert ontrent uw dommen tijt,
Die sal uw steunsel sijn nu ghy bouvalligh zijt.
Siet, Biervliet, hier gemeld, sijn in voorlede jaeren,
Door Godes hoogh beleyt, veel dingen wedervaeren:
Hier is een wacker volck al over langh geweest,
Gelijck men heden noch in d'oude boecken leest.
De stadt van ConstantijnGa naar voetnoot2) die kan het ons betuygen,
Sy most voor Vlaems gewelt haer trotse torens buygen,
De keyser Balduyn heeft uyt de naeste kust,
Doch meest uyt dese stadt, een leger uytgerust.
Dat heeft die groote stadt gewonnen van de Turcken,
Hoe seer sy sijn gewoon op hare macht te snurcken.
Want siet, het Biervliets heyr heeft moet en macht gehadt,
Te dwingen met gewelt die wijtberoemde stadt,
Haer vendels even selfs te rucken van de wallen,
Te springen van de muur, en in de stadt te vallen,
Het rot van Mahomet soo vinnigh op te slaen,
Dat niemant van den hoop en dorste blijven staen.
Siet, Biervliets burgery dat waren rappe gasten,
Gewoon oock in de zee te klimmen op de masten,
Die hebben even hier haer moedigh hart getoont,
Soo dat haer vroom bedrijf met zegen is gekroont.
Een schilt, dat weerdigh is om eeuwiglijck te leven,
Is om soo vromen daet aen Biervliet toen gegeven,
Ey siet, vier Grieksche Beên ontrent een bloedigh kruys
Droegh dit manhaftigh volck haer tot een wapen t'hujs.
De groote Balduyn heeft Godt des lof gegeven,
Mits hy door sijn behulp tot keyser was verheven.
Wel Biervliet, sooje Godt sijn eere geven wilt,
Vernieut nu dit geluck, en voert noch desen schilt.
Noch heeft hier seecker man een dienstigh stuck bevonden,
Dat in den ouden tijt geen vissers oyt verslonden;
Het was een noodigh werck en niet voor ons alleen,
Het baet tot heden toe de werelt in 't gemeen.
Den haringh die men vingh en kou niet lange duren,
En scheen maer kost te sijn voor onse nageburen:
Want soo men desen visch hout weynigh dagen lanck,
Soo wordt hy gansch onnut en is maer enckel stanck
Maer Beuckels heeft voor eerst den haringh leeren kaeckenGa naar voetnoot3),
Dat is van allen slijm de vis gesuyvert maecken:
En als dat was gedaen, soo nam hy matigh sout,
Dat alle dingh bewaert en in sijn wesen houdt,
Dat stroyd' hy in een vat, en daer uyt is begonnen,
Te packen desen visch in wel gemaeckte tonnen;
Een stuck van groot gebruyck, want daer uyt is geschiet,
Dat oock het verste lant sijn nutten vond geniet.
Wel Beuckels, weest gegroet! uw graf dat dient verheven,
Op dat uw goede naem hier na sou mogen leven:
Het is een out gebruyck: hy dient te sijn vereert,
Die aen onkundigh volck bequame dingen leert.
Nu Biervliet, schept een moet, want ghy begint te groeyen,
Uw winter is voorby, ghy sult eens weder bloeyen.
Men siet het menighmael, dat na een lange druck,
Godt weder zegen geeft, en sendt een groot geluck.
Maer uyt dit dijckers werck, hoe kan het anders wesen?
Is menigh swaer proces en hart verschil geresen,
Waer van ick heden selfs wel achtien tellen kan,
Die ick òf voor het hof òf ander rechter wan.
Maer dit was niet genoegh, want als de soute landen
Nu waren vers gemaeckt en dat met vaste banden,
Soo viel men aen den bouw, en saeyd'er koolsaet in,
En was't geen harden vorst, soo bracht het goet gewin.
Maer was de winter scherp, en dat de jonge spruyten
Bevrosen op het velt te midden in de kluyten,
| |
[pagina 881]
| |
Dan gingh men met het lant een ander voordeel doen,
Men saeyd'er winter-garst, of Vlaemsche sucrioen,
Of vlas of roode terw, naer d'onervaren lieden
Of brachten in het hooft, of oock met oordeel rieden;
En was dan 't edel graen ter beurse wel gewilt,
Soo was ons vorigh leet van stonden aen gestilt.
Geen stadt heeft my verrijckt, geen staet heeft my gegeven,
Daer op ick nu ter tijt mach stil en matigh leven;
Geen handel gaf my winst, geen Indisch gulde reê,
Godt heeft my goet verschaft als midden uyt de zee.
Hem sy voor eeuwigh danck! Ick ben door hem bejegent,
Als door hem Israel voor desen is gesegent.
Hy deed eens 't roode meyr als vast gebreydelt staen,
Op dat'er Abrams volck mocht vry en seker gaen.
Maer als daer Pharoos heyr, en al haer wapens bloncken,
Soo is dat moedigh volck tot in den gront gesoncken;
In voegen dat de vorst, die maer op voordeel dacht,
Is in den souten stroom ellendigh omgebracht.
Siet, t'wijl ick heb gedijckt heeft Godt de zee gedwongen,
Soo datse tegen ons noyt uyt en is gesprongen;
Ja, dat men noyt een storm op onsen dijck vernam,
Het water was gedwee gelijck een tanger lam.
Daer isser veel geweest, die hebben willen dijcken,
Maer hebben voor de zee met schade moeten wijcken:
Soo dat haer beste goet, haer gelt, en gansche macht
Is door een swacken dijck heel in den stroom versmacht.
De zee en haer gevolgh, een woonplaets van de winden,
En laet haer niet te licht door menschen handen binden;
Hier wort niet uytgerecht als met een groot gewelt,
Door kloeck en handigh volck, en dat niet sonder gelt.
Ick heb my noyt bemoeyt om wel te leeren kuypen,
'k En hebbe niemandts ampt oyt willen onderkruypen.
Oock heb ick uyt den staet mijn voordeel noyt gesocht,
Geen schat daer uyt vergaêrt, geen landen aengekocht.
Een hoopje sants alleen met groente nu bewassenGa naar voetnoot1),
Dat heeft my recht gedocht op mijn beroep te passen,
Om dat het niet te ver, maer by den Hage lagh,
Daer yeder met gemack en veerdigh komen magh:
Dit heb ick aengekocht, dit heb ick laten bouwen,
Dit heb ick menigh jaer met kosten onderhouwen:
Hier vind ick mijn vermaeck als in het enckel sant,
En waer sich Hollandt streckt heb ick geen ander lant.
De staet heeft, door versoeck, aen my de macht gegeven
Dat ick hier buyten sorgh magh onbekommert leven;
Ja, heeft my toegestaen, vermits mijn ouden dagh,
Dat ick nu binnens huys een tempel bouwen magh;
Dit's even soo geschiedt, nu heb ick wijse lieden
Die mijn en mijn gesin haer dienste komen bieden,
En spreecken Godes woort met ongehoorde vlijt,
Hier nood' ick yeder een die hier begerigh sijt.
Hier rest nu noch een stuck, dat ick schier hadt vergeten,
En 't is nochtans een stuck dat ick behoor te weten:
Siet, in de kloosterkerck heb ick een graf gekocht,
En daer is overlangh mijn huysvrouw in gebrocht.
O Godt! laet even daer voor my een rustplaets wesen,
Als ghy van 't ydel vleesch mijn ziele sult genesen,
En om daer haest te sijn, des ben ick nu belust,
Mits daer mijn wederhelft en haer gebeente rust.
Doch soeck ick niet alleen om daer te zijn begraven,
Maer wens beneffens haer mijn ziel te mogen laven
Met konincklijcke dranck, die Christus heeft gemenght,
En die hy nu ter tijt de reyne zielen schenckt;
Ja, Godt te mogen sien in sijn oneyndigh wesen,
Dat noyt een eenigh mensch ten vollen heeft gepresen,
Dat oock de beste ziel noyt recht en heeft bedacht,
Maer tot op heden toe met groot verlangen wacht.
Wel aen nu, lieve ziel! wilt u reysvaerdigh maecken,
Om 's hemels eeuwigh heyl met haest te mogen smaecken:
Leght wat het vleesch gelijckt en alle lompen af;
En acht de werelt selfs niet meer als enckel kaf.
Maeckt staêgh, wat ghy bedrijft, by Godt te mogen wesen,
En wilt om soo te doen sijn woort gedurigh lesen:
Bouwt hier op uw geloof, want 't is een vaste gront,
Waer door ghy met den geeft tot hem genaecken kont.
Bouwt in uw hart een kerck, en offert uw gebeden,
En woont in dat vertreck als met de gansche leden:
Ghy kont des Heeren werck met stille sinnen doen,
Of op een dorre strant, of in het jeughdigh groen.
Ghy kont uw beste pant gestaêgh aen Godt bevelen,
Of daer de jonckheyt malt, of daer de kinders spelen.
Hebt staêgh, alwaerje zijt of wat een ander doet,
Den Hemel voor het oogh, en Godt in uw gemoet.
Spreeckt met hem, draeght hem op bywylen droeve klachten,
By wylen wederom uw soetste nagedachten,
Beveelt hem uwe ziel alwaer het wesen magh,
Al waer het duysentmael, en dat op eenen dagh.
Seght tot hem: lieve Godt! wanneer doch sal het wesen,
Dat ghy mijn treurigh hert ten vollen sult genesen?
O geeft, dat ick voortaen geen werelt meer en ken,
Mits dat ick maer alleen aen u versegelt ben.
Och, of ick nu eens mocht geheele dagen weenen,
Maer niet om bange pijn aen lijf of dorre beenen,
Want dat, naer mijn begrijp, is maer een slecht bedrijf,
Dat kinders kunnen doen en oock een treurigh wijf.
Ick wensch een heyligh nat oock met geheele plassen,
Dat eertijts Godes Soon de voeten heeft gewassen.
Ick wensch een tranenvloet, een soet en krachtigh vocht,
Dat u mijn danckbaer hert eens recht betuygen mocht.
Mijn ziel in tegendeel, onthoudt u van te weenen,
Als ghy iet quaets gevoelt aen 't lijf of aen de beenen:
Neen, neen, om soo een quaet en stort niet eenen traen,
Maer weent van herten, weent, als ghy hebt quaet gedaen.
| |
[pagina 882]
| |
Laet dan, gelijck een beeck, uw tranen nederschieten,
Al is het droevigh nat, ten sal my niet verdrieten:
Ons tranen, soo gestort, die geven meerder deught
Als al wat blijdschap hiet, te midden in de vreught.
Maer ghy, almachtigh Godt! als ghy sult dienstigh vinden
Dat ghy van desen romp mijn ziele sult ontbinden,
Laet dan uw soeten troost van my niet verre zijn:
Vermeerdert mijn geloof en mindert alle pijn!
En als mijn moeden geeft sal uyt de werelt scheyden,
Soo laet hem uyt het stof tot uwen throon geleyden,
En doet ons dan de gunst, om Christi suyver bloet,
Om staêgh te mogen sijn ontrent het hooghste goedt.
Maer tot op heden noch is my hier plaets gegeven,
Om met een stil gemoet mijn dagen af te leven;
Op, doffe sinnen, op! en klimt tot uwen Godt,
Al wat de wereld geeft en is maer enckel spot,
Maer enckel spoockery, die voor ons menschen oogen
Iet dat vry wonder schijnt by wijlen komt vertoogen:
Maer, als men 't recht doorsiet, wat is het dat men vint?
Een schim, een roock, een wolck, een damp en schrale wint.
Wanneer in Godes woort een stil en rustigh leven
Voor ons werd afgemelt, en naer den eysch beschreven,
Soo wordt de wijngaertranck, ter eeren van het velt,
Soo wordt de vijgeboom gemeenlijck voorgestelt;
En onder 't groene loof van dit gewas te rusten,
Dat hielt men toen ter tijt als voor gewenste lusten:
Dies hiet gantsch Israël, oock in 't beloofde lant,
Haer soetst' en beste tijt wanneerder wiert geplant.
Men sprack van geen tapijt of diergelijcke dingen,
Geen leer met gout bedeckt, die in de kamers hingen,
Het lant en sijn gevolgh, een vry en open locht
Was toen het schoonste dingh dat iemant wenschen mocht.
Ick neem op desen voet het velt en buytenleven,
Dat my, na langen tijt, ten lesten is gegeven:
Dies bid ick mijnen Godt, als uyt mijn's herten gront,
Dat ick het hebben magh tot aen mijn leste stont.
De wijse Salomon, tot aen sijn oude dagen,
Eer hy in vremt bejach met vrouwen was beslagen,
Nam dickmael sijn vermaeck oock in het minste kruyt,
Dat uyt een schrale gront of uyt de muren spruyt:
Hy sprack van houtgewas gesproten aen de stroomen,
Van hagen om den thuyn, van hooge cederboomen;
Hy sprack van alle dingh, en op soo vasten gront,
Dat yeder die het las in all's verwondert stont.
Wel, heeft die groote vorst soo goeden smaeck gevonden
In kruyden, boomgewas, en wel beplante gronden;
Een vorst, die krijgen kon, en had in sijn gebiedt
Al wat tot vreughde dient en al dat wellust hiet:
Soo schijnt in dit bedrijf al vry wat soets te wesen,
Om dat de wijsten selfs den lantbouw wonder presen;
Mijn ziel, danckt onsen Godt, dat, in uw dorren tijt,
Ghy noch in groente woont, en niet te dor en sijt.
Dies vangh ick heden aen en segh: Oneyndigh wesen!
Almachtigh eeuwigh Godt! naer waerde noyt gepresen,
In u alleen bestaet de welstandt van den mensch,
In u alleen bestaet mijn troost en hartenwensch.
Ghy hebt een wichtigh pack van desen hals genomen,
Daer ick langh had gewenst eens af te mogen komen,
Nu, door uw vadergunst, ben ick'er van ontlast,
En heb oock dese plaets die op mijn wesen past.
Wat heb ick nu te doen als u alleen te dancken,
Tot ick bewonen sal een huys van seven plancken?
Als u met rechten ernst te bidden evenstaêgh
Van my te willen doen, daer van ick heden klaegh?
| |
Besluyt.Siet daer een kort begrijp van al mijn vorigh leven,
En 't sal misschien iet goets aen iemant konnen geven:
Maer soo ick desen wegh noch eenmael had te gaen,
Ick dede menigh dinck dat nu is ongedaen.
Oock liet ick dit en gunt, dat ick heb ondernomen,
Om dat het naderhant my qualick is bekomen,
Eylaes! des menschen breyn is maer een swacke stof,
Mijn ziele, weest bereyt en scheyt'er willigh of.
Wel, al dat is geweest en noch veel hondert saecken,
Daer van ick geen gewagh hier ben gesint te maecken,
Maer hoe het eertijts gingh, en wat ick heb gedaen,
't Sy blijdschap of verdriet, het is voorby gegaen.
O Godt! geeft my gedult, dat ick uw vaderslagen
Ontrent mijn ouden dagh, magh bly en willigh dragen:
Ick segh u grooten danck, uyt al mijn gantsche kracht,
Dat ghy uyt enckel gunst mijn wedom hebt versacht.
Ick heb van overlangh niet weynigh vaste panden
Van uwe gunst gevoelt, ja, lieffelijcke banden
Die ghy tot mijnen troost hebt menighmael gedaen:
Daer is, o rijcke bron, daer is geen tellen aen.
Want toen ick vyant was van tucht en goede zeden,
En rende buyten spoor als met de gantsche leden,
Ja, toen ick naer de dood niet groote passen liep,
Toen was het dat uw gunst my uyt het duyster riep.
Dies ben ick vry gestelt van veelderley gevaren,
Die over mijn bedrijf gantsch hoogh geklommen waren,
Ja, helden tot verderf, en des al niet-te-min,
Ick vont'er metter tijt geluck en voordeel in.
Segh tot mijn innigh hart: en wilt niet langer beven,
Mijn zoon, hebt goeden moet! uw zonden sijn vergeven:
Op dat ick van de dood, of van de helsche pijn
Geen angst meer op en vat, of meer bevreest magh zijn,
Voor al, laet uwen geeft in my soo krachtigh wercken,
Dat ick naer rechten eysch mijn afscheyt magh bemercken,
Op dat ick wel bereyt magh wesen tot de reys,
Als ghy my sult ontdoen van dit ellendigh vleys.
| |
[pagina 883]
| |
DEN 10en NOVEMBER 1658, BEGIN VAN HET 82e JAER LEVENS Hier dient nu by gevoeght wat my is wedervaren,
Tot dat mijn tijt begon de twee en tachtigh jaren;
Maer eer het jaer verliep, soo had ick yet bedocht
Dat even metter daet by my is uytgewrocht:
De herders van de kerck, hier in den Haegh geseten,
Die bad ick altemael by my te komen eten;
Sy deden mijn versoeck, en quamen al gelijck,
En sagen met vermaeck dit sandigh koninckrijck.
Na dat een yeder zat, en dat'er was gebeden,
Soo wierd de kost gesaust met soete tafelreden:
Al duerde dit gespreck, en oock de maeltijt lanck,
Noch wert'er niet een mensch gedrongen tot den dranck.
De tafel wiert geciert met alderhande kruyden,
Gelijck men plagh te doen aen nieu gehoude luyden;
Soo dat men in het groen en in het bloemgewas
Niet slechts mijn naem alleen, maer oock mijn jaren las.
Het boeck, dat voor een tijt by my was uytgegeven,
Daer nu mijn huysbedrijf is naerder in beschreven,
Was toen eerst versch gedruckt, en cierlijck toebereyt,
Dat heb ick voor het lest mijn gasten voorgeleyt.
Want als de tweede reis de spijs werd wegh-genomen,
Soo heb ick dit geschenck te voorschijn laten komen;
En stracx verscheen mijn klerck, die las daer overluyt
Wat ick een yeder schonck en wat het al beduydt:
|
|