Alle de werken. Deel 2

(1862)–Jacob Cats– rechtenstatus



[pagina 715]
Gedachten op slapeloose nachten, waer inne de deught van herberghsaemheyt ende mededeylsaemheyt aen den nootdruftigen wijtluftigh wort vertoont, ende de vruchten der selver naer 't leven afgemaelt werden. Aelmoessen vergeleecken by een bornput, en waerom. Lve. 12 v. 15. Wacht u van de grerighheyt. Wie aelemoessen geeft (laet dat de wreckers lesen) Is als een waterput of dient alsoo te wesen. Onthout dit, waerde ziel, op datje dese deught En krijgen in den geest èn langh behouden meught. Siet, wie'er uyt een put gedurigh water trecken, Die wil het voor gewis tot nut en voordeel strecken: Want vocht met staege vlijt getogen uyt den gront, Is klaer, van goeden reuck, en voor den mensch gesont. Maer sooder uyt de put geen nat en wort getogen, Of datse stille staet en niet en wort bewogen, Een die hier langhsaem put en wijt ick geenen danck, Want water eertijts versch, dat krijght een vuyle stanck. Ey siet, dit ongemack sal even wedervaren, Die uyt een gierigh hart haer gelt en rijckdom sparen: Want die voor 't schamel volck sijn gelt en beurse sluyt, Daer vlieght de goede reuck en alle segen uyt. Een hant die milde geeft is Godt een soeten balsem, Maer gelt te seer bewaert dat wort hem enckel alsem. Geen wieroock die voor Godt soo soeten reuck verweckt, Als een die milde geeft en naeckte leden deckt. Let hier op, waerde ziel, en wilt noch vorder lesen, Daer wort een gunstigh hart u klaerder aengewesen. Ghy sult'er konnen sien, hoe Godt een mensch bemint, Als hy een milden geest in sijnen boesem vint.
Groote ongemacken veroorsaeckt door quaet onthael aen vreemdelingen gedaen. Dese geschiedenis is te lesen in 't boeck der Richteren, cap. 19. tot het eynde aldaer Wanneer een seecker wijf had overspel bedreven, Soo wasse metter haest gevlucht van haren man: Sy wou gelijck het scheen by haren vader leven, In vrydom soose meent indien het wesen kan. Sy most noch haeren vrient in eenigh deel behaegen, En had noch soo het scheen iet dat hem wel beviel; Dies socht hy noch eenmael met haer de kans te waegen, Of anders was in hem een ongeruste ziel. Hy reyst dan naer het huys, dat in sijn eerste jaeren Hy dickmael had besocht oock om dees eygen vrou, Daer gaet de goede man haer vader openbaeren, Dat hy haer wederom in gunst ontvangen wou. De vader is verheught en gaet sijn gast ontvangen, Hy hiet hem wellekom en doet hem goet onthael. Want hy had overlangh al vry een groot verlangen, Dat hy eens hooren mocht soo langh gewenste tael. De vrede was gemaeckt, de man begon te peysen Op sijn verlaeten huys en hoe het is ontset: Hy maeckt hem dan gereet en stelt hem om te reysen, En neemt met grooten danck sijn blijde vrouwe met. Doch hy was niet geneyght om in uytheemsche kusten, Of by het heydens volck of in een vreemde stad, Maer was in Israël gesint te komen rusten,
[pagina 716]
En 't was in Benjamin daer hy eerst neder sat. Maer of hy stille stont of wandelt op de straeten, Ach niet een eenigh mensch die hem sijn gunste biet: Hy, by sijn eygen volck, schijnt als te zijn verlaten, Soo dat hy niemants huys tot sijnen troost geniet. Ten lesten isser een die quam van sijnen acker, Die naedert tot den man, en spreeckt hem gunstig aen: Die liefde so het schijnt, die wort toen eerst maer wacker, Wanneer van waer hy quam ten vollen was verstaen. Maer eer hy in het huys sich kon tot ruste geven, Soo quam'er onguur volck dat vraeght naer desen gast, Ach, wat een grousaem stuck wort korts daer na bedreven! Want stracx wort daer de vrouw oneerlijck aengetast. En om hier kort te gaen, het wijf dat wort geschonden, En siet, daer uyt ontstont een grousaem ongeluck: Haer lijf wort over-al met stucken omgesonden, En dit bracht Israël een ongewonen druck. Veel duysent man, eylaes! sijn hierom toen gestorven, Gelijck den ouden tijt op heden noch beschreyt: Siet, Gabes even selfs wort in de gront bedorven, Schoon het tot dit beders geen gront en had geleyt Siet, al dit ongemack dat is alleen gesproten, Vermits een vreemde gast niet goets en werd gedaen: Want had de vreemdelinck oprechte gunst genoten, Gibea met haer volck en waren niet vcrgaen. Ghy kunt hier, lieve ziel, gelijck met handen tasten, En 't is een nutte les die hier uyt wort geleert, God slaet een gunstigh oogh ontrent de vreemde gasten, En wil dat yder mensch de vreemdelingen eert. Siet, recht mildadigh zijn wort over al gepresen, En 't is een heyligh werck, en oock een nutte deught. Ghy, bid den goeden God om even soo te wesen, Want uyt mildadigh zijn rijst als een Hemels vreught Den vreemden wel te doen dat is een grooten segen, En 't is een deftigh werck dat Gode wel behaeght: Maer als men 't qualick doet, soo isset daer-en-tegen Een vloeck, waerom dat God èn lant èn luyden plaeght.
Tweede exempel genomen op 't selve subiect uyt ovidius Hier komt een heydens man ons met de vinger wijsen Hoe dat oock nutte leer kan uyt een fabel rijsen: Wie Nasoos boecken leest en naer den eysch verstaet, Sal dese leere sien als in een volle daet. Latona was verjaeght als sy gants eensaem dwaelde, En mits haer grooten dorst byna geen adem haelde, Sagh wat ter zyden af een koele waterbeeck, Daer naer sy in der haest en groot verlangen weeck. Maer siet, een lompen hoop van onbeschofte boeren Die deden anders niet als datse leelick swoeren: Sy stonden geensins toe, dat sy het minste vocht Voor haer aenmechtigh hert met handen scheppen mocht. Sy roeren al de beeck tot in de diepste gronden, Op dat geen zuyver nat voor haer moght zijn gevonden; En dit bestont het volck met soo een fel gelaet, Of haer onheusheyt sproot uyt aengeboren haet Latona schoon sy toont twee jonge zogelingen, Die met een droef geschrey haer om de leden hingen, Sy moght noch evenwel niet lessen haeren dorst, Op datse zogh ontvingh in haer verdorde borst. En of al schoon de vrouw veel goede reden seyde, En datse voor het volck met heete tranen schreyde, Noch stont dien wreeden hoop gelijck een harde rots, Een yder even bars, een yder even trots. Het water, seyt de vrouw, gesegen uyt de wolcken, Is over al gemeen oock by de wreetste volcken, En waerder oyt een beeck komt vallen uyt de zee, Het is een vryen dranck voor alderhande vee. Wel daer een tijger drinckt, of leeuw, of felle beeren, Kont ghy, onguren hoop! daer van een mensche weeren? Kont ghy een vrouwe sien die van den dorst versmacht? Wie heeft soo vreemden daet sijn leven oyt bedacht! Ick wil in dese stroom geen vuyle leden spoelen, Maer ick versoeck alleen mijn dorst te mogen koelen, En mits dit yder een moet werden toegestaen, Soo zijt ghy mijn versoeck niet machtigh af te slaen. Indienje menschen zijt die naer de reden leven, Soo moetj' een koelen dronck een dorstigh mensche geven; Te meer vermits ghy hier een droeve moeder siet, Aen wie ghy uyt de beeck kont heelen haer verdriet. Wat dat de vrouwe seyt, geen boer laet hem bewegen, Dies is het jonge wijf in gramschap opgestegen, Haer bloet is op de loop, haer breyn dat is verhit, Dies gaetse weder aen, en seyt ten lesten dit: Zijt ghy dan, spraek de vrouw, tot water soo genegen, Dat ghy het killigh nat hout voor uw meesten segen, Wel blijst dan in de poel daer ghy op heden zijt, Ja, blijft daer, norsen hoop, en dat voor alle tijt. De vloeck die deed haer werck, want al de grootste Goden Die hebben soo het schijnt de boeren dit geboden, Siet, niemant van den hoop behielt een 's menschen geest, Want yder word terstond een lelick waterbeest. Sy vielen in de beeck met ongewone sprongen, En deden anders niet dan datse lelick songen. Dit maeckte door het wout een wonder vreemt geluyt, En schoon sy zijn verkoelt, haer gramschap moet'er uyt Hier van soo Naso meent, zijn kickers voortgekomen, Die hebben nu ter tijt de poelen ingenomen, Sy leefden naderhant gedurigh in het nat, En werden nimmermeer van moerigh water zat. Ick bid u, Christen mensch, wilt dit eens overleggen, Wat met dit vreemt verhael heeft Naso willen seggen; Wat my hier in belanght, ick maecke dit besluyt, En treck'er t'onsen dienst een nutte leeringh uyt: My dunckt, dat dese man dit stort in ons gedachten,
[pagina 717]
Dat niemant oyt en moet een schamel mensch verachten, Maer datj' in tegendeel hem voordeel geven moet, Waer door een dorre ziel met spijse wort gevoet; En sooder eenigh mensch hier tegen komt te steecken, Dat ja, de Goden selfs dit onheyl sullen wreecken. Dit is, naer dat ick meyn, dat Naso seggen wil, En van een Christen hart en heeft'et geen verschil.
Segeninge over die geenen die vreemdelingen wel hebben gedaen. Eerste exempel. Genomen uyt genes. cap. 18. Op de herberghsaemheyt van abraham: Vergeel met Herberghsaem te sijn, want hierdoor hebben sommige engelen geherberght onwetende. Heb. 13. v. 1. en 2. Als Abram eens vernam dat tot hem lieden quamen, Die even haren wegh voorby sijn tenten namen, Soo quam hy vaerdigh uyt en bad haer in te gaen, En sprack haer boven dat met heusche woorden aen: ‘Hoort vrienden, sooje zijt tot mijn versoeck genegen, 't Sal my genade sijn en oock een grooten segen, Ick sal u metter daet doen brengen aen den dagh, Wat u sal dienstigh zijn en oock ververschen magh.’ Hy komt stracx tot het werck, en sonder langh te wachten Men krijght het vette kalf en laet'et vaerdigh slachten; Men brenght'er soete melck en versse koecken by, Des is men naer den geest en in het wesen bly. Hy toont hem soo verheught ontrent de vreemde gasten, Als zijnd' hem aengenaem en geensins sware lasten: Siet, Christus heeft geseyt, dat wie sijn naesten geeft, Al ver het beste deel in dese weldaet heeft. Daer komt een meerder heyl op hem ter neder schieten Als die een groot geschenck uyt syne gunst genieten. Dit heeft de waerheyt selfs voor desen soo verstaen, En Abram heeft het werck oock even soo gedaen. Ey, wat ons Godes Zoon heeft eertijts willen leeren, Laet ons dat evenselfs met onse daet vereeren. Het is een vaste gront wat Christus heeft geseyt, Dat is, dat onse ziel tot in den Hemel leyt. Ey siet, wat grooter heyl heeft Abram hier genoten, Dat uyt sijn heusch onthael ten vollen is gesproten: Hem wordt door Godes woord een zone toegeseyt, En Sara, schoon veroud, die word'er toe bereyt; Die gasten, die hy dacht dat niet als menschen waren, Die quamen Godes wil aen Abram openbaren; Het was een maghtigh heyr, dat leyt den eersten gront En van het eeuwigh heyl èn van het nieu verbont.
Tweede exempel. Genomen uyt de handelingen der apostelen cap. 28. Ende het geschiede, als de Vader van Publius met de hoortse ende den rooden loop berangen zijnde te bedde lagh, tot den welcken Paulus inginck, ende als hy gebeden hadde, leyde hy de handen op hem ende maeckte hem gesont. Als Paulus hard beticht naer Romen was gesonden, En na een groote storm voor Melite gevonden, Quam daer een harde zee die 't schip in stucken sloegh, En al die by hem zijn in 't koude water joegh. Ey siet, een Roomsche vorst, die in dat eylant leefde, Vernam hoe 't reysend volck daer aen den oever beefde; Hy nam haer in sijn huys en heeftse wel onthaelt, Maer siet, beleefde gunst en bleef noyt onbetaelt: De vader van de vorst was even toen geslagen, En jammerlijck gequelt van tweederhande plagen, Van koorts en roode loop; maer Paulus quam'er by, En maeckt den ouden man van beyde qualen vry. Dit heeft de snelle faem ten luytsten uytgekreten, Soo dat het wonderwerck van yder wort geweten; Dies sooder iemant sieck ontrent de plaetse was Quam Paulus eere doen, die hy terstont genas: En wie dien eygen tijt maer tot hem quam genaecken, Liet God door sijn behulp gesont en lustigh maecken: Ey siet, een vreemdelinck beleefdelijck onthaelt, Heeft wat hem was geschiet met groot gewin betaelt.
Derde exempel. Dat goet doen aen vreemdelingen van Godt word geloont, ende 't selve bewesen niet alleenlijck by het Oude ende Nieuwe Testament, ende Apocryphe boecken, maer by deftige heydensche schrijvers, ja poeten selfs, nootdruftige lieden by te staen ten hooghsten gepresen wort, ende het tegendeel van dien mispresen, hier te sien in de aengeteeckende plaetsen.
't Oude verbont. Exod. cap. 22. v. 26, 23. v. 10. Deut. cap. 16. v 17. cap. 24. v. 12. 13. 14. 19. 20. 21 Psalmen 37. v. 25. 26, 41. v. 2, 112. v. 5. Proverbia. cap. 14. v. 31. cap. 28. v. 8. cap 31. v. 15. Ecclesiast. cap. 11 v 1. Dan. cap. 4. v. 27. Maleachi. cap. 3. v.v. 10.
Nieuwe Testament. Math. cap. 3 v. 11. cap. 16. v. 9. cap. 6. v. 35. Actorum. cap. 9 v. 36. cap. 5. v. 34. Rom. cap. 12. v. 8. 13. II. Corint. cap. 9. v. 7. 8. 9. 10. 11. Galat. cap. 6. v. 9. 10. I. Timot. cap. 5. v. 10. Sentb. Jacobi. cap. 1. v. 27. cap. 2. v. 15. 16. Hebr. cap. 13. v. 2. I Sentb. Joh. cap 3. v. 17. 18.
Apocryphe boecken. Wisse Sirach. cap 4. v. 1. cap 7. v. 36, cap. 14. v. 13. cap. 22. v. 28. cap. 29. v. 1. Aen onvermogend volck en naeu gesette lieden, Tot noodigh onderstant, een open hant te bieden, Dat is voorwaer een werck dat Gode wel behaeght, Gelijck sijn Heyligh Woort des overal gewaeght. Siet, waer men besigh is ontrent de Joodsche wetten, En dat men wil in ernst op haer propheten letten, De Schrift schat over al den milden gever goet, Het zy die naeckte kleet of lege buycken voet. En die het Nieuw Verbont met rechten aendacht lesen, Die vinden dese deught oock daer te zijn gepresen, Al wat uyt liefde komt is daer gantsch aengenaem; Want voor een Christen hert is liefde recht bequaem.
[pagina 718]
Indienje vorder gaet met aendacht ondersoecken, Wat hiervan wort gewaeght in d'Apocryphe boecken, Men vint aen alle kant, hoe dese liefde-plicht Oock daer word aengesien gelijck een helder licht. Wilt ghy dan boven dat met aendacht gaen bemercken De heydens evenselfs en haer verbloemde wercken, Ghy sult'er uyt verstaen dat menigh Heydens man Oock tot dit Christen werck veel leeringh geven kan. Noch segh ick boven dien, dat even haer poëten Meer als ick had gedacht van desen handel weten: Ick sie dat Naso selfs, die soo veel kluchten schrijft, Al schijnt het dat hy jockt, ons sinnen hooger drijftGa naar voetnoot1). Want siet, hy doet verhael, hoe twee vermaerde GodenGa naar voetnoot2) Eens quamen by het volck gelijck als slechte boden; Sy namen vlijtigh acht en dat op alle dingh, Hoe dat'et in het velt en in de steden gingh. Maer hoort, wat haer ontmoet: al waer de Goden quamen, Of sy naer Oost of West haer wegh en reyse namen, Sy vonden niet een huys dat voor haer open stont, Ja, niet een droogen beet voor haren gragen mont. De gantsche werelt wrocht, als met geheele zinnen, Door allerley bedrogh veel gelts te mogen winnen, Maer voor nootdruftigh volck en was'er niet te doen, En niemant was geneyght een legen buyck te voên. Siet, dus ginck Jupiter met sijn geselschap dwalen, Nu op een hoogen bergh en dan in lage dalen; Maer waer dat immermeer die groote luyden gaen, Ach! by gebreck van gelt, sy mosten buyten staen. Ten lesten is 't gebeurt, dat dese lieden quamen Daer sy ontrent een bergh een kleyn gebouw vernamen, Hier was Philemon waert, die Baucis had getrout, En hadden haer verblijf in dit verboste wout. Hier wist het eensaem paer haer kosjen uyt te rapen, Oock sonder veel beslagh van meyt of rappe knapen, Sy met haer lieve tween zijn gantsch het huysgesin, Sy dienen bey gelijck en heerschen niet-te-min. Haer kluysjen was gedeckt met lis en groene biesen, Wat dief dat haer genaeckt, sy konden niet verliesen. Hier klopt Mercurius en bleef wat stille staen, Dies kijckt Philemon uyt en bidt hem in te gaen; Hier valt oock Baucis toe en deckt een ronde tafel, En brenght met bly gelaet een diep geruytte wafel, Oock eyers nis gekoockt, en setter vorder by Een schotel opgevult met versch gesoden bry; Een gans, het eenigh beest dat om haer hoefjen sweefde, En tot een huysbeschut gelijck een wachter leefde, Socht dit gedienstigh paer te brengen aen het vier, En greep met grooten ernst naer dit vreesachtigh dier. Maer wat Philemon doet of Baucis wist te maecken, De gans quam met de vlught tot Jupiter genaecken, En socht gelijck het scheen, op soo een blijde tijt, Van soo een wreede doot door hem te zijn bevrijt. Philemon en sijn wijf, schoon datse bijster hijgen, En wisten geenen raet om defe gans te krijgen. Den tragen ouderdom die heeft het haer belet, Dies is het anghstigh dier in vrijen staet geset. Wat dat de lieden doen, haer aenslagh wort gebroocken, De goede Jupiter die heeftse vry gesproocken, Hy docht het goet onthael dat was voor hem genoegh, En dus was dat het volck de gans niet meer en joegh. Terstont na d'eerste spijs wort op den dis gegoten Een hoop van aerdigh fruyt en hondert ockernoten; Het schijnt dat al de kost die Baucis had gespaert Tot dese gastery ten vollen was bewaert. Philemon braght een fles daer wijn uyt wort geschoncken, En die vermindert niet al wort'er veel gedroncken; Hier op riep Baucis uyt, en stont geheel verbaest: Het schijnt wel spokery of datter iemant raest! Maer 't was een wonderwerck dat haer quam openbaren, Wat dit beduyden wil en wie die gasten waren: Daer spreeckt Mercurius en seyt met vollen mont, In wat een groot gevaer de gantsche werelt stont; Dat hy met Jupiter was uyt de locht gekomen, Op dat van 't onheus volck mocht wraecke zijn genomen, Ja, dat een streecke lands sou worden onderdruckt, En tot verdiende straf ter Hellen wegh geruckt; Maer seyde niet-te-min dat hy noch lange jaeren Philemon met sijn wijf voor onheyl sou bewaeren, Hy stont hen vorder toe te wenschen eenigh dingh Dat hen als aengenaem ontrent de sinnen hingh, Ghy hebt door goet onthael twee Goden u verbonden, Die tot gedreyghde straf op aerde zijn gesonden, Maer om uw milden aert sult ghy des zijn bevrijt, En sult gezegent zijn oock voor een langen tijt. Seght ons, wat ghy begeert dat wy u sullen geven; Ghy sult in dit vertreck geluckigh mogen leven. Geen pest of ander quael sal op u neder slaen, Vermits ghy goede cier aen Goden hebt gedaen. Dees aenspraeck gaf een moet aan twee bedruckte menschen, Sy leggen in beraet wat dat sy souden wenschen; En mits dit yder een van haer wort toegestaen, Soo zijn zy haer versoeck niet maghtigh af te slaen: ‘Geduchte Jupiter, die in den Hemel dondert, Ghy maeckt ons arrem volck ten hooghsten hier verwondert, Dat ghy soo grooten gunst ons slechte luyden toont, En soo geringh onthael met soo veel zegen loont. Ick wil dan uwe gunst, en even met verlangen, En wat ghy ons verleent met danckbaerheyt ontsangen; Ghy daerom, hoort van ons wat dat ick nietigh mensch, Van uw mildadigh hert, van gantscher herten wensch: Laet my en dese vrouw uw eygen priesters wesen, Ghy sult door onsen mont gedurigh zijn gepresen,
[pagina 719]
Soo langh als uwe gunst ons in het leven spaert, En tot ons lieve ziel van hier ten Hemel vaert, Wy zijn tot heden toe gelijck gepaerde schapen, Wy staen te samen op en gaen dan weder slapen, Soo dat men geen verschil in al ons leven vint, Ick ben van haer geëert en sy van my bemint. Laet daerom van uw gunst ons even dit verwerven, Dat wy op eenen tijt te samen mogen sterven, 't Sal my een vreughde zijn dat ick op eenen dagh Met Baucis mijn gemael van hier verhuysen magh.’ Als Jupiter verstont de wensch van dese lieden, Soo sprack hy: ‘eerbaer volck uw wille sal geschieden,’ En daer op is gevolght een seltsaem wonderwerck: Haer kluys al was die kleyn die wiert een groote kerck. Dit heeft Mercurius Philemon aengewesen: ‘Soo dient nu Jupiter en ick te zijn gepresen, Ghy en uw lieve vrouw die sullen priesters zijn, En leven hier gerust en buyten alle pijn. Ghy sult hier langen tijt geluckigh mogen leven, Dat sal u Jupiter en oock den Hemel geven, En als uw levens tijt ten lesten is vervult, Soo sult ghy bey gelijck verhuysen met gedult.’ Dit hoeft men metter daet ten lesten sien gebeuren, Tot, mits haer ouderdom, de goede lieden treuren; Doen was haer hooghste wensch om uyt het vleesch te gaen, Want langer hier te zijn en stont'er geensints aen. En als haer sterrefdagh nu schier begon te naken, Doe sagh men in haer huys veel wonderbare saken, Daer quam een stille koorts haer vallen op het lijf, Die maeckte metter daet haer gantsche leden stijf. Ey siet, een groene schorsch, van onder opgeresen, Gaf aen de swacke vrouw een wonder seltsaem wesen, Daer op soo gaf de man sijn vrouw den lesten soen, En sy wiert na de kus aen alle kanten groen; Dus riep Philemon uyt: ‘hier kan geen suchten baeten, Vaert wel, mijn ander ick, ick moet u nu verlaten.’ Maer Baucis, die geen woort kon brengen aen den dagh, En was niet aen den man dat sy te voren plagh; Sy liet noch evenwel haer nieuw-gewasse tacken, Ontrent Philemons hooft in stilheyt nedersacken, Meer was'er niet te doen, sy bleef in desen stant, En is tot heden toe een wonder in het lant. Wat Naso leeren wil met dese vreemde gasten, Dat is, naer mijn begrijp, als metter hant te tasten: Wat hier de penne schrijft en wat de kunste speelt 't Is Abram, naer my dunckt, ten vollen afgebeelt, 't Is Abram nagebootst; want hier wort in gevonden, Hoe God naar Sodoma heeft mannen afgesonden, En siet, hoe dat hier in gelijck verholen leyt, Wat Abram even selfs hier over heeft geseyt. Hier komt een heydens man een Christen mensche vergen, Hoe dat men vreemde selfs met vreught moet herrebergen, Ja, toont met vollen mont hoe Godt die plichten loont, En dat om dese denght de mensche wort verschoont. Schoon Naso fabels schrijft, dit heeft hy willen seggen, Ey wil het, Christen mensch, wat nader overleggen, En houd na desen dagh, dat oock een Heydens man, Wanneer men 't recht gebruyckt, een Christen leeren kan. Hoe alle soorten van goederen lichtelijck konnen verloren, bedorven, oste de menschen ontnomen worden, uytgenomen recht gegevene aelmoessen. Callidus effracta nummos fur auferet arca, Prosternet Patrios impia flamma lares, Debitor usuram pariter sortemque negabit, Non reddet sterilis semina jacta seges, Dispensatorem sallax spoliabit amica, Mercibus extructas obruet unda rates. Extra fortunam est quidquid donatur amicis; Quas dederis, solas semper habebis opes. Martial. lib. 5. Epigramm. 43. Ey, let op Heydens volck, want even haer poëten, Die hebben soo het schijnt oock dese plicht geweten; Siet, Martialis selfs, die soo veel kluchten schrijft, Al schijnt het dat hy jockt, ons sinnen hooger drijft. Wilt ghy maar sijn gedicht een weinigh ommekeeren, Ghy sult'er deughden selfs en reyne plichten leeren: Ja, soo ghy sijn gesangh naer rechten eysch verstaet, Ghy sult een Christen zijn, en dat op sijnen raet. Siet, niemant is soo rijck, of hem kan iets gebeuren, Daerom sijn innigh hart sal gantsche jaren treuren: Hebt ghy een prachtig huys, het hangt maer aen een brant, En aen een hooge vloet uw beste korenlant. Hoe licht doet haestigh vyer uw beste kudden sterven! Hoe lichte kan de krijgh een groote stadt bederven! Hoe lichte doet de zee een machtigh schip vergaen! Hoe lichte sal een storm uw packhuys nederslaen! Hoe menigh ackerman is neerstigh om te zaeyen, En als den oogst genaeckt, en vint hy niet te maeyen, Waer isser niet een dief die groote schatten steelt? Waer niet een schuldenaer die banckeroete speelt? Waer is geen ongeluck? men kan het al verliesen, Soo dat men niet en weet wat dat men sal verkiesen: Maer dat een Christen mensch aen schamel-lieden geeft, Dat is bestendigh goet dat vaste gronden heeft. Wat zijnder over-al, wat zijnder ongelucken, Die wat ons dierbaer is in haesten nederrucken! Alleen 't geen wort geleyt in Godes offerkist, Dat is geluckigh gelt, dat noyt en wort gemist. Laet vry een stuere lucht, laet alle winden blasen, Laet vry de felle zee en hare baren rasen; Al wat men schamel volck uyt liefde geven sal Dat is in Godes hant en buyten ongeval.
[pagina 720]
Wel, wort door Heydens selfs een open hant gepresen, Verheft u, waerde ziel, en leert oock milde wesen: Laet op geen aerts bedrijf uw Christen herte staen, Wat by ons rijckdom hiet moet doch te niete gaen. Doch hier sal eenigh kint misschien iets tegen seggen, Maer siet, dat los geral is licht te wederleggen, Want als men dese plicht tot in de gronden ziet, Al wat de vader geeft en schaet de kinders niet. Ten baet hen niet alleen die hier toe zijn genegen, Maer oock haer echte zaet geniet dien eygen zegen; Ghy daerom, bouwt hier op, het is een vaste gront, Daer op ghy steunen meught en u verlaten kont. Dit seyt des Heeren woort, dat niet en kan bedriegen, Dit seyt een heyligh man, die noyt en plagh te liegenGa naar voetnoot1): Wat dat in d'offerkist des Heeren wort geleyt, Wort daer gestaêgh bewaert in volle sekerheyt.
Dat het onsichtbaer geloove door milheyt van aelmoes geven ende andere goede wercken sichtbaer wort gemaeckt. Maer mochte oock iemant seggen ghy hebt het geloove ende ick hebbe de wercken, bewijst my uw geloove uyt uwe wercken, ende sal alsdan mijn geloove uyt mijne wercken aen u bewijsen. Jac. 8. vers 28. Een hant van milden aert doet wonderbare saecken: Dat niet en wort gesien, dat kanse sichtbaer maecken; Hoe, sichtbaer! seyt het volck, dat is gantsch vremt geseyt, Het dient tot ons bericht wat naerder uytgeleyt. Hoort, hoe d'Apostel spreeckt: men kan uyt iemants wercken Sijn liefde, sijn gedult, en sijn geloove mercken; Dit is al weder vremt voor onervaren liên: 't Geloof dat is een dinck, dat niet en wort gesien. Wel, die nootdruftigh volck genegen is te laven Met voetsel, decksel, gelt, of diergelijcke gaven, Die toont dat hy gelooft, indien het wel geschiet, Soo dat men sijn geloof hier uyt ten vollen siet. Dat niemant oyt en sagh, geen mensch en kon bemercken, Dat wort gansch klaer gesien uyt Christelijcke wercken: Dit wist Jacobus wel, en heeft daerom geseyt, Dat ons geloove blijckt alleen uyt dit bescheyt.
Dat by gelegentheyt van aelmoes geven, by een heyden gedaen, deselve eerst by de nieuwe christenkercke als broeders zijn aengenomen. Cornelius een Hoofdman over hondert, Godsaligh ende vreesende God met sijn geheel kuys, ende doende veele aelmoessen aen het volck, ende God geduerighlijck biddende. Hand, der Apost. cap. 10. v. 2. Een Heydens oorloghsman, die met een Roomsche bende Was in des Keysers dienst, en noch geen Heylant kende, Heeft dit getuygenis, dat hy geduerigh badt, Dat hy godsdienstigh was en milde boven dat. Het blijckt, dat sijn bedrijf by Godt wel is genomen, Dies is in sijn vertreck een engel afgekomen, Die heeft hem aengeseyt, wat van hem dient gedaen, Op dat hy treffen mocht des Hemels rechte baen. Daer op soo heeft de man naer Joppe toegesonden, En heeft dien eygen tijt den rechten man gevonden, Die sich op dit versoeck niet langh en heeft bedocht, Maer is met hem gegaen gelijck hy was versocht. Ey siet, geminde ziel, hoe dat het milde geven Een Heyden wijsen kan oock tot het eeuwigh leven; Siet doch, hoe aengenaem is miltheyt voor den Heer: Het geeft oock Heydens troost, en dat voor immermeer. Het gelt en heeft geen kracht, wanneer het wort beseten By iemant die sijn aert noyt recht en heeft geweten: Maer die het recht verstaet, dat is een zaligh man, Want dat een ander schaet, daer treckt hy voordeel van. Indien hy 't recht gebruyckt ten goede van den armen, 't Is seecker, dat hem God sal over hem erbermen, Hy sal hem gunstigh zijn oock in sijn lesten noot, Hy sal sijn trooster zijn tot midden in de doot. Cornelius en heeft sijn gelt niet opgesloten, En daerom heeft hy gunst van sijnen God genoten, Hy kreegh uyt dese plicht een vollen harten wensch, Want van een Heydens man wort hy een Christen mensch. Als Simon nu omtrent den hopman was gekomen, Soo heeft hy in het huys een groote schaer vernomen, Begeerigh al gelijck, en bly in dit geval, Te hooren wat voor heyl haer Simon brengen sal. Maer na dat yeder sweegh, de man begon te preêcken, En gingh met grooten ernst van Godes wonder spreecken, Wie dat den Heylant was, die Godt op aerden sont, En wat'er tot'et werck hem meer te seggen stont; En siet, als Simon sprack, een onverwachten zegen Quam dalen op het volck gelijck een soeten regen: Dit was Gods eygen geest, die op de menschen viel, En trof'er altemael tot in haer diepste ziel. En mits dit heyligh vier quam van den Hemel dalen, Siet, wat een wonderwerck! sy spraecken vreemde talen; Soo dat men wederom het eygen wonder siet, Dat op den Pinexterdagh voor desen is geschiet. Maer als des Heeren geest hem dus quam openbaren, Soo staense gansch verstelt al die by Simon waren; Verwondert boven al, dat God soo verre quam, Dat hy rouw Heydens volck tot bontgenooten nam. Maer Simon liet het werck niet los daer henen loopen, Hy trad'er verder in, en hiet de lieden doopen: Want die met Godes geest ten vollen zijn begaeft Die dienen, soo hy sprack, met heyligh vocht gelaest. Hier moet je, lieve ziel, met aendacht overmercken Wat aelemoessen doen en by den Heere wercken: Want siet, een engel Gods quam van den Hemel af, Vermits een Heydens man veel bad en milde gaf. Ey siet, op desen gront zijn Heydens ingekomen, En eerst by 't Christen volck als broeders aengenomen; En heeft op desen gront oock Petrus wederleyt, Wat by de Joden selfs was tegen hem geseytGa naar voetnoot2).

[pagina 721]
Dat de heere Christus selfs over hongerige lieden is bewogen geweest, ende daerom een sonderlingh wonderwerck heeft gedaen. Jesus seyde tot sijne Diserpulen, my jammert van herten des rolex, want sy nu drie daegen by my geweest zijn, ende en hebben met te eten. Doen gehoot hy de schaeren, datse neder souden sitten. Marc 8. v. 1. 6. Als ick met aendacht sie, hoe Christus was genegen, Als hy uyt deerenis sijn harte liet bewegen, Om vis, om noodigh broot te brengen aen den dagh, Daer meê hy duysent man ten vollen spijsen magh; Dan slaet mijn innigh hert: wy sien veel leege buycken En hier en over al, daertoe wy niet gebruycken, Dat Godt ons heeft verleent en noch geduerigh geeft, Ach, Godt! hoe is de mensch soo vils en onbeleeft! Daer Godt en Godes zoon aen ons heeft aengewesen, Gelijck wy in de Schrift byna geduerigh lesen, Dat op nootdruftigh volck is nut te zijn gelet, En 't wort ons evenstaêgh als voor het oogh geset. Exempels hebben kracht en konnen ons bewegen, Om dickmaels na te doen, dat goede lieden plegen. Ey, laet dan nimmermeer uyt uw gedachten gaen, Wat Christus heeft geseyt, wat Christus heeft gedaen.
Dat de heere Christus zelfs door vrouwen is onderhouwen geweest, ende sulcx met aengenaemheyt by hem is ontfangen; ende wort by die occasie reden gegeven, waerom by godt soo veel armen niet worden geholpen. Sommige vrouwen die van boose geesten ende kranckheden genesen waren, namentlijck Maria genaemt Magdalena, van welcke zeven Duyvelen uytgegaen waren, ende Johanna de huysvrouwe Cuse, des rentmeesters Herodes, ende Susanna ende vele andere dienden hem van haere goederen. Luc. 8. vers 23. Is Godes eygen zoon, is Christus onderhouwen, Door miltheyt, goet onthael, en gunst van swacke vrouwen, Gelijck als Lucas selfs met klare woorden seyt, Dient ons dit recht bemerckt en aen de borst geleyt. Siet, Christus schafte broot voor menigh duysent menschen, Meer als van noode was of iemant konde wenschen, Hy maeckte metter daet uyt water hupsen wijn, Soo goet als edel nat gewassen aen den Rhijn. Hy konde boven dat gelt uyt het water halen, En liet des Keysers tol met deze munt betalen. Siet, wat een seltsaem werck: de vis quam uyt de gront, En bracht op sijn gebodt een penninck in den mont! Noch meer, het Joodsche volck, dat wou hem Koninck maecken, Maer hy schiet van haer af en liet hem niet genaecken: Hy wou geen aertsche kroon, gelijk de werelt docht, Het was een beter werck, dat onsen Heylant socht. Vermocht dan Godes zoon soo wonderbare saken, Hoe kan ons slecht bedrijf aen Godt den Vader smaken? Siet, als hy maer een hant voor iemant open doet, Stracx is een ledigh huys vol alderhande goet. Hy kan een slecht gesel, al is hy vol ellenden, Oock met een enckel woort een grooten rijckdom senden: Dit gaet doch immers vast; wel, waerom isset dan Dat Godt van ons begeert, dat hy wel geven kan?
Antwoort. Het is des Heeren wil, dat aen bedruckte lieden Iet door een Christen hert uyt liefde magh geschieden; Want dat een schamel mensch ontfanght in sijnen naem Dat is den grootsten Godt ten hooghsten aengenaem. Die seyt de gansche Schrift, en die maer konnen lesen Die vinden metter daet dit even soo te wesen; De gunst die eenigh mensch een ander mensch betoont, Die wort by God gesien en naer den eysch geloont. Doch keert eens uw verstant tot 's werelts eerste gronden, Wat naem van menschen draeght wort onder een gebonden Tot onderlingh behulp; geen lant en sou bestaen, Indien de wijse Godt die niet en had gedaen. Waer yeder even rijck, wie sou het koren saeyen? Waer yeder even rijck, wie sou het koren maeyen? Wie sou'er vaerdigh staen ten dienste van de stadt, Indien hy geenen loon voor sijne diensten hadt? Waer sou een timmerman geduerigh willen wercken? Waer sou een metselaer ons huysen willen stercken? Waer sou'er een het lijf gaen wagen voor het lant? Wie by de siecken gaen daer peperkoren brant? Wie sou voor Scheveningh geduerigh willen vissen, En midden in de kou èn wijs èn kinders missen? Wie sou des winters selfs gaen wonen in de zee, Daer niet als ijs en is en niet als koude snee? Wie salder in de stal en by 't onguere vercken, Wie in een vuyle mis geduerigh willen wercken? Wie soud'er in de stadt de vuyle plichten doen? Wie ruymen ons gemack, wie vegen onse schoen? Godt wil, dat al het volck malkander sullen helpen, En leven onder een gelijck gepaerde schelpen; Daerom is 's werelts goet dus ongelijck gestelt: Hier is de meeste kunst, en daer het meeste gelt. Dit is het recht bescheit, dat ick hier weet te seggen, Ghy meught dit stil geheym wat naerder overleggen; Voor my, ick stelle vast, dat wat dus iemant geeft, Dat Godt in sijn bedrijf een welgevallen heeft.
Op 't selve. Want de arme en sal niet ophouden uyt het midden des lants, daerom gebiede ick u seggende ghy sult uwe hant mildelijck opdoen aen uwen bedruckten, ende aen uwen armen in uw lant. Deut. 15. vers 11. Waerom doet ghy dese vrouwe moeyte aen, want de armen hebt ghy altijt met u. Matth. 26. vers 10. De groote Werelts-vorst die boven alle wolcken Streckt sijn geduchte macht op alderhande volcken, Die wat men schatten noemt en grooten rijckdom hiet Heeft in sijn heerschappy en onder sijn gebiet; Hy kan, als 't hem gevalt, een grooten rijckdom senden, Alwaer de zonne rijst tot aen des werelts enden:
[pagina 722]
De daet die wijst het uyt, indien het hem geviel, Daer waer in al het lant niet een bedruckte ziel. Nu, desen onverlet, wy sien veel hondert armen Gaen dwalen door het lant of voor ons deuren kermen, Want dat behoeftigh volck is over al verspreyt, En siet, de waerheyt selfs die heeft het ons geseyt. En dat het alle tijt staet even soo te wesen, Was oock eer Christus quam in Godes boeck te lesen. Nu dunckt my dat ick hoor, dat iemant dit mishaeght, En dat hy my aldus hier op mijn oordeel vraeght: Ey, waerom plaeght ons Godt met soo veel duysent armen? Het is op dat de mensch sich haerder sou erbermen; 't Is seecker al het volck en dient niet even rijck, My dunckt, dat haren staet is beter ongelijck. Had yeder soo veel gelt als hy sou mogen wenschen, Wat goet kon iemant doen by soo veel rijcke menschen? Maer soo alst heden gaet, soo isser altijt stof Een ander goet te doen tot Godes hoogen lof. Siet, dit komt van den Heer, die heeft'et goet gevonden, Dat menschen onder een door weldaet zijn gebonden. Ick sie, wanneer men 't werck naer recht en reden meet, Dat Godt nootdruftigh volck in geenen deel vergeet. Doet iemant eenigh goet aen onderdruckte lieden, Godt stelt het even soo als of het hem geschieden, En soo het schamel volck iet quaets wort aengedaen, Godt treckt haer ongelijck gelijck als eygen aen.
Nalatinge van 't besorgen van den armen zijn oorsaken van groote plagen. Ezeckiel 16. vers 49. Dit was de ongerechtigheyt uwer suster Sodom. hooghmoet. salheyt van broot, ende stille gerustheyt hadde zy ende hare dochler, maer sy en sterkte de hant des armen ende nootdruftigen niet. In Godes heyligh Woort wort Sodom hoogh gepresen, En scheen in ouden tijt een lustigh hof te wesen; Een hof van rijck gewas, en ver het beste lant, Dat Lot, na rijp beraet, in die gewesten vant. Die man, gelijck het blijckt, en woude niet verliesen Het voordeel dat hy had een streeck te mogen kiesen, Van al het vruchtbaer velt, dat aen sijn vrome ziel, Naer vlijtigh ondersoeck, ten hoogsten wel geviel. Het was een groote streeck beplant met schoone boomen, En over al besproeyt met versse waterstroomen; In 't korte, soo het bleeck, een aerdigh hos-prieel, En soo de Schrift getuyght des werelts beste deel. Maer schoon dit lant-juweel was bijster welgelegen, Een woonplaets soo het scheen van Godes eigen zegen: Noch wort'et even selfs in haesten neêrgedruckt, En soo het schijnen mach ter Hellen wech geruckt. Het Sodomitsche volck was vol ongure sonden, En onder 't vuyl bejagh wiert dit gebreck bevonden, Dat op nootdruftigh volck geen mensch een ooge sloegh, En noyt geen rechte sorgh voor leêge buycken droegh, Sy waren zat van broot, en onder hare weelde Soo was 't dat vuyle lust haer rolle dapper speelde; Dies wiert haer lustigh velt een poel of doode zee, Dat eertijts plagh te sijn een woonplaets voor het vee. Godt sont des hemels vier met ongewone stralen, Dat quam op hare stad en schoone velden dalen, Ey siet, de felle vlam ontstack in heeten brandt, Soo datse voor haer vyer geen stoffe meer en vant. Hier in steeckt nu een leer, gantsch nut te zijn geweten, Dat noyt nootdruftigh mensch en dient te zijn vergeten; Wel op dan, wacker volck, dat vette landen bouwt, Maeckt datje dese plight geduerigh onderhout.
Dat gevers van aelmoessen zijn voorbidders by God voor den gever. Vide Hier. Drexel. in Tractatu de Rhetorica Caelesti, cap. 2. § 1. Sent naer den Hemel toe geduerigh uw gebeden, Dit seyt Godts eygen soon tot sijn geminde leden: Maer waer is toch een vrouw, of soo een heyligh man, Die sonder tusschen-werk geduerigh bidden kan? De daet die wijst'et uyt, gelijck wy alle weten, Daer is geen twijssel aen, de menschen moeten eten, En soo hy niet en slaept, soo kan hy niet bestaen, Hoe kan dan ons gebed geduerigh zijn gedaen? Wel, wat in Godes Woort staegh bidden is te seggen, Dat wil ick nevens u wat naerder overleggen; Voor eerst, geminde ziel, soo segh ick even dit: Die weldoet is by Godt als die geduerigh bidt. Siet, als een Christen mensch aen tafel is geseten Spreeckt zegen op de spijs al eer de gasten eeten: Soo hy dan matigh is en geeft den schepper danck, Die bidt dan soo men schrijft de gantsche maeltijt lanck, En wat de slaep belanght, soo heb ick dit gelesen, Hoe dat oock een die rust kan in gebeden wesen; Die uyt een heyligh boeck een goê gedachte raept, Schoon hy in stilte rust, die bidt oock als hy slaept. Siet, aelemoessen, vrient! die mach men bidders hieten, Die segen op den mensch als van den Hemel gieten: En wie by onsen Godt vergadert desen schat, Die wordt dan aengesien als of hy eeuwigh bad. Maer die aen 't schamel volck veel aelemoessen geven, Doen als een staegh gebed tot in den Hemel sweven. Het schijnt dat haer geschenck als voor den gever spreeckt, Ja, Godt voor hem versoent en sijne gramschap breeckt.
Dat men altijt en voor al aengename saken, die van godt ons zijn toegesonden, behoort te kroonen met 't geven van aelmoessen. Onder de wet was een gebruyck dat d'eerste vruchten van het velt ende het ree, die eerstelingen genaemt wierden, Gode zijn toegeeygent. Prov. 5. v. 9.Vereert den Heere van uwen goede ende van de eerstelingen aller uwer inkomsten, soo sullen uwe schueren van overvloet vervult sijn, ende uwe perskuypen sullen van moste overloopen, Lev. 2. v. 15. en 15. Ghy sult het spijsoffer uwer eerste vruchten van groene ayren by het vyer gedorret, dat is kleyn gebroocken giuen, van volle groene ayren offeren, ende sult Olie doer op doen, ende wieroock doer op liggen, 't is een spijs-offer. Dit zijn de woorden doe de Heere Jacob reischeen te Bethel, Genes 28. v. 20. Ende Jacob beloofde een belofte aan den Heere, seggende:
[pagina 723]
van alles wat ghy my geven sult des sal ick u voorseker tiende geven. Exod. 22. v. 29. De eerstelingen uwer ossen ende uwer schapen sullen seven dagen hy haer moider sijn, ten achtsten dage sult ghy deselve my geren. De vruchten van den hof, des ackers eerstelingen, Was d'oude tijt gewoon den Heere toe te bringen: En dit wiert oock gedaen, wanneer het eerste lam Wiert in de stal gesien en van de moeder quam. Wie de eerste vrucht genoot van sijn geploeghde landen Liet daer van eenigh deel voor Godt den schepper branden. Wie kan'er, seyt het volck, genieten eenigh goet, Die niet een offerwerck aen Godt den gever doet? Godt liet om desen dienst de vruchten beter groeyen, Het vee meer vruchtbaer zijn, de wijnpars overvloeyen. Schoon dit op 't eeuwigh sagh, Godt des al niet-te-min Gaf over dit bedrijf een tijdelijck gewin. Wel, als'er eenigh heyl, door Godes milden zegen, Op u ter neder daelt gelijck een soeten regen, Soo maeckt dat ghy met ernst tot uwen schepper gaet, En danckt hem met den geest en oock in volle daet. Dit dient, geminde ziel, noyt by ons nagelaten, Het kan ons in der tijt en oock voor eeuwigh baten. Want Godt is die hem dient soo uyttermaten goet Dat hy hem over al gestaege gunste doet; Godt is sijn toeverlaet, Godt is tot hem genegen, Sijn geessels even selfs en zijn niet sonder zegen, Soo dat hem nimmermeer iet overkomen kan, Of hy geniet'er vreught of eenigh voordeel van. Hier uyt besluyt ick dit, dat, als het sal gebeuren Dat eenigh nieuw geluck genaeckt tot onse deuren, Dat wy gantsch schuldigh zijn tot Godt terstont te gaen, En bieden hem een deel van onse segen aen. Maer hier dient aengemerckt, hoe Godt in onse dagen Dit noodigh offerwerck dient op te zijn gedragen: Want al wat over langh voor desen is geschiet, En past op onsen tijt en onse seden niet. Ghy die dit offerwerck naer reden wilt gebruycken, Maeckt, datje naeckten kleet en voet de lege buycken, Doet aen een weduwvrou, aen swacke menschen goet, 't Is Godt een offerwerck wat ghy aen menschen doet. Wel, siet het nieuwe jaer op heden ons verschijnen, Ey, laet niet sonder vrucht dien goeden dagh verdwijnen: Maer geeft den schepper danck als voor uw eerste plicht, En bidt dat hy voortaen uw doffen geest verlicht. Mijn ziel, doet even soo, als u door Godes segen Is iet tot uw vermaeck of eenigh heyl verkregen, Want als er eenigh goet op ons ter neder daelt, Het dient aen onsen Godt met lof en danck betaelt.
Op 't selve. Op elken dagh der weecke legge een yder iets van u wech, vergaderende eenen schat na dat hy welvaren verkregen heest, op dat de versamelinge niet eerst en geschiede wanneer ick gekomen sal zijn, I Cor. 16, v. 2. Paulus in de verantwoordinge voor Felie seyde: doch ick ben gekomen om aelmoesse te doen aen mijn rolck ende offeranden, cap. 24, v. 27. Deelt mede tot de behoeften der heiligen ende tracht naer herberghsaemheyt, Rom. 12, v 13 Nu, mits dit gunstigh werck soo hoogh ons wort gepresen, Soo dient'er, naer my dunckt, de menschen aengewesen Wat stoffe noodigh is hier toe te zijn bereyt, En hoe veel by het volck dient wech te zijn geleyt: Vooreerst hoor ick hier op den grooten Paulus seggen, Dat op des Heeren dagh hier toe iets wech te leggen Is dienstigh voor de kerck, en nut te zijn betracht, Om als 't de noot vereyst, te werden uytgebracht. Maer hoe veel hier toe dient, en wort'er niet beschreven Alleen wort aen het volck naer desen voet gegeven, Te doen naer God ons veel of weinigh heeft verleent, En dat is naer my dunckt, dat Paulus heeft gemeent. Soo dient het dan gedaen naer Godes milden segen, Die in het aertsche goet van iemant is verkregen: Soo dat een yeder mensch kan in sijn boesem sien, Wat dat'er dient gedaen, of wat'er moet geschiên. Die wel gezegent is, die moet dan milde geven, Ten goede van het volck die hier bekommert leven: Want siet, de Schrift die seyt, dat een die weynigh geeft Oock Godt is aengenaem, vermits hy weynigh heeft. Maer schoon dit soo het schijnt den mensch is voorgeschreven, Noch wil ick desen raet aen yeder Christen geven: Gaet, maeckt een offerkist of ander kleyn beslagh, Daer in men eenigh gelt by een vergaêren magh: Steeckt daer in Hollants gelt, naer dat het is gelegen, En naer ghy in 't gebed uw harte voelt bewegen; En voelt dan wel te recht wat hier dient wegh geleyt, Soo veel als uw gemoet of innigh harte seyt. Siet, als ghy dan uw hert tot Gode wilt verheffen, Ghy sult uw oogemerck voor seker beter treffen; Voorwaer, een recht gebed behoort te sijn verselt Met eenigh kleyn geschenck, dat is hier offergelt. Hoort noch een ander vond: ghy dient uw staet te maeken Van lasten, van gewin, ja, van uw gantsche saecken, En wat men alle jaer voor kosten dragen moet, Waer door het huysgesin en ghy kunt zijn gevoet. En siet alsdan den voet van uw geheel vermogen, En wat dan overblijft, de lasten afgetogen, Soo neemt het tiende deel van dat'er resten sal, Hout dat voor een die sucht in druck en ongeval. Siet, vrient, het tiende deel, dat u sal overschieten, Laet dat bekommert volck in volle daet genieten: Die voorslagh wort gedaen by seecker deftigh man, Die meynt dat ons gemoet dit niet ontseggen kan. Maer om 't naeukeurigh volck noch meer te vergenoegen, Soo wil ick noch een vont tot desen handel voegen, Op datje letten meught wat hier in dient gedaen, En waer in dat geval uw ziel behoort te gaen. De tijt, Godsaligh mensch, dient waer te sijn genomen, Als ghy een blyde maêr of tijdingh hebt bekomen:
[pagina 724]
Want wort u Godes gunst in eenigh dinck getoont, Geef aelemoessen, vrient, soo wort Godts heyl gekroont. Als ghy in Christi naem sijn tafel sult genaecken, Om daer toe u geneyght en recht bequaem te maecken; Siet, datje door uw gunst een schamel mensch bewijst, Dat hy niet vasten moet, als Godt uw siele spijst. Komt voor u uyt de zee misschien een schip gevaren, En brenght het in het lant veel kostelijcke waren, Leght dan besijden af 't geen ghy Godt schuldigh zijt, Die u soo langen tijt van onheyl heeft bevrijt. Indienje tot een ampt ter eeren wort verheven, Daer ghy dan leyden meught een onbekommert leven, Ghy, doet dan even soo als Joseph heeft gedaen, Die gansch Egiptenlant versagh met edel graen: En als hy metter tijt noch hooger was gekomen, En heeft hy gelt noch gout sijn broeders afgenomen; Sijn broeders noem ick hier, die op gelijcken gront Beleven nevens u het Christelijck verbont. Komt ghy misschien een soon of dochter uyt te trouwen, Wilt oock in dit geval dees plichten onderhouwen, Geeft aen 't nootdruftigh volck een bruytschap voren uyt, Dat is een offerwerck ten goede van de bruyt. Hebt ghy een soon geteelt en buyten 's lants gesonden, En dat een hooge school hem daer heeft nut gevonden, Om als een advocaet de luyden voor te staen, Soo danckt den goeden Godt en wilt te beursse gaen. Hebt ghy misschien een soon, die in sijn losse dagen Uyt weelde was geneyght sijn lusten na te jagen, Soo Godt hem beter maeckt en geeft uw hertenwensch, Slacht dan 't gemeste kalf, maer voor een schamel mensch. Sijn uyt uw aerts bedrijf processen opgeresen, En dat naer uwen zin het vonnis wort gewesen, Geeft dan geen danck alleen aen uwen advocaet, Maer siet dat schamel volck hier door oock wert gebaet. Komt ghy een streecke lants uyt schorren aen te dijcken, En dat van uwen dam de soute baren wijcken, Soo datje 't gantsche werck in volle leden sluyt, Soo offert dan den Heer een penninck voren uyt. Uw koolzaet, hout het vast, dat sal dan beter groeyen, En met het ziltigh nat niet weder overvloeyen; Want die zijn gansch bedrijf op desen voet begint, Betoont al menighmael een ongetoomden wint. Als ghy dan koolzaet dorst, dat God heeft laten wassen, Ghy dient oock eenigh deel den gever toe te passen, Men maeckt schier overal hier van een boerefeest; Ghy, toeft nootdruftigh volck, dat maeckt een blijden geest. Maer zijt ghy van het volck, die op de Vlaemse stellen Of elders aen de zee veel hondert schapen tellen, En dat een hooge vloet uw kudden heeft verschoont, Segh dan: dit 's Godes gunst, die dient te zijn geloont. Hebt ghy een schuldenaer die niet en kan betalen, Maer gaet als banqueroet in vreemde landen dwalen, Indien hy u betaelt oock lange na den dagh, Maeckt dat nootdruftigh volck hier van iet voelen magh. Indiender eenigh vrient van u sou mogen sterven, En datje lant of geld van hem sout mogen erven, Soo seght tot uw gemoet en t'een en t'ander werf: Ey, geeft behoeftigh volck een deel van uw besterf. Als ghy in u gevoelt den last van uwe sonden, En dat een swaren geest wort binnen u gevonden, Indien dan naderhant Godt u den trooster sent, Soo maeckt dat dese gunst by u magh zijn erkent. Indien een swaer geval u komt te wedervaren, Of in een eensaem wout, of in de woeste baren, En dat Godt uwe ziel van onheyl heeft bevrijt, Toont, met een open hant, dat ghy hem danckbaer zijt. In 't korte, wat u Godt voor heyl laet overkomen, Het dient op desen voet in acht te zijn genomen: Hebt staegh een open hant, en geeft geduerigh wat; Een kleyntjen metter tijt dat wort een groote schat. Die spaerpot sal gewis veel droeve luyden helpen, Sal dorst aen schamel volck os honger konnen stelpen: En dat dan uwen staet niet swaer en lastigh viel, Sal wesen als een dan omtrent een dorre ziel. Maeckt dat 't nootdruftigh volck door u mach ruymer leven, Godt wort u schuldenaer en sal des renten geven: Wel, dit is vreemt geseyt, Godt onse schuldenaer? Ja, dat seyt Godes Woort, en 't is voorseker waer. Waer is'er grooter werck in al des werelts saken Als Godt, die 't al verleent, uw schuldenaer te maken? Godt onse schuldenaer, dat is een hoogh geluck, En daer uyt rijst ons troost in alderhande druck. Zijt ghy dan ongeneyght aen iemant iet te schencken, Soo wilt dan dese spreuck met aendacht overdencken; Het sal u voor gewis een goede spore zijn, Om noyt ellendigh mensch te laten in de pijn. Om nu tot soo een plicht uw sinnen op te wecken, En uw benepen hert vry wijder uyt te recken, Maeckt, dat in uw gemoet dit woort gedurigh blijft: Dat Godt door sijnen geeft aen alle menschen schrijft. Wel, geeft dan schamel volck, en hout u buyten sorge, Ey, waerom doch beducht? Godt is uw vaste borge, Ghy hebt sijn heyligh Woort, sijn schrift, sijn eygen hant, Dat sal u beter zijn als menigh vaste pant. Wel, zijn wy Christen volck, die Godes Woort gelooven, Soo laet van desen troost geen Duyvel ons berooven, En min ons eygen vlees en sijn verkeerden aert, Dat veel sijn beste gelt voor aertsche lusten spaert. Als ghy tot uw gebruyck een woningh meent te bouwen, En laet dan in het bos veel boomen nederhouwen, En vordert dan uw werck en leght den eersten steen, Roept dan den Schepper aen, maer doet'et niet alleen. Als ghy tot uw vermaeck een boomgaert meent te planten, En deckt hem voor den wint en dat aen alle kanten,
[pagina 725]
Eer ghy den eersten boom in d'aerde nederset, Soo doet tot uwen God een welverselt gebed. Indien uw vruchtbaer wijf u kinders komt te baren, Daer naer ghy hebt verlanght oock tot verscheyde jaren, Indien u dan de min een zoon of dochter biet, Vergeet dan arrem volck of droeve lieden niet Als u een heete koorts ter neder heeft geslagen, Of gicht of fleresijn of diergelijcke plagen, Indien de groote Godt uw sware plagen heelt, Maeck datje van uw vreught bedroefden mededeelt. Wanneer de bleecke doot uw lichaem komt genaken, Soo laet uw sinnen gaen op alderhande saken: En sood'er iet ontbreeckt aen uwen laetsten wil, Maeckt dan aen schamel volck een nader codicil.
Dat aelmoessen een Christen offerwerck is, in plaetse van het offerwerck der joden. Matth. II. v. 13. Ick wil barmhertighheyt ende niet offerhande Die leêge buycken geeft waer van sy mogen eeten, Dat wordt een offerwerck in Godes woort geheten: Soo wort ons dat geseyt; hoe moet ick dit verstaen, En segh in dit geval wat dat'er dient gedaen? Wordt ons in dit bedrijf nu wederom geboden, Den Heere dienst te doen naer wijse van de Joden? Moet ick een os of schaep hier brengen aen den dagh, Of branden eenigh vee gelijck men eertijts plagh? Ontbint my dese knoop. Geen slachtinghs offerhanden En moeten hedendaeghs in Godes tempel branden: Al dat is afgeschaft, nadat het suyver Lam, Dat is Gods eygen Soon, hier in de werelt quam Na dat die aen het kruys ten lesten is gestorven, Soo heeft hy volle gunst by onsen Godt verworven: Dies gaet in uwen stal, ontbint geen vetten os, Maer treet in uw vertreck en maeckt uw beurse los. Neemt daer uyt eenigh gelt, naer Godt u komt bewegen, En houd'et watje geeft voor u een milden zegen. Daer mede kontge dienst aen uwen naesten doen, Of naer de tijt vereyst oock leêge buycken voên. Maer sooder eenigh vlas is op uw lant gewonnen, Daer nu, door menschen vlijt, zijn webben af gesponnen, Lijd hier dan iemant kou, of is'er iemant naeckt, Van dees of gene stof dient hem een kleet gemaeckt. Die van de liefde Godts, of van haer naesten branden, Die hebben rechte stof tot Godes offeranden; Siet, tot dit offerwerck is dese voet bequaem; En boven 't joodsch gebruyck den Schepper aengenaem. In Godes woort wort het geven van aelmoessen offeranden genaemt, gelijck te sien is Hebr. 13. v. 16. En vergeet der weldadigheyt ende der gedeylsaemheyt niet, want sulcke offerhanden behagen Gode.
In wat koopmanschap het best is sijn gelt te besteden. Ende 't selve geduyt op 't geven van aelmoessen. Ghy sult den armen mildelijck geven, ende uw herte en sal niet boos zijn als ghy hem geeft, want om deser saken wille sal u de Heere uwe Godt zegenen in al uw werck, ende aen alles naer aen ghy uwe hant slaet. Deut. 15 v. 10. Wendt mijn harte naer uwe getuygents ende met naer gierigheyt. Psalm 119. v. 36 Vergadert u eenen schat naer den geboode des Allerhooghsten, die sal u beter zijn dan eenigh gout. Sirach 29 v. 14. Doet den armen rijckelijck hantreyckinge, op dat ghy rijckelijck gesegent wort. Sirach 7. v. 36. Daer waren op een tijt veel wonderbare menschen, Die rijckdom altemael en groote schatten wenschen, En is daer op het volck in haesten wegh gegaen, En siet haer reyse ginck tot aen den Indiaen. Daer vaert een yder voort sijn koopmanschap te plegen, Naer dat hy uyter aert of anders was genegen, Maer siet, het grilligh volck en is niet eens gesint, Een yder stelt hem aen gelijck hy 't dienstigh vint. D'een koopt een baviaen of diergelijcke simmen, Om datse kluchtigh zijn en veerdigh in het klimmen: Een ander slaet het oogh ontrent de papegaey, Die naer dat hy gevoelt is uytermaten fraey. Een ander, omgevoert door ongewone luymen, Koopt Indiaens gewaet gemaeckt van lichte pluymen: Men siet aen haer bedrijf, al swijght een yder stil, Waer toe sijn harte neyght en waer het henen wil. Al die genegen zijn om lange daer te blijven, Die siet m' in lichte stof haer koopmanschappen drijven: Maer die het ooge draeyt ontrent het vaderlant, Gewent hem ander werck te nemen metter hant. Die koopt oock paerels in, of rijcke diamenten, Die schoon en suyver zijn en dat aen alle kanten. Robijnen boven dat die slaet hy veeltijts aen, Om dat hy is gesint wel haest van daer te gaen. Maer siet, om dese tijt is daer een pest geresen, Die soo het schijnen moght geen mensch en kon genesen, Oock rees'er oorlogh op ontrent het naeste lant, Dies staet de gantsche kust als in een vollen brant. Siet, daer begon het volck op haer vertreck te peysen, En yder naer sijn lant in haesten heen te reysen: Men liet de vreemde kust en socht het vaderlant, Alwaer men groot verschil in dese lieden vant. Het Indiaensch gewaet, gemaeckt van lichte veêren, En sagh men by het volck in Hollant niet begeeren, Of soo het iemant kocht, 't was om geringe prijs; De lichte handelaers en acht men niet te wijs. Al wat er wort begeert, zijn paerels of robijnen, Die voor een yders oogh als sonnestraelen schijnen: En daer uyt wordt gesien wie wel gehandelt heeft, En wie met sijn gemoet naer vremde kusten kleeft. Al wie sijn handel dreef in kostelijcke waren, Die in het vaderlant gesocht en ganghbaer waeren, Zijn lief, zijn wellekom, zijn uyttermaten rijck, En van het ander volck is niemant haers gelijck. Ons menschen altemael die op der aerden leven, Is hier een kleynen tijt van onsen Godt gegeven, Om handelingh te doen niet voor een vreemde kust, Maer voor het vaderlant daer in de ziele rust
[pagina 726]
Mijn ziel, maeckt overal uw handelingh te drijven In waeren die gestaegh ja eeuwigh sullen blijven: Het ware vaderlant en wil geen slecht bejagh, Maer met als rijck cieraet dat eenwigh duuren magh. Die simmen, vuyl gespuys, en al de lichte pluymen Die moeten dat paleys en al haer kamers ruymen. De paerels, schoon corael, of rijcke diamant Die gelden maer alleen in 't ware vaderlant. Nu, wilder eenigh mensch sijn penninck wel besteden, Die dient hier wel te gaen en op besette reden, Hoort, wat in dit geval de meeste winste geeft: Maeckt dat het aertsche goet niet aen uw vingers kleeft; Geeft vry uw penninck uyt, doch aen bequame waren, En die te rechter tijt haer krachten openbaren: Ey, let niet op het land daer ghy op heden zijt, Maer daer ghy wesen sult, doch op een ander tijt. Nu wilje, lieve ziel, dien nutten handel drijven, Soo ben ick u gesint een regel voor te schrijven, Wat waer of koopmanschap ghy voor u koopen moet, En wat'er aen den mensch het meeste voordeel doet: Leght aclemoessen wegh ten goede van den armen, En hebt geduerigh acht op haer verdrietigh karmen. Versiet oock door uw gunst geen kleynen hoop alleen, Maer stort oock menighmael uw zegen in 't gemeen Soo langh des Heeren geest uw harte komt bewegen, Soo giet uw gaven uyt gelijck een soeten regen Dat is, naer mijn begrijp, al ver de beste maet, Die over dese plicht by ons te houden staet De beeck van Godes gunst en is niet toe te stoppen, Soo langh uw innigh hert niet op en hout te kloppen; Let hier op, lieve ziel, en dat tot aller tijt, En denckt, dat ghy een kint van God den vader zijt. Maer om des Heeren wil hier in te mogen treffen, Soo wilt uw stil gemoet tot uwen God verheffen, En siet den hemel aen, en spreeckt een stil gebed, En merckt, hoe ghy u hier of elders neder set: Nadien in mijn gemoet mijn stille sinnen strijden, Wilt doch van gierighheyt mijn innigh hart bevrijden: Laet uw getuygenis bestieren mijn gemoet, Op dat het uwe zy al wat mijn harte doet!
Dat onderstant te doen aen den armen over de menschen een helder licht doet opgaen. Jesa. 38. v 7. Als ghy eenen naeckten siet, maeckt dat ghy hem deelt, dan sal u licht doorbreecken als een dagerael, ende uwe genesinge sid saellick uytspruyten, ende uw gerechtichheyt sal voor uw aengesichte henen gaen, ende de heertijckhert des Heeren sal uwen achtertocht desen. Daer is een seecker volck dat wy rampsaligh achten, Om dat haer gansche tijt bestaet in droeve nachten, Men hout of dat'et noyt of selden vreught geniet, Om dat'et noyt de son of immers weynigh siet. Maer als het helder licht sijn aengename straelen Laet op dat duyster volck en hare klippen daelen, Soo wordt dat aengesien voor soo een wonder dingh, Als of tot haren troost den hemel open gingh. Wel siet, een sondigh mensch, die woelt in sijn gebreecken, Wort met dit duyster volck te rechte vergeleecken. Maer als hem Godes Geest verleent een ander hert, Soo is hy als een mensch die nu eerst siende wert. Ey siet, dit wonderheyl wort hem wel toegeschreven Die recht weldadigh is en milde weet te geven; Een die genegen is tot soo gewenschten plicht, Verneemt dan in den geest gelijck een helder licht. Maer dit wort van geen mensch ons in de vuyst gesteken, Want Godes heyligh woort dat plagh alsoo te spreecken, Die plicht is in den mensch gelijck een dageraet, Die sonder dat behulp in ons niet op en gaet. O Godt! laet uwen Geest in ons gewrichten dalen, En zegent onse ziel met die gewenschte stralen! Geeft ons een milden geest: geeft ons een open hant, En sent dien zegen af op ons en 't gantsche lant,
Anders. Al die met bly gemoet sijn naesten plagh te laven, Diens ziele wort verciert met Goddelijcke gaven, Want die sijn broeder troost in eenigh droef geval Die wort om dit bedrijf den Heere liefgetal. En als de liefde Godts in iemant heeft begonnen Soo wordt in sijn gemoet de gelt-sucht overwonnen: En die om Godes wil veel leêge buycken voedt, Vervult sijn kasse nooit met onrechtvaerdigh goet. Siet, als de liefde Godts de ziele komt verlichten, Soo wordse stracks vervult met alle goede plichten: Want schoon haer Godt versoeckt met druck en ongemack, 't En valt haer niet te swaer al is 't een lastigh pack. Al schijnt het menighmael dat haer de menschen haten, Eer dat het eynde komt het streckt tot haerder baten. Schoon haer de doot genaeckt, zy is niet eens beschroomt; 't Is voordeel naer den geest al wat haer overkoomt. Ick bid u, lieve ziel, wilt uwen geest bedwingen, En stelt uw liefde nooit op menschelijcke dingen; Want die van aerts bedrijf verwacht sijns herten wensch. Is in het tegendeel een ongerustigh mensch Al wat hier onder sweeft of in de lage wolcken En brenght niet anders uyt als onrust voor de volcken, Als onweêr, vuyle mist, als vorst, en harde wint, Soo dat men nooit het swerck in een gedaente vint. Maer wat'er hemelwaerts en hooger is geresen, Dat is een staege rust en heeft een vaster wesen: Een damp die haest vergaet en is'er nooit ontrent, Want Godt die heeft'er selfs sijn segel in geprent. Is nu een Christen mensch genegen iets te kiesen Dat hy staegh lieven magh en niet en sal verliesen: Die stelle noyt sijn hart omtrent het lage rack, Want dat verandert staegh en geeft maer ongemark.

[pagina 727]
Dat gelt aen den armen besteedt als een voorspraecke is by den goeden Godt, en mitsdien kan geseyt worden te spreecken August in Jesus, de divite Elemosina mundat peccata pro nobis ad Dominum, quid quidque pauperibus dedimus id ipsum integrè possidebimus. Leent ooren, Hollants volck, ick sal u vreemde dingen, Ja, wonderlijck beslagh en veel veranderingen, Hier brengen aen den dagh; ghy, vat het recht bescheyt, 't Is iet daer Naso selfs niet af en heeft geseyt. Die man, een kluchtigh hooft, en diergelijcke geesten Beschrijven hoe het volck verandert in de beesten, En hoe een jonck gesel, een wacker edelman, Een huyt gelijck een hart en horens krijgen kan. Hoe dat een deftigh helt verkeert in schoone bloemen, Daer van noch hedendaeghs ons beste tuynen roemen. Hoe dat een nimphe selfs verandert in een boom, Hoe dat een vrijster smelt en wort een gulle stroom. Hoe Jupiter wel wou een os of stier gelijcken, En gingh tot sijn vermaeck met iemants vrouwe strijcken Hoe dat een geestigh dier verandert in een koe, Maer swijgh, o penne, swijgh, ick ben die grillen moe Voor my ick ben gesint wat anders u te seggen, Ghy, wilt mijn kort gedicht wat nader overleggen, Maer stelt op heden vast, dat ick verhalen sal Het brenght wat beters uyt als Nasoos vremt getal. Ghy sult door mijn gedicht een penninck hooren spreecken, Soo dat zijn luyde stem sal door den hemel breecken: Een penninck, lieve vrient, die mont noch tonge heeft, Sal spreecken als een lit dat aen den mensche leeft: Sal spreecken als een man, die met besette reden Voor Godt sijn mont ontsluyt en offert hem gebeden. Die penninck, lieve vrient, die wort een advocaet; En doet een schoon gespreck voor Godes hoogen raet. Hy pleyt een sondaer vry, en schoon die was gebonden, En schuldigh voor den Heer, vermits sijn groote sonden. Soo dat'er heyl ontstaet en zegen nederkoomt, Daer niet dan enckel leet en straffe wort geschroomt. My dunckt, ghy twijffelt noch wat ick u meyn te seggen, Wel aen, ick wil het werck u klaerder open leggen: Het gelt, dat wort besteet ontrent een schamel mensch, Baert, voor gedreyghde straf, geluck en hartenwensch. Het gelt dus aengeleyt, dat wordt geseyt te spreecken, Om dat het Godes toorn is machtigh af te breecken. En seecker, naer 't my dunckt, het is een nut gespreck, Dat by den grooten Godt verschoont een vuyl gebreck; Soo ghy dit recht begrijpt en prent in uw gedachten, Ghy sult des pennincks tael bequaem en dienstigh achten: Want dit recht aengemerckt, dat sal u beter zijn Dan eenigh vluchtigh hart of eenigh vinnigh swijn
Geldt aen den armen besteet aldersekerst aengeleyt Hebr. 13. v. 16. En vergeet der weldadigheyt ende der gedeylsaemheyt niet, want sulcke offerhanden behagen Gode. Sirach 29 v 13 Verberght het uwe niet onder een steenrotse tot verdest wisse Men leest van machtigh gelt dat d'een en d'ander kregen, En hielden haren schat als voor een hoofsen zegen; Schoon dat'et rijck metael geweldigh machtigh scheen, Noch vont men dat'et haest gelijck een roock verdween. Maer siet, als eenigh mensch is gunstigh aen den armen, Die wil Gods eygen hant voor alle quaet beschermen: Want dat in d'offerkist des Heeren wort geleyt, Wort daer gestaegh bewaert in volle fekerheyt. Geen krijgh en neemt'et wegh, oock wort'er niet gestolen, Want 't is des Heeren sorgh ten vollen daer bevolen: Daer is geen vaster goet dat beter wordt bewaert, Als dat men tot behoef van schraele luyden spaert. Geluckigh is de mensch, die met bedaerde sinnen En sonder aertsche macht kan groote schatten winnen: Mijn ziel, ick bid'er om, weest milde, weest beleeft, Hier schuylt wat wonders in, men hout meer als men geeft.
Dat men milde behoort te wesen in aelmoes geven, sonder te letten op kinderen, of andere erfgenaemen. Habeo quod dedi, perdidi quod servati. Seneca, lib. 6. de benef. cap. 3. Al wat door enckel leet voor desen is begonnen, Ja, wat met bitter sweet voor desen is gewonnen, En blijft u geensins by, maer scheyt sich van u af, En voor u blijft er niet als slechts een duyster graf. Ach, wat ghy achter laet sal hun ten deele vallen, Die met een losser drift daer mede sullen mallen: Wie kent'er niet den loop van onse jonge liên? En hoe het iemant maeckt, men kan het niet verbiên. Ghy siet, dat Godes woort vry meer als hondert werven Ons dese plicht beveelt al eer men komt te sterven: Wel weeght dit, lieve ziel, en geeft, o lieve, geeft, Terwijle dat je meught en noch op aerden leeft. Wat ghy de jonckheyt laet dat is terstont vergeten, En wie doch sal u danck voor al uw spacren weten? Maer wat ghy schamel volck hier op der aerden doet, Het is èn even hier èn in den Hemel goet. Als ghy ten lesten sterft, soo set dan op uw graf: 't Is niet dat ick behiel, ick heb meer als ick gaf.
Dat het geven van aelmoessen bij Godt oock in het tijdelijck beloont wort Prov 3 v. 9 Vereert den Heere van uw goet ende van de eerstelingen aller uwer inkomsten, soo sullen uwe schuuren met overvloet vervult worden ende uwe perskuypen van moste overloopen. Aen onvermogent volck en nau gesette lieden, Tot noodigh onderstant, een open hant te bieden, Dat is den schepper selfs een aengenaeme saeck, En soo het schijnen magh het dient hem tot vermaeck Wie heeft'er in de schrift, of elders niet gelesen, Dat yder Christen mensch soo hoogh wort aengepresen, Als dat men recht behulp aen droeve menschen doet, Of naeckte leden deckt, of leêge buycken voedt? Het schijnt, dat Godes woord belooft een vasten zegen Hun, die tot dese plicht uyt liefde sijn genegen;
[pagina 728]
Dit sie ick dat de schrift met vollen monde seyt, En 't wort aen alle kant ten breetsten uytgeleyt. Ick sie, dat onse Godt den gever wil verschoonen, Ick sie, dat onse Godt den gever wil beloonen Ja, vryen sijn bedrijf van druck en ongeval, En dat oock even selfs hier in het jammerdal. Ick sie dat dese plicht ons zaet doet beter groeyen, Ons boomen draeghbaer sijn, ons wijnpars milder vloeyen, Ja, dat het altemael voor hem sal beter gaen, Waer aen hy immermeer sijn handen koomt te slaen. Wel is, almachtigh Godt, hier aen soo veel gelegen? Soo maeck tot dese deught mijn innigh hert genegen, En geef ons zoo een ziel die haer als open doet, Al waer een schamel mensch behoort te zijn gevoedt, Wil wat naer wreckheyt smaeckt uyt onse sinnen drijven, Maer laet een gunstigh hert by ons geduerigh blijven. Geef, dat ons milden geest geen vilsen aert en lijdt, Maer leer ons milde zijn, gelijck ghy milde zijt.
Dat men in geltquistinge aen den armen niet en kan worden beschuldight, maer wel in tegendeel van karighheyt. Vix ullys raquam in dandis elemosynis prodigentiae potest accusa. Et retera praestat hic excessu delinquere, quam defectu. Nu boven al het werck dat hier van is geschreven, Wil ick te deser tijt u noch een lesse geven, Indien het wesen mach, onthoutse, lieve ziel, Het is een soet gepeys daer op ick heden viel. Siet, wat onmachtigh is dat wort ons afgeraden, Want eetje wat te veel dat sal het lichaem schaden; En sooje lange vast of boven uwen tijt, Ghy voelt van stonden aen dat ghy te swacker zijt. Indien een Ambachtsman wil al te neerstigh wercken, Hy sal het moede lijf door ruste moeten stercken, En soo hy ledigh gaet en niet ter werelt doet, Dat is noch aen de ziel, noch aen het lichaem goet. Spilt iemant wat te veel ontrent de jonge vrouwen, De kunst roept overluyt: hy moet hem wederhouwen; En drinckt men wat te veel, oock van den besten wijn: Hout maete, lieve vrient, dat roept de medecijn. Maer datj' aen schamel volck kont al te milde wesen, Dat heb ick, naer my dunckt, tot heden niet gelesen: Het schijnt dat Godes woort hier op geen vaste wet, Geen peyl, geen rechte maet of regel heeft geset. De mensch uyt eyger aert die kan hem licht begeven, Om aen het aertsche goet sijn hart te laten kleven; Sijn hant is als bepeckt, als hy iet geven sal, Siet, dit rijst uyt het vleesch en dat schier over al. 't Is hier, mijns oordeels, best met stillen geest te wachten, Wat Godt hier over werckt en spreeckt in ons gedachten: En als sijn reine geest ontrent ons boesem klopt, Soo dient ons milde gunst niet op te sijn gestoptGa naar voetnoot1),
Dat die ellendige menschen behulpsaem is, iets met Godt gemeen heeft. F. accalamitoso sos Deus, Dei misericordiam imitando: elemosijna enim est omnium landatarum virtutum praestantissima, haec assidet Deo et magna est cum ipso necessitudino conjuncta. Cicero. Nihil habet fortuna melius, quam ut possis, neque natura praestantius, quam ut velis servare plures. Nazianzenus Goet doen aen arrem volck heeft wonderbare krachten, Ick hoor het over al voor groote dingen achten: Maeckt, dat het even staegh in uw gedachten blijft, Wat menigh heyligh man van desen handel schrijft. Komt, hoort den ouden tijt van desen handel spreecken, Sy worden menighmael met Goden vergeleecken; Het schijnt als hemelswerck wat dese luyden doen, Die naeckte leden kleên en leêge buycken voên. Een die een schamel mensch met dranck en spijse zegent, Schijnt hem een Godt te sijn die van den hemel regent; Want dat een koele dauw aen dorre kruyden doet, Dat pleeght een gunstigh mensch die grage magen voedt. Hem die men door een kleet de koude doet verdwijnen, Is als een helle zon die eerst begint te schijnen; Wel, geeft aen schamel volck dat ghy by wijlen spaert, Soo hebje wat gelijcks met Godes milden aert. Let, wat een heyden selfs hier over plagh te seggen, En wilt'et als een schat in uw gedachten leggen. Die recht mildadigh is aen menigh schamel man, Dat is de beste deught die iemant hebben kan.
Aenwijsinge om sijn gelt met de meeste winste ende op het sekerste aen te leggen. Deut. 15. v. 10. Ghy sult den armen mildelijck geven, ende uw harte en sal niet boos sijn als ghy hem geeft, want om deser saecken wille zal u de Heere uwe Godt zegenen in alle uw werck, ende aen alles waer aen ghy uwe hand staet. Prov. 10 v. 17. Die sich des armen ontfermt, leent den Heere, ende hy sal hem sijne weldaet vergelden. Luc 13. v. 14. Het sal vergolden worden in de opstandinge der rechtvaerdigen. Moulin au Traité de l'amour divin cap. 3. Donner a pauvre est prester a usure a Dieu. Wel op, geminde ziel, aenhoort noch grooter saecken, Te weten hoe voor ons een schuldenaer te maecken, Die renten geven sal op sijn bescheyden dagh, Oock grooter als men hier of elders noemen magh. Ick segh een schuldenaer, die u met vaste panden, Vry beter in der aert als vette korenlanden, Sal stellen buyten sorgh, soo dat geen ongeval, De kracht van uwen brief onseecker maecken sal, En schoon u groote winst, oock woecker mochte smaecken, U sal geen grage schout oyt moeyte konnen maecken, Of in de boete slaen, gelijck'er wel geschiedt, Wanneer men voor gebruyck van gelt te veel geniet. Siet daer een rechte vont om langh te mogen borgen, En slapen evenwel oock buyten alle zorgen,
[pagina 729]
Vermits uw schuldenaer is vry van ongeval, Die noyt geen bancqueroet door schipbreuck spelen sal. Nu vraeghje, naer my dunckt, hoe dit al kan geschieden? En waer men vint een beurs van soo gewisse lieden, Daer op men magh gerust en seecker blyven staen, Schoon al wat handel drijft verandert als de maen? Wel, om soo grooten winst gewis te moogen trecken, Spijst die van honger klaeght en wilt de naeckte decken: Geeft weduvrouwen troost in haer bedroefden noot, En laet geen vreemdelinck verreysen sonder broot. Soo doende staet voor u een vasten brief geschreven, Die noyt door langen tijt sal worden uytgewreven; Want die is opgemaeckt van 't beste parkement, En Godt die heeft'er selfs sijn segel ingeprent. Het zegel is Godts woord, dat niet en kan bedriegen, De schrijver is een man die noyt en plagh te liegen, En daerom gaet uw brief van alle kanten vast, Soo dat hy op geen tijt noch banqueroet en past.
Tegenwerp. Wel dit sijn, sooje seght, gants wonderbare saken, Ghy pooght Godt even selfs ons schuldenaer te maken. Godt onse schuldenaer! dat is een seltsaem stuck, Ja, dat is, naer my dunckt, een wonderbaer geluck. Godt is een rechte bron, die schenckt ons alle dingen, En daerom moet het volck zijn lof gedurigh singen: Hy is des landts behoudt, vermits hy 't al verleent, Hy onse schuldenaer, dat waere Godt verkleent! Komt, segh my doch een reys, waer hebje dit gelesen? Ick diene, naer my dunckt, des naerder onderwesen, Niet met een vliegend woordt, of met een losse mont, Want tot soo grooten werck behoort een vaste gront.
Antwoort. Ick bid u, lieve vrient, wilt hier niet tegen steecken, Hy die het al verleent is soo gewoon te spreecken, Soo ghy dit niet en vat zoo opent uw verstant, Een plaetse daer hy seyt is u hier van het pant: Doet schamel menschen goet, Godt sal 't u wedergeven, Dat staet in Godes woordt met goeden inckt geschreven, Ghy hebt op dese saeck een vast bericht versocht, Dat heb ick even hier ten vollen uytgebrocht.
Datter vrouwen gevonden sijn die sonder kennisse van haer mans nootdruftige lieden hebben by gestaen, en dat het selve in Godts woord niet en wort bevonden mispresen te zijn. Sirach 4 v. 8. Mijn kint als ghy iemant wat goets doet, zoo en maeckt u niet onnut, ende als ghy wat geeft, zoo en maeckt u niet onnut ende en bedroest hem niet met harde woorden. Psalm 41. v. 1. Wel gelucksaligh is hy die sich verstandelijck gedraeght tegen eenen ellendigen, de Heere sal hem bevrijden ten daege des quaets. Wilt ghy nootdruftigh volck met spijs of drancke laven, Weet dat een gunstigh woord is beter als de gaven; Siet, dat ghy nimmermeer een schamel mensch bedroeft, Maer geeft se liever troost al wie'er troost behoeft. Een die blymoedigh geeft en met een vrolick wesen, Is Gode lief getal en wort oock des gepresen: Ghy daerom, als je gelt, of kleet, of voetsel schenckt, Siet, dat je by de gaef geen harde woorden menckt. Als David werd vervolght en uyt het lant verdreven, Stont dickmael in gevaer oock van zijn eygen leven, Doen was hy menighmael in grooten noot gestelt, Vermits hy met hem voerd' een leger sonder gelt. Sijn heyr bestont alleen uyt kael en schrale gasten, Gedwongen menighmael uyt noot te moeten vasten, Mits hy te geener plaets geen recht onthael en vont, Nadien hy, soo het scheen, den koninck tegen stont. Een man om desen tijt, in Maons vette weyden, Liet voor sijn dienstbaer volck een groote feest bereyden, Dat wordt dan soo gepleeght, wanneer een rijcken boer Ontrent de koele Mey sijn witte kudden schoer. Als David dit vernam, ginck hy naer Nabal senden Tien knechten uyt den hoop van sijn geswinde benden, Die gaen naer Maon toe en doen een soet gespreck, Maer Nabal stelt hem aen gelijck een rechte geck. Men hoort hem anders niet als fits en leppigh spreecken, En daer op is het volck van sijn vertreck geweecken, Sy keeren wederom, en seggen David aen, Wat Nabal heeft geseyt, wat Nabal heeft gedaen. De vorst om dit verhael is gram en gantsch verbolgen, Hy geeft hem in het velt en hiet het leger volgen; By hem is vast gestelt te wreecken het verwijt, Want sijn verheven geest is swanger van de spijt. Hy nam een aenslagh voor, want Nabals vinnigh spreecken, Dat docht hem weert te sijn om niet het sweert te wreecken, Dies hy gantsch ongesint bereyt sijn rechterhant, Om al wat man geleeck te leggen in het zant. Maer t'wijl het vinnigh heyr komt veerdigh aengetogen, Gelijck tot noodigh aes een arent komt gevlogen, Soo wort Abigael, door een getrouwe knecht, Van wat'er is geschiet ten vollen onderrecht, Sy was een jonge vrouw begaeft met schoone leden, En uyt een snegen aert geoefent in de reden, Dies sachse metter daet, dat niet als ongeval Uyt dit verboste werck haer overkomen sal. Wat doet die wijse vrouw? Sy vont terstont geraden, Met alderhande kost veel ezels af te laden; Sy deed het eygen werck dat Jacob heeft gedaen, Als Esau veerdigh was om hem te komen slaen; Sy sont behendigh volck en veelderley geschencken, Op dat het vinnigh rot haer niet en soude krencken; Sy bracht'er tot besluyt haer soete tonge by, En soo was haar gesin van roof en moorden vry. Dit wijf had recht geleert hoe gramschap dient gebroken, En hoe behoeftigh volck dient toe te sijn gesproken,
[pagina 730]
En hoe een gave selfs met woorden dient geciert, En hoe een vinnigh heyr behoort te sijn geviert. Men moet, seyt Godes woort, geen menschen oyt bedroeven, Die schrael en schamel zijn en onser oock behoeven, Wel spreecken, lieve ziel, is over al bequaem, En voor nootdruftigh volck ten hoogsten aengenaem. Ey, siet hoe na de kop aan Nabal was gebroocken, Vermits hy Davids volck had vinnigh toegesproocken. Indien de wijse vrouw niet beter had gedaen, Hy en sijn gansch gesin dat waer te niet gegaen. Siet hier het recht gevolgh van wel en qualijck spreken: Het eerst heeft volle macht de gramschap af te breken, Het tweed' is vol gevaer; dies is het wel geseyt, Dat door beleefde tael veel quaets word afgeleyt
Tweede leer uyt Abigaël, Nabals wijf. Dat godt oock tijdelijck vergelt die weldadigh zijn aen de armen. Maer schoon hier Nabals wijf wort hoogh by ons gepresen, Sy kan noch boven dat ons anders dienstigh wesen: Ick segge, dat de mensch hier noch een leer geniet, Die haer beleeft onthael met oordeel oversiet. Dit seyt Godts heyligh woort, men kan het yder toonen, Dat hy een gunstigh hart oock hier wel plagh te loonen; Ey siet, Abigaël is hier niet slecht beloont, Sy is als koningin in volle daet gekroont. Sy was een boumans wijf, en leefd' ontrent de schapen, Maer sy wort aengesocht om by een vorst te slaepen, Een vorst van Israël! Siet, wat Godt wonder doet Aen die bedroefde troost en leêge buycken voedt!
Derde exempel uit Abigael: Dat aelmoes geven wederstaet onse sonden ende oock 't gewelt onser vijanden Sirach 29. v. 12. Legget uwe aelmoessen wegh aen een sonderlinge plaetse, deselve sullen u verlossen van alle ongeluck, sy sullen voor u strijden beter als eenig swaert of spresse. Komt u een vinnigh mensch of Duyvel oyt bestoocken, Ey leert, hoe metter daet haer aenslagh wort gebroocken: Godts woort heeft my geleert, hoe hier een open hant Kan wonder dienstigh zijn en koelen desen brant. Siet, Davids wacker volck, gestoort door harde woorden, Maeckt dat sachtmoedigh hert genegen om te moorden, Het heyr is op den toght, de swaerden al gewet, Maer siet, een milde vrouw die heeft de moort belet. Het is dan wel geseyt, dat door het milde geven Wort dickmael van het volck het onheyl weggedreven, Soo dat'et aen den mensch als voor een wapen streckt, En als een stale schilt het gantsche lichaem deckt. Maer zijt ghy niet gewoon een stalen boogh te dragen, En pooghje evenwel uw vyant wegh te jagen, Soo leert mildadigh zijn en leêge buycken voên, Soo konje stille zijn en groote wonders doen.
't Laetste exempel, vervattende 't geheele werck van Abigael. Ende Abigael haestede haer, ende nam tweehonderd brooden, ende twee leedersacken wijns, ende vijf moeten geroost kooren, ende hondert stucken rozijnen, ende tweehondert klompen vijgen, ende brachtse tot David, doch haren man Nabal en gaf sy de syke niet te kennen. Let op Abigael, die veelderley gerechten Aen David heeft vereert en aen sijn rouwe knechten, Hoewel haer echte man niet van den handel wist, En schoon door haer gespreck het zijne wort gequist. Als ghy dan vorder leest, dat even echte vrouwen Den saligmaker selfs wel hebben onderhouwen, En dat het niet en blijckt haer mans te zijn gevraeght, Soo dunckt my dat haer werck aen Gode wel behaeght. Siet, als een jonge maeght haer trouw heeft weggegeven, Om met een echte vrient haer dagen af te leven, Soo isse metterdaet gebonden aen den man, En daer is niet een mensch die u begraeyen kan. Doch is'er eenigh kind of van uw naeste maegen, Aen wien dat uw bedrijf niet wel en sou behaegen, Laet dit haer antwoort zijn: wat hier de vader doet Is niet voor hem alleen, maer ook de kinders goet. De Hemel, soo het schijnt, is hier toe soo genegen, Dat hy om dit bedrijf verleent een grooten zegen, Een heyl dat niet alleen den milden gever baet, Maer even boven dat al die hy achterlaet. Sirach 1 v. 2. En weest niet hart tegen den nootdruftigen, verachtet den hongerigen niet
Behulpsaemheyt aen den armen niet te doen met woorden, maer metter daet. Joh. 3 v 17. En laet ons niet lief hebben met de tonge maer metter daet ende waerheyt. Mijn ziel, hoort noch een stuck dat ghy behoort te mijden, Als ghy een Christen mensch siet dorst of hooger lijden: Een troostelijck gespreck heeft dickmael sijn gebruyck, Maer dat is geen behulp ontrent een leêgen buyck. Indien ick bidden magh, siet dat u van 't geloove Geen geltzucht, vilsen aert, of Duyvel ooit beroove; En troost uw broeder niet alleen met losse praet, Maer doet hem vaster hulp en dat in ware daet. Ten is geen quade wensch: gaet, vrient, Godt wil u helpen! Maer dit kan in den mensch geen dorst of honger stelpen; En troost geen vrient alleen met bystant van den mont, Maer toont hem ware gunst, dat is op vaste gront. Wilt ghy behoeftigh volck bequame gunst bewijsen, Op dats' op uw behulp den schepper mogen prijzen, Maeckt, dat het evenstaegh in uwen boesem leyt, Wat over dit bedrijf d'apostel heeft geseyt.
Dat aelmoessen in effecte uyt het onse niet gegeven worden, dewijle wy maer alleenlijck administrateurs ende dienaers van onse goederen zijn, ende mitsdien ons de goederen niet toe komen. Seneca non sunt vestra, in depositi causa sunt. Lib. 6 de benef. Cap. 3. Waerom doch wilje schaers, of vils, of spaersaem wesen? Doet wat u Godt beveelt, dat wort van hem gepresen:
[pagina 731]
Godt is een Opper-heer van dat hy heeft verleent, En 't goet en is ons niet gelijck men veeltijts meent Dit komt een heydens man met ronde woorden seggen, En 't is de waerheyt selfs en niet te wederleggen: Weest deelbaer van uw goet alwaer het dienen kan, Ghy sijt'er maer de knecht of enckel dienaer van. Dat uwe niet en is, dat moetje recht gebruycken, Geeft kleeders daer het dient, en spijst de leêge buycken, Maeckt, dat je dese plicht naer Godes wille doet, Ghy kont hier milde zijn oock van een anders goet
Godt in barmhertighheyt naer te volgen door weldoen aen den armen Luc 6 v 36. Weest barmhertigh, gelijck oock uwe Hemelsche Vader barmhertigh is Ey, let waerom dat Godt van yeder wort gepresen, Wel op, geminde ziel, en pooght oock soo te wesen, Godt is een milde geest, en daerom loost men hem, Of door een stil gemoet, of door een luyde stem. Ghy wenst dat onse Godt hem uwer moght erbermen, Ghy, doet oock even soo ontrent den droeven armen: Godt sent tot ons behoef èn aerts èn hemels broot, Ghy, spijst nootdruftigh volck in haer bedroefden noot Godt, als men tot hem roept, sent ons een rijcken zegen, Ghy, tot nootdruftigh volck weest even soo genegen; Wat meer? alwaerje komt, wort Godt in all's gelijck, Dat opent aen den mensch het eeuwigh koninckrijck.
De menschen gelijcken godt niet beter, als door weldoen aen nootdruftigen. Spreucke Sal. Cap. 11 v. 25. De ziele die rijckelijck zegent word vet, ende wie droncken maeckt zal oock droncken worden. Wie zijn mildadigh hert doet aen de menschen blijcken, Die kan men eenigsins met Gode vergelijcken, Dit is by Heydens selfs voor desen soo geseyt, En 't dient als tot een spoor aen ons gemoet geleyt 't Is Godes eygen werck te geven aen de menschen, Wat zy tot haer behoef van Gode mogen wenschen, Veel luyden goet te doen is dan een krachtigh werck, Het maeckt de ziel gerust en ons geloove sterck. Op, op, neerslachtigh hert! en laet niet op te wecken Al wat tot onsen troost ons sonden kan bedecken; Hebt staegh in uw gepeys wat dienstigh wesen kan Of voor een sober wijf, of voor een schamel man. Godt is ten vollen goet die onser wil erbermen, Wat heeft hy niet geseyt ten goede van den armen! Siet, in sijn heiligh woort en is nau eenigh blat, Of 't spreeckt in vollen ernst van desen handel wat. Wat wordt haer niet belooft die haer behoorlijck quijten, Schoon haer geschenck bestaet alleen uyt weynigh mijten! Een broot van uw geback, een dronck uyt uwen put, Is oock voor onzen Godt in desen handel nut. Gelooft het, Christen mensch, men kan met kleyne gaven Een hollen buyck versien, een dorstigh harte laven; Al wie uyt liefde geeft en met een bly gemoet, Is even aen den mensch en voor den Heere goet.
Hoe ende aen wie aelmoessen te geven. Een wijs man wort berispt en van een vriend bekeven, Dat hy een loose guyt een aelmoes had gegevenGa naar voetnoot1); De man aldus bericht die heeft hem wat bedacht, En doen op dese wijs zijn antwoort uytgebracht: Wat quaet dat iemant doet, kan ick dat onheyl wreecken? Ick gaf dit aen den mensch en niet aen sijn gebreecken? En alsser iemant deught aen quade menschen doet, Hy krijght noch evenwel geen beul in sijn gemoet. Maer ick wil niet-te-min bevelen aen de wetten, Dat sy een naerder praem op desen handel setten, Het is èn stadt èn dorp en alle menschen goet, Dat niemant in het lant de luye buycken voet. Schier yeder een die neemt en even met verlangen, Het geven evenwel is beter als ontvangen: Dat heeft ons Godes zoon, ja Godes woort geseyt, Het dient hier, naer my dunckt, wat naerder uytgeleyt. Wie aen sijn naesten geeft die wort van Godt gepresen, Het kan hem in der tijt en namaels dienstigh wesen: Maer die van iemant neemt, schoon hy niet wel en doet, Die treckt maer enckel quaet uyt iemants anders goet. Al wat een Christen geeft en magh men niet gebruycken, Noch tot verkeerde lust noch voor de luye buycken: Want soo'er eenigh mensch hierop de luyert speelt, Soo hout men dat hy 't goet van zijnen naesten steelt.
Bedenckinge op het geven van waerdigen ende onwaerdigen Luc. 3. v 16 Die twee kleederen heeft derde mede die geen en heeft, ende die spijse heeft doe desgelijcks. Die Godes heyligh Woort met aendacht overlesen, Vernemen in den geest een ongewoonlijck licht; Want yeder Christen-mensch die wort'er onderwesen Hoe hy sich dragen moet in zijn bescheyden plicht. Daer zie ick, hoe dat Godt de zijnen laet gebieden Te doen een seker werck, dat hem is aengenaem; Dat is, wat goets te doen aen naugesette lieden, Daer uyt rijst hoogen lof voor Godes hoogen naem. Nu weet ick, dat geen mensch hier toe en is genegen, Ten zy hem Godt vernieuwt en opent sijn gemoet: Al wat men goets ontfanght, het komt uyt Godes zegen, Hy is de rechte bron van alderhande goet. Dies koom ick, hooghste Godt! voor u ter neder knielen, En storten mijn gebed in Christi soeten naem; Ick giete voor u uyt de krachten mijner zielen, Ey, maeckt mijn doffen geest tot desen plicht bequaem Doet alle gierigheyt en geltsucht van my wijcken, En stort van boven af in my een milden geest; Leert my in eenigh deel uw milden aert gelijcken,
[pagina 732]
Dat is voor 't schamel volck gelijck een staege feest. En nademael ghy wilt, dat niemant sal misbruycken Dat voor nootdruftigh volck door iemant wort gespaert: Ick weet uw heyligh Woort en prijst geen luye buycken, Maer acht het ledigh volck als van een boosen aert. En daerom bid ick, Heer, wilt my doch openbaren, En als ick tot u roep, soo klopt aen mijn gemoet, Waer dat ick geven sal, en waer dan weder sparen, En waer'er iemant is die dient te zijn gevoet. En als mijn ooge valt ontrent den rechten armen, Soo spreeckt door uwen geest wat ick behoor te doen: Laet mijn inwendigh hert door liefde dan verwarmen, Leert my de naeckten kleên en leêge buycken voên. Men wort in dese plicht al menighmael bedrogen, Om dat men sijne gunst by wijlen qualijck biet: Dat my waerachtigh schijnt is dickmael gantsch gelogen, Waer door het slimste volck het beste deel geniet. Maer schoon of dit bedrogh by wijlen mocht gebeuren, Dat aen een slordigh volck een weldaet wort gedaen: Ons geest noch evenwel hoeft daerom niet te treuren, Schoon dat men somtijts feylt en mist de rechte baen. Doet weldaet, lieve ziel, hier baet geen anghstigh kiesen, Dit heeft een HeydenGa naar voetnoot1) selfs voor desen eens geseyt: Om eenen wel te doen soo moetm'er veel verliesen, Dit dient ons evenselfs met aendacht overleyt. Ons wil is goet geweest als wy de weldaet gaven, Dat stelt ons hert gerust en hout ons buyten schult: 't Is goet, hoe dat'et gaet, een hollen buyck te laven, De reste dient de mensch te lijden met gedult. En laet noyt eenigh mensch van uwe gunst versteken, En sift niet al te naeu wat iemant anders doet: Ach, wy sijn evenselfs vol alderley gebreecken! Laet dan een ander daer, en klopt aen uw gemoet. Wort hierin Godt gelijck, dat sal u beter wesen, Die regent op een bergh en in een laege dal: En als de gulde son komt uyt de lucht geresen, Die streckt haer stralen uyt en schijnt dan over al. Treet vorder in het werck en let op alle dingen, Ontseght geen arrem mensch, schoon hy van buyten koomt Wy zijn al, lieve ziel, wy zijn al vreemdelingen, Soo wort het Christen volck in Godes woort genoemt. Ontvanght een schamel mensch, en hoort oock sijn begeeren, Veracht hem nimmermeer, oock met hem niet en spot: Sout ghy behoeftigh volck van uwe deuren weeren? Wy zijn al bedelaers by onsen grooten Godt. Indien'er iemant klaeght voor een die is gevangen, En die gelijck een slaef in harde banden sit, Wilt met een Christen oor zijn droeve klaght ontfangen, En tot een meerder spoor soo denckt ten lesten dit: Een ziel die in ons lijf op aerden wort gevonden, Die is gelijck een mensch met boeyen aen het been; Want zy is met het vleesch ten laesten vast gebonden, Dies hoort men menigmael haer overdroef geween. Waer sal ick, lieve Godt, waer sal ick iemant vinden, Ick die van 't ydel vleesch soo sware lasten draegh? Wie sal my, lieve Godt, ten lesten eens ontbinden Van dit ellendigh pack daer van ick heden klaegh? Ey siet, waer komt'er oyt een mensch tot ons genaken, Die niet in eenigh deel met ons en is gelijck? Want als men recht doorsiet al onse beuselsaken, Soo zijn wy altemael hier in een ander rijck. 't Is best dan over al te letten op den armen, Want hoe het immer gaet, daer wort iet goeds gedaen; Wil iemant dat hem Godt sal over hem erbermen, Dient op nootdruftigh volck sijn gunst te laten gaen. Al die voor onse deur haer zeylen komen strijcken, En eysschen eenigh dingh haer dienstigh in den noot: Die mogen haren staet met d'onse vergelijcken, Al is'er iemant rijck of uyttermaten groot. Maer dit woort sal misschien een raetsel mogen schijnen, Ghy seght, naer dat my dunckt: hoe kan ick dit verstaen? Maer, vrienden, hoort een woort, uw twijffel sal verdwijnen, Wilt ghy maer evenselfs in uwen boesem gaen: Daer sal een vreemdelinck in u haest sijn gevonden, Ghy sult een blinde man als voor uw oogen sien: Daer sal een slave zijn aen ketens vast gebonden: Treet hier met oordeel in, het sal gewis geschiên.
Wat ordre te houden in 't uytdeelen van aelmoesen, te weten, insonderheyt aen de huysgenooten des geloofs Gal. 6. v. 10. Soo lange dan als wy tijt hebben, laet ons goet doen aen allen, doch meest aen de huysgenooten des geloofs Maer hier, naer mijn begrijp, behoort men ons te seggen, Hoe dat wy desen plicht behooren aen te leggen; Wat voet hier dient gevolght, wanneer men geven moet, Daer iemant dient gekleet en oock te zijn gevoet. Wel hoort, eer ick besta hier vorder in te treden, Toont eerst uw volle gunst aen Christi waere leden: Dat is bysonder volck, die hebben onder een Veel dingen yeder nut, maer evenwel gemeen Dit is haer eerste gront: sy houden allegader Den goedertieren Godt voor haer gemeenen Vader; Voor broeder Christus selfs; de spijse diese voet, Dat is Godts heyligh Woort, een troost van haer gemoet. Sy hebben boven dat noch veel gemeene dingen, Sy zijn hier Pellegrims en rechte vreemdelingen. Zy komen altemael en 't is in 't eygen perck, Haer algemeen vertreck, dat is de waere kerck. Aen Christi lichaem selfs sijn zy als eygen leden, Haer algemeene schat bestaet in haer gebeden; Sy poogen altemael, en oogen al gelijck, Als naer haer eenigh wit, het Hemels koninckrijck. Aen dese boven al moet ghy uw gunste toonen,
[pagina 733]
Dat sal te rechter tijt de groote rechter loonen; Wat van dit Broederschap het minste lit geniet, Dat rekent Christus selfs als waer het hem geschiet.
Bedenckingen op den text van salomon ecclesiast. II. V I Werpt uw broot op het water, ende ghy zult'et vinden na veele daegen. Job 29. v 12 Ick bevrijdde den ellendige die riep, ende het harte der weduwen deed ick vrolick zingen. Daer is een seecker spreuck in Godes woort te lesen, Die schijnt of vreemt geseyt of sonder slot te wesen; Doch mits de wijste vorst die als een leere spreeckt, Soo dient'er ondersocht wat in het raetsel steeckt: Hy spreeckt als of ons broot most over 't water varen, En dat men 't weder krijght na loop van lange jaren; Maer wat heeft doch gemeens het water met het broot? De zee is immers rijck en lijt geen hongersnoot. Oock is by ons een woort al over langh geboren: Wat in het water valt dat hout men als verlooren; Soo dat ick niet en weet wat dat dees spreuck beduydt, Ick bid u, magh het zijn, leght ons dit naerder uyt. Wel, om tot dit geheym een wegh te mogen baenen, De waters hier vermelt hout die voor droeve traenen, Of die een teêre wees of weduvrouwe schreyt, Daer voor een milde hant moet altijt sijn bereyt. Hier dient oock broot besorght of ander nutte saecken, Die haer bedroefden geest zijn machtigh bly te maecken; Dat is, dat u hier na, is 't niet in 't aertsche dal, Dat is, dat onse Godt u weder geven sal.
Dat 't geven van aelmoessen de zonden uytwist als 't water 't vuur doet. Sirach 12 v. 8 Als water een barnende vier uytblust, alsoo wisset de aelmoesse de sonden uyt, ende de overste vergelder zal 't namaels gedencken, ende sat hem in 't ongeluck beschermen. Mijn ziel op datje meught u des te meer erbermen, En recht mildadigh zijn ten goede van den armen, Zoo leest wat voor een prijs de goede schepper set Voor die in rechten ernst op desen handel let. Want daer men van dit werck vint duydelijck geschreven, Soo worden daerom selfs ons sonden uytgewreven: Ons sonden gantsch bedeckt, ons sonden uytgewist, En Godes gramschap selfs die wort'er door geslist. O groot en wonder werck! o Godt, maeckt ons genegen Tot soo een nut bedrijf en soo gewenschten zegen! Geef ons een milden geest en dood ons wrecken aert, En laet het uwe zijn al wat'er is gespaert. 't Is uwe, lieve Godt, wat by ons wordt beseten, En dan noch laet uw woord aen alle menschen weten, Dat ghy het overneemt als waer het u geschiet, Al wat een schamel mensch om uwent wil geniet.
Aelmoessen te doen met lieffelijck gelaet. Welgelucksaligh is hy die sich verstandelijck draeght tegen eenen ellendigen, de Heere sal hem bevrijden ten dage des quaets. Psal. 41. v. 1. Deut 13. v. 10. Uw harte en moet niet boos zijn als ghy geeft Syrach. 18. v. 15. Een onvriendelijcke gave is verdrietigh. Cap. 20. v. 13. Een wijs man maeckt zijn geschenck waerdigh met lieffelijcke redenen. Dit volgende is te lesen in 't tweede boeck der Koningen het eerste capittel. Soeckt geen nootdruftigh volck met onrecht t'onderdrucken, Want dat ongalick werck en sou u niet gelucken: Hy die een schamel mensch beledight of bespot, En quest geen mensch alleen, maer hoont den grooten Godt. En die siet alle dingh, en kent de quade streecken, En sal te sijner tijt den boosen handel wreecken: Ghy daerom, let'er op, doet slechte lieden goet, Soo krijg'je 't eeuwigh heyl en vreed' in uw gemoet. Indien'er iemant is begeerigh aen te mercken, Wat vriendelijck gespreck is machtigh uyt te wercken, Die leese dat hier volght, en weege dit geval, Dat ick uyt Godes woort hier onder stellen sal: Een koningh Israëls die sont eens vijftigh lieden, En liet een groot propheet in haest by hem ontbieden; Een van den rouwen hoop die sprack Elias aen, En hiet hem van den bergh en tot den koninck gaen: De man Godts hoort het volck gansch hart en vinnig spreken, En stracks op zijn bevel is daer een vier ontsteken, Dat trof den gantschen hoop met soo een felle vlam, Dat niemant van den bergh en tot den koningh quam. Die heeft van stonden aen een ander rot gesonden: Dat weder op den bergh Elias heeft gevonden: Maer nademael het volck haer als te voren droegh, Soo was 't dat wederom een vlam die vijftigh sloegh. De koningh, schoon hy had veel reden om te treuren, Bleef hart gelijck hy was al sagh hy dit gebeuren: Soo dat hy wederom noch vijftigh mannen sont, Maer die de bende leyt die had een soeter mont; Die heeft door heus gespreck Elias soo bewogen, Dat hy, als van den bergh al sachjens afgetogen, Gewilligh in het hof en by den koninck quam, En niet een eenigh mensch die eenigh leet vernam. Siet, vriendelijck onthael, wel spreecken, soete woorden, Zijn by de felste selfs gelijck als sachte koorden, En stillen haren geest: wat oock een mensche doet, Een vriendelijck gespreck is hier en elders goet. Indien in tegendeel nu iemant wil bemercken, Wat vriendelijck gespreck is machtigh uyt te wercken, Die neem in zijn gepeys den vorst Rehabeam, Die mits een hart gespreck groot onheyl over quam: De wijse Salomon, zijn vader, was gestorven, Dies was hem nu de kroon als outste zoon verworven; En daer was niet te doen als dat hy, na den rou, Op zijn verheven troon ten vollen klimmen sou. Maer daer quam seecker volck, van Israël gesonden, Die met een groot getal voor haren koninck stonden: Die deden een versoeck, maer vry al wat te rouw, Dat hy sijns vaders jock vry lichter maecken wou:
[pagina 734]
Uw vader, was het woord van dese rouwe gasten, Heeft op het lant geleyt al vry wat sware lasten, Die dienen afgeschaft, of immers seer versaght, Eer ghy op 's konincks troon nu staet te sijn gebraght. Hier op zoo liet de vorst terstont by hem vergaeren Een slagh van deftigh volck begaeft met oude jaeren: Die soght hy tot behulp, en vraeght in dit geval, Hoe dat hy dit versoeck ten besten stieren sal? Die seggen al gelijck: spreeckt niet als heussche woorden, Zoo treckt men maghtigh volck gelijck met sijde koorden. Het is van outs geseyt: hy maeckt hem best bemint, Die op een saghten voet een maghtigh rijck begint. De vorst met desen raet en liet hem niet vernoegen, Hy wou hem, zoo het bleeck, by jonge lieden voegen; Die spreecken ander tael oock met een vollen mont, Die dese jonge vorst voor hem vry beter vont; Die seggen overluyt dat raet van grijse baerden By hem dient aengehoort als luy van geender waerden: Het is hen onbekent hoe nu de werelt gaet, Ghy daerom, hou je niet aen die versuften raet. Ghy moet op desen tijt gelijck een koninck spreecken, Zoo kan men alderbest veel harde koppen breecken. Het is maer vrouwen spraeck die d'oude lieden raên, Ghy, om dan wel te doen, moet hier al anders gaen. De jonge prins die doet dat jonge lieden rieden, Dies sagh men metter daet een vreemde saeck geschieden: Tien stammen, naer het woort, die scheyden van hem af, Dat was de rechte vrucht die hem de strenghheyt gaf.
Dat aelmoessen tydelijck dienen gegeven te worden, ende niet uytgestelt tot het uytterste van 's menschen leven. Erasmus van dese ende diergelijcke superstitieuse vertroostingen, die somtijts by de menschen worden aengenomen, schrijft hy in zijn tractaet De praeparatione ad mortem, als mede in zijn tract. De Dei immensa misericordia in fini. Wilt ghy ontrent den ooghst bequame vruchten maeyen, Soo wilt te rechter tijt en voor den winter saeyen: Hy pleeght een slecht bedrijf die zaeit wanneer het vriest, Vermits de zaeyer dan zijn moeyt' en zaet verliest. Wilt ghy met wel te doen by Godt u lieftal maecken, Soo doet het eer de dood uw leger komt genaecken; Doet wel terwijl'je leeft, want siet, het duyster graf Dat neemt ons wel te doen en alle deughden af. De boom blijft daer hy valt, gelijck men vint geschreven, Daer is niets goets te doen na dit kortwijligh leven; Een zielmis gelt'er niet, en 't is maer sotte klap; Dat iemant heyl verwacht uyt Paep of Munnicks kap. Daer zijn'er die het volck met troosten willen stercken, Wanneer de bleecke doot op haer begint te wercken, En brengen, soo het schijnt, veel dingen aen den dagh, Dat haer oock na de dood ten goede dienen magh. Ja, roepen overluyt: wilt u doch hier verkloecken, Ick sal voor uwe ziel het heyligh land besoecken, Dat sal u dienstigh zijn en stijven naer den geest, Ghy, schoon de dood genaeckt, blijft stout en onbevreest. Siet daer een schoonen troost, gelijck de menschen meenen, Maer kan dit voordeel doen ontrent ons dorre beenen? Wat my hier in belanght, my dunckt het is te slecht, Vermits des Heeren woort ons anders onder-recht. Erasmus, of hy selfs als priester was geschoren, Acht troost van desen aert voor ons te zijn verloren: Hy wijst ons vaster stof en beter regels aen, Om met een stillen geest van hier te mogen gaen: Hy schrijft hoe dat de mensch sijn harte moet bereyden, Om uyt dit tranendal gerust te mogen scheyden. Ghy daerom, Hollants volck! leest wat uw lantsman seyt. En hoe men best gerust uyt vleesch en werelt scheyt.
Dat het geven van aelmoessen een krachtigh middel is om Godts barmhertighheyt over ons te verwecken. Spreuck. Sal. cap. 14. v. 31. Wie den geringen gewelt doet, lastert des selven Schepper, daer-en-tegen wie sich der armen ontfermt die eeret Gode, ende hy is vergelder. Die wenscht dat onse Godt hem zijner moght erbarmen, Dient met een wacker oogh te letten op den armen, En met een open hant hem troosten in den noot, Met decksel hem versien en met nootwendigh broot. Het is van outs gemerckt dat, wie de naeckten decken, Des Heeren hooghste gunst tot haren troost verwecken, En wie in dit behulp hem naer behooren quijt, Is Gode liefgetal en dat voor alle tijt. Dit heeft een deftigh man wel krachtigh aengewesen, En een mildadigh hert ten hooghsten ons gepresen, Ja, seght dat Godes gunst dan best wordt opgeweckt, Wanneer men droeven troost en naeckte leden deckt. Wanneer de mensch verhuyst, wat kan hem rijckdom baten? Al wat hy hier besit dat moet hy achterlaten; Siet, als de dood genaeckt, wat draeght'er iemant met? Misschien een slechten doeck of wel een oude slet. Een die als erfgenaem uw rijckdom sal verwerven, Sal licht ongalick zijn wanneer ghy komt te sterven, Soo dat uw gantsch besit sal twijfelachtigh staen, Hoe dat na uw vertreck de saecken sullen gaen. Light sal een quistegoet te meerder weelde plegen, Of tot oneerlijck spel noch meerder sijn genegen, Als hy te voren was, maer 't is een vaster voet Als iemant nut behulp aen schamel menschen doet.
Dat Godt ons door sijn eygen exempel tot mildadigheyt, versoeckt, seggende, weest barmhertigh gelijck oock uwe hemelsche vader barmhertig is. Matth 5. v. 7. Saligh sijn de barmhertige, want haer sal barmhertigheyt geschieden. Godt spreeckt tot al het volck, ten goede van de seden: Weest soo gelijck als ick in barremhertighheden; Mijn ziele let'er op wat hier de schepper seyt, Het dient wel aengemerckt en aen de ziel geleyt:
[pagina 735]
Godt stelt hem tegen ons gelijck een eygen vader, En schoon dit verder gaet noch komt hy echter nader: Hy draeght hem tegen ons gelijck een moeder doet, Die met haer eygen borst haer teêre kinders voedt. Noch laet hy, boven dat, aen alle menschen weten, Dat schoon een moeder selfs haer kinders moght vergeten, Dat hy gelijckewel ons niet verlaten sal; Maer wesen onsen troost in druck en ongeval. Mijn ziel, ick sta verbaest, onseker wat te seggen, Wanneer ick dit geheym ga nader overleggen: Ach! is de groote Godt soo uytter maten goet, Waer is dan menighmael, waer is ons Christen bloet? Waer is ons innigh hart, als wy door goede wercken, Dat is door rechte gunst, ons naesten moeten stercken? Waer is? - maer 't is genoegh, ick maecke dit besluyt, Ghy, weeght het waerde ziel, en treckt'er voordeel uyt. Siet, moet ons vilsen aert den milden Godt gelijcken, Soo moet wat sondigh is uyt ons gedachten wijcken: O Godt! in wien alleen mijn troost versegelt staet, Ghy, die my geeft de wil, geeft oock de volle daet!
Dat men in het maecken van sijn testament of uyterste wille, elck naer sijn gelegenheyt, den armen behoort gedachtig te wesen. Dat dit in Engelandt zoo gebruyckelijck is verhaelt D Henr. Valentin, in sijn boeck genaemt Private Devotions, ende 't wort hier te lande veel onderhouden Hier valt my noch iet in dat dienstigh is geweten, En wat dat my belanght, ick wil het niet vergeten: Ghy, maeckj' een testament of wel een codicil, Toont aen 't nootdruftigh volck oock dan uw goeden wil. Daer is een out gebruyck in veelderhande steden, En 't is een heussche plight ten goede van de seden, Siet, asser eenigh mensch by vrienden wordt onthaelt, Daer aen een grage waert geen gelt en wort betaelt, Die plagh dan aen de meyt of knechten iets te schencken, Om dat het dienstbaer volck oock zijner moght gedencken, En na dees heusse plight is naer den eysch gedaen, Zoo magh een yeder heen en naer de sijnen gaen. Wel siet, die nu ter tijt uw ziele gaet bereyden Van aertse gastery en vrienden af te scheyden, Denckt, wat een lange tijt dat Godt u heeft gevoedt, En dat j' een danckbaer hert aen hem betoonen moet. Maeckt in uw leste wil een penninck aen den armen, Die na uw koude dood haer leden magh verwarmen: Ghy kunt na desen tijt geen leêge buycken voên, Siet, dese plight alleen die staet u maer te doen. Onthout dan dese leer, en wiltse niet vergeten: Als ghy niet meer en kunt, laet dan een ander eeten. Stelt vast in uw gemoet dat u, na dit geval, Geen paep of munnicks kap oyt dienstigh wesen sal. Wanneer men uwen rif sal plat ter aerden strecken, Ghy hoeft geen kleedingh meer, wilt dan de naeckte decken: Maeckt hier een naeste vrient, een kind, of erfgenaem, Of die ghy best betrout, oock na de doot bequaem.
Onnodige onkosten af te schaffen, om behoeftige lieden onderstant te mogen doen. Dit of diergelijck geval is bejegent Amadus Hertoog van Savoyen, gelijck by Munsierus wordt verhaelt, Lib. sec. Cosmographiae, ter plaetsen daer hy verhandelt des sake van den Hertogh van Savoyen. Vide Drevel Een seecker edelman die gingh een vrient besoecken, En mits hy niet en was genegen tot de boecken, Soo soght hy ander werck, gelijck den adel plagh, Op dat hy met vermaeck sijn tijt verdrijven magh. Sijn waert in tegendeel, schoon op het lant geseten, Die kon een langen tijt met lesen wel vergeten, Want hy was stil van aert; maer zijn genoode gast En was met dit bedrijf in 't minste niet gepast. Hy wou of met de kaert of met den teerlingh spelen, Of anders, soo hy sprack, den tijt sou hem vervelen. Dies vraeght hy sijnen waert of hy geen honden voedt, Gelijck door al het lant den meesten adel doet. De waert heeft hem gebraght daer vijftigh menschen saten, Die ham en ossevleesch met grage tanden aten, Een ongeredden hoop: veel is'er sonder kleet, Veel kreupel of verminckt, al seltsaem uytgereedt. De joncker stont en keeck, onseecker wat te seggen, Dies ginck hy dit gesicht wat naerder overleggen; Ten lesten berst hy uyt: ô wat een vuyl gespuys, Onweerdigh altemael voor soo een edel huys! Dit sijn maer bedelaers, of diergelijcke guyten, Daer voor een edelman sijn deur behoort te sluyten: Ey, maeckt u metter daet dit ongedierte quijt, Daer van men anders niet als schaed en hinder lijt. De waert van sijnen gast dus vinnigh doorgestreecken, Ginck als een Christen mensch, niet als een jager spreecken: En stoot u daer niet aen dat ghy hier heden siet, 't Is voordeel, lieve vrient, wat ick hier van geniet. Dat ghy genoeghte vint in honden aen te voeden, Dat kan ick, lieve vrient, op heden niet bevroeden: Wat my hier in belanght, ick weet een ander jacht, Daer van ick meerder lust en grooter voordeel wacht. Hier op soo sprack de gast: wat meught ghy u doch moeyen Met al dit vuyl gespuys? de vorst sal u verfoeyen, Dit huys dat sal voortaen een gasthuys sijn genaemt, Ghy, blijft een edelman, gelijck het u betaemt. Den adel die ick ken sijn meest ongure menschen, (Soo sey de goede waert) 't zijn niet als vuyle penssen: Kunst, wijsheyt, wetenschap 't wort al by hen veracht, Wat ghy hier adel noemt, dat hiet ick sotte pracht. Dees bracken hier vergaert die voed' ick met verlangen, Daer wil ick, soo ick kan, den hemel mede vangen: En 't is naer mijn begrijp al ver de beste jacht, Daer toe met alle vlijt gedurigh dient getracht. 't Is best, naer mijn begrijp, de jaght te laten varen, En voor nootdruftigh volck ons overschot te sparen; Een mensch, hoe dat'et gaet, is beter als een hont, En watj' of in het bosch of elders vangen kont.
[pagina 736]
Men leest dat Esau was tot jagen seer genegen, Maer wijl den weyman joegh verloor hy sijnen zegen. Ghy, jaeght een vlughtigh hart, of beer, of vinnig swijn, De jaght van desen aert die sal my beter zijn.
Dat Godt in 't geven van aelmoessen der menschen goetwilligheyt, ende niet de grootheyt van de gaven gewoon is aen te sien, dat daer oock geringe luyden aelmoessen konnen geven die godt aengenaem zijn Luc 31 v 3. De Heere Christus sag een arme weduwe twee kleyne penninckskens in de schatkiste werpen, ende hy seyde, dese vrouwe heeft meer dan alle ingeworpen Hier geef ick noch een raet aen alderhande lieden, Dat sy een gunstigh hart aen alle menschen bieden; Al wat uyt liefde komt dat is Godt aengenaem, En yeder Christenmensch die is'er toe bequaem. Hebt ghy maer weynigh goets, weest daerom niet verslagen; Uw goede wil alleen die kan oock Godt behagen: Ick hou het voor gewis, die wijn noch bier en heeft, Dat hy noch liefde pleeght schoon hy maer water geeft. Siet hier een weduwvrouw in d'offerkiste smijten, Een gifte, die bestaet alleen uyt weynigh mijten; En noch wort haer geschenck by Godt soo hoogh gestelt, Als of haer offerwerck bestont in machtigh gelt. Weest niet te seer besorght waer ghy sult rijckdom haelen; Oock door een goede wil zoo kan men Godt betaelen: Maer daer en is geen prins hier in het aertsche dal Die met de wil alleen hem vergenoegen sal. Indien hy schattingh eyst, wie moet hem die beforgen? En dat al menighmael oock voor den naesten morgen? Of zoo dat metter daet niet recht en wordt gedaen, Die in gebreecke blijft, die isser qualick aen. O Godt! hoe groote gunst komt ghy aen de uwe toonen! Ghy wilt oock sonder dat een willigh hart beloonen: In uw geheymen raet was Isaek als gedoot, Maer Abrams goeden wil die stelt hem buyten nootGa naar voetnoot1). O Goedertieren Godt! Bestiert mijn doffe sinnen, En laet ick anders niet als U alleen beminnen: Ja, niet een stil gespeys magh brengen aen den dagh, Als dat U aengenaem, ja heyligh wesen magh.
Geen aelmoes te doen uyt onrechtvaerdigh goet maer 't selve aen den rechten eygenaer wederom te laeten toekomen. Moulin, de l'Amour ditta. Troisieme marque, l'aamosne doit estre des chosee justes, et pourtant est appetté un sacrifice. Hebr. 13. v. 16 Wilt ghy een offer doen dat Gode sal behagen, Dat is aen schamel volck of gelt of voetsel dragen, Soo weet dat uw geschenck soodanigh wesen moet, Dat niet en is vermenght met ongereghtigh goet. Want is'er vuyl gewin in uw vertreck gebleven, Dat moet je metter daet en spoedigh wedergeven, Of aen den eygenaer of aen den erfgenaem, Want tot een heyligh werck en is het niet bequaem. Maer soo ghy, watje soeckt, niet naer en weet te sporen Hem die door uw beleyt heeft eenigh goet verloren, Soo datj' hem nu ter tijt in wesen niet en vint, Soo geeft'et aen zijn wijf of nagelaten kint. Maer heb j' hem nageseylt, en dat met alle winden, En dat je evenwel hem niet en weet te vinden, Soo gaet dan by het volck of iemant van de kerck, Die schamel lieden dient, gelijck sijn eygen werck: Stort hem dan in den schoot al wat u moght beswaren, Dat ghy hier voormaels wont in uw' onwijse jaren. Maer dit 's geen aelemis, op datje niet en dwaelt, Het is oprechte schult die by u wort betaelt. Wort met geen hoogen moet hierom oyt aengedreven; Het was uw eygen niet, ghy moest'et wedergeven. Gaet liever tot den Heer en offert uw gebedt, Dat hy in beter stant uw saecken heeft geset. Ja, bidt met alle kracht, dat hy u wil vergeven, Wat uw aelwaerdigh vleesch voor desen heeft bedreven; En als uw swaer gemoet aldus ontladen is, Tast dan uw eygen aen, dat is recht aelemis; En stelt van nu voortaen wel vast in uw gedachten, Dat ghy van vuyl gewin u sult gedurigh wachten. Siet daer, beminde ziel, dit is de rechte voet, Hoe ghy nootdruftigh volck uw gunste toonen moet.
Tweede leer. Dat men onrechtvaerdigh goet moet soecken aen de rechte eygenaers te doen wederkomen. Genes. 4. v. 7. Wanneer ghy vroom zijt, soo zijt ghy aengenaem, zijt ghy daere tegen niet vroom, soo rustet de sonde voor de deure, doch en laet ghy niet haren wille, maer heerscht over haer. Een man viel sieck te bed, en al de medecijnen Verklaerden dat eerlangh zijn leven sou verdwijnen; De siecke, des verschrickt, gingh siften sijn gemoet, En vond sijn huys verrijckt met onrechtvaerdigh goet. Hier op heeft sich een strijt in sijnen geest verheven, Of niet het vuyl gewin te rugge dient gegeven, Of aen den eygenaer of aen den erfgenaem, Maer hier toe toont het vleefsch hem bijster onbequaem; Dat riep: Zout ghy het lant, soo langh by ons beseten, En daer tot heden toe geen menschen af en weten, Gaen geven aen een vent die u niet eysschen kan? Dat waer een dwase daet van soo een deftigh man. Ey, siet uw kinders aen, die van u sijn geboren, Al wat ghy wedergeeft dat is voor haer verloren. De man die stont verstelt, mits hem het vleesch bevecht, En dat met groot gewelt, als aen het goed gehecht. Hy dacht en overdacht den gront van dese saecken, Onseecker langen tijt wat hy behoort te maecken: Maer siet, in dit gepeys rees hem een beter geest, Die maeckt dat sijn gemoet den hoogsten rechter vreest.
[pagina 737]
Hy laet na dit gepeys zijn kinders binnen komen, En seght'er met bescheyt wat hy had voorgenomen: Doch om met beter schijn hier in te mogen gaen, Sprack hy op dese wijs de rouwe gasten aen: ‘Ick heb onlanghs geleert van wijse medecijnen, Dat reuck van menschevlees de koortse doet verdwijnen; Nu, dit kan zijn gedaen oock door uw minste lit, Ghy, die mijn kinders zijt, vergunt uw vader dit: Komt maer in dese kaers uw kleynste vingers steecken, Dat sal de bange koorts en al haer pijne breecken; Ja, 't sal een teycken zijn dat ghy mijn kinders zijt, Soo ghy om mijnent wil een weynigh pijne lijdt.’ De jeught hoort met gemack haer oude vader spreecken, Maer niemant is gesint haer vingers uyt te steecken: Het vlammen van de keers dat scheen haer bijster heet, Een yder is verschrickt oock van het minste leet De man seyt wederom, het moeste soo geschieden, En ginck met grooten ernst zijn kinders dit gebieden; Maer 't viel haer seltsaem in, dies bleef een yder staen, En wat de vader seyt, niet een en wilder aen. Als dit de man vernam, soo ginck hy overleggen, En na een korte wijl begon hy dit te seggen: ‘Wat ben ick voor een bloet, die soo een lange tijt Heb binnen my gevoelt een steege sinnestrijt? Sal ick in 't helsche vier mijn ziele laten brengen, Daer niet een kint voor my sijn vinger wil versengen? Neen, jongers! hoort een woort: ick heb onwettigh goet, Dat wil ick laten gaen aen die het hebben moet. Ick wil in stillen geest en in gerustheyt sterven, Maer wil mijn vuyl gewin geen kinders laeten erven: Ick wil geen ziel-verdriet, en min noch helsche pijn, En, met een woord geseyt, ick wil Zaccheus zijn. Wat sal onwettigh goet aen iemant konnen baten? 't Is beter goet te doen, als schatten na te laeten. Geen kint en wijt het oyt sijn ouders grooten danck, Een eeuwigh qualick zijn dat duert te bijster lanck.’ Hier op soo liet de man een trouwen vriend ontbieden, Die seyt hy sijn belangh en wat'er moet geschieden: En na sijn laetste wil ten vollen is verstaen, Soo wort het naer den eysch van stonden aen gedaen. Toen was de man gerust en gaf hem om te sterven, En badt dat hy van Godt genade moght verwerven: Hy gaf den schepper danck, en na een kort besluyt, Hy keert hem naer de want en blies het leven uyt.
Recht ende christelijck gebruyck van den rijckdom. Eerste Timot. 6. v. 9. Den rijcken in dese tegenwoordige werelt beveelt dat sy niet hooghmoedigh sijn, noch haere hoope setten op de ongestadighheyt des rijckdoms, maer op den levendigen Godt, die alle dingen rijckelijck verleent om te genieten, dat sy mildadigh zijn, rijcke wordende in goede wercken, geerne mededeelende, leggende haer selven wegh een schat tegen het toekomende. Het is een groot verschil, en groot en rijck te wesen, En gelt en 's werelts goet te dienen nevens Godt: Het eerste, wat ick lees, en vind' ick niet mispresen, Het tweed' is vuyl gewin, ja, tegen Godts gebodt. De rijckdom in haer selfs is Godes eygen zegen, En daerom dientse noyt van ons te zijn veracht; Men kan in rijckdom sijn en gaen oprechte wegen, Als menigh heyligh man voor desen heeft betracht. Siet Lot en Abraham, siet Job en diergelijcke, Let op haer maghtigh vee en ander groot beslagh: Sy waren vorsten selfs en uyttermaten rijcke, Gelijck men in de schrift ten vollen lesen magh. Godts woordt gebiet ons niet den rijckom wegh te werpen, Schoon men des veel besit hier in het aertsche dal; Maer hier op dient de mensch de sinnen wel te scherpen, Hoe een die rijckdom heeft die recht gebruycken sal. Wel, dit wijst Paulus aen, daer hy de rijcke lieden Ten besten onderrecht en stelt een vaste wet: Vooreerst, hooghmoedigh zijn dat gaet hy hen verbieden, En wil dat nooit de mensch op gelt sijn hope set. Op soo een lossen gront en is niet vast te bouwen, Vermits het aertsche goet soo licht daer hene vlieght: Op Godt, op Godt alleen moet yder mensch betrouwen, Want dat de werelt geeft, dat is 't dat ons bedrieght.
Anders. Siet ghy een mensch in noot, en wilt hem niet verachten, Maer hoort hem met gedult in sijn bedroefde klachten; Weest niet onstuymigh hart noch bitter tegens hem, Maer geeft hem liever troost met een beleefde stem. Als ghy nootdruftigh volck uw gunste wilt bewijsen, En laet geen spijtigh woort uyt uwe lippen rijsen; Ey, let oock datje nooit een schamel mensch bedroeft, Maer geeft met bly gelaet die eenigh dingh behoeft,
Anders. Wel dan, die rijckdom hebt, weest rijck in goede wercken, En hebt een open hant ontrent een schamel mensch: Dat sal u dienstigh zijn en naer den geest versterken, En brengen aen de ziel een vollen harten-wensch. Wie daerom rijckdom heeft, die maghse wel besitten, Maer denckt, o Christen mensch en welgeminde vrient! Dat liefde van het gelt u niet en moet verhitten, Want Godt moet zijn geeert en boven al gedient.
Dat aelmoessen verlossen van de dood ende niet verarmen. I Reg. 17. v. 9. Ende het woort geschiedde tot Elias, seggende maeckt u op, ende gaet naer Sarphat, ende woont aldaer; siet ick hebbe een weduwerouwe geboden datse u onderhoude. Doe maeckte hy sich op ende ginck naer Sarphat. Vide tot aen 't eynde van 't capittel. Godt onthiel eens sijn volck den aengenamen segen: De lucht na langen tijt en gaf geen soeten regen; Al wort'et lant geploeght en overal bezaeyt, Daer wort noch evenwel geen koren afgemaeyt. Elias was gewoon dat hem een swarte raven, Dat hem een koele beeck voor desen plagh te laven,
[pagina 738]
Maer siet, dat soet behulp dat liet toen van hem af, Om dat de drooge beeck geen water meer en gaf. Ey siet, de groote Godt heeft toenmaels goetgevonden, Dat sijn bedroefde knecht moest elders sijn gesonden; Hy wees hem tot een vrouw, een weduw sonder man, Die in soo dieren tijt haer nau geneeren kan. Elias komt'er by, en socht'er van te weeten, Of hy van haer geback een koeck sou mogen eeten; Maer siet, het eensaem wijf was oock in hongersnoot, Haer keucken sonder spijs, haer oven sonder broodt. Hoe kan ick, seyt de vrou, aen iemant spijse geven? Ick heb voor mijn gesin geen voor-raet om te leven: Want in mijn schrale trogh en is maer weynigh meel, En, wat mijn flesse raeckt, van oly niet te veel. Als ick en mijnen soon dit maer voor eens gebruycken, Soo sal de bleecke doot ons oogen moeten luycken: Want in mijn gantsch bedrijf en is geen voorraet meer, Dit weet mijn innigh hert, en Godt, ons aller Heer. Elias niet-te-min ginck wederom versoecken, Gespijst te mogen zijn van haer gebacke koecken; En seyd' haer boven dat: geeft my een kleyne beet, Eer ghy en uwen soon hier van te samen eet. Maer stelt dit soo gewis, dat of Godt quam te spreecken, Dat u geen noodigh meel of oly sal ontbreecken, Tot dat'er koelen dan, ja groot en machtigh vocht Door al het gansche lant sal vallen uyt de locht. Het wijf deed even soo gelijck Elias seyde, En stracks vernam de man dat sy hem spijs bereyde; Noch bleef haer huysgesin gansch in geen hongersnoot, Vermits'er yder een ontfingh sijn noodigh broot. Het backen aen de vrou en wort daer niet verhindert, Want d'oly en het meel en wort daer niet vermindert, Tot dat'er uyt de lucht een gullen regen quam, En dat het dorre velt sijn voetsel weder nam. Siet, wat een krachtigh werck dat Godt hier quam vertoonen: Hy wou gelijck het scheen de milde vrouwe loonen. Geeft, isser hongersnoot, kleedt, isser iemant naeckt, Hier blijckt dat aellemis geen mensche bijster maeckt. Want siet, uyt dit geval soo konje vorder leeren, Dat Godt wil metter daet een gunstigh hert vereeren Een backtrogh sonder meel, een tafel sonder broot, Was in dat huysgesin een voorspel van de doot. Maer siet, een kleyne koeck, uyt liefde wegh gegeven, Die heeft'er twee gelijck behouden in het leven: Het weynigh dat haer rest dat was haer leste meel, En schoon men daer van eet, noch blijft'er evenveel. Ey siet, hoe Godt besorght, en sent oock milde gaven Aen die mildadigh zijn en holle buycken laven: De doot had in dit huys alreeds een voet geset; En siet, een open hant die heeft het spoock belet. Op desen gront soo magh ick dan nu heden schrijven, Wat dat de bleecke doot is machtigh wegh te drijven. Het minste dat men geeft is menighmael bequaem, En 't is den grootsten Godt ten hooghsten aengenaem.
Dorcas van den dooden opgeweckt, vermits behulpsaemheyt gedaen aen den armen. Hand. Apost. 9 v. 36. Ende als Peters alle hadde uytgedreven, knielde hy neder ende badt, ende kerende hem tot den lichame, seyde Tabitha staet op' ende zy heeft haer oogen opgedaen, ende Petrum gesien hebbende zat sy op. Maer hier dient noch een stuck de vrienden aengewesen, Dat wy in Godes woord met groot vernoegen lesen; Siet, Dorcas was gereyst, haer leven had gedaen, Haer leden waren kout, haer ziele was gegaen. Het lijck dat wort beschreyt, en die ontrent haer weenen, Die sie ick dat gewis uyt goeder harten meenen, Dat Dorcas evenselfs is waert te zijn gespaert, Om datse deelsaem was en van een milden aert. Daer stont het vrouwenrot met droefheyt ingenomen, Maer Simon wort versocht om daer te willen komen; En mits het droevigh volck tot hem naer Lidda sent, Soo doet hy haer versoeck en vint hem daer ontrent. Daer wort de doode romp van yder een gepresen, En hem wort evenselfs met vingers aengewesen De mildheyt van de vrouw, bestaend' in menigh kleet, Voor naeckt en schamel volck by Dorcas uytgereedt. Wat doet de groote man? Hy, sonder veel te seggen, Gaet hem voor sijnen Godt met ootmoet nederleggen, En blijft soo wat alleen; doch na een diep gebedt, Soo wordt het doode rif gesont daer heen geset. Het schijnt dat even Godt doe hadde voorgenomen, Dat Dorcas wederom in 't leven soude komen: Op dat het goet behulp van soo een milde vrouw Het onvermogent volck ten goede dienen sou. Hoe aengenaem moet Godt een milden gever wesen! Een lichaem nu ontsielt dat is terstont verresen; En hoe dat ick het vat, en heb ick noyt verstaen, Dat Petrus soo een werck oyt elders heeft gedaen. Wel, ghy die na de doot zijt weer gesint te leven, Ontsluyt uw karigh hert en leert oock milde geven: Siet, Dorcas evenselfs is hier getuyge van, Dat ja, een milde ziel de doot verwinnen kan.
Giericheyt ende schaersheyt tegen den armen is als een hittige zieckte in de ziele, ende dat soodanigen gebreck geduerende des menschen leven dient verwonnen ende verbetert. Luc. 16. v. 19. Wanneer de rijcke man Lazarus sagh in Abrahams schoot, seyde hy vader Abraham ontfermt u mijnder, ende sent Lazarum, dat hy het uytterste zijns vingers in 't water doope ende verkoele mijn tonge, want ick lijde smerte in dese vlamme, maer Abraham antwoordde, kind gedenckt dat ghy uw goet ontfangen hebt in uw leven, ende Lazarus desgelijcks het quade: ende nu wort hy getroost, ende ghy lijt smerte. De giericheyt voorwaer dat is een herteplaege, Vermitse brant verweckt oock in een koude maege: Want schoon een gierigh mensch bekomt een rijcken schat, Hoe groot sijn rijckdom is, hy wort des nimmer sat.
[pagina 739]
Schoon dat hy veel bekomt, hy sal nogh meer begeeren, Want hy en weet dat vier niet van hem af te weeren: En dickmael is zijn brant soo uyttermaten groot, Dat hy geen koelte vint oock na de koude doot. Ey, siet den rijcken man noch desen brant gevoelen, Als hy wat vochts begeert om hem te mogen koelen: Maer siet, dat kleyn versoeck dat wort hem afgeseyt, Mits hy dien heeten dorst niet af en heeft geleyt, En dat te rechter tijt. Oock schoon hy was gebeden, Hy voedt het monster aen oock tegen alle reden; Hy sloot, elendigh mensch! sijn hart en ingewandt, En dat 's de rechte gront dat hy gedurigh brandt. Wel is'er nu een mensch genegen wegh te jagen Een brant, die na de doot de ziele plagh te knagen, Die ga hier anders toe, en schieke sijn gemoet, Dat hy tot sijn bederf dit monster niet en voet. Siet, als'er vierigh zeer ontstaet in onse leden, En dat de vuyle puyst niet op en wordt gesneden, Soo brantse des te meer; maer geefse open lucht, Soo wordt de felle pijn gedreven op de vlucht. De geltsucht die een mensch van binnen komt te voelen, Die moet een open hant te rechter tijt verkoelen; En soo dat naer den eysch ten vollen wordt betracht, Daer is geen twijfel aen, de pijne wordt versacht. Die puyst, dit vierigh vier, die noem ick heete qualen, Die in een gierigh hert gedurigh ommedwalen: Die dienen uyt den geest als tijdigh weggejaeght, Of anders staet de ziel hier na te sijn geplaeght.
Raet by den propheet daniël gegeven aen den koninck van babel, om godt te versoenen, door genade te bewijsen aen de ellendigen Daniel 1. v 27 Doe sprack Daniel tot den Koninck O koninck! laet mijnen raet u behagen, ende breeckt uwe sonden af door geregtighheyt, ende uwe ongereghtighheyt door genade te bewijsen aen de ellendigen, of'er verlenginge van uwe vrede moghte wesen Als Babels machtigh vorst veel groote koninckrijcken Met kracht gedwongen had voor hem te moeten strijcken, En dat noch bovendien het schoon Jerusalem Lagh met den tempel selfs gebogen onder hem: Soo wierd die groote prins in hooghmoet soo verheven, Dat hy den hoogsten Godt geen eere wist te geven, Hem quam een vreemde droom gesegen uyt de lucht, Daer over dese vorst ten hoogsten was beducht: Maer waer dit hene wou, en konde niemant seggen, Siet, Daniel alleen die wist het uyt te leggen; Want hy, van Godt verlicht, kon in het duyster sien, En braght'et aen den dagh al wat'er sou geschiên Godt, om in desen mensch den hooghmoet af te breecken, Wou dat hy van sijn troon en kroon sou sijn versteeken: Ja, dat hy als een beest sou wijden in het groen, Tot hy den hooghsten Godt sou eer en hulde doen. De wijse Daniel, in soo verboste saecken, Die wijst den koninck aen wat hy behoort te maecken; Hy doet hem dit gespreck, en met een vollen mont, Ontdeckt hy aen den prins wat hem te plegen stont: ‘O vorst! indienje wilt ontgaen gedreyghde plaegen, Soo laet u mijn gespreck en desen raet behaegen: En doet geen onrecht meer, gelijck ghy hebt gedaen, Maer wilt na desen tijt op beter wegen gaen. En op dat Godes Geest hem uwer moght erbermen, Weest goet voor al het lant en gunstigh aen den armen: Biedt aen 't noodruftigh volck een milt en open hant, Van daer komt menighmael een zegen op het lant. Siet, wat een wonder dingh! de koninck wordt geslagen Met vreemde dwepery en dulle zinnevlagen; Soo dat hy metter daet van yeder wort veracht, En van sijn troon geset, en in het velt gebracht: Daer ginck hy als een beest in vreemde bossen dwalen, En moest, gelijck een os, van daer sijn voetsel halen: Dies at hy anders niet als kruyt en enckel gras, Tot hem de goede Godt van zijne quael genas. Toen mocht hy wederom ontrent de menschen komen, En wort by al het volck als koninck aengenomen: Men gaf hem wederom zijn aengenomen kroon, En sat weêr op een nieuw op sijn verheven troon. Siet, by den goeden raet die hem was voorgeschreven, En by de goede leer, door Daniël gegeven, Wort oock het schamel volck den koninck aengebrocht, Om nevens 't ander werck by hem te zijn bedocht. Siet, uyt dit vremt geval dient yeder een te leeren, Hoe Godts verheven hant is vaerdigh af te keeren: Want als men wordt besocht met druck of sware straf, Laet Godt dus menighmael van groote plagen af. Denckt, in een rou gewoel van soo veel oorloghsaecken, Hoe dat'et over al de groote legers maecken: Hoe menigh schellemstuck wort hier en daer gedaen, Die al voor Godes oogh ontdeckt en open staen. Om al dit sondigh werck aen Godt te doen vergeten, En schijnt hier Daniel geen beter raet te weten, Als voortaen wel te doen, en staegh door aelemis Te troosten treurigh volck, dat schrael en bijster is. Hier aen meynt Daniel soo veel te zijn gelegen, Dat hier door wordt verweckt des Heeren goeden zegen. Onthoudt dit, waerde ziel! en sijt'er door vermaent, Dat even dese plight den wegh ten Hemel baent.
Onder schijn van besorght te zijn voor den armen sijn eygen voordeel te soecken, gansch hatelijck by Godt. Johan 2 v 3 en Marci. 14 v. 3. Ende als Jesus te Bethamen aen tafel zat, quam een vrouwe ende goot op zijn hooft een hostelijcke Nardus salve. Daer op seyde Judas Iscariot, die hem soude verraden waerom en is dese salve met verkocht voor drie hondert penningen ende den armen gegeven? ende dit seyde hy niet om dat hy besorght was voor den armen, maer om dat hy een dief was. Als Jesus waerdigh hooft met Nardus was begoten, En dat door al het huys een soeten reuck ontstont, Soo heeft de goede daet aen Judas gantsch verdroten,
[pagina 740]
Dies roerd' hy overluyt sijn onbeleefde mondt. Hy was juyst om dit werck genegen om te kijven, Vergramt op dese vrou om dat'er was geschiet; Hy sprack met stuur gelaet: wat magh het wijf bedrijven, Dat sy dit dierbaer nat soo los daer henen giet? Ey let, waer 't vrouwen breyn en vreemde sinnen loopen, Sy doet een quistigh werck oock sonder iemants raet; Men kan het rieckent vocht vry dier genoegh verkoopen, En veel nootdruftigh volck kan hier door zijn gebaet. Maer Christus, die den aert van Judas had doorkeecken, En oock ten vollen wist wat geest den lincker dreef; Vingh aen met vollen mont de vrouwe voor te spreecken, Soo datse voor het volck en Godt onschuldigh bleef: De vrouw heeft welgedaen, seyt Christus t' haren halven, Want sy heeft tot het graf mijn lichaem toebereyt; En daerom heeftse my op heden willen salven, En siet, in dese reuck word ick haest neêrgeleyt. Siet, Judas had de beurs, die was hem aenbevolen, Om voor het huys te doen al wat dat hem betaemt: Maer siet, de slimme gast die had er uyt gestolen, En wort daerom een dief in Godes woort genaemt. Al wat hier Judas sprack ten goede van den armen, En was maer enckel schijn, en geensins ware daet: Sijn hert wordt niet ontset voor schamel lieden kermen, Al wat hem gaende maeckt en is maer eygen baet. Wel, die sijn milde gunst wil aen sijn naesten plegen, Die let op Godes lof, en niet op 's werelts eer: Want soo sijn grilligh hart tot eersucht is genegen, Soo vint hy geenen loon by Godt den opperheer. Maer wilj' een leêgen buyck of grage monden asen, Of anders gunste doen ontrent bedroefde liên: En laet geen trommel slaen, oock geen trompetten blasen, Want sonder groot gewoel soo sal dit best gediên. Voor Godt vernedert zijn in ootmoet door gebeden, Kan in een stil vertreck ten vollen wel geschiên; En eenigh goet te doen aen Christi waere leden, Dat is Godt aengenaem, al wort'et niet gesien. Maer 't slimste noch van al dat hier in kon geschieden, Was Judas vals beleyt door zijn vermomden sin: Hy sprack, gelijck het scheen, voor naugesette lieden, Maer sijn gansch oogemerck dat liep op vuyl gewin. Ey let, ghy lieve ziel, uyt dat hier is geschreven Hoe weynigh Godes soon van gelt en rijckdom houdt: De slimste van den hoop heeft hy de beurs gegeven, Die was dien vuylen boef ten vollen toebetrout. Het zilver en het gout heeft Godt haer plaets gegeven In 't onderaertsche rijck, gansch verre van den dagh: Maer 't is in onsen tijt soo wonder hoogh verheven, Soo dat'et hedendaeghs ten hemel rijcken magh. Ach! waerom gaet het volck uyt diepe kuylen halen, Dat buyten 's menschen rijck by Godt is neêrgeleyt? Mijn ziel vergaept u niet aen alle dees metalen, Waer door man, vrouw, en maeght met selden wort verleyt. Wat sal ick tot besluyt van desen handel schrijven? Siet, als ick daer op denck, soo stae ick als verbaest, Wat sal een gierigh mensch door geltsucht niet bedrijven? Het blijckt dat menigh breyn van dese koortse raest. Wie Christum heeft gevolght, hoe ver hy mochte reysen, Die hadde noyt gebreck oock van het minste dingh: Op voor-raet op den wegh en had hy niet te peysen, Hy was van all's voorsien al waer hy hene gingh. Wat vingh dan Judas aen zijn meester te verraden, Gelijck hy heeft gedaen met voorbedachten zin? Gewis een helsche geest die heeft het hem geraden, Want wat hy oyt bestont dat was om vuyl gewin. En, dat het slimste was, noyt heeft hy voorgenomen Te gaen tot zijnen Godt, dat had hem best gepast: Maer tot een recht berouw en is hy noyt gekomen, Hy nam, vernickert wicht, zijn toevlucht tot de bast. O Godt! soo ghy de mensch in zonden laet volherden, Wat sal hy, nietigh wicht! wat sal hy niet bestaen! Wat sal, almachtigh Godt! wat sal van hem gewerden! Hy sal naer 't eeuwigh vier met groote passen gaen. Ick bid u, geeft het gelt niet meer soo groote krachten, Gelijck het heeft gehad tot heden op den dagh, Maer stort uw milden geest tot binnen ons gedachten, Op dat een schamel mensch daer van genieten magh!
Hope van toekomende dient tot opweckinge van miltheyt van aelmoessen. My dunckt dat ick hier sie den grooten Alexander, Die als hy rechten wou zijn zegenrijcke stander, Om soo een machtigh heyr te brengen op de baen, Dat hem geen koninckrijck sou tegen mogen staen; Soo gingh hy even toen sijn hals- en hooftjuweelen, En al zijn machtigh goet door al de legers deelen; Soo dat'et aen het heyr en oock sijn vrienden scheen, Dat door te milde gunst sijn groote macht verdween. Hier op quam seecker man van sijn vertrouwdste vrienden, Die hem toen in den raet en in het leger dienden, Die seyde: ‘machtigh vorst, uw gunst is al te groot, Ey segh, wat houje toch voor ons en uwen noot? 't Is u genoegh bekent wat groote legers hoeven, En als ghy niet en hadt dat sou ons gantsch bedroeven: Ghy weet door mild te zijn betaelt'er niemant schult: Ey let, wat ghy voor ons en u behouden sult.’ De vorst hier tegen aen: ‘ey, laet uw vreese wijcken, Ick sie een open deur tot vreemde koninckrijcken: Mijn hoop, geminde vrient, is my soo hoogen schat, Als of ick in mijn hant de gantsche werelt had. Siet, als ick eenigh lant sal hebben ingenomen, Dan sie ick even nu hoe duysent menschen komen, En brengen aen het heyr een grooten overvloet, Al wat men voor de noot of anders hebben moet.
[pagina 741]
Och, of het Christenvolck, met soo bespraeckte monden, Op soo een vaste hoop, den Heere spreecken konden, Als zy voor schamel volck haer beursen open doen, En naeckte leden kleên en leêge buycken voên! Och, ofse dan haer siel, en al haer nagedachten, Eens stelden op het heyl dat sy hier namaels wachten! Dat is een hooger werck, als dat de Griecksche vorst Geduerigh overwoegh in zijn verheven borst. Ecclesiast 14 v. 14. Vergeet den armen met als ghy eenen vrolijcken dagh hebt, soo sal u de vreughde toekomen die ghy begeerende zijt
Aelmoessen vergeleecken by verscheyde manieren van koren zaeyen gelijck hier nader te sien is Spreuc Sal Cap. II. v. 26 Wie koren inhout, die vloecken de lieden daer en tegen zegen komt over die gene die 't verkoopt. Die voor nootdruftigh volck is broot gewoon te breecken, Wort met een ackerman te rechte vergeleecken, Meer als op eene wijs. Dunckt u dat vreemt geseyt? Soo dient'et, naer my dunckt, wat naerder uytgeleyt. Siet, als een vilsen boer, genegen om te sparen, Neemt voor en stelt'et vast sijn koren te bewaren, Hout al de solders toe, en sluyt het edel graen; Ey, let hoe dese mensch het sluyten sal vergaen: De bouw-kunst schijnt den man geheel te sijn vergeten, Want voor hem sal de muys het beste koren eten; En komt'er vocht ontrent, zijn gansche wasdom schiet, Dies wort de solder groen en anders blijft'er niet. Als dan den ooghst genaeckt, en dat de naeste buren Sijn dapper in de weer en vullen gantsche schuren, Dan vint de spaerder niet, als slechts een kale gront, En niet een eenigh graen ten dienste van den mont. O, als den grooten oogst van alle 's werelts volcken Sal worden afgemaeyt, hier boven in de wolcken, Is dan uw solder leêgh, uw schuren sonder graen, Soo sal 't aen die het raeckt voor eeuwigh qualick gaen. Treet hier wat dieper in: wilt ghy veel korens maeyen, Soo moetje niet alleen en hier en ginder zaeyen: Uw saet dient uytgestroyt, en dat aen alle kant, Want daer geen saet en valt, daer blijft onvruchtbaer lant Daer kan geen ander kruyt als mos en distels groeyen, Dies kan het nimmermeer van koren overvloeyen: Een acker wel besaeyt en naer den eysch geploeght, Is, die met schoon gewas den lantman vergenoeght Siet, die na 't aertsche dal verwacht een beter leven, Moet openhartigh zijn en milde leeren geven: 't Is vast, dat onse Godt een gunstigh hart bemint, Gelijck men in de Schrift op hondert plaetsen vint. Onthout dit, lieve ziel, en leert vry milde deelen, Dat sal u beter sijn als hant- en hooft-juweelen: Daer hoeft geen ciersel meer aen dit bouvalligh lijf, Hebt oock geen kost te doen ontrent een prachtigh wijf Men hoeft ontrent mijn lijf geen wapens op te rechten, Dat laet ick helden doen die voor de landen vechten: Ick wil geen opgepronckt, geen rijck of machtigh graf, De kuyl is my genoegh die ick mijn vrouwe gaf. Godt lof! ick ben ontlast van diergelijcke lusten, Het sal my vreughde zijn by haer te mogen rusten, Tot Godt het nietigh stof en gantsch het aertsche dal, Door sijn geduchte macht, geheel vernieuwen sal. In huys-raet, lieve ziel, wilt geen meer gelt besteden, Gebruyckt uw vorigh tuygh en hout u soo te vreden, En wort niet ongesint al wort'et bijster out: Waer toe naukeurigh zijn hier in dit sondigh wout? Wat voort uw kinders raeckt: laet die naer reden leven, En tot een stil versoeck haer sinnen overgeven; Maer prent my dese les wel vast in uw gemoet: 't Is oock de kinders nut wat hier de vader doet. En wie en vint'et niet in menigh boeck geschreven, Dat meest de lust bestaet in middelmatigh leven? Men siet, dat groote storm en felle donder slaet, Al wat'er prachtigh is en hoogh verheven staet. Siet, als een schamel mensch van ons iet heeft genoten, Soo heeft'et menighmael den gever eerst verdroten, Om dat hy heeft gemeent, dat soo een schamel man Hem nu of nimmermeer iet weder geven kan. Maer dit en moet geen mensch sijn leven oyt verdrieten, Men sal te sijner tijt de vrucht daer van genieten, Te weten, als de mensch, na weynigh vremt geval, Ten lesten voor den Heer in vreught verschijnen sal.
De heere christus seyde tot de vrouwe die sijne voeten gesalet hadde uwe sonden zijn u vergeven, gaet henen in vrede Ende siet een vrouwe, welcke een sondaresse was, als zy vernomen hadde dat hy in des Phariseen huys aen tafel sat, braght zy een glas met zalve, ende van achter sijne voeten staende, begost weenende zijn voeten nat te maken met hare tranen, ende zy droogdese met den hayre haers hooft, ende kuste sijne voeten, ende zalfdese met de zalve, ende hy seyde tot haer uwe sonden zijn u vergeven. Als seecker jonge vrou den Heere quam begroeten, En goot welrieckent nat ontrent zijn reyne voeten, Doen wierd tot haer geseyt: vriendinne, weest verblijt! Godt schelt van heden af uw groote sonden quijt. Ick wil oock dit geval hier onder nedersetten, Ick bid u, lieve vrient, hier op te willen letten, Al is 't van ouden tijt, des echter niet-te-min, Daer steeckt, naer mijn begrijp, een goede leeringh in. Maer iemant sal misschien hier over komen vragen, Hoe dit te passe komt in dese laetste dagen? Dit sal haer vrage zijn, maer 't heeft geen vaste gront, Noch naer de oude wet, noch naer het nieuw verbont. Siet, Christus is geweest, maer is van hier gescheyden, Op dat hy voor zijn volck een plaetse sou bereyden; Van hem en is voortaen hier niet een eenigh lit, Vermits hy boven ons en in den Hemel zit. Dit is de waerheyt selfs, maer op den dagh van heden Zijn hier noch in het lant veel Christi swacke leden.
[pagina 742]
Ghy seght my wederom: hoe kan men dit verstaen? Wel vrient, tot uw bericht, ick wil hier klaerder gaen: Een litmaet van den Heer noem ick een rechten armen, Die dient by ons verhoort in sijn verdrietigh kermen: En wie aen soo een mensch en troost en gunste biedt. Dat rekent Christus selfs als waer het hem geschiedt. Soo wort het dan geseyt, en dat met goede reden, Dat noch zijn onder ons veel Christi swacke leden: En siet, de rechte zalf die hier oyt dienen magh, Is, als men gunste biedt en troost aen haer geklagh.
Dat wanneer ons iets goets naer lichaem of ziele overkomt, men alsdan den armen behoort gedachtigh te wesen, gelijck alhier by de joden gedaen is. Esther 9. v. 22. Ende doe de Joden tot ruste gekomen waren van hare vyanden, ende de maent die hen verandert was van droeffenisse in blijtschap, ende van rouwe in eenen vrolijcken dagh, doen seyden zy dat zy dezelve dagen maken souden tot dagen der maeltijden, ende der vreughde, ende der sendinge van deelen aen malkanderen, ende gaven aen den armen. Wanneer'er eenigh heyl is iemant toegekomen, Het dient van onse Godt met ootmoet aengenomen: Al wat men goets ontvangt, het komt uyt zijn beleyt, Dies dient hem staege lof en danck te zijn geseyt. Mijn ziel, als eenigh goet is my of u verkregen, Het daelt ons altemael uyt Godes milden zegen: Ghy, toont dan wat voor gunst ghy uwen naesten draeght, Want 't is een offerwerck dat Gode wel behaeght. Soo gingh het Joodsche volck den grooten schepper dancken, Wanneer het was verlost van Hamans snoode rancken; Een wees, een weduwvrou, een onderdruckte man, Die hadd'er soete smaeck en recht gevoelen van. Uw leven, waerde ziel! is nu gansch hoogh gekomen, Des dient by ons bedacht en waer te zijn genomen, Hoe wonderbaren gunst dat Godt ons heeft getoont, En hoe hy over al ons sonden heeft verschoont. Godt heeft u eens gestelt in hoogh verheven staten, En ghy hebt ongekreuckt die eere konnen laten; Dat menigh ander mensch niet wel en is geluckt, Want die sijn uyt haer eer met schande wegh geruckt. Ghy kont voortaen den staet geen dienste meer bewijsen; Wat kunje beter doen als Godt alleen te prijsen? Ghy kunt dan, lieve ziel, ghy kunt niet beter doen, Als naeckte leden kleên en leêge buycken voên. Godt heeft op uw bedrijf zijn zegen laten vloeyen; Ey, laet nu uw gemoet van rechte liefde gloeyen: Daer toe is nu uw dienst en anders niet bequaem; Wel, stelt dan in het werck dat Godt is aengenaem.
Op 't selve. Het was een blijde tijt en van een lustigh wesen, Als door gansch Israël de schepper wiert gepresen: Vermits dat Godes arck ter plaetse wierd gebracht, Die David even toen bequaem en dienstigh acht. De vorst, die aen het volck toen gunste wou bewijsen, Liet dat ontallick heyr gelijck een koninck spijsen; En op dat yder een moght bly en lustigh zijn, Vereert hy al den hoop met dranck van hupschen wijn. Die wort toen yder een in volle maet geschonken, Oock die in langen tijt geen wijn en had gedroncken; Een die te rechter tijt een droevigh mensch verheught, Geeft aen sijn eygen selfs en aen sijn naesten vreught. Ick segge, tot besluyt, wilt dese leer onthouwen, 't En sal u, lieve ziel, uw leven niet berouwen: Denckt op nootdruftigh volck en op een schamel mensch, Als Godt in eenigh deel verleent uws herten wensch. Siet I Corint. 16 v. 2.3.
Is gierighheyt een wortel van gebreecken, soo moet miltheyt een wortel van deughden zijn. Hagai 1. v. 19. Ghy siet omme naer vele, doch ghy bekomt weynigh, ende als ghy het in huys gebracht hebt, soo blase ick daer in waerom dat? spreeckt de Heere der Heyrscharen? om mijns huys wille dat woest is, ende dat ghy loopt elck voor zijn eygen huys, daerom onthouden haer de hemelen dat'er geen dan en is, ende het land onthout zijne vruchten. De gierighheyt die is, dus hoor ick Paulus spreecken, De gierighheyt die is een wortel van gebreecken, Een oorspronck van bedrogh en alderhande quaet, Dat by het onwijs volck niet selden ommegaet. Men siet den meesten hoop, van 's avonts tot den morgen, Haer eygen saecke doen, haer eygen huys besorgen, En Godes Heyligh werck wort achter rugh gestelt; Dies siet men menighmael dat Godt de werelt quelt, Dat Godt de werelt straft, zoo dat geen soeten regen, Geen dauw, geen noodigh vocht van boven komt gesegen, Soo dat het vruchtbaer lant, hoe wel het wort gebout, Sijn vruchten niet en geeft, maer als gesloten houdt. Wel, wort de gierighheyt soo leelijck ons beschreven, Soo dient de mildigheyt het tegendeel gegeven, En dient daerom genaemt de wortel aller deught, Een oorspronck van geluck en van de waere vreught. Wanneer'er tegen een verscheyde dingen strijden, Het eene dient geroemt, het ander is te mijden: Dit wordt de jonckheyt selfs in scholen oock geleert, Soo dient dan by gevolgh een milden geest vereert.
Anders. Vide Erasm. in tract. de immensu Dei misericordia in fine Een seecker deftigh manGa naar voetnoot1) die heeft een boek geschreven, En in het licht gebracht en aen den tijd gegeven; Een boeck, dat ons vertoont met woorden van de kunst, Hoe groot dat aen den mensch is Godes milde gunst. Hier gaet sijn nette pen veel nutte dingen seggen, Hier gaet hy op het lest gewisse gronden leggen, Hoe dat een nietigh mensch dit heyl bereycken magh, En stelt dit gansch geheym als in een klaeren dagh. Ick wil hier, seyt de man, geen menschen overlasten Met wonder groot beslagh van bidden, treuren, vasten;
[pagina 743]
Onthoudt hier mijnen raet, die wijst een wisse baen, Waer door ghy sult tot Godt en in den Hemel gaen. Stelt vast in uw gemoet dat ghy u wilt erbermen, Als ghy een schamel mensch voor u sult hooren kermen, Als ghy een huysgesin sult vinden sonder broot, Als u een weduwvrou sal klagen haren noot. Vertroost een droevigh hert, en wilt de naeckte decken, Ghy sult des Heeren gunst tot in de siele trecken. Dit is Erasmus les, die hy ons Hollant geeft, Waer door ons nietigh lijf en oock de ziele leeft. Voeght hier dan vorder by den onbegrepen segen, Die ons door Godes gunst ten lesten is verkregen: Voorwaer een nutte leer en waerdigh datse leeft, Als die ons 't recht verstant, van waere mildheyt geeft. O Godt! uw grooten naem moet eeuwigh zijn gepresen, Voor 't onbegrepen heyl dat ghy ons hebt bewesen, Door uw geminden Soon; stort danck in ons gemoet, En geeft ons rechte smaeck van sijn vergoten bloet!
Dat het geven van aelmoessen, als aen den heere christus selfs gedaen, in Godts woordt wert opgenomen Matth 25 v. 40. Voorwaer, ick segge u, voor zoo veel ghy dit een van dese mijne minste broeders gedaen hebt, dat hebt ghy my gedaen Hoort, vrienden! sooje wilt veel naeckte lijven decken, En soeckt oock tot het werck uw zinnen op te wecken, Die hecht in sijn gemoet de gront van dit gedicht, Het sal hem dienstigh zijn tot aen het eeuwigh licht. Siet, alsser eenigh mensch een weldaet heeft ontfangen, Die is dan ongerust en krijght een groot verlangen, Hoe dat hy wederom aen soo een gunstigh man Zijn liefde, zijn behulp, sijn vriendschap toonen kan. Nu weet ick niet een mensch, die soo ons heeft verbonden, Of soo een maghtigh heyl tot ons heeft afgesonden, Als Godt, die milde bron, die alle dingen geeft, Waer door ons nietigh lijf en oock de ziele leeft. Voeght hier dan vorder by den onbegrepen zegen, Die ons door Godes gunst ten lesten is verkregen, Dat is Godts eygen soon, dat onbevleckte lam, Dat tot ons eeuwigh heyl hier in de werelt quam. Wel, is soo grooten heyl van Godt ons toegekomen, Soo spreeckt de reden selfs dat ons dient waergenomen, En dat met alle vlijt, ja met geheele kracht, Hoe dat een danckbaer hert tot Gode dient gebracht. Hoe kan'er eenigh mensch aen Godt sijn liefde toonen? Hoe kan die niet en heeft den grooten schepper loonen? Waer is soo grooten prins of soo verheven man, Die iet ten besten heeft dat Godt bevallen kan? Wat segje? lieve ziel! my dunckt ghy staet verslagen, Om iet te mogen doen dat Gode sal behaegen: Ey, staet een weynigh stil, ick wil u doen verstaen, Wat dat in dit geval ons dienstigh is gedaen: Daer is een seecker volck dat Godt ons heeft bevolen, Daer op zijn liefde brant gelijck als heete kolen, Dat heeft Godts eygen soon in sijne plaets gestelt, Gelijck zijn heyligh Woort ons over al vermelt. Wat seyt doch hier de Schrift, waer uyt dit is gesproten, Dat hier een seecker volck het leven heeft genoten? Is 't om den grooten lof van haer vermaerde deught, Dat haer is toegestaen een onbegrepen vreught? Is 't om dat dese schaer voor desen heeft gestreden, En voor het vaderlant veel ongemack geleden? Is 't om dat onder haer een grooten Rabbi was, Die eer hy immer sterf veel duysent boecken las? Is 't mits dat dese schaer veel dingen heeft geschreven, Die na des schrijvers dood noch lange sullen leven? Is 't mits het deftigh volck veel wetten heeft gemaeckt, En dat haer wijs bedrijf aen al de werelt smaeckt? Neen, neen, beminde ziel! de Schrift geeft ander reden: 't Is om het goet gedaen aen Christi ware leden, 't Is mits haer gunstigh oogh gedurigh stont gewent, Die Christus heeft verlicht en voor de zijne kent. Vraeght ghy wie dese zijn? Het sijn bedruckte menschen, Die niet tot haren troost als Godes zegen wenschen; Die Godes eygen volck, ja huysgenooten zijn, En dat in waere daet, en niet in losse schijn. Als ghy die lieden siet en haer bedroefde dagen, Schoon sy oock haren noot aen u niet komen klagen, Siet dan haer droeven staet met medelijden aen, Want wat'je dese doet, dat hebje Godt gedaen. Doet droeve lieden wel en dat op vaste reden, Want Christus houtse selfs als voor zijn eygen leden: En wat dit minste lit door uwe gunst geniet, Dat neemt ons Heylant aen als waer het hem geschiet. Siet, als'er eenigh mensch verreyst in vreemde landen, Indien hy vrienden eert gelijck als waerde panden, Die spreeckt dan tot sijn volck: doet wel aen desen vrient, Hy heeft in mijn bedrijf my dickmael wel gedient: En als ick wederom sal van de reyse keeren, Dan sal ick uwe gunst met meerder gunst vereeren; Want datje desen man of dienst of vrientschap doet, Of dat het my geschiet, ick hou het even goet. Indien een machtigh vorst u dit eens quam te seggen, Ghy soudt het voor gewis in uwen boesem leggen, En staegh indachtigh zijn wat dat'er dient gedaen, Om met die groote man in gunst te blijven staen. Ghy siet dan, lieve ziel, hoe veelderhande saken Ons tot een milden geest genegen konnen maken: Dies, als mijn sinnen gaen door soo een groot getal, Soo vind ick noch een plaets die treft ons boven al.
't Generale hier op slaende. Beginnende Matth. 25. tot het eynde van 't capittel. Ende als de Zone des menschen komen sal in sijne heerlijckheyt, ende alle de heylige engelen met hem, alsdan sal hy sitten op den troon sijner heerlijckheyt, ende alle volcken sullen voor hem vergaderen, ende hy salse van malkanderen scheyden gelijck een harder de schapen van de bocken scheydet, ende de schapen
[pagina 744]
sal hy tot sijn rechterhant setten, maer de bocken tot sijn linckerhant. Dan sal de koningh seggen tot die gene die tot sijn rechterhant zijn sullen: komt, ghy gezegende mijns vaders, besit ersselijck dat koninckrijcke dat u bereydt is van de grontlegginge der werelt. Ick ben hongerigh geweest, ende ghy hebt my gespijst, dorstigh ende ghy hebt my te drincken gegeven, een vremdelinck ende ghy hebt my geherberght, maeckt ende ghy hebt my gekleedt, ick ben kranck geweest ende ghy hebt my besocht, in de gevangenisse ende ghy zijt tot my gekomen. Dan sullen hem de rechtvaerdige antwoorden Heere, wanneer hebben wy u kranck, ofte alsoo gesien? Ende de Koninck antwoordende sal tot hen seggen, voorwaer segge ick u, soo vele als ghy eenen van desen mijnen mensten broederen gedaen hebt, dat hebt ghy my gedaen. - Siet in tegendeel des onbarmhertigen vervloeckinge. Siet, Christus, Godes Soon, sal komen in de wolcken, En dagen alle vleesch met schrickelijck geluyt; Want hy sal rechter zijn van ons en alle volcken, En spreecken over hen aldus het vonnis uyt: Komt hier, gezegent volck! mijn vaders waerdste panden, Die my eens decksel gaeft toen ick was sonder kleet, Ghy, die my hebt besocht toen ick lagh in de banden, En hebt my troost geweest in alderhande leet. Komt hier, besit het rijck daer toe ghy zijt gekoren, Eer ick den eersten gront des werelts had geleyt; Komt hier, besit het rijck daer toe ghy sijt geboren, En dat uyt enckel gunst voor u was toebereyt. Maer ghy, vervloeckten hoop! die my nooit wou erbermen, Schoon dat ick koude leet of ander hoogen noot; Die nooit en hebt gelet op mijn verdrietigh kermen, Al was ick sonder kleet en even sonder broot; t' Sa, flux naer t'eeuwigh vier, dat midden in der Hellen Voor u ontsteken is, en altijt branden sal: Daer sullen u gestaegh de boose geesten quellen, En dat sal voor u zijn een eeuwigh ongeval. Siet, veelderhande deught kan in den mensche wesen, En veelderhande goet kan by hem sijn gedaen; Maer recht weldadigh zijn wort over al gepresen, En daer op magh de ziel tot in den Hemel gaen. Veel quaets aen d'ander sy wort by den mensch bedreven, En veelderhande goet blijft by hem ongedaen; Ach! siet, om een gebreck mist hy het eeuwigh leven! Mits hy nootdruftigh volck niet by en heeft gestaen. Let dan, o lieve ziel! en weeght my dese reden, En blijft in dese plicht uw leven niet te kort, Maer sent tot uwen Godt gedurigh uw gebeden, Dat hy een milden geest in uwen boesem stort.
Anders. Siet hier, geminde ziel! een les voor alle volcken, Een vonnis, dat van Godt sal dalen uyt de wolcken, Daer in de rechter selfs met klare woorden seyt, Dat voor een milde ziel den Hemel is bereydt. Godt wil van heden af aen alle menschen toonen, Hoe hy te rechter tijt sal milde gevers loonen, En dat in tegendeel een wreck en vilsen aert, Tot enckel zielverdriet voor eeuwigh wort bewaert. Wel, is'er eenigh dingh in Godes woort te lesen, Dat altijt dient bedacht en overdacht te wesen, Soo is het dese plaets, die ghy hier boven siet: Ach! wat ick bidden magh, mijn siel, vergeetse niet! Siet, als een rechter selfs sijn reden komt te geven, Waer op, na rijp beraet, het vonnis wort geschreven, Dat is van groot gevolgh en schier gelijck een wet, Daer op, geminde ziel, ten nausten dient gelet.
Op 't selve. De gront van 't eeuwigh heyl en wort hier niet genomen, Om dat veel ongemack is iemant overkomen, Of dat hy om Godts kerck veel leets heeft uytgestaen, Of dat hy aen het lant veel diensten heeft gedaen; Of dat hy heeft gewaeckt oock wel geheele nachten, En niet als heyligh werck en droegh in sijn gedachten; Of dat hy heeft gevast en soberlijck geleeft, En in sijn gantsche tijt noyt vrouw beslapen heeft: Van al dat deftigh werck en wort hier niet geschreven, Ja, niet een woort gemelt ontrent het eeuwigh leven: Een goedertieren hert dat rechte liefde pleeght, Dat is het eenigh werck dat in het oordeel weeght. Of schoon dit seltsaem luydt, hoe kan dit sijn gebroken? De mont der waerheyt selfs die heeft het uytgesproken Wat naer het eeuwigh heyl en tot den Hemel leyt, En wie in tegendeel den Hemel word ontseyt. Als ick aen d'ander sy dit vonnis gae bemercken, Dan sie ick diep geheym in Godes wonderwercken; Ick sie met hertenleet en medelijden aen, Die aen de lincker hant van Godt den rechter staen Hen wort niet opgeleyt, dat sy, ongure menschen, Niet anders sijn geweest als dreck en vuyle pensen, Dat sy in quaet te doen, afkeerigh van de deught, En hadden geen vermaeck, als in onkuyssche vreught. En siet, het eeuwigh heyl en wort hun niet geweygert, Vermits haer prachtigh hooft, in hooghmoet opgesteygert, Heeft met de waere kerck en met den dienst gespot, En met een trotsigh hert verlaten haren Godt. Niet om dat haren geest, in lusten wegh gesoncken, Te weynig heeft gevast en al te veel gedroncken. Niet dat haer weligh hert, gedreven van de jeught, Gedurigh besigh was met al te lossen vreught. Hen wort niet opgeleyt dat sy de vrome quelden En menigh vreedsaem lant gestaegh in roere stelden, Dat sy, uyt broosen aert, gedurigh ongerust, Alleen in vuyl bejagh genoten boose lust. Niet, dat haer eerste tijt en al haer vorigh leven Niet als ongure lust en ontucht heeft bedreven; Niet, dat haer staegh bedrijf met hoeren ommegingh, En des onmachtigh was en dat in alle dingh. Van al dit vuyl bejagh en alderhande sonden En wort'er niet een woord in dit verhael gevonden.
[pagina 745]
Het blijckt dat aldermeest in desen handel weeght, Omdat haer gierigh hart noyt liefde heeft gepleeght.
Anders. Wel als u zonde quelt, en al uw sinnen schromen, Gaet dan tot uwen Godt en stelt dus uw gemoet; Leer hier waer uw vertreck en toevlucht dient genomen, Wat ghy uyt liefde geeft, is voor uw ziele goet.
Noch op 't selve. Wat Christus heeft verdient is vry meer toe te schrijven, Als al het sondigh werck dat iemant sal bedrijven: Gaet daer met alle kracht, daer komt ons zegen van, Want 't is de beste salf die wanhoop heelen kan Die tot den Heere gaet, aleer het is te spade, En uyt een recht berouw vertrouwt op sijn genade, Hoe seer hy is beswaert, het sal hem beter zijn, Want hy wort dan bevrijt van doot en helsche pijn Of dan de Duyvel raest en hart begint te bassen, Ghy hoeft op dit gespoock in 't minste niet te passen: Siet, die sijn leven recht en dat naer desen voet, Voedt heyl door al het lijf en troost in sijn gemoet
Anders. Siet, in het oordeel selfs daer staet te sijn gewesen, Wanneer het groot gebouw des werelds sal vergaen, Daer wort een gunstigh hart van Godes zoon gepresen, Als of Hem evenselfs de weldaet was gedaen. Ey, siet aen d'ander sy, al wie heeft nagelaten Sijn naesten goet te doen, die wordt van hem verjaeght: Haer onschult diese doen en magh haer geensins baten, Want door het eeuwigh vier soo worden sy geplaeght. Ick segh dan tot besluyt: wilt milde leeren geven, Dat sal oock als je sterft u op een nieuw doen leven; Dan sal uw schuldenaer, dat's Godes eygen Zoon, U brengen by de vreught en in sijns vaders troon. Almachtigh eeuwigh Godt! wat sal ick nu meer seggen? En is 't niet tijt en best mijn pen ter neêr te leggen? Ick weet niet meer te doen, mijn breyn heeft uytgemaelt: Is 't nu uw wil, o Heer! my uyt dit leven haelt.	voetnoot1) Metamorph. lib. 8, Fab. 7. voetnoot2) Jupiter en Mercurius. voetnoot1) Molineus. voetnoot2) Handelingen der Apostelen, Verantwoordinge Petri. cap. 11. voetnoot1) Vide Drex. Hypocrates in Aphor. voetnoot1) Aristoteles. voetnoot1) Seneca, de Benef. lib. 1. cap. 2 Benesiera in vulgus cum largiri intueris perdenda sunt multa, ut semel ponas bene. voetnoot1) d'Opofferinge van Isaac. voetnoot1) Erasmus.

Vorige Volgende

Gedachten op slapeloose nachten, waer inne de deught van herberghsaemheyt ende mededeylsaemheyt aen den nootdruftigen wijtluftigh wort vertoont, ende de vruchten der selver naer 't leven afgemaelt werden.

Aelmoessen vergeleecken by een bornput, en waerom.

Groote ongemacken veroorsaeckt door quaet onthael aen vreemdelingen gedaen.

Tweede exempel genomen op 't selve subiect uyt ovidius

Segeninge over die geenen die vreemdelingen wel hebben gedaen. Eerste exempel. Genomen uyt genes. cap. 18. Op de herberghsaemheyt van abraham:

Tweede exempel. Genomen uyt de handelingen der apostelen cap. 28.

Derde exempel.

't Oude verbont.

Nieuwe Testament.

Apocryphe boecken.

Dat het onsichtbaer geloove door milheyt van aelmoes geven ende andere goede wercken sichtbaer wort gemaeckt.

Dat by gelegentheyt van aelmoes geven, by een heyden gedaen, deselve eerst by de nieuwe christenkercke als broeders zijn aengenomen.

Dat de heere Christus selfs over hongerige lieden is bewogen geweest, ende daerom een sonderlingh wonderwerck heeft gedaen.

Dat de heere Christus zelfs door vrouwen is onderhouwen geweest, ende sulcx met aengenaemheyt by hem is ontfangen; ende wort by die occasie reden gegeven, waerom by godt soo veel armen niet worden geholpen.

Antwoort.

Op 't selve.

Nalatinge van 't besorgen van den armen zijn oorsaken van groote plagen.

Dat gevers van aelmoessen zijn voorbidders by God voor den gever.

Dat men altijt en voor al aengename saken, die van godt ons zijn toegesonden, behoort te kroonen met 't geven van aelmoessen.

Op 't selve.

Dat aelmoessen een Christen offerwerck is, in plaetse van het offerwerck der joden.

In wat koopmanschap het best is sijn gelt te besteden. Ende 't selve geduyt op 't geven van aelmoessen.

Dat onderstant te doen aen den armen over de menschen een helder licht doet opgaen.

Anders.

Dat gelt aen den armen besteedt als een voorspraecke is by den goeden Godt, en mitsdien kan geseyt worden te spreecken

Geldt aen den armen besteet aldersekerst aengeleyt

Dat men milde behoort te wesen in aelmoes geven, sonder te letten op kinderen, of andere erfgenaemen.

Dat het geven van aelmoessen bij Godt oock in het tijdelijck beloont wort

Dat men in geltquistinge aen den armen niet en kan worden beschuldight, maer wel in tegendeel van karighheyt.

Dat die ellendige menschen behulpsaem is, iets met Godt gemeen heeft.

Aenwijsinge om sijn gelt met de meeste winste ende op het sekerste aen te leggen.

Tegenwerp.

Antwoort.

Datter vrouwen gevonden sijn die sonder kennisse van haer mans nootdruftige lieden hebben by gestaen, en dat het selve in Godts woord niet en wort bevonden mispresen te zijn.

Tweede leer uyt Abigaël, Nabals wijf. Dat godt oock tijdelijck vergelt die weldadigh zijn aen de armen.

Derde exempel uit Abigael: Dat aelmoes geven wederstaet onse sonden ende oock 't gewelt onser vijanden

't Laetste exempel, vervattende 't geheele werck van Abigael.

Behulpsaemheyt aen den armen niet te doen met woorden, maer metter daet.

Dat aelmoessen in effecte uyt het onse niet gegeven worden, dewijle wy maer alleenlijck administrateurs ende dienaers van onse goederen zijn, ende mitsdien ons de goederen niet toe komen.

Godt in barmhertighheyt naer te volgen door weldoen aen den armen

De menschen gelijcken godt niet beter, als door weldoen aen nootdruftigen.

Hoe ende aen wie aelmoessen te geven.

Bedenckinge op het geven van waerdigen ende onwaerdigen

Wat ordre te houden in 't uytdeelen van aelmoesen, te weten, insonderheyt aen de huysgenooten des geloofs

Bedenckingen op den text van salomon ecclesiast. II. V I

Dat 't geven van aelmoessen de zonden uytwist als 't water 't vuur doet.

Aelmoessen te doen met lieffelijck gelaet.

Dat aelmoessen tydelijck dienen gegeven te worden, ende niet uytgestelt tot het uytterste van 's menschen leven.

Dat het geven van aelmoessen een krachtigh middel is om Godts barmhertighheyt over ons te verwecken.

Dat Godt ons door sijn eygen exempel tot mildadigheyt, versoeckt, seggende, weest barmhertigh gelijck oock uwe hemelsche vader barmhertig is.

Dat men in het maecken van sijn testament of uyterste wille, elck naer sijn gelegenheyt, den armen behoort gedachtig te wesen.

Onnodige onkosten af te schaffen, om behoeftige lieden onderstant te mogen doen.

Dat Godt in 't geven van aelmoessen der menschen goetwilligheyt, ende niet de grootheyt van de gaven gewoon is aen te sien, dat daer oock geringe luyden aelmoessen konnen geven die godt aengenaem zijn

Geen aelmoes te doen uyt onrechtvaerdigh goet maer 't selve aen den rechten eygenaer wederom te laeten toekomen.

Tweede leer. Dat men onrechtvaerdigh goet moet soecken aen de rechte eygenaers te doen wederkomen.

Recht ende christelijck gebruyck van den rijckdom.

Anders.

Anders.

Dat aelmoessen verlossen van de dood ende niet verarmen.

Dorcas van den dooden opgeweckt, vermits behulpsaemheyt gedaen aen den armen.

Giericheyt ende schaersheyt tegen den armen is als een hittige zieckte in de ziele, ende dat soodanigen gebreck geduerende des menschen leven dient verwonnen ende verbetert.

Raet by den propheet daniël gegeven aen den koninck van babel, om godt te versoenen, door genade te bewijsen aen de ellendigen

Onder schijn van besorght te zijn voor den armen sijn eygen voordeel te soecken, gansch hatelijck by Godt.

Hope van toekomende dient tot opweckinge van miltheyt van aelmoessen.

Aelmoessen vergeleecken by verscheyde manieren van koren zaeyen gelijck hier nader te sien is

De heere christus seyde tot de vrouwe die sijne voeten gesalet hadde uwe sonden zijn u vergeven, gaet henen in vrede

Dat wanneer ons iets goets naer lichaem of ziele overkomt, men alsdan den armen behoort gedachtigh te wesen, gelijck alhier by de joden gedaen is.

Op 't selve.

Is gierighheyt een wortel van gebreecken, soo moet miltheyt een wortel van deughden zijn.

Anders.

Dat het geven van aelmoessen, als aen den heere christus selfs gedaen, in Godts woordt wert opgenomen

't Generale hier op slaende.

Anders.

Op 't selve.

Anders.

Noch op 't selve.

Anders.

Gedachten op slapeloose nachten,
waer inne de deught van herberghsaemheyt ende mededeylsaemheyt aen den nootdruftigen wijtluftigh wort vertoont, ende de vruchten der selver naer 't leven afgemaelt werden.

Segeninge over die geenen die vreemdelingen wel hebben gedaen.
Eerste exempel.
Genomen uyt genes. cap. 18. Op de herberghsaemheyt van abraham:

Tweede exempel.
Genomen uyt de handelingen der apostelen cap. 28.

Tweede leer uyt Abigaël, Nabals wijf.
Dat godt oock tijdelijck vergelt die weldadigh zijn aen de armen.

Derde exempel uit Abigael:
Dat aelmoes geven wederstaet onse sonden ende oock 't gewelt onser vijanden

Tweede leer.
Dat men onrechtvaerdigh goet moet soecken aen de rechte eygenaers te doen wederkomen.