Alle de werken. Deel 2
(1862)–Jacob Cats–
Auteursrechtvrij
[pagina 219]
| |
Trou-geval sonder exempel, geschiet in Vranckrijck, in het jaer MDLIXGa naar voetnoot1).Ons schip heeft langh geseylt ontrent de groene kusten,
Daer staêgh de grage jeught, vervoert in minne-lusten,
Heeft bijster vremt geswiert, maer daer het echte bed
Ten lesten even-wel sijn woonplaets heeft geset.
Hier gaet'et anders toe, hier rijst een selsaem wesen,
Hier is een nieu geval, een wonder stuck te lesen,
Hier is een trou-verbont, maer sonder echten-bant,
En daer noyt jonge bruyt en boot haer rechterhant;
Daer by een echte wijf is overspel bedreven,
Schoon datse buyten smaet en eerbaer is gebleven;
Daer, om het eygen werck en om gelijcke daet,
Het wijf onschuldigh is, de man het leven laet;
Daer vruchten van het bed en echte kinders quamen,
Maer die sich even-wel van haren vader schamen.
Hier toe nu, Sangh-godin! want soo een vreemt geval
Kan lust en voordeel doen aen die het lesen sal.
Bereyt u, nieusgier volck, en wilt hier oiren bieden
Aen dat in ware daet Tholouse sagh geschieden.
De stadt is gansch verbaest van soo een vreemden slagh,
Als sy in haer bevangh den loosen handel sagh.
Garonne was beschaemt, en gingh sijn gulle stroomen
Bedecken onder 't lis en dicht-gewasse boomen,
Als hem de daet bewees al wat een listigh man,
Tot nadeel van de trou, te wege brengen kan.
Eer dat de jeught begon, en voor de rechte jaren,
Soo gingen onder een twee jonge lieden paren;
Doch kinders in der daet. Het is een wisse saeck:
Het ooft te vroegh gepluckt, dat heeft een wrangen smaeck.
Geen van de twee en weet den gront van echte wetten,
En daerom niet bequaem op haer beroep te letten.
Bertrande was een roos die noch geen knop ontsluit;
Want eerse vrijster was, soo is het kint de bruyt.
Sy was van al de jeught in hare stadt gepresen,
Vermits haer schoone verw en haer bevallick wesen.
Een vryer daer ontrent die biet haer echte trou,
En, ick en weet niet hoe, sy wert een echte vrou.
Sy leven onder een tot acht of negen jaren,
En noch en scheen de vrou geen kint te sullen baren,
Sy draeght of twijffelt niet, sy bleef gelijckse was,
Tot dat men aen den man den nestel-knoop genas.
Doen heeft terstont de vrou een jongen soon gekregen,
Die nam de vader aen, gelijck een hoogen segen:
Maer korts na desen tijt, om seker mis-verstant,
Soo scheyt hy van het wijf, en geeft hem uytet lant.
Hy gaet een langen wijl in vreemde Rijcken dwalen,
Hy vint sijn tijt-verdrijf in onbekende palen;
Hy gaet oock in den krijgh, en ick en weet niet waer,
Tot dat de gulde Son besluyt het achtste jaer.
Maer hem zijn op de reys veel dingen overkomen,
Die nut zijn aen-gemerckt en waer te zijn genomen.
Eerst, t'wijl hy d'oorlogh volght en 't rijck ten dienste staet,
Soo kreegh hy nevens hem een loosen mede-maet,
| |
[pagina 220]
| |
Een gast van vreemden aert, en vol geslepe streken,
Die eerstmael naderhant begonnen uyt te breken;
Die was staêgh by den man als hy in 't wilde liep,
Of als hy stille was, en in het leger sliep.
En, soo het veeltijts gaet, de rouwe krijghs-gesellen,
Die gaen haer gansch bedrijf sich onderlingh vertellen;
Doch Guerre boven al verhaelt hem menigh ding,
En wat'er in sijn huys en elders omme-gingh,
En wat hy menighmael bedreef voor vreemde kuren,
Dat hy met groot verdriet ten lesten moet besuren.
Let op uw spreken, vrient, en op uw gansch beleyt;
Want al wat iemant weet en dient hem niet geseyt!
Daer viel een groote slagh ontrent in dese tijden,
Vermits den Adelaer de Lely quam bestrijden,
Men vocht'er langen tijt met list en door gewelt,
Tot dat de Fransche macht ter aerden is gevelt.
En onder al het bloet op desen dagh vergoten,
Soo wert het rechter been den Joncker af-geschoten;
Die viel daer over doot, soo dat al wie hem sagh
Hielt desen voor gewis als sijnen lesten dagh.
Sijn krijghs-maet boven al, die prent in sijn gedachten
Dat hem niet als de doot oock heden stont te wachten;
Hy scheit stracx uyt het heyr, en kiest den rechten pat
Die hem in korten wees het grasigh Artigat;
Daer gaet de slimme gast met voor-bedachte sinnen,
Daer gaet hy met bedrogh een boeve-stuck beginnen,
Een stuck, een wonder stuck, vol onbekende list,
Daer van het Fransche Rijck te voren niet en wist.
Hy was in menigh deel, ten aensien van de leden,
Hy was in eenigh deel, ten aensien van de zeden,
Al vry wat seer gelijck met Guerre sijnen vrient,
Dat hem tot groot behulp in desen handel dient.
Hy komt dan tot het werck, hy gaet de kansse wagen,
En by de jonge vrou en by haer naeste magen;
Hy draeght hem by het volck, en in het openbaer,
Hy draeght hem over-al als of hy Guerre waer.
Hy brenght tot sijn bewijs soo veelderhande saken,
En kan soo grooten schijn ontrent de vrienden maken,
Dat hem het gansch geslacht en al het naeste bloet,
Of voor een lieven neef, of voor een swager groet.
Hy weet tot sijn bedrogh soo wonder veel te seggen,
En ick en weet niet wat Bertrande voor te leggen,
Van al dat over langh haer beyde was geschiet,
Dat hy in korten tijt sijn vollen wensch geniet.
Had sy de minste vleck, of boven of beneden,
Had sy een kleyne wrat, oock aen haer soetste leden,
Had sy 'k en weet niet wat, dat slechts een echte man,
En niemant buyten hem, met reden weten kan;
Hy kend'et altemael, hy wist'et haer te seggen,
En sy en niet een mensch en kond'et wederleggen;
Dit gaf hem eerst geloof, en namaels volle macht,
Om tot haer in te gaen te midden in der nacht.
Sy noemt hem echte man, soo doen oock alle menschen,
Die haer met vollen mont geluck en voordeel wenschen,
En toonen sich verblijt, dat sy, na langen rou,
Nu weder is onthaelt gelijck een echte vrou.
Het leet als geenen tijt, haer wort een kint geboren;
Maer hem wort stracx de gunst van sijnen oom verloren;
Daer rees een hart verschil, een onderlingen haet,
Die onder dese twee gedurigh hooger gaet.
Pansette wou bewijs en rekeningh erlangen,
Van dat uyt sijnen naem was by den oom ontfangen,
Van dat'er was besteet ontrent sijns vrouwen goet,
Terwijl hy buytens lants een lange reyse doet.
Hier op soo drongh hy aen als met geheele krachten,
Hy wil geen naeste bloet, hy wil geen maeghschap achten:
Maer Guerre wederom gingh halen aen den dagh,
Wat Thiel of schade doen, of hinder geven magh.
Wiens hooft van boter is die moet gedurigh schromen,
Die moet niet aen het vyer of voor den oven komen;
Want soo hy eens den kop ontrent de vlamme stelt,
Daer is geen twijffel aen, de weecke stoffe smelt.
Nu Guerre tijt te werck met al de gansche sinnen,
Om iet door slim beleyt op sijnen neef te winnen,
Hy soeckt, hy ondervraeght, hy let op alle dingh,
Hoe dat het heden gaet, en hoe het eertijts ging.
Ten lesten hoort hy iet van desen handel seggen,
Dat gaet hy met verstant ten naeusten overleggen,
En krijght, soo doende, stof, hem leet te konnen doen;
Wie maer een draet ontdeckt, die vint het ganse kloên.
Hy, naer een korten tijt, gaet vry wat harder spreken,
Hem dunckt hy weet genoegh om sijn verdriet te wreken;
Hy tast den lincker aen, hy valt hem op het lijf,
Hy seyt, dat hy misbruickt eens anders echte wijf.
Hy seyt, dat hy ter smuyck is in het huys gekomen,
En dat maer op den naem door valsheyt aengenomen,
Dat hy noyt Guerre was, maer wel Arnolde Thiel;
In 't korte, beelt hem af gelijck een rechte fiel.
Pansette, niet versaeght van soo een hart verwijten,
Stelt hem wel happigh aen om wederom te bijten,
Toont dat hy niet en vreest, ja niet een mensch en viert,
En dat het slim bedrogh is tegen hem verciert;
Dat Guerre maer en tracht hem van het stuck te leiden,
Vermits hy van den bucht niet af en soeckt te scheiden,
Dat Guerre meester was, als hy was buytens lants,
En geensins missen wil soo wel-gelegen kans:
Dat Guerre meest het goet had onder hem geslagen,
En dat hy daerom tracht hem uyt het lant te jagen;
Dat hy hem veel gewelts en smaetheyt heeft gedaen,
En hem al menighmael na 't leven heeft gestaen;
Dat hy dit heeft gepooght door veelderhande lagen,
Ja, schier hem op een tijt den kop heeft ingeslagen;
Dat staêgh een vinnigh mes was tegen hem gewet,
Maer dat sijn lieve vrou het onheyl heeft belet.
| |
[pagina 221]
| |
En nu het stout gewelt hem niet en wou gelucken,
Dat hy, door enckel list, hem neder soeckt te drucken;
Maer dat noch even-wel, na leet en ongeval,
De waerheyt op het lest haer openbaren sal.
Bertrande, door den oom (gelijck het scheen) bewogen,
Heeft mede van den man haer sinnen af-getogen;
Sy stelt haer klachten in en brenghtse voor de Wet,
En seyt, hoe dese gast misbruyckt haer echte bed.
De Rechter weeght het stuck, Pansette wort gevangen,
En daer op is het volck in wonder groot verlangen,
Wat uyt het vreemt geval en uyt het heet geschil,
Wat uyt het swaer gedingh ten lesten komen wil.
Pansette doet versoeck, dat al de naeste vrienden,
En wie dat eenigsins tot desen handel dienden,
Dat ja, Bertrande selfs sou komen voor den Raet,
Om recht te mogen sien waer op de sake staet.
Hy gaet dan wonder breet van al den handel spreken,
Op dat aen sijn bewijs geen dingh en sou ontbreken.
De Rechter vraeght hem af, van waer hy oorsprongh nam,
En wat van ouden tijt sijn ouders over-quam;
En wat hem eerst bewoogh, dat hy Bertrande vrijde,
En wie hem gunstigh was van sijn of haerder zijde;
En wie het stuck begon, en wie den handel sloot,
En wie hem eerst geluck met sijn geminde boot;
Wat jonckheyt alle daegh de bruyt quam onderhouden,
Wat maent, en jaer, en dagh, dat sy te samen trouden,
Wat kleet Bertrande droegh op haren bruylofs-dagh,
En wat men voor cieraet aen hare leden sagh;
Waer dat het echte volck, en waer de jeught vergaerde,
Wat Priester dat het was die hen te samen paerde,
Wie dat'er was genoot, wie niet ter feeft en quam,
En wie dat by de bruyt de naeste plaetse nam;
Oock wat'er is gebeurt terwijl de gasten aten,
Wat mommers in der nacht zijn aen den dans gelaten,
Wie dat de jonge bruyt tot in haer kamer bracht,
En wat'er omme-gingh bynaest den ganschen nacht.
Pansette, wat men vraeght, en toont hem niet verlegen,
Sijn antwoort is bereyt, oock eer de Rechters swegen,
Sijn tongh en hapert noit hoe strengh sijn aenspraeck was,
Het scheen dat hy 't verhael als uyt een boeckjen las.
Hy streckt hem vorder uyt, en gaet met een vertellen
Hoe sich de jonge vrou gingh in den huysraet stellen;
Hoe sy bywijlen keef, en hy niet stil en sweegh,
En hoese buyten hoop een jongen sone kreegh.
Hoe dat hy naderhant tot reysen wert genegen,
En wie hem was gemoet by-naest op alle wegen,
Wat dat hy met hem sprack, en waer hy heeft vernacht,
En hoe hy sijnen tijt heeft buyten om-gebracht.
Hoe dat hy krijghsman wert, in Koninghs dienst genomen,
En hoe hy voor het lest in Spaenjen is gekomen,
Wie dat hy op de reys als vrienden heeft gekent,
En waer dat naderhant de lieden zijn belent.
Dit seyt hy wonder net, met all' omstandigheden
Van plaets, en tijt, en volck, in 't kort in volle leden,
Ten eynd' het gansch geval mocht werden nagetaelt,
En dat het seker gingh wat by hem is verhaelt.
De Rechter, die het stuck soo deftigh hoort vertellen,
Vint goet de jonge vrou voor hem te laten stellen,
Om recht te mogen sien den gront van dit beleyt,
En wat de jonge vrou van desen handel seyt.
Bertrande die verschijnt. Men vraeght haer duysent saken,
Daer Thiel van had bestaen een langh verhael te maken,
En dus, en weder soo, gelijck den Rechter wil,
En tusschen hem en haer en is'er geen verschil.
Maer een dingh voeghts' 'er by: hoe datse negen jaren
Was wonder vreemt gestelt, en sonder oyt te baren,
En dat vermits haer man, door swarte kunst geraeckt,
Noyt in het echte bed haer leden had genaeckt,
Noyt recht ter hant en nam dat echte lieden plegen,
En daer de gulle jeught is bijster toe-genegen;
Soo dat haer yder riet te scheyden van den man,
Vermits hy in het bed geen schult betalen kan.
Maer datse lijcke-wel niet goet en had gevonden
Te wijcken van de trou, en hare vaste gronden;
Soo datse met gedult had alles uyt-gestaen,
En noyt geen dertel oogh had elders laten gaen.
Dat na de negen jaer, door middel van gebeden,
Haer man noch was gebracht tot sijn gesonde leden,
Dat sy doen swanger wert, en na den vollen tijt
Hem met een jongen soon ten vollen heeft verblijt.
Dat hy van stonden aen, na dat hy was genesen,
Liet door eens Priesters raet verscheyde missen lesen,
En at veel heyligh broot, soo datse naderhant
Aen hem en sijn onthael geen mangel oyt en vant.
Terstont na dit verhael men liet Bertrande buyten,
Men liet den loosen Thiel de kamer-deur ontsluyten,
En als hem wert gevraeght wat hier van is geschiet,
Verscheelt hy van de vrou in al den handel niet:
Hy deed' een ront verhael van negen quade jaren,
En dat hy sich bevont onmachtigh om te paren,
En waer hy troost versocht, en waer hy bate vont,
Juyst soo gelijck de vrou, en als uyt eenen mont.
Het stuck gaet harder aen. Men roept'er veel getuygen,
Die voor of tegen hem den Rechter konnen buygen;
Al wie des kennis heeft die wort'er toe-versocht,
En in het Hof geleyt, en voor den Raet gebrocht.
Men hoort op dit geval wel hondert vijftigh menschen,
Die niet als suyver recht, en geen bedrogh en wenschen,
Ten minsten na het scheen, want niemant wort beleyt
Als die van dat hy weet bequame reden seyt.
De veertigh spreken ront, en gaen als seker stellen,
Dat hy is Guerre selfs, een van haer met-gesellen,
Hun van sijn eerste jeught in volle daet bekent,
Het schijnt dat in haer breyn sijn wesen is geprent:
| |
[pagina 222]
| |
Maer noch een meerder hoop heeft even dier gesworen,
Dat hy is Thiel genaemt, en onder hen geboren;
Dat hy een langen tijt met hen heeft om-gegaen,
Soo datse wonder vast op haer gevoelen staen.
Doch sestigh op een ry die komen weder seggen,
(Hoewel sy al het stuck ten nausten overleggen)
Dat hun noch even-wel, tot heden op den dagh,
Niet klaer genoegh en blijckt wie dese wesen magh;
Dat hy nu Guerre schijnt, en dat in volle leden,
Maer dat van stonden aen sijn oogh en gansche reden
Naer Thiel geheelick swiert; en zijn daerom beswaert
Te seggen of hy wel of qualick is gepaert.
Ten lesten gaet de Wet de stucken over-lesen,
En Thiel die wert gedoemt ter doot geleyt te wesen;
Maer hy des niet-te-min beroept hem aen den Raet,
Soo dat al wederom het stuck in twijffel staet.
't Hof dat niet in der haest het vonnis soeckt te vellen,
Laet eerst de jonge vrou en Thiel te samen stellen
Te midden op de zael, en voeght'er Guerre by;
Siet daer in eenen hoop een vreemde kramery!
Pansette stont geset, en met een vrolick wesen,
Daer was geen anghstigh hert in sijn gesicht te lesen,
Hy toont een bly gelaet, hy toont een vry gemoet,
Gesetter als den oom, of als de vrouwe doet.
Al wat hem wort geverght daer weet hy van te spreken,
Hy blijft niet in het werck, niet in de woorden steken,
Maer antwoort met bescheyt. Betrande stont verset,
Of door het eerbaer root òf bleecken anghst belet.
Den Raet aensiet het volck, aenhoort haer felle klachten,
Maer blijst aen alle kant in diepe na-gedachten;
Het dunckt hun 't vremste stuck van al het gansche rijck,
Maer ver het meeste deel, dat geeft den boef gelijck.
Veel meynen, dat den oom, in desen boel geslopen,
Met list en slim beleyt sijn nicht had uytgesopen,
En dat hy, met gemack geselen in het riet,
Maeckt pijpjens voor hem self, en voor een ander niet.
Maer efter onbewust van al de diepe gronden,
Die sy noch langhs-om-meer in desen handel vonden,
En gaen tot haer beraet, of tot het vonnis niet,
Tot dat men in het stuck al vry wat klaerder siet.
Daer wort dan vast gestelt hier naerder op te letten,
En op het selsaem werck het gansche breyn te wetten,
Te dagen al het volck, dat Thiel en Guerre kent,
Om eenmael recht te sien waer dat het stuck belent.
Men laet een grooten hoop van alderhande lieden
Beschrijven in den Raet, en voor het Hof ontbieden;
Men hoort, men ondersoeckt, men vraeght en overleyt,
Maer 't is als enckel nacht al dat'er wort geseyt.
Hoe nau dat iemant spoort, de waerheyt is verloren,
Het stuck is sonder gront, en losser als te voren;
Soo dat de Rechter dubt in soo een vreemt geval,
Onseker meer als oyt wat hy gelooven sal.
Laet ons hier, mijn vernuft, het stuck gaen overwegen,
En stellen eens het werck gelijck het is gelegen,
Op dat een wacker oogh eens recht beschouwen magh
Hoe duyster, hoe bedwelmt, hoe diep de waerheit lagh.
Neemt acht wie datje zijt, wat dat'er kan geschieden!
Men vint hier viermael tien en vijf besette lieden,
Die spraken wonder ront, en, als met ééne stem,
Verdoemden Thiels bedrijf, en vielen tegen hem.
Sy gaven, soo het bleeck, hier van bequame reden,
Sy kenden desen gast, een langen tijt geleden,
Sy kenden Guerre selfs, oock van der jonckheyt aen,
Soo dat aen al haer doen geen twijffel is te slaen.
En onder dit getal soo wort'er een gevonden,
Die aen Pansette selfs door maeghschap is gebonden,
En desen hielt den Raet voor Guerre wonder goet;
Want wie beschuldight oyt sijn vrient of eygen bloet?
Een ander, langh gewent haer beyder schoen te maken,
Gaf oock met groten glimp oirkontschap deser saken,
Vermits dat hy verklaert dat Guerre groter schoet,
Als heden op den dagh de slimme lincker doet.
Daer waren boven dat noch drie verscheyde mannen,
Tot nadeel van den boef ten vollen in-gespannen,
Die seyden, dat hun Thiel, als hy quam van de reys,
Had met een vollen mont geopent sijn gepeys;
Dat hy doen had verklaert te hebben voor-genomen,
Door eenigh slim beleyt in desen boel te komen,
Dat Guerre was gequetst, en aen sijn doot geraeckt,
Na dat hy hem sijn erf te voren had gemaeckt.
Noch twee van dit geval die quamen openbaren,
Hoe seker jongh-gesel den krijgh had laten varen,
Die (mits hy sijnen wegh voorby Thoulouse nam,
En slechts daer op een sprongh en by gevalle quam)
Had wonder veel geseyt van sijn wijt-loopigh dwalen,
En hoe hy was verreyst tot in de Vlaemsche palen,
En hoe hy Guerre selfs voor desen had gekent,
En dat hy van den krijgh gansch deerlick is geschent;
En dat hem in den slagh een been is af-geschoten,
En t'wijl het ongeluck hem bijster heeft verdroten
(Mits hy een houten voet moet dragen aen het lijf),
Dat hy in Nederlant gingh soecken tijt-verdrijf.
Dat hy noch heden leeft, en weder staet te komen,
Schoon dat een slimme guit sijn plaets heeft ingenomen.
Al dit wort by den oom den Rechter voor-geleyt,
En wat hem vorder stijft en bleef niet ongeseyt.
Maer Thiel weet evenwel hier tegen veel te seggen:
Hy koomt in tegendeel getuygen overleggen
Tot veertigh in getal, soo vast in haer besluyt,
Dat schier het meeste volck voor hem het vonnis uyt.
Vier susters op een ry, die Guerre broeder hieten,
Die sagh men dat voor-eerst haer eygen oom verlieten,
Die seyden met bescheyt, en stelden voor gewis,
Dat hy, die wort beticht, haer eygen broeder is.
| |
[pagina 223]
| |
De gront by haer geleyt, de reden diese seggen,
Is vast, gelijck het schijnt, en niet te weder-leggen;
Sy wijsen voor den Raet niet weynigh teyckens aen,
Die groot en wichtigh zijn, en klaer voor oogen staen.
Sy toonen even-staêgh, dat in sijn gansche wesen
Het maeghschap is te sien, het kroos gelijck te lesen;
En schoon hy is verout door 't wassen van den baert,
Dat sich in hem vertoont de gront van haren aert.
Het scheen een vast bewijs, wanneer de susters spraken,
En 't bracht geen klein gewicht aen Thiels verboste saken;
Want daer en was geen mensch die van haer qualick sprack,
Soo dat aen haer geloof geen wettigh stuck ontbrack.
Noch quam'er voor het recht een deel van haer gebueren,
Die spraken op den oom, en al sijn loose kueren,
Die spraken voor den man, en voor sijn goede trou,
En voor het eerlick huys, en voor de jonge vrou.
Sy gaen, tot vaster gront, in volle daet getuygen,
Wie dat hy is geweest oock doen hy plagh te suygen,
Sy kennen op een draet wie dat hem heeft geteelt,
Als hebbend' onder een wel duysentmael gespeelt.
Daer zijnder onder hen, die voor de Wet verklaren,
Dat sy op Guerres feest als bruylofs-gasten waren,
En dat oock even doen, wanneer hy gingh te bed,
By hen op sijn gelaet ten naeusten is gelet:
Dat aen sijn rechterhant drie groote wratten stonden,
En dat in sijnen mont twee tanden zijn gevonden
Gewassen over-een; oock, dat hy nagels had
Niet rout, gelijck men plagh, maer rou en bijster plat;
Dat in sijn slineker oogh een pleck was aen te wijsen,
Daer als een druppel bloets scheen uyt te willen rijsen;
Dat midden op sijn hooft een kael gehuchte stont,
En dat men heden noch dit eygen teycken vont.
Veel seyden boven-dien, hoe op sijn weder-komen
(Eer hy tot Artigat sijn woon-plaets had genomen)
Hy menigh goet gesel by namen heeft gegroet,
Gelijck men in 't gemeen de beste vrienden doet:
En sooder eenigh mensch oyt twijffel scheen te maken,
Wie dat hy wesen mocht als hy hem quam genaken,
Dat hy van stonden aen daer op te voorschijn bracht
Yet, waer door al het stuck wert nader overdacht:
‘Hoe, seyd' hy, kenje niet die met u plagh te koten?
Die nevens u den bol soo dickmael heeft geschoten?
Die eens de swarte beeck wel geestigh over-spronck,
Maer op de tweede mael in diepen modder sonck?
Hoe! komt u niet te voor, hoe wy eens vrolick waren,
Als Floor en moye Thrijn te samen gingen paren?
Hoe Floor soo droncken was, dat hy den ganschen nacht
Aen Thrijntjen niet en quam, op Thrijntjen niet en dacht?
Of is u dan ontgaen, dat wy eens ginnen mommen,
En met een lossen kop een vrijsters huys beklommen?
En hoe ick wiert onthaelt by seker korsel wijf,
En kreegh een vuylen bras van boven op het lijf?’
Met soo een klaer verhael van diergelijcke saken,
Soo was 't dat hy terstont hem kenbaer wist te maken;
Want dien het was gebeurt al wat'er is verhaelt,
Die voelt dat sijn onthout in geenen deel en dwaelt.
Noch zijnder vier gelijck, die wonder net getuygen,
Dat Guerre maer en soeckt hier voordeel uyt te suygen,
Dat hy door slim bedrogh en voor-bedachten raet,
Dat hy met enckel list gedurigh omme-gaet:
Dat hy, wanneer sijn neef uyt Spaenjen was gekomen,
Hem, als sijn naeste bloet, heeft willigh aen-genomen,
En langen tijt bemint gelijck sijn eygen ziel,
Tot dat hy naderhant met hem in moeyten viel.
Dat hy noyt aen sijn neef en toond' een bitter wesen,
Als sedert dit verschil is onder hen geresen;
Dat schoon hy sich nu draeght gansch vinnigh in den schijn,
Hem dickmael heeft bekent sijn eygen bloet te zijn.
Pansette, soo het scheen, in alle dingh bedreven,
Doet met een stout gebaer den Rechter dickmael beven,
Hy brenght veel dingen by, die niemant weten kan
Als die een vrouwe kent gelijck een echte man.
Hy seyt wat tusschen hun al dickmael is gesproken,
Eer hem den nestel-bant ten lesten wert gebroken;
En hoe de vrou haer droegh, als hy den ganschen nacht
(Tot negen jaren langh) lagh by haer sonder kracht.
Wat sy, wat hy bedreef, wat sy te samen seyden,
Als sy by wijlen scheen van hem te willen scheyden.
In 't kort, hy wist'et al, tot aen het minste dingh,
Wat in het stille bed of elders omme-gingh.
Bertrande stont beschaemt, met tranen op de wangen,
Stont met een stillen mont, en gaf haer des gevangen;
En, schoonse niet en sprack, men sagh aen haer gelaet
Dat al wat Thiel verhaelt gewis en seker gaet.
Het gansch gesin bekent, dat hy, naeu t'huys gekomen,
Had na een seker kleet van stonden aen vernomen,
Een kleet alsoo geboort, en dus of soo bereyt,
In seker out buffet te voren weg-geleyt;
En dat men sijn gewaet, gemaeckt gelijck hy seyde,
En uyt het koffer treckt en voor sijn oogen leyde.
Dit al, gelijck hy sprack alsoo te zijn geschiet,
Was aen de meyt bekent, en sy onkent'et niet.
Maer onder dit verhael van soo verscheyde saken,
Dat Thiel op dit geval wel deftigh wist te maken,
Soo heeft hy noch een stuck Bertrande voorgestelt,
Waerom schier al het Hof voor hem het oordeel velt:
‘Hoort, seyt hy tot de vrou, wilt ghy uw recht beweren,
En met een vollen eet voor God den Schepper sweren,
Dat ghy my voor uw man of Guerre niet en hout,
En looghent in der daet aen my te zijn getrout;
Soo sta ick hier bereyt, ick segh het ander-werven,
Soo sta ick hier bereyt een wreeden doot te sterven;
Koom, hanght dit lichaem op, of doot'et met'et swaert,
Of breeckt het op een rat, ick ben de straffe waert.
| |
[pagina 224]
| |
Dit spreeck ick uyt de borst, en salder in volherden,
En ghy kont metter daet uw eygen Rechter werden;
Sweert maer, het is gedaen: maer sooje 't niet en doet,
Soo weet dit edel Hof wat my gebeuren moet.’
Bertrande stont verset en wou op sijn begeren
Geen eet ter werelt doen, oock hem niet laten sweren.
Dies roept hy wederom: ‘Hier komt'et aen den dagh,
Dat my de smaet geschiet alleen maer uyt ontsagh,
Dat sy door haren oom voor seker is gedwongen
Tot al dit loos bedrijf en dese vreemde sprongen.
Men neem' haer uyt sijn huys en uyt de slaverny,
Soo is sy van bedwangh, en ick van banden vry.’
Noch brenght hy lieden voort, die wijt en breet verklaren
Wat hun van dese vrou wel eer is wedervaren,
Hoe sy van haren oom geen twijffel oyt en sloegh,
Dat hy tot haren man een vinnigh herte droegh;
Dat hy haer had gedreight ten huysen uyt te drijven,
Ten ware sy verstont in dit gedingh te blijven;
En niemant, wie het was, en hoord' uyt haren mont,
Dat sy haer by den man niet wel gerust en vont.
Maer in het tegendeel, in acht geheele jaren,
Die na sijn lange reys nu al verstreken waren,
Had yder een gemerckt, dat sy hem dickmael prees,
En vrientschap over-al in volle daet bewees.
Siet, dus stont al het werck, dus is het stuck gelegen,
Dus gaen de lieden aen. De Rechter is genegen
Tot Thiel, en vry te meer ter eeren van de trou,
En van liet aerdigh kint, en van de jonge vrou.
Maer t'wijl de Rechter dubt in soo verwarde saken,
En sit in diep beraet om uyt den neer te raken;
Soo daelt'er uyt de lucht een overwacht geval,
Dat tot de gronden selfs het stuck ontdecken sal.
Juyst op den eygen tijt, dat hondert vreemde dingen
Verbaesden al het volck, en nog in twijffel hingen,
Soo komt de rechte man ten lesten aen den dagh,
Maer wonder vreemt gestelt, en anders als hy plagh:
Een stelte voor een been, die moet den lantser passen,
En hem was aen den mont een rouwen baert gewassen;
De krijgh, de lange reys, met ander ongemack,
Verteert de groene jeught, en maeckt de leden swack.
Hy van den oom bericht hoe al de saken stonden,
Heeft stracx met grooten ernst sich in het Hof gevonden;
Daer klaeght hy sijn verdriet te midden in den Raet,
En eyscht te zijn gehoort op dat'er omme-gaet.
't Hof heeft op sijn versoeck een vast besluyt genomen,
Hem op de versche daet voor hen te laten komen;
En meynt oock nut te zijn de vrienden altemael,
En wieder heeft getuyght, te dagen op de zael;
Te dagen even hem, die met sijn loose streken
Doet al de werelt deur van desen handel spreken;
Voor al Bertrande selfs, verselt met haren oom,
Om eens op vasten gront te raken uyt den droom.
Voor-eerst soo wort gehoort die nu was aen-gekomen,
Dien heeft het Hof met ernst en destigh voorgenomen;
Hem wort al voor-gestelt wat Thiel was af-gevraeght,
Daer in hy na den eysch sich niet te wel en draeght;
Hy antwoort eenigsins, en geeft oock goede reden,
Maer geensins als het dient, en niet in volle leden:
Want als men t'samen voeght wat d'een en d'ander seyt,
Soo vintmen dat de boef al vry wat breeder weyt.
Doch om in vollen eysch op al het stuck te letten,
Soo laet men Guerre selfs den boef voor oogen setten;
Dies staet een yder stil verruckt in dit geval,
En siet wat voor gebaer de lincker maken sal.
Met dat hy Guerre sagh, en hoort den Rechter spreken,
Begint hy meer als oyt in woorden uyt te breken:
Hy noemt hem boeveschuim, bedrieger, slimme guit,
En stort sijn vinnigh hert met groote brocken uyt;
Hy roept met stout gebaer: ‘Ick wil my laten hangen,
Soo ick niet met een woort den fiel en weet te vangen,
Soo hier niet stracx en blijckt en klaerlick wort getuyght,
Dat hy het al verciert en uyt de vingers suyght:
Dat hy, met gelt gekocht, aldus bestaet te liegen,
En, door sijn oom verleyt, den Rechter wil bedriegen;
Dat ja de lincker selfs, hoe slim hy wesen magh,
De waerheyt even nu sal brengen aen den dagh.’
Daer gingh Thiel aen het werck, en door verscheide vragen,
En van sijn eerste jeught, èn van sijn rijpe dagen,
En van sijn huysgesin, èn van sijn echte wijf,
Valt hy den goeden man geweldigh op het lijf.
Hy brenght daer in het spel soo veelderhande saken,
Dat Guerre stont en keeck, onseker wat te maken;
En schoon hy naderhant wat ruymer quam te gaen,
't Is niet gelijck als Thiel te voren had gedaen.
't Hof, niet te wel bewust waer heen dit wilde strecken,
Vint goet den slimmen gast van daer te doen vertrecken;
Hout Guerre binnens deurs, en vraeght hem daer alleen
Dat niet een levend mensch op aerden is gemeen;
Yet dat sijn wijf betreft, en dat'er was gesproken,
Als hy met haer alleen in 't bedde lagh gedoken;
Yet dat sijn kamer raeckt, of ander stil beleyt,
En dat noyt eerbaer man aen vreemde lieden seyt.
Hy antwoort als het dient, en 't wort terstont geschreven;
En stracx is wederom Pansette plaets gegeven,
Die, op het eygen werck ten nausten ondersocht,
Heeft mede klaer bescheyt ten vollen uyt-gerocht,
Soo wel als Guerre selfs, of wie het mochte raken;
Dies acht dit al het Hof voor wonder vreemde saken,
Vermits men uyt het werck, gelijck met oogen, siet,
Dat door een slim beleyt dit gansche stuck geschiet.
De vaders al gelijck, soo haest sy dit bemercken,
Ten vollen nu gesint de saken uyt te wercken,
Doen op dien eygen tijt de susters binnen staen,
Die voor den loosen boef soo bijster hevigh gaen;
| |
[pagina 225]
| |
 Sy laten boven dien sich op de zael vertoonen,
Al wie tot heden toe den lincker wou verschoonen;
Sy laten niet-te-min oock komen aen den dagh,
Al wie'er in het recht voor Guerre tuygen magh.
De susters, voor den Raet te samen in-getreden,
Gaen letten op den man en sijn geheele leden:
En naer een diep gepeys, maer op den eygen stont,
Soo komt een tranen-bat haer rollen op den mont.
Sy treden naerder toe, sy gingen hem omvangen,
En blijven met den arm hem aen de leden hangen;
En d'outste van de vier gingh spreken tusschen bey,
En bracht haer woorden uyt gebroken door geschrey:
‘O broeder! zijt gegroet; eylaes! wy zijn bedrogen,
Wy sien te deser uur, hoe dat ghy zijt belogen,
Wy sien nu metter daet, hoe veel uw wesen schilt
Van hem, die hier den naem van Guerre voeren wilt.
Hy heeft, door slim beleyt en ongewone kueren,
Misleyt ons dom verstant en al de naeste bueren;
Misleyt, gelijck het blijckt, bynaest de gansche stadt;
Want hy weet uw bedrijf, en ick en weet niet wat.
Ach! soo een slim bedrogh, en soo een selsaem liegen,
Sou oock de wijste selfs, en al het lant bedriegen.
Ey lieve, stelt het quaet tot onsen laste niet,
't Is enckel misverstant, al wat'er is geschiet!’
Eer dat de suster sweegh, en sloot haer droeve reden,
Soo quamen op een ry de swagers aen-getreden,
Soo quam meest al het volck en viel den lincker af,
Dat aen het selsaem stuck een ander wesen gaf.
Men sagh den rechten man in dit gewoel bewegen,
En daer quam siltigh nat hem uyt'et oogh gesegen;
Want t'wijl sijn naeste bloet hem om den halse viel,
Soo was hy gansch beroert tot aen sijn diepste ziel.
Maer als Bertrande selfs tot Guerre quam te naken,
Soo sagh men hem terstont sijn droeve tranen staken;
Hy weert de jonge vrou, hoewel sy deerlick siet,
Hy toont haer fier gelaet, en hy en kustse niet.
Sy knielt daer op de zael, met tranen overgoten,
En roept, dat uyt bedrogh de misslagh is gesproten;
Sy valt hem om den hals, sy kust hem menighmael,
Maer hy verstiet het wijf, en vry met harde tael:
‘Schoon, seyt hy, dat ick was gereyst in verre landen,
Het reysen even-wel en breeckt geen echte banden;
De trou die blijft geset, waer dat sich iemant vint,
Het is een vaste knoop die echte lieden bint.
Of sich dan hier een neef of broeder magh vergissen,
Of dat een verre nicht of suster koomt te missen,
Dat sie ick over 't hooft, en laet'et henen gaen,
Vermits het eenighsins in reden kan bestaen.
Maer dat een echte wijf sal haren man vergeten,
Waer heeft oyt menschen-kint sijn leven dat geweten?
't En is te geener tijt gevonden in der daet,
Van daer de sonne rijst tot daerse slapen gaet.
Ghy hebt mijn groene jeught, mijn eerste kracht genoten
En uyt ons echte bed daer is een kint gesproten:
| |
[pagina 226]
| |
Ick heb u langh onthaelt, gelijck mijn echte vrou,
En door soo menigh jaer versegelt in de trou;
Hoe, kander iemant vreemts tot uwe koets genaken?
Of kan men ongemerckt uwe teere leden raken?
Of was u mijn gebruyck of handel niet bekent,
Dat u een guyt bekruypt, en onsen leger schent?
Hoe dat het wesen magh, ghy hebt door licht gelooven,
Ghy hebt door los bedrijf uw eere laten rooven;
En 't is niet sonder gront, dat eenigh kriel gepeys
Hier onder heeft gespeelt ten dienste van het vleys.
Wie kan u dit bedrijf, wie kan het u vergeven?
Hoe sal een eerlick man met u in vrede leven?
Ach! waer een dertel wijf haer leger-trou besmet,
Daer is geen vreughde meer ontrent het echte bedt.’
Bertrande stont bedwelmt, en met verdriet bevangen,
Daer quam een tranen vloet haer rollen op de wangen,
Daer is geen adem meer die in haer boesem speelt,
Het schijnt dat sy verstijft, of wort een steenen beelt.
Doch na de bleecke schrick een weynigh is geweken,
Begon de bange vrou tot hem aldus te spreken:
‘God weet het, lieve man! die hert en nieren kent,
Dat ick noch suyver ben, al schijn ick u geschent.
God weet, dat noyt de lust tot vuyle dertelheden
Sich uyt en heeft gestreckt door mijn besette leden;
Al quam een ander man ontrent mijn echte bed,
Mijn ziel gelijckewel die vint haer onbesmet;
Het lijf is maer een romp. Geen quaet en wort bedreven,
Indien men tot het quaet geen wil en heeft gegeven:
Voorwaer in dese borst daer woont een rein gemoet,
't Is maer het hert alleen, dat boose rancken doet.
Ick heb soo langen tijt uw vrientschap moeten missen,
En waer ghy wesen mocht en konde niemant gissen;
Waer is'er eenigh mensch die my betuygen kan,
Dat ick oyt ben gesien ontrent een ander man?
Ick hebbe soo geleeft, ick hebbe my gedragen,
Dat niemant, wie het zy, van my en heeft te klagen;
Ick hebbe staêgh verlanght, en vry niet sonder pijn,
Dat ghy eens wederom by my sout mogen zijn.
En siet daer is een man ten lesten hier gekomen,
Die heeft, men weet niet hoe, uw vrienden in-genomen;
Wie oyt te voren was bewust van uwen aert,
Die riep het overluyt, dat ghy voor handen waert.
Hy wert tot my gebracht, uw oom quam hem geleyden,
Hy was mijn echte man, gelijck de lieden seyden:
En als hy naerder quam en dat ick hem bekeeck,
Soo vont ick menigh dingh, dat u in all's geleeck.
Ick sloegh niet slechts het oogh ontrent sijn kloecke leden,
Maer dat mijn hert bewoogh bestont in vaste reden;
Hy sprack met vollen mont van ons geheel bedrijf,
Tot aen het stil geheym van man en echte wijf,
Van ick en weet niet wat, van alle kamer-saken,
Die niemant is gewoon aen vreemde kont te maken:
Hy wist, door al het huys, waer 't een en 't ander stont,
En sprack gelijck bewust, en op een vasten gront:
Hy konde wat'er is en alle dingen noemen,
Gelijck de lieden doen die in haer eygen komen.
Hier ben ick, lieve man, ten lesten door verleyt,
En wie kan tegen-staen, dat al de werelt seyt?
Doch als ick naderhant my vont te zijn bedrogen,
Soo heb ick metter daet mijn sin van hem getogen:
Ick heb den man ontseyt gemeenschap in het bed,
Ick heb hem af-gekeurt, en uyt'et huys geset;
Ick hebbe boven dat wel hondert duysent werven,
Ick hebbe schier gestaêgh gewenscht te mogen sterven;
En soo de goede God my niet en had bewaert,
Ick hadde voor gewis mijn leven niet gespaert;
Ick had een vinnigh mes gebruyckt op dese leden,
Ick hadde voor gewis mijn boesem op-gesneden,
Ick hadde boos fenijn, ick had een harden bast
Mijn lichaem in-geperst, mijn kele toe-gepast.
Ick had al over langh my dit verdrietigh leven,
Ick hadde dese ziel met krachten uitgedreven;
Maer God heeft my getroost: dies heb ick, waerde vrient
Eer gunst en derenis, als harde straf verdient.’
Hier op soo bleef de vrou in hare klachten steken,
Haer tongh is gansch beswaert, en kan niet langer spreken
Sy viel daer in het stof en op den blauwen steen,
En hiel den grammen man ontrent sijn houte been,
Met tranen, met geklagh. Hy laet hem niet bewegen,
Hy laet haer in den stant gelijckse was gelegen,
Hy reickt'er niet een hant, hy biet haer niet een soen,
Maer pooghtse van het been, en van hem af te doen.
Sy des al niet-te-min en laet hem niet te kussen,
En kleeft hem aen het lijf. De Rechter spreeckt'er tussen,
En seyt hem: ‘Seker, vrient! gaet, stelt u tot gedult,
Is hier een feyl gedaen, ghy zijt niet buyten schult;
Ghy liet een jonge vrou, en ginght daer henen dwalen,
En socht uw tijt-verdrijf in alle vreemde palen;
Ghy hebt uw jeught verslonst, uw besten tijt verquist,
En dat haer eygen was, dat heeftse staêgh gemist.
Ghy hebt u boven-dien veel dingen onderwonden,
Uyt dertel onverstant en vry op losse gronden;
Ghy gaeft u in den krijgh, verloort u rechter-been,
En seker dat verlies en raeckt u niet alleen,
Het is oock voor de vrou; sy mist uw kloecke leden,
En hout sich even-wel met dit gebreck te vreden:
Indien van haerder zy een misslagh is geschiet,
Ghy hebt voor haer geleyt den gront van uw verdriet:
Ghy hebt, uyt losse waen, veel dingen leggen praten,
Bequamer in het bed of in der nacht gelaten;
En daerom quam een boef tot dit oneerlick stuck:
Het is dan uwe schult, of enckel ongeluck.
Indien de slimme guyt haer wist te liffelaffen,
Dat sal de strenge Wet, dat sal de Rechter straffen,
| |
[pagina 227]
| |
Ghy, doet dat u betaemt, en voeght u tot de vrou,
En viert, gelijck als eerst, de plichten van de trou.’
De Rechter had geseyt, de vrienden zijn vertogen,
En stracx soo wort het stuck ten naeusten overwogen,
De sun wort in-gebracht en voor het Recht gestelt,
Het vonnis wort geraemt en over hem gevelt,
Sijn straffe vast geset en over hem gelesen,
En hy een boef verklaert, en totter doot verwesen;
Doch niemant van den Raet en acht de lincker waert,
Om als een Edelman te vallen door het swaert;
Maer hem wiert opgeleyt om met den bast te sterven,
En hy en magh geen graf voor sijnen romp verwerven:
Want als hy na de doot sal komen uytten bant,
Soo staet het schuldigh lijf tot asch te zijn verbrant.
En wat het goet belanght, dat wort het kint gegeven,
En geensins by den Raet den Koningh toe-geschreven,
En of het schijnen mocht in overspel gebaert,
Noch wort het evenwel een rechte vrucht verklaert.
Bertrande met den oom en Guerre wert ontslagen,
En geene van de drie moet straf of pijne dragen,
En schoon men hier versuym en quade slagen siet,
De Rechter evenwel en moeyt de lieden niet.
Wat sal ick tot besluyt van desen handel stellen?
Men kan in dit verhael veel nutte saken tellen;
Een dingh seyd' ick wel eer en segh ick heden noch:
Men dient geen echte deel te krijgen door bedrogh.
|
|