Alle de werken. Deel 2
(1862)–Jacob Cats–
Auteursrechtvrij
[pagina 191]
| |
Selsaem trougeval, tusschen een Spaens edelman en een heydinne;
| |
[pagina 192]
| |
Maer des al niet-te-min, sy wil geen vuyle dingen,
Sy wil geen dertel jock, geen slimme rancken singen;
Haer mont is wonder heus, haer oir en sinnen teer,
Al wat oneerlick luyt en singtse nimmermeer.
Des heeftse by haer volck soo veel ontsagh gekregen,
Dat sy het menighmael geleyt in beter wegen:
En schoon dat hun de mont tot vuylheyt is gewent,
Men hoort geen dertel woort als sy'er is ontrent.
En of oock al het rot tot stelen is genegen,
Sy straft het vuyl bejagh en is'er heftigh tegen;
En mits sy wonder veel met sangh en spelen wint,
Soo is Majombe selfs tot stelen niet gesint.
Doch soo'er eenigh dingh by wijlen is genomen,
Sy doet'et aen den dagh, en voor de lieden komen;
Maer al door sneegh beleyt, en met een loosen vont,
Soo dat'er niet mensch en weet den rechten gront.
Sy riep een van den hoop, en liet hem vaerdigh draven,
En liet, wat iemant stal, in eenigh velt begraven,
En dat of by een boom, een hooght, of krommen bocht,
Ten eynde men het pant by teyckens vinden mocht.
En wertse dan gevraegt op 't gunt'er is gestolen,
En wie het heeft ontvremt, en waer het is verholen,
Soo maecktse voor het volck een wonder vremt verhael,
In woorden sonder slot in onbekende tael;
Maer seyt dan op het lest, dat onder gene linden,
Of aen den naesten bergh het goet is uyt te vinden:
En als men dan het kraem daer uyter aerden track,
Soo was 't dat al het lant van hare wonders sprack.
Doch sy wist boven al haer saken aen te leggen,
Om aen de losse jeught geluck te konnen seggen;
Het schijnt dat sy den gront van alle zielen kent,
En schier wat yder mensch in sijn gedachten prent.
Sy wist al wat'er loopt op in de hant te kijcken,
En hoe dat iemants aert kan uyt het wesen blijcken,
En wat een kleyn, een groot, een puntigh hooft beduit,
En wat men uyt een oogh of ander lit besluyt.
Oock uyt den neus alleen soo kanse gronden trecken,
Waer heen dat iemants lust of gulle sinnen strecken;
Want isse plomp, of scherp, of hoogh, of bijster plat,
Sy heeft van stonden aen sijn aert daer uyt gevat.
Sy wist, als op een draet, na mate van de jaren,
Wat yder over koomt en plach te wedervaren,
En wat een teere maeght in haer gewrichte voelt,
En wat een jonge wulp ontrent den boesem woelt.
Sy weet, gelijck het schijnt, de gangen van de sterren,
Waer in het kloeckste breyn by wijlen kan verwerren:
Sy weet èn wat de Son èn wat de Mane dreyght,
En waer toe sich het jaer en al den Hemel neyght.
Een wie haer openbaert wanneer hy is geboren,
Dien weetse by gevolgh sijn leven na te sporen:
Nu spreecktse wonder breet van druck en ongeval,
En of'er iemant arm of machtigh werden sal.
Sy weet den levens-streep in yders hant te wijsen,
Daer uyt een vremt gevolgh en groote dingen rijsen;
Want is de liny recht en sonder krommen tack,
Soo roemtse stage vreught en nimmer ongemack.
Maer valtse dickmael scheef en in verscheide bochten,
Soo wort hy dien het raeckt met droefheyt aen-gevochten.
Indiense somtijts rijst, en dan eens neder koomt,
Soo dient'er voor gewis een swaren val geschroomt.
Sy gaet hier bijster hoogh, sy kent een yders wesen,
Sy kan oock rijcken selfs uyt hant of vingers lesen:
En somtijts groot verlies, en somtijts grooten schat,
En somtijts wel een galgh, of oock een schendigh rat.
Sy wijst een vryer aen wanneer hem staet te paren,
Een vrijster, ofse veel of luttel heeft te baren,
En ofse by den man sal wesen liefgetal,
Dan of hy buyten haer sijn lust gebruycken sal.
Dit meynt schier al het volck alsoo te moeten wesen,
Soo dat haer lagen naem gansch hooge was geresen,
En al vermits sy breet in desen handel weyt,
En van het naer geheym soo klare reden seyt.
Genaeckt men eenigh dorp, daer weetse flucx te vragen
Hoe sich in haer bedrijf de meeste lieden dragen,
En wie sich daer ontgaet in lust of dertel bloet,
Doch meest wat over-al de losse jonckheyt doet.
En als sy gasten vint daer iet op valt te seggen,
Soo weetse na de kunst haer saken aen te leggen:
Sy maeckt aen yder mensch sijn feylen openbaer,
Als of uyt sijn gesicht het quaet te vinden waer.
Wat sy van iemant weet, dat veynst sy als te lesen
Of uyt het oogh alleen, òf uyt het ander wesen:
En dit noch al-te-mael met soo een gauwen streeck,
Dat oock de sneêghste man verwondert stont en keeck.
Als haer een Juffer vraeght, wat man haer staet te trouwen,
Sy kan het nieusgier volck gansch aerdigh onderhouwen;
Sy spreeckt als door een wolck en noyt met open mont,
En al haer gansch beleyt, dat heeft een loosen gront.
Hoe oyt de sake valt sy kan het al verdrayen,
Sy kan de gauste selfs met schijn van reden payen;
En alsse dan een reys de rechte gronden treft,
Dan is het, dat men haer tot in de lucht verheft.
Men hielt dat sy gestaêgh een geest met haer geleyde,
Die haer als in het oir verholen dingen seyde.
En mits dit al geschiet door soo een jonge maeght,
Soo is het dat het spel hun des te meer behaeght. -
't Geviel om desen tijt, dat in dien eygen lande
Een jongh een aerdigh dier door jeught en liefde brande;
En hy die haer het breyn en oock den geest besat,
Was even als de maeght met hare min gevat.
Maer daer en was geen raet om oyt te mogen paren,
Vermits sy niet gelijck in goet of staet en waren:
De Juffer is te rijck, als maer een eenigh kint,
Soo dat haer droeve vrient voor hem geen troost en vint.
| |
[pagina 193]
| |
Giralde lijckewel, die bleef tot hem genegen,
En is om sijnent wil als sieck te bed gelegen;
Maer seyt het niet een mensch, wat haer van binnen schort,
Soo datse menighmael veel droeve tranen stort.
Of schoon een ander lacht, sy kan geen vreughde rapen,
Sy kan haer in den nacht niet geven om te slapen,
Sy klaeght, en, soo het schijnt, sy voelt gestage pijn,
En, desen onverlet, sy wil geen medecijn.
Haer vader niet-te-min, die liet een doctor halen,
Maer die gingh even staêgh als in het wilde dwalen;
Hy weet niet wat'er schort, hy weet niet wat te doen,
Hy weet voor hare quael geen sap of heylsaem groen;
Hy staet als buyten spoor, en is geheel verlegen,
En al wat hy begint, dat zijn bekaeyde wegen:
Dies seyt hy, dat het quaet een langer tijt behoeft,
En siet, hier is het huys ten hooghsten in bedroeft.
Juyst op dien eygen tijt soo quam'er Preciose,
Op datse daer ontrent een goede plaets verkose
Voor haer en haer gevolgh, en voor het gansche rot;
Dies wortse veel gesten ontrent het naeste slot.
De vrouwe van het huys, bewust van hare saken,
Wou door het aerdigh dier haer dochter wat vermaken
En daerom sents'er om, en leytse voor het bedt,
En seyde: ‘niemant weet wat dese vrijster let;
Ghy, siet eens wat haer schort, en soo ghy weet te seggen
Hoe wy dit selsaem stuck behooren aen te leggen,
Mijn gunste, soete maeght, die sal u zijn getoont,
En ghy van mijner hant ten hooghsten zijn geloont.’
Daer vingh het geestigh dier de vrijster aen te spreken,
Met wonder soet beleyt en ongewoone streken;
Het queelt een geestigh dicht, het speelt een aerdigh liet;
Maer, wat het immer doet, ten baet de siecke niet.
Als dit Constance merckt, sy gaet sich naerder setten,
Sy gaet in meerder ernst op alle dingen letten;
Sy bid, dat al het volck wil uyt de kamer gaen,
En sprack de siecke maeght in dese woorden aen:
‘Ey lieve, segh een reys (ick dien het toch te weten),
Hebt ghy ontijdigh fruyt of harde kost gegeten,
Of is uw swacke maegh met suycker overlast,
Of hebje by geval te langen tijt gevast?
Of is u 't lijf verdraeyt van op de jacht te rijden,
Of door een harden val gebracht in bitter lijden?
Of is uw bloet verhit door al te langen dans,
Of hebje laet gewaeckt ontrent de maeghde krans?
Of is'er iet verstopt in uwe teere leden,
Daer van ghy, die het lijt, alleen verstaet de reden?
Of is'er iet verstelt in uwen teeren schoot?
Een maeght magh aen een maeght wel seggen haren noot.
Spreeckt ront, gelijck het dient, van uw verholen wesen,
Ghy sult door mijn behulp in korten zijn genesen;
Ick weet wat aen de jeught by wijlen kan geschiên,
En schoon al ben ick jongh, ick hebbe veel gesien.’
Giralde seyde neen op al haer snege vragen,
Dies gaet Constance voort, en opent nieuwe lagen:
‘Hoort, seytse, kenje niet een hups en aerdigh quant,
De schoonste van de stadt, ja van het gansche lant?
Hebt ghy hem menighmael niet geestigh hooren praten,
Of door een gunstigh oogh tot in het hert gelaten?
Waerom doch soo geveynst, dat ghy soo langen tijt
Hem in bedencken hout en niet te wil en zijt?
Ey lieve, sooje meent den vryer oyt te trouwen,
En wilt hem niet te langh in anghst en twijffel houwen;
Een die sijn tanden breeckt als hy een note kraeckt,
Diens vreught is niet te groot schoon hy de keren smaeckt.’
Giralde kreegh een blos en wert geheel ontsteken,
Als sy dit geestigh dier van vryen hoorde spreken;
En schoon sy veynsen wou, haer bloet is boven haer,
Dat maeckt haer innigh hert ten vollen openbaer.
Haer geest is op de loop, haer pols begon te jagen,
En al met vreemt gewoel van ongelijcke slagen.
Constance wederom: ‘Nu sie ick wat'er schort;
Ghy, wat ick bidden magh, en doet u niet te kort.
Spreeckt soo de reden eyscht, en laet uw moeder weten,
Wat voor een edel geest uw sinnen heeft beseten:
Want hoe ghy langer swijght en meer uw sieckte deckt,
Hoe dat'et uwe jeught tot grooter hinder streckt.’
De siecke vrijster sucht en al haer leden beven,
Haer sinnen even-selfs die worden om-gedreven:
‘Nu sie ick, sprack de maeght, wat kunst en wijsheit doet;
Ghy weet, gelijck het blijckt, de gront van mijn gemoet.
Des wil ick nu voortaen in geenen deel verswijgen,
Waer na te deser uur mijn jonge sinnen hijgen.
Wat dient'er meer geveinst? ick ben van liefde kranck,
En dat heeft nu geduert wel seven maenden lanck.
Wilt dit nu met beleyt mijn ouders openbaren,
En raet hun acht te slaen op mijn bedroefde jaren:
Want soo ick dien ick min niet haest genieten magh,
Soo is de gront geleyt van mijnen lesten dagh;
My sal geen spruyt of kruyt, geen sap of pap genesen.
Ick sal begraven zijn, ick wil begraven wesen,
Indien ick niet en krijgh hem die mijn hert bemint,
En sonder wien mijn ziel geen rust op aerden vint.’
Terstont na dit gespreck soo stortse duysent tranen,
Die met een stage voor haer teere wangen banen.
Constance troost de maeght, en geeft'er goede moet,
En stremt, door soet gespreck, haer gullen tranenvloet.
Hier op is, des versocht, de moeder ingekomen,
Die had, tot haer behulp, een doctor met-genomen;
Constance gaet'er by, maer trat bezijden af,
Daer sy haer met bescheyt het stuck te kennen gaf.
Het speet de medecijn, dat sy de rechte gronden
Van dese maeghde-quael had kunstigh ondervonden;
Te meer, vermits hy weet, dat oock de kloeckste man
Die uyt geen herte-slagh of ader voelen kan.
| |
[pagina 194]
| |
 Maer als hy in gespreck met haer began te treden,
Doen gingh Constance ront, en gaf hem dese reden:
‘Een maeght van achtien jaer, af-keerigh van genucht,
Die veeltijts sonder slaep geheele nachten sucht;
Die, als men slechts begint van vryers iet te spreken,
Verandert in gebaer en laet haer woorden steken;
Die staêgh wil eensaem zijn en nimmer uyt en gaet,
En, schoon al isse jongh, het soet geselschap haet;
Die geel en deerlick siet, en leeft als sonder eten -
Wat soo een vrijster schort, dat heb ick wel te weten:
Ick segge, dat geen salf haer oyt genesen kan,
Maer dat haer stil gebreck vereyst een rustigh man.
Hier by koomt, dat ick sie haer oogen in-gesoncken,
Maer vierigh even-wel, gelijck als helle voncken,
Haer pols geweldigh ras, haer water bijster root;
Hoe! kan dit anders zijn als enckel minne-noot?
Voor my, ick stel het vast. Ghy mooght het overleggen;
Uw dochter even-selfs sal u de waerheyt seggen,
Soo ghy haer recht bevraeght: want, na haer saken staen,
De noot, die roept om hulp, daer is geen veynsen aen.’
De doctor laet de spijt, na dese woorden, varen,
En prijst het rijp verstant in soo onrijpe jaren;
Soo dat hy naderhant haer niet als eer bewees,
En met een vollen mont haer snege vonden prees.
Of nu het listigh dier iet van den handel wiste,
Dan of het na de kunst en schijn van reden giste,
En stel ick niet te vast; doch hoe het immer was
De vrijster kreegh een man, en hare koorts genas.
Soo haest de jonge maeght haer vont te zijn genesen,
Soo wou sy metter daet beleeft en danckbaer wesen:
Sy let, hoe 't Heydens volck gansch sober is ge-kleet,
En 't is haer teere jeught een innigh herten-leet.
Sy sprack haer moeder aen: ‘Van iemant gunst ontfangen,
Doet stracx een billick hert met alle vlijt verlangen,
Om weder-gunst te doen. Vrou moeder, 't is bekent
In wat een droeven stant mijn ziele was belent;
Nu ben ick (Gode lof!) gesont in al de leden,
Ghy, toont een danckbaer hert, dat leert de wijse reden:
Dit heir is wonder naeckt, ghy, kleet het schamel rot,
Dat sal haer dienstigh zijn, en lief aen onsen God.
Voor al en dient by ons de vrijster niet vergeten,
Die u van mijn verdriet de gronden leerde weten.
Indien ick iet vermagh, soo weest toch hier beleeft;
Al wie den naeckten kleet, ontfanght meer als hy geeft.’
De moeder wederom: ‘Dit zijn gansch rouwe menschen,
Die om geen prachtigh kleet, en min om rijckdom wenschen;
Sy dwalen even-staêgh, dat is haer oude wet,
Het gelt dient haer tot last, een kleet maer tot belet.
Dus schoon ick haer een kleet wou om de leden hangen,
Ick houd'et voor gewis men soud'et niet ontfangen.’
‘Ké moeder, seyt de maeght, ghy zijt my wat te taey,
Ey lieve, schencktse wat, al waer'et enckel baey.
Laet haer doch uwe gunst om mijnent wil verwerven,
En laet my des te min, wanneer ghy komt te sterven.’
| |
[pagina 195]
| |
De moeder loeg'er om en prees de goede ziel;
Maer soo dat van de gift òf niet òf weynigh viel.
Als iemant, naer een quael, bekomt sijn vorig wesen,
En dat een jonge wulp van krevel is genesen,
En dat een schippers gast sich op het drooge siet,
Dan smelt een danckbaer hert wel licht tot enckel niet.
Giralde lijckewel, nu onder echte wetten,
Beschonck het geestigh dier met hondert pistoletten,
Een bruitstuck voor den dienst. Daer loegh het gierigh wijf,
En vont in dit verhael een aerdigh tijt-verdrijf.
Dit maeckt de jonge maeght vermaert in alle steden,
Mits sy de vrijsters kent tot in haer diepste leden,
En 't bracht aen 't gansche rot geen kleyne baten in;
Want daer Constance quam, daer was'et al gewin.
Majombe, die sich liet haer beste-moeder noemen,
En laet geen vremde mans ontrent haer nichte komen,
Sy neemt haer even-staêgh met al de sinnen waer,
En waer de bende reyst, sy slaept benevens haer.
Daer was ontrent Madrid een buyten-hof te vinden,
Bevrijt met boom-gewas van alle sture winden,
Hier viel om desen tijt een openbare feest,
En daer bewees de maeght haer uyt-gelesen geest.
Daer is een prijs geset voor die, met aerdigh singen,
Daer is een prijs geset voor die, met luchtigh springen,
Sou sweven boven al; en 't is de snege maeght
Die aen het nieusgier volck in beyde meest behaegt.
De knopjens van yvoir, die aen haer vingers warenGa naar voetnoot1),
Gaen boven alle spel, en boven alle snaren;
Want als s' haer soete stem en rasse vingers roert,
Soo wort al wie het hoort door lusten om-gevoert.
't En is door geen gespreck de menschen uyt te leggen,
't En is, na mijn begrijp, met woorden niet te seggen,
Wat schoonheyt al vermagh. De kunst is lief-getal,
Maer koomt'er schoonheyt by, soo gaetse boven al.
Daer was om desen tijt een Ridder in den velde,
Die meest het kleyne wilt met snege bracken quelde:
En t'wijl hy in de jacht sich al te besich hout,
Soo raeckt hy buyten spoor te dolen in het wout.
Hy weet geen jagers meer, hy weet geen snelle winden,
Hy weet in al het bosch sijn paegjen niet te vinden;
Maer, t'wijl hy eensaem dwaelt, verneemt hy nevens hem
Een wonder soeten galm, een onbekende stem.
Hy staet een weynigh stil, tot by hem is vernomen
Van waer het soet geluyt tot hem was asgekomen;
En daer op trat hy voort, en, met een stillen gangh,
Soo quam hy in het dal, van waer men hoort den sangh.
En mits hy tot de plaets nu dichte quam genaken,
Soo gaet hy door het loof een open ruymte maken,
Ten eynd' hy mochte sien, wie in het naeste gras
Soo wonder aengenaem van sangh en stemme was.
Twee vrijsters aen den bergh, die pluckten versche rosen,
Die sy tot haer vermaeck uyt al de velden kosen;
En, wat ter zijden af, ontrent een groenen bocht,
Daer sat een jonger maeght die rose-kransen vlocht.
Een wijf van vreemt gelaet, geseten aen der heyden,
Dat quam, gelijck het scheen, het jonge rot geleyden;
En schoon sy mede pluckt, of rosen over-draeght,
Soo heeftse staêgh het oogh ontrent de jonge maeght.
En t'wijl men besich is ontrent de versche bloemen,
Vernam Don Jan het volck, dat wy Heydinnen noemen;
En siet, de jonge spruyt, die in het groene sat,
Heest op den staenden voet hem door het oir gevat,
Hem door het oogh verruckt. Hy siet haer geestigh wesen,
En hoort haer soete stem, en heeft'et bey gepresen;
En t'wijl hy staet en dut, en op de vrijster siet,
Soo hief sy weder aen, en songh een ander liet:
‘Schoon bloem-gewas, en edel kruyt
Van 's hemels dan gevoet,
En al wat uyter aerden spruyt,
Ghy wort van my gegroet!
Ick koom hier aen der heyden gaen,
Daer soeck ick mijn vermaeck;
Ick ga op u mijn oogen slaen,
En 't schijnt dat ick ontwaeck.
Ick sie mijn beelt in uwe jeught,
Dat my eerst heden blijckt;
Ick schep mijn lust uyt uwe vreught,
Vermits ghy my gelijckt.
Uw schoone glans verw en frissche glans
Verciert het gansche velt:
En, naer het seggen van de mans,
Ben ick oock soo gestelt.
Maer daer is noch een ander stuck,
Dat med' ons beyde raeckt:
Dat is, dat ramp en ongeluck
Gansch licht tot ons genaeckt.
Besiet, hoe ras een bloempje sterft,
En plat ter aerden sijght:
Besiet, hoe licht sijn glans verderft
En dorre plecken krijght!
Besiet, hoe dat een frissche roos
(Ick meyn een jonge maeght),
Een die met onder duysent koos
En al de jeught behaeght;
Besiet, hoe licht een schoone blom
Verliest haer eersten glans;
Schoon sy was lief en wellekom
By alle jonge mans.
| |
[pagina 196]
| |
Wel, roosjens, ciersels van het velt!
Kan dit alsoo geschiên,
En is 't met u alsoo gestelt,
Soo dient'er in versien.
Maer segh, wat kan u beter zijn
Als datje wort gepluckt?
Niet door een boek of gortigh swijn,
Om soo te zijn verdruckt;
Maer om te zijn een hupsche kroon,
Ter eeren van de jeught;
Uw plucker tot een soete loon,
En tot een stage vreught.
En of uw tijt is wonder kort,
Maeckt dacrom geen getreur;
Want schoon een frissche roos verdort,
Sy hout een soeten geur.
Wel nu, wy staen in éénen graet,
O ciersel van het wout!
Koom, geef my doch van uwen raet
Die ghy voor sekerst' hout.
Moet oock mijn bloempje t'sijner tijt
Van iemant zijn gepluckt? -
(Pan): Ja, vrijster, sooj' 'et waerdigh zijt,
En soo het u geluckt.
Daer zijnder niet dan al te veel
Die staêgh ten toone staen;
Sy bieden ons een groene steel,
Maer niemant wilder aen.
Daer sweeft haer blat dan met den wint,
Als stof gemeenlick doet:
Ach, 't bloempje dat geen plucker vint,
Dat treet men met den voet!
(Preca.): Wel hoe, wat koomt hier voor geluyt
Geresen uyt het wout?
My dunckt, hier sit een slimme guyt
Gedoken in het hout.
Het mocht wel zijn de bocx-voet Pan,
Die woont hier in het groen:
Dat is van outs de rechte man
Om vrijsters leet te doen.
Wel lincker, wie ghy wesen meught,
Ick bid u weest gerust!
Mijn bloem, mijn roem, mijn teere jeught
Is niet voor uwen lust.
Ick wachte voor mijn beste pant,
Tot troost van mijn verdriet,
Ick wachte vry een waerder hant;
Maer u en wacht ick niet.’
Terwijl hem dit gebeurt met wonder groot vernoegen,
Soo komt de Nachtegael sich by de vrijster voegen,
En queelt daer uyt de borst met soo een bly geschal,
Dat haer vermenghde stem verheught het gansche dal.
De Ridder onder dies gevoelt sijn geest beroeren,
Terwijl hy op de maeght alleen heeft sitten loeren.
‘Wel, of dit Heydens kint (seyt hy met vollen mont)
Eens op sijns hoofs gekleet voor ons ten toone stout,
Waer sou haer schoonheyt gaen? van soo een aerdigh wesen
En is, gelijck ick meyn, in geenen tijt gelesen.’
Hier op soo treet hy toe, en geeft hem by de maeght,
Die hy na sijn gevolgh en na de jagers vraeght.
Sy, met een heus gelaet, seyt geensins iet te weten,
Waer sijn geselschap is; maer daer te zijn geseten,
Ten eynde sy een krans van groene kruyden vlocht,
Die haer dan op het feest tot ciersel dienen mocht.
Majombe, die alreeds den Ridder had vernomen,
Begon van stonden aen voor hare nicht te schromen;
En maeckt haer daer ontrent, op datse mocht verstaen
Wat haer de Ridder seyt, en hoe de saken gaen.
Constance was begaeft met soo een aerdigh wesen,
Dat niemant haer gelaet genoegh en heeft gepresen;
Daer vloeyt uyt haren mont soo aengenamen lach,
Dat sy de gunste won van die haer maer en sagh:
Haer zeden zijn beleeft, haer reden wel gebonden,
Haer spraeck is enckel geest, en niet als soete vonden;
In 't korte, watse doet en watse neemt ter hant,
Dat toont een goeden aert, en ongemeen verstant.
De Ridder onder dies, ontstelt door heete voncken,
Heeft op dien eygen stont het soet vergif gedroncken;
En daerom als hy wist wie dat Majombe was,
Soo is hy nevens haer gesegen in het gras:
Soo is hy met het wijf in veelderhande reden,
En met Constance selfs in langh gespreck getreden;
Ten lesten berst hy uyt: ‘Uw schoonheyt, geestigh dier,
Verweckt in mijn gemoet een wonder selsaem vier.
Ick wou, indien ick mocht, uw trouwen dienaer wesen,
En soo u dat beviel, soo waer ick haest genesen;
Soo waer ick metter daet een gansch geluckigh mensch,
En had door uwe gunst mijn vollen herten-wensch.’
Het woort is nau geseyt, de socte Preciose
Die kreegh hier op een blos gelijck een versche rose;
Haer gramschap en met een haer schaemte zijn vermenght,
Als haer beroert gemoet hem dus sijn antwoort brenght:
‘Heer Ridder, naer ick hoor, ghy zijt vol hoofsche treken,
En hebt, naer ick vermoê, meer vrijsters uyt-gestreken;
Ick weet, als ghy een maeght om hare schoonheyt vleyt,
Ick weet'et, lieve vrient, al wat'er is geseyt.
Ick weet, dat eens de vos bedroogh den slechten raven,
Als hy na spijse socht om hem te mogen laven:
De raef had leeker aes, en droegh het in den beck,
Dit sagh de lose vos, en speeld' hem desen treck:
| |
[pagina 197]
| |
Hy seyt hem: aerdigh dier, dat geestigh weet te singen,
En zijt van outs geleert in alle soete dingen;
Ey, schenckt ons nu een reis een deuntjen na de kunst,
Dat sal ons heden zijn een teycken uwer gunst.
De raef, eylaes! verlockt met dese troetel-reden,
Die voeght sich om te doen gelijck hy was gebeden;
En mits dat hy den beek tot singen open stelt,
Soo viel het lecker aes te midden op het velt.
Dat greep de slimme vos en, sonder langh te beyden,
Begaf hy metten roof sich midden op der heyden;
Daer at en loegh het dier, en al met vollen mont,
Terwijl de malle raef bedroeft en eensaem stont.
Ick ken, al ben ick jongh, den aert van 't listigh prijsen,
En weet wat ongemack hier uyt sou mogen rijsen;
Ick weet het watje soeckt, als ghy my gunste biet;
Maer schoon ghy zijt de vos, ick ben de rave niet.
Ick ben een Heydens kint, veracht van alle menschen;
Hoe kan uw hoogh gemoet om mijn geselschap wenschen,
Als slechts op desen gront, ten eynd' uw geyle lust,
Tot oneer mijner jeught, eens mochte zijn geblust?
Maer neen, gelooft'et vry, geen man sal my belesen,
Dat ick in geyle lust hem sal ten dienste wesen.
Acht my voor die ghy wilt en dat ick wesen magh,
Ick ben een vyandin van alle vuyl bejagh;
Dat sal ick eeuwigh zijn. Wel, gaet dan elders jagen,
Voor u en is geen kans mijn eere wegh te dragen;
Weet, dat'er onder 't volck, dat ghy voor Heydens groet,
Noch is een reyne ziel en onbevleckt gemoet.
Ghy dan, nadien ghy zijt genegen om te jocken,
Gaet naer het dertel Hof en streelt de sijde rocken,
Soeckt daer bequame stof voor uw ongure vreught,
En laet my 't edel pant van mijne reyne jeught.’
Als 't wijf op desen toon de vrijster hoorde spreken,
Heeft sy haer peck-swart hair een weynigh op-gestreken,
Als bly van dit gespreck: ‘Ey, seytse, lieve vrient!
Hier is geen lichte-koy die hoofsche linckers dient.’
De Joncker, als verbaest van soo gestrenge woorden,
Die hem als door het oir tot in het herte boorden,
Sagh op het fier gelaet van soo een jeugdigh dier,
En voelt te meer de kracht van sijn inwendigh vier.
En nae hy sonder spraeck een weynigh heeft geseten,
Soo laet hy sijn besluyt de strenge vrijsters weten,
En dat op desen voet: hy treckt van sijne hant
Een ringh, een rijck juweel, een hellen diamant,
En seyt haer: ‘schoone maeght, ick sweere by mijn leven,
En by het Ridderschap my van den Prins gegeven,
Ick sweere by het pant, dat ghy voor oogen siet,
Dat u mijn trouwe ziel oprechte liefde biet.
'k En wil u, schoone bloem! niet als een by-sit houwen,
Ick wil u na den aert van onse wetten trouwen,
En, tot een vast gemerck, siet daer een eeuwigh pant,
Draeght dat tot mijnder eer aen uwe rechterhant.’
Te midden in het woort, soo biet hy Preciose
Een schoonen diamant. Sy, na een lange pose
Het stuck in haer gemoet te hebben overdacht,
Heeft dus, met heus gelaet, haer antwoort ingebracht:
‘Wel Joncker, na my dunckt, ghy schijnt het stuck te meenen,
Maer ghy sult uwen staet in my te seer verkleenen;
Ghy daerom, let'er op, eer dat ghy vorder gaet,
Hier dient niet in gegaen als met besetten raet.
Maer noch al boven dat, soo magh ick niet vergeten
Dat u in dit geval is dienstigh om te weten,
En dat ick noodigh acht voor al te zijn gedaen,
Eer dat wy tot besluyt in desen handel gaen:
Ghy moest twee jaren langh in ons geselschap leven,
En u aen onse wet ten vollen over-geven;
Ghy moest benevens ons gaen dolen achter lant,
By wijlen sonder gelt en sonder eenigh pant;
Ghy moest uw machtigh goet en uwe groote staten,
Ghy moest uw prachtigh kleet geheelick achter laten,
Ghy moest in volle daet, en niet in loosen schijn,
Een spot, gelijck als wy, van al de werelt zijn;
En dit al, goede vrient! om wel te mogen letten,
Of nut en dienstigh is uw sin op my te setten;
En med' aen d'ander zy, of my oock dienen sou
Met u dit vry gemoet te binden aen de trou.
Siet, dit is ons gebruyck, ick spreke sonder veynsen,
Ghy, soo het u belieft, gaet op de sake peynsen;
Dit moet de proeve zijn van uwe liefde, vrient!
Of anders stelt het vast, dat ghy my niet en dient.’
Soo haest de Ridder hoort het slot van dese reden,
Hem rilt een koude schrick door al de gansche leden;
Dies seyt hy: ‘dit ontwerp, dat ghy hebt voortgebracht,
Gaet verre, soete maeght! en dient te zijn bedacht.
Ick wil met rijp beraet het stuck gaen overleggen,
En u in ronde tael mijn antwoort komen seggen,
En dat te deser plaets en in dit eygen dal,
Soo haest de gulde son hier weder schijnen sal.’
Daer mede breeckt hy af, vermits hy had vernomen
Dat boven van den bergh sijn jagers neder komen;
Die wenckt hy metter hant, soo dat het gantsche rot
Met hem komt af-gedaelt tot aen sijn Vaders Slot.
Hier treet de Ridder in en, schoon dat al de knechten
Zijn besigh op een ry de schotels aen te rechten,
Hy des al niet-te-min onthout hem van den dis,
Vermits hy, soo het schijnt, geheel onlustigh is.
Hy sluyt sijn kamer toe, en gaet een wijle treden,
Hy spreeckt tot sijn gemoet, en al in losse reden,
En dus, en weder soo, al sonder vast besluyt,
En berst noch op het lest in dese woorden uyt:
‘Eylaes! wat gaet my aen aldus te liggen mallen,
En op soo lagen plaets mijn oogh te laten vallen,
Mijn oogh, mijn dertel oogh, mijn ongetoomde lust,
Die niet aen dese kant en dient te zijn geblust!
| |
[pagina 198]
| |
 Sal ick mijn edel huys, mijn staet en eere laten,
En met soo vuylen hoop gaen loopen achter straten,
Gaen loopen door het Rijck, en menigh ander lant,
Alleen maer uyt een tocht van geyle minne-brant?
Sal ick, een Christen mensch, tot Heydens my begeven,
En leyden nevens haer een rou en beestigh leven?
Sal ick een macker zijn van desen vuylen hoop,
Een smaet van onsen God, en van den reynen doop?
Sal ick mijn naeste bloet tot mijnen haet verwecken,
En door het gansche Rijck mijn voorstel doen begecken?
Sal ick de schande doen aen mijn vermaerde stam,
Dat ick een Heydens wijf in mijn geselschap nam:
Dat ick, als tot een spijt van alle Christen-vrouwen,
Met soo een vuyl gebroet genegen ben te trouwen?
Neen, neen, ô hoogh gemoet! en doet'et nimmermeer,
Let op uws vaders huys, en op uw eygen eer.
Ghy hoeft voor u geen wijf by dit gespuys te soecken,
En maken dat het volck uw trouwen sal vervloecken.
Hier, in dees rijcke stadt, en in dit machtigh Hof,
Daer is tot uw gerief al vry bequamer stof.
Indien ghy zijt gepast met wel-gemaeckte leden,
Komt, als het u bevalt, maer uyt uw huys getreden,
Daer woont de schoonheyt selfs, en dat in groot getal,
Daer uw naeu-keurigh hert vernoegen vinden sal.
Indien ghy zijt vermaeckt met wel en net te spreken,
En dat oock even selfs en sal u niet ontbreken.
Indien ghy gelt begeert, of anders machtigh goet,
Ghy vint het even daer, en dan oock edel bloet;
Ghy vint'et altemael, en wat'er is te wenschen,
Treckt maer uw grilligh oogh van dees ongure menschen;
Gaet, kiest dat u betaemt, en trouwt met uws gelijck,
Ghy vint tot uw gerief het gansche Koninghrijck.
Maer wat magh ick, och arm! mijn jonge sinnen quellen,
En mijn ellendigh hart in dese prangen stellen?
Ick sie het klaer genoegh wat dienstigh is gedaen;
Maer wie kan in de jeught sijn tochten wederstaen?
Ick prijse reyne tucht en alle goede zeden;
Maer ick en kan de lust niet buygen na de reden:
Al ben ick met de jeught gedurigh in geschil,
Ick worde wegh-geruckt oock daer ick niet en wil.
Ick word', eylaes! vervoert, en schoon ick wil het weren,
Ick rake buyten spoor oock tegen mijn begeren.
Het vleesch is wonder sterck, en 't is een deftigh man,
Die hier het velt behout en meester blijven kan.
Ick gae dan wederom, ô schoone Preciose!
Mijn hert vermagh het niet dat ick een ander kose;
Ick ben in dat gepeys te verre wegh geleyt,
Ick hael het weder in al wat ick heb geseyt.
Soo haest uw geestigh oogh, uw-soet en aerdigh wesen
Koomt als een helle son in mijnen geest geresen;
En dat ick sie den glans van uw beleeft gelaet,
Dan is'et sonder kracht al wat u tegen gaet.
Geen mensch kan immermeer in desen my beschamen,
Als of soo slechten maeght my niet en sou betamen,
| |
[pagina 199]
| |
En dat mijn grilligh hert hier sonder reden malt,
Vermits mijn rouwe jeught hier in te lage valt:
Ey, draeyt doch eens het oogh, en siet na d'oude jaren,
Het stuck dat sal gewis sich anders openbaren;
Wat is'er doen ter tijt, wat is'er al bedocht,
Om by een geestigh dier te vinden dat men socht!
Jupijn, wel eer geseyt de grootste van de Goden,
Is uyt sijn hoogen troon tot in het wout gevloden,
En heeft daer aen-gedaen het wesen van een stier,
Of van een wilde swaen of ander selsaem dier.
Heeft niet Alcmenaes soon, die monsters had verwonnen,
Den spin-rock aen-gevaert, en als een wijf gesponnen,
En vry al meer gedaen, dat noyt een deftigh man,
Bezijden dit geval, ter eeren duyden kan?
Hoe menigh edel Vorst, een kroon gewoon te dragen,
Is in der haest verruckt door heete minne-vlagen,
Niet door een hoofsche maeght, of groote Koningin,
Maer, ick en weet niet hoe, een sloir, een Harderin!
Daer is, men weet niet wat, in onsen geest verholen,
En doet al menighmael de wijste lieden dolen,
Het brenght hen in den geest een aengename pijn,
En seyt: Dat Gode voeght, wien kan het schande zijn?’
Soo haest het groote licht de sterren heeft verdreven,
Soo gaet de Jongelingh sich op den wegh begeven,
Hy vint het oude wijf, hy vint de jonge meyt
Ter plaetse daerse bleef, en daer het was geseyt.
Hy viel, terwijl hy gaet, in veelderley gedachten,
Die hem sijns vaders huys vry hooger deden achten,
Die hem van nieuwen aen gaen brengen in den sin
Sijn vremde dwepery en noyt bekende min.
Dies valt hy in beraet: of hy sal weder-keeren,
Dan of hy sijn gemoet sal laten overheeren;
En, siet, de reden wan, de vremde liefde weeck,
En, soo het schijnen mocht, de vremde lust besweeck.
Maer juyst in dit gepeys doen sagh hy Preciose,
En scheen in haer gelaet gelijck de versche rose,
Oock schoonder alsse plagh. Dies als hy nader quam,
Soo wert van desen roock terstont een helle vlam.
Juyst soo gelijck een kaers te voren eens ontsteken,
Waer van dien eygen stont het leven is geweken,
Indiense maer een reys genaeckt een hellen brant,
Is op den staenden voet in haren eersten stant:
Soo vaert de Jongelingh. Hy koomt tot haer getreden,
Hy seyt haer: ‘waerde maeght, ick schenck u dese leden,
Ick ben bereyt te doen wat ghy bevelen sult,
En wat'er komen magh te dragen met gedult.
Ick ben van nu bereyt uw wijsen aen te vangen,
Laet my terstont een kleet van uw geselschap langen,
Ick sal om uwent wil met blijdschap onderstaen
Dat nimmer Edelman of Ridder heeft gedaen.’
Dit seyt hy, en terstont begon hy uyt te trecken
Al wat sijn edel lijf voor desen plagh te decken;
Soo dat hy, eer een uur, daer op den velde staet,
In all's soo toe-gerust gelijck een Heyden gaet.
Stracx komt het gansche rot den man verwellekomen,
En hy wort onder hen als broeder aen-genomen;
Daer wort sijn hooft gewiet te midden in de schaer,
Maer al met naer geheym en wonder vremt gebaer.
De naem, die hem wel eer was in den doop gegeven,
Om als een Christen mensch voortaen te mogen leven,
Wort by hem voor het volck ten vollen af-geleyt,
Soo dat hy nu voortaen Andreas wort geseyt.
Een met een grijsen kop, die quam tot hem getreden,
En boot hem veel gelucx, en seyd' hem dese reden:
‘Ghy, die als nieuwelingh in ons geselschap treet,
't Is nu dat ghy den gront van onse rechten weet;
Ick dan, een opperhooft van onse meed'-gesellen,
Wil voor uw kloeck verstant ons wetten open stellen.
Voor eerst en heeft ons volck geen dingh voor hun alleen,
Wat yder wint of vint, dat is voor ons gemeen.
De vrouwen neem ick uyt; die mogen, na de wetten,
Haer bedde nimmermeer in eenigh deel besmetten:
Want als haer eenigh wijf hierin te buyten gaet,
Dat wort van stonden aen gelevert aen den Raet;
En die laet overluyt terstont het vonnis lesen,
Dat sy onwaerdigh is op aerden meer te wesen.
Dies hoeft men beul, noch galgh, noch swaert, noch engen strop,
De jongste van den hoop die breeckt haer flucx den kop.
Men tijght ons dieften op, en wonder slimme streken;
Maer 't is niet wel geseyt, men moeste sachter spreken:
Wy stellen overal gemeenschap in het goet,
En nemen ons behoef van rijcken overvloet.
Wy zijn gelijck een spoor voor haveloose menschen,
En krijgen even soo al wat wy konnen wenschen:
Want die op sijn bedrijf niet vlijtigh toe en siet,
Wanneer hy weder komt, soo vint hy dickmael niet.
Ons tuygh wort noyt gerooft. 't Is qualick iet te stelen,
Wanneer den huys-waert selfs die rolle weet te spelen;
Al knaeght de grage slangh al vry een lange wijl,
Voor haer en is geen aes te krijgen van de vijl.
Wy leeren alle daegh de gront om wel te leven,
En wat men aen den buyck of rugh behoort te geven,
Wy hebben in der daet nu menighmael beproeft,
Hoe weynigh dat het lijf tot noodigh voedsel hoeft.
Het is een groot gemack, bekent aen weynigh menschen,
Niet in dit aertsche dal te vreesen of te wenschen:
Wy vinden dat men eerst dan onbekommert leeft,
Wanneer men niet en soeckt, oock als men niet en heeft.
Dies zijn wy niet besorght om goet by een te rapen,
Maer konnen onverlet en sonder vreese slapen.
Wy spitten nimmermeer, wy kennen geenen ploegh,
En des al niet-te-min wy vinden broots genoegh.
Wy presen noyt een mensch die na den rijckdom snelde,
Wy leven van den dau, als bloemen op den velde.
| |
[pagina 200]
| |
Ons ziel is niet beducht om gelt of machtigh goet,
Wy rapen onsen kost gelijck een vogel doet.
Wy plucken sonder gelt de vruchten van de boomen,
Wy trecken sonder kost de vissen uyt de stroomen;
Wy krijgen wilts genoegh en vogels uyt het wout,
De keyen geven vyer, en al de bossen hout.
Ons huysraet meestendeel bestaet in snelle bogen;
Wy koken daer het valt, wy slapen daer wy mogen;
En schoon het niet en gaet gelijck het yder lust,
Wy des al niet-te-min, wy stellen ons gerust.
Wy konnen noorden wint en alle sure vlagen,
Wy konnen harden vorst oock sonder hinder dragen,
Soo dat ons gansche lijf geen koud' of hit en kent;
Soo veel vermagh de tijt, en daer men toe gewent.
Schoon dat het gansche Rijck wou krijgh en oorlogh voeren,
't En sal ons even-wel de sinnen niet beroeren:
Want schoon of dese wint en die verliest den slagh,
Het gaet ons even-wel gelijck het eertijts plagh.
Wy staen noyt vroeger op om eenigh Heer te groeten,
Of dat wy door de stadt een Prins geleyden moeten;
Wy streelen niet een mensch, oock niet den grootsten Vorst,
Dat is maer voor het volck, dat na den eer-sucht dorst.
Ons geest is nimmermeer gequelt met hooge saken,
Om ons door al het lant een grooten naem te maken;
Of ons de werelt prijst, of ons de werelt laeckt,
Wy zijn als buyten schoots, en werden niet geraeckt.
Al is de gansche kust van roovers ingenomen,
Noch zijn wy niet beschroomt om daer ontrent te komen;
Wy singen menighmael oock in het dichtste wout,
Daer sich een vinnigh heir van felle moorders hout.
Wy zijn niet eens beducht, schoon al de winden blasen,
Wy leven onbeschroomt hoe seer de baren rasen;
Wy vreesen geenen brant of hoogen water-vloet,
Die niet verliesen kan, wat schaet hem tegenspoet?
Schoon dat het gansche Rijck moet tol of schattingh geven,
Wy leyden even-wel een onbekommert leven;
Geen hooft-gelt op het volck, geen lasten op het lant
En worden oyt geverght aen onsen vryen stant.
Wat dient'er meer geseyt? wy zijn geduchte lieden,
Die geen verheven Vorst, geen Prins en kan gebieden.
Al waer de gulde son de werelt open-doet
Daer gaen wy sonder schroom, als op ons eygen goet.
Wy leven over-al als Prinssen van den lande;
Niet hebben even-wel en is hier niemant schande.
Wy trecken t'onsen dienst geheel het aertsche dal,
Wy hebben niet een sier, en wy besitten 't al.
Ick heb u, edel Helt! ons wijse nu beschreven,
Ghy let, of ghy begeert met ons daer in te leven,
Dan of ons strengh gebruyck is tegen uwen aert;
Want siet, het staetje vry te blijven datje waert.’
De grijse kop, die sweegh. Andreas gaet beginnen:
‘Spits-broeders, seyt de man, met al de gansche sinnen
Word' ick uw bont-genoot; en tot een vaste peyl,
Hier is een volle beurs, die ick u mede deyl.
Siet, als ick uyt de stadt tot u ben af-gekomen,
Soo heb ick desen bucht in voorraet met-genomen:
Ontfanght dit klein geschenck en weest'er vrolick van,
En hout my voor uw vrient en voor een rustigh man.
Één dingh wil ick alleen hier in bedencken brengen,
En bidden, wat ick magh, dat ghy het wilt gehengen:
Ick treed' in dit verbont alleen om dese maeght,
Laet die voor my alleen indien het u behaeght.
Ick sal tot aller tijt, waer dat wy henen trecken,
Haer voor een trouwen vrient en voor een hoeder strecken;
Ick sal haer leyder zijn en hier en over-al,
Soo dat haer teere jeught geen hinder lijden sal.’
Een van den swarten hoop begon hier op te wrocken,
En seyde: ‘Lieve vrient, soo ghy begeert te jocken
In eere, sonder hoon, het wert u toe-gestaen;
Maer wat ick bidden magh en wilt niet hooger gaen.
Weest heus in uw gebaer, en wilt'er in volherden;
Of anders, hout'et vast, het sal uw beurte werden;
Wy lijden onder ons by wijlen soet gelagh,
Maer ontucht nimmermeer, en geensins vuyl bejagh.
Dies soo de jonge maeght van u wert uyt-gestreken,
Wy sullen u gewis den kop aen stucken breken;
Maer sooje trouwe meent en niet als eerbaer zijt,
De maeght sal uwe zijn, en dat te rechter tijt.’
Dit nam Andreas aen ten vollen na te komen,
En heeft op dit gespreck de vrijster aen-genomen;
Een yder riep: ‘geluck!’ en maeckte groot gebaer,
En wederom: ‘geluck, geluck, geluckigh paer!’
Maer hy versoeckt terstont, dat haer de gansche bende
Vertreckt uyt dat gewest, en elders henen wende,
Uyt vreese, soo hy bleef of woonde daer ontrent,
Dat hy van eenigh mensch eens mochte zijn bekent.
Daer gaet hy metten hoop in vreemde landen dwalen,
En hy en mist niet eens sijns vaders hooge zalen;
Hy acht geen ongemack, geen schande, geen verdriet,
Wanneer hy maer een reys sijn Preciose siet.
Hy voelt sijn ingewant, hy voelt sijn herte springen,
Als sy maer uyt de borst een deuntjen plagh te singen;
Het bitter even-selfs, dat is hem suycker soet.
Ey, siet eens wat de jeught en wat de liefde doet!
Don Jan noch even-wel, oock in dit woeste leven,
En wil hem tot bedrogh of diefte niet begeven;
Maer wat dit selsaem volck of hier of elders haelt,
Dat wort al menighmael by hem alleen betaelt.
Hy wil geen vuylen jock in hare praet gehengen,
Maer pooghtse met beleyt op beter wegh te brengen;
Soo dat hy metter tijt haer rouwe sinnen wint,
En sich by al den hoop in grooten aensien vint.
Maer t'wijl dit selsaem volck op hare wijse leefde,
En sonder vaste plaets in alle landen sweefde,
| |
[pagina 201]
| |
 Een maeght van Murcia die sagh den Edel-man,
En hoe hy al de jeught in schoonheyt overwan,
En hoe sijn heus gelaet en sijn beleefde zeden,
Sijn oogh, sijn hoofsche tael, sijn wel-gemaeckte leden
Zijn anders in gestel als oyt een Heyden plagh,
Of alsse daer ontrent een Heer of Ridder sagh.
Haer geest die wort beroert, haer sinnen om-getogen,
De loop van haer gepeys is buyten haer vermogen,
Sy voelt 'k en weet niet wat ontrent haer grilligh hert,
Sy voelt hoe dit gewoel allencxen grooter wert.
Wat sal de Juffer doen? sy weet niet wat te maken,
Sy voelt een selsaem vyer door al de leden blaken;
Dies als sy op een tijt den Ridder eensaem vont,
Soo opent sy aldus tot hem een heuschen mont:
‘Bevallick Jongelingh, wat magh u doch bewegen,
Dat ghy tot desen hoop soo bijster zijt genegen,
Dat ghy by dit gespuys uw soete jeught verslijt?
Ey, geeft eens beter vreught aen uwen jongen tijt;
Gebruyckt uw geestigh lijf en dese schoone leden,
Daer ghy, tot uwer eer, die nutter sult besteden,
En soo ghy zijt geneyght te gaen met goet beleyt,
Ick weet een beter staet voor u alleen bereyt.
Hier zijn veel Edel-liên die my tot trouwen vergen;
Want ick heb over-al veel wijngaerts aen de bergen,
En bossen in het wout en boomgaerts in het dal,
En ossen op het velt en paerden in den stal,
En schapen op het schor, en geyten aen der heyden,
En hinden in het perck, en koeyen in de weyden,
En knechten tot de jacht, en honden in het kot; -
En voor mijn eygen huys een schoon en lustigh slot.
In 't korte: machtigh goet. Magh ick u maer genieten,
Ick sal in uwen schoot geheele schatten gieten,
Dit wout, dit vruchtbaer lant, soo ver uw oogen sien,
Dat sal u eygen zijn, en ick noch boven dien.
Ick, die een dochter ben van edel bloet geboren
Heb u, door enckel gunst, voor alle mans verkoren.
Siet, dat de beste jeught voor desen heeft gesocht,
Wort u alleen gejont en in den schoot gebrocht.
Ontfanght mijn rechterhant, ontfanght mijn frissche leden,
Die ick in uw vermaeck na desen wil besteden,
Ontfanght mijn herte selfs, en stelt my buyten pijn,
En spreeckt een eenigh woort, en ick sal uwe sijn.’
Andreas hoord'et aen, maer kon het geensins prijsen,
Dat uyt haer teeren mont soo vrye woorden rijsen,
O vrijsters, watje doet, siet datj'et niet en vraeght;
Want als een vrijster vrijt, dat is te veel gewaeght.
‘Me-Juffrou, seyt de man, ick danck u duysent werven,
Mijn liefd' is eens geset, en daer in wil ick sterven;
Weet oock, dat onder ons geen mensch en wert gepaert
Als met ons eygen volck, of een van onsen aert.
Uw gunste, niet-te-min, die ghy my komt betoonen,
Die wensch ick dat u God ten vollen wil beloonen;
Doch, wat my raken magh, set elders uwen sin,
Mijn hert is u ontseyt, daer woont een ander in.
| |
[pagina 202]
| |
Gohanna, met den slagh van soo een droeve reden,
Gevoelt een koude schrick haer trillen door de leden,
Gevoelt een diep verdriet; sy gaet ter zijden af,
Daer sy haer droef gemoet in dese klachten gaf:
‘Wat ben ick voor een sloir? wat heb ick gaen beginnen?
Kan ick geen Heyden selfs bewegen om te minnen?
Och, God! wat let my doch, dat ick geen schamel man
Met al dat ick besit tot mywaerts trecken kan?
Ben ick dan soo mismaeckt, soo leelick aen te schouwen,
Dat my een slecht gesel ontseyt een wettigh trouwen?
Ben ick soo vuylen slons, of wel een oude queen,
Dat ick verstooten word' en loop een blauwe scheen?
Neen seker; 'k heb terstont mijn lijf en gansche wesen,
Mijn oogh en rooden mont, mijn geestigh hair gepresen,
Als ick ontrent den noen, en midden op den dagh,
Mijn leden oversloegh, en in den spiegel sagh;
Voorwaer een eerlick man die sou hem des vernoegen,
Indien ick maer en wou tot hem mijn leden voegen:
Ick ben wel kussens waert, en soo ick maer en wou,
Ick waer oock heden selfs versegelt in de trou.
Daer zijnder vry genoegh die my des komen vragen,
En die noch boven dat mijn vrienden wel behagen:
Ick ben voor rijck en schoon en eerbaer hier bekent,
En heb soo veel versoecx als iemant hier ontrent.
Maer dat is niet genoegh. Men kan geen liefde setten
Ter plaetse daer men wil; want die is buyten wetten,
En gaet daer 't haer bevalt. De sin die is'et al;
En gansch de werelt dwaelt in dit ellendigh mal.
Ick ben soo dwaes geweest, dat ick heb uytverkoren
Een die my niet en acht. Ach, waer ick noit geboren!
O, 't is een hart gelagh, wanneer een jonge maeght
Haer wil niet hebben magh, schoon sy 't haer minder vraeght.
Ach, dat 's een wrange spijt! Ach, mocht ick heden sterven!
Want ick en sal geen troost mijn leven oyt verwerven.
Hy is een selsaem hooft, hy is een rouwe gast,
Die op geen schoone verw en op geen rijckdom past.
Maer waerom dus ontset om niet te willen leven?
En waerom doch den moet soo vaerdigh op-gegeven?
Het gaet noch, als men vrijt, gelijck het eertijts plagh:
Daer wort noyt eycken-boom gevelt met eenen slagh.
Ick wil eens wederom ick wil de saeck beproeven,
Hy sal niet andermael mijn teere ziel bedroeven;
Ick sal hem mijn cieraet, mijn schatten boven dien,
Ick sal hem diamant en perels laten sien.
Ick sal, gelijck een klis, hem aen de leden hangen,
En met een soet gevley hem streelen aen de wangen,
Ick sal hem....... maer, eylaes! hoe meer een vrijster vleyt,
Hoe datse meer verveelt, en lichter wert ontseyt.
Sijn hert is niet aen haer; het wert, eylaes! beseten
Van eene, die ick merck hy noyt en sal vergeten.
't Is dan om niet gepooght, al woel ick bijster seer;
Want voor mijn treurigh hert en is geen hope meer.
Het lieven is een dingh van wonder groot vermaken,
'k En weet op aerden niet, dat beter plagh te smaken;
Maer liefde sonder hoop van oyt gelieft te zijn,
Dat is een boose plaegh, en meer als helsche pijn.
Dan ick ben niet gesint dit quaet in my te voeden,
Het geesselt mijn gemoet als met gestage roeden.
Gewis dit moet'er uyt, en om hier wel te gaen,
Soo moet'er in de plaets èn haet èn wraeck-lust staen.
Wel, haet, ontsteeckt mijn hert, en stelt u om te wreken,
Dat zijn, van overlangh, dat zijn de rechte streken
Van een die qualick mint, of ongeluckigh vrijt:
Ontseyde gunst ontbrant in gal en enckel spijt.
En dat knaeght aldermeest de sinnen van de vrouwen,
Die zijn hier als verwoet, en konnen wonder brouwen.
Een wijf is bijster erg, en waer men lagen smeet,
Daer is geen nicker selfs die slimmer gangen weet.
Dit moet ick heden selss, dit moet ick gaen beproeven,
Ick wil hem metter daet, ick sal hem gaen bedroeven
Die my de vreught ontseyt. Sta by nu, vrouwen-list!
En stort in mijnen geest, dat noyt verrader wist,
Dat noyt een spoker dacht, of boose geesten vonden.
Mijn breyn is op de loop, mijn sinnen ongebonden,
Mijn kop die suysebolt, daer is geen houwen aen,
Daer moet oock desen dagh wat selsaems omme-gaen.
Ick, ick moet wrake doen, en hy sijn straffe dragen,
Al sou het gansche Rijck van desen handel wagen,
Al soud' ick heden selfs my brengen in den noot;
Stil leven kan ick niet, ick ware liever doot!’
Hoort wat de Juffer doet. Sy laet haer jongen letten,
Waer dat Don Jan sijn mael gewoon is in te setten;
Een mael die niet en sluyt, en slechts van ossen leir,
Want koffers vint men noyt ontrent dit selsaem heir;
Hier van wel onderricht, soo laetse moye dingen,
Gout, peerels, hals-cieraet, daer in den huyse bringen,
En binden in het kleet van onsen Jongelingh,
Terwijl hy in het dorp of op den velde gingh.
Andreas, wel bewust hoe dat de vrouwen woeden,
Wanneer men haer ontseyt haer lusten aen te voeden,
Gebiet, dat al het volck terstont in rassen spoet,
Oock op dien eygen dagh, van daer vertrecken moet.
Dit nam de Juffer waer, en als hy meynt te reysen,
Begon sy met beleyt op haer bedrogh te peysen;
Sy stroyt door al het dorp, dat sy, uyt hare kist,
Gout, peerels, eenigh gelt, en veel juweelen mist.
Stracx zijn op haer geklagh de boeren aen-gekomen,
Die eyschen wederom al wat'er is genomen:
De rackers van de Schout zijn mede daer ontrent,
Die na den vreemden roep de strenge Rechters sent.
Daer gaet men 't heydens rot ten nausten ondersoecken,
De vrouwen in haer keurs, de mannen in de broecken;
Maer, siet, de loose maeght die wees den Ridder aen,
En seyt het slim bejagh by hem te zijn begaen.
| |
[pagina 203]
| |
Als dit Andreas hoort, soo komt hy toe-gereden,
Hy loegh de Juffer toe, en seyd' haer dese reden:
‘Komt soeckt, vrindinne, soeckt al wat ghy soecken meught,
By my is anders niet als trou en ware deught.
Indien ick van bedrogh hier schuldigh wort bevonden,
Soo ben ick wel getroost om vast te zijn gebonden,
En soo te zijn gestraft gelijck men guyten doet,
Die soecken haer bejagh op ander luyden goet.
Ick sal noch boven dat u seven-mael betalen,
Wat ghy van uw cieraet hier uyt sult konnen halen:
Doorsoeckt vry dese mael, en watje vorder siet:
Een paert dat niet en let en vreest den ros-kam niet.’
Hier op soo gaet de Schout, en sijne rappe gasten,
De male van den vrient wel happigh ondertasten,
En siet, van stonden aen soo komt het aen den dagh,
Al wat voor aerdigh tuygh daer in verholen lagh.
Don Jan op dit gesicht is wonderlick verslagen,
Noyt was hy soo verbaest van al sijn leven-dagen;
Hy staet gelijck een steen met droefheyt overstort,
Eylaes! de jongelingh en weet niet waer het schort.
Stracx riep de Juffer uyt: ‘komt vanght ons dese boeven,
Die met haer vuyl bejagh het gansche lant bedroeven;
Maer grijpt eerst desen gast, die eerst soo moedigh sprack,
Hy is de rechte gront van al het ongemack.
Hier vanght den Rechter aen den Ridder scer te schelden,
Hy noemt het Heydens volck een plage van de velden,
Een peste van de stadt, een schroom van yder huys,
Een schuym van boeve-jacht, en alle vuyl gespuys.
Daer stont een krijghsman by die sich des gingh bemoeyen,
‘Wegh, seyt hy, met den boef, hy dient te leeren roeyen!’
En even met het woort soo geeft hy hem een slagh,
Soo dapper als hy kon, soo vinnigh als hy magh.
Andreas suysebolt, sijn hersens zijn bewogen,
Sijn geesten al gelijck door gramschap op-getogen;
Hy denckt niet waer hy is, hy weet niet wat hy doet,
Sijn geest die speelt alleen ontrent sijn edel bloet.
Hy stelt hem dan te weer, en gaet den krijghsman tegen;
Hy valt hem op het lijf, en vat sijn eygen degen,
Hy treft hem in het hert met soo een diepen fteeck,
Dat hem de levens-kracht van stonden aen besweeck.
Daer schreeuwt men overhoop. Andreas wort gebonden,
En al het Heydens rot na Murcia gesonden;
Daer is het hals-gerecht van dat geheele lant,
Soo dat men daer ontrent geen hooger rechter vant;
Terwijlen dit gebeurt, Constance, gansch verslagen,
Is van den bleycken anghst als buyten haer gedragen;
Daer is een killigh sweet, dat uyt haer aders schiet,
Vermits sy haren vrient aldus gebonden siet.
Maer desen onverlet soo wortse meê genomen,
En is met al het rot tot in de stadt gekomen;
Daer krielt men overhoop alwaer de vrijster quam,
Vermits een yder lust in haer gesichte-nam.
De fame van de maeght, aen alle kant gevlogen,
Heeft oock de Lant vooghdin tot in het hert bewogen,
Sy maeckt haer vaerdigh op, sy gaet tot haren man,
Daer seytse voor de maeght al watse seggen kan;
Al met soo grooten ernst, dat haer wort toe-gelaten,
Het jongh, het geestigh dier te nemen van der straten,
Te brengen op het Slot. Majombe was'er by,
En was om dit geval van ganscher herten bly:
Sy meynt, soo maer de vrou hoort Preciose spreken,
Dat haer noch goet onthael noch gunste sal ontbreken.
En soo als sy het gist, soo was'et dat'et viel,
Me-vrou ontfingh de maeght als met een open ziel.
Sy blijft gelijck verdwelmt in hare soete wangen,
Sy blijft aen haer gelaet met al de sinnen hangen,
Sy neemtse by der hant, sy leytse door de zael,
Sy valt haer om den hals en kustse menighmael.
Sy spreeckt Majombe toe, sy vraeght verscheyde saken,
Maer verre boven al die Preciose raken,
Sy vraeght hoe out sy was. Het wijf dat antwoort haer,
Dat nu haer nichte quam ontrent de vijftien jaer;
Hier op is in de vrouw een droeve luym geresen:
‘Dus out soud' even nu mijn waerde dochter wesen,
Indien de goede God dien uytgelesen schat
(Dit sprack vrou Giomaer) aen ons gelaten had.
Maer, laes! nu is het kint in sijne jonge dagen
Met listen wegh-geruckt, en uyt'et lant gedragen.
Constance, waerje zijt, of immer komen meught,
God zy door sijnen geest ontrent uw teere jeught!’
De maeght gingh onder dies Me-vrou de handen kussen,
En bid haer even staêgh haer druck te willen blussen;
En t'wijl vrou Giomaer vast sit op haer en sagh,
Ontsluyt het aerdigh dier aldus haer droef geklagh:
‘Indien ghy, waerde vrou, hebt eenigh wel-behagen
In mijne teere jeught, soo hoort mijn angstigh klagen
En mijn bedroefde stem! De goede jongelingh,
Die in het naeste dorp de Lant-drost heden vingh,
Dat is mijn waerde vrient, in trou aen my gebonden;
Daer wort geen beter mensch in al het lant gevonden.
Al is de krijghsman doot, het is sijn eygen schult,
Hy bracht den vromen helt tot enckel ongedult.
Hy sloegh hem met een vuyst, dat hem de tanden bloeden,
Soo dat sijn edel hert hierom begon te woeden.
Hy is geen rouwe gast die oyt sijn leven stal,
Gelijck men metter tijt wel ondervinden sal.
Hy is een Edel-man. Laet alles overwegen,
En ondersoeckt het stuck gelijck het is gelegen:
Ghy sult met oogen sien en tasten metter hant,
Dat niemant oyt bedrogh in al sijn handel vant.
Soo dese jongeling gedwongen is te sterven,
Soo moet ick van gelijck mijn jonge leven derven;
Mijn hert is al te weeck, mijn wesen al te teer,
Als hy sijn leven laet, wil ick geen leven meer.
| |
[pagina 204]
| |
Ick bid u, waerde vrou, met al de gansche leden,
Om uw verheven stam, om uw beleefde zeden,
Indien oyt soete min, indien oyt reyne vlam
In uwen geest ontstack, in uwen boesem quam;
Soo slaet een gunstigh oogh op twee soo jonge menschen,
Die geensins hoogen staet of machtigh gelt en wenschen,
Maer poogen een te zijn in vreught en ongeval,
Tot dat de bleecke doot haer eenmael scheyden sal.’
Met dat de jonge maeght haer reden heeft gesproken,
Zijn haer met groot verdriet veel tranen uyt-gebroken,
Soo dat het siltigh nat een stroom, een gansche beeck,
En aen vrou Giomaer een stage vloet geleeck.
Sy dan, mits dit geklagh, gevoelt haer gansch bewogen,
Gevoelt haer innigh hert als uyt het lijf getogen;
Daer is, 'k en weet niet wat, dat haer de sinnen roert,
En dat haer angstigh hert geweldigh omme-voert.
Men siet in dit gepeys, men siet haer oogen vlieten,
Soo dat haer in den schoot de druppels henen schieten.
De Lant-vooght onder dies komt treden in de zael,
Verwondert dat hy sagh den druck van zijn gemacl:
En hier op komt de maeght hem vallen aen de voeten,
En gaet hem insgelijcx met droeve woorden groeten:
Sy weent, en bidt, en smeeckt, met soo een heuschen mont,
Dat hem de goede man al med' ontsteken vont.
Hy kan, met alle kracht, sijn tranen niet bedwingen,
Die hem, als tegen danck, op mont en wangen springen;
Hy staet geheel verbaest, hy staet een wijle stil,
Onseker wat hy doen, of wat hy laten wil.
Majomb' hout onder dies haer sinnen op-getogen,
En woegh haer droeven stant met al haer gansch vermogen,
Sy rijst ten lesten op, en seyt: ‘Eerwaerde vrou,
My dunckt ick weet behulp voor desen swaren rou:
Wilt ghy een kleynen tijt hier uyt de zael vertrecken,
Ick sal u metter daet een wonder stuck ontdecken;
Hoort my een woort alleen, hoort wat ick seggen sal,
Ghy sult een eynde sien van dit bedroeft geval.’
Majombe sonder meer begaf haer uyter zalen,
En ging van stonden aen een aerdigh doosjen halen;
En alsse weder quam daer Giomara stont,
Soo knieltse vaerdigh neêr, en opent haren mont:
‘Vergeeft my, seyt het wijf, dat ick eens heb bedreven,
En dat ick nu ter tijt u wil te kennen geven;
Of soo ick na de wet ben waerdigh harde straf,
Soo geeft my aen den beul en sent my naer het graf.
Ick sal, hoe dat'et gaet, de rechte waerheyt spreken,
Ghy mooght aen desen romp uw leet en droefheyt wreken;
Ick sal tot aller stont verdragen met gedult
Wat ghy my voor verdriet hierom doen lijden sult.
Het is nu dertien jaer, of luttel min geleden,
Dat ick mijn reyse nam door al de Spaensche steden
En door het platte lant, ick sochte mijn bejagh,
Tot dat ick in Madrid een aerdigh meysjen sagh.
Een kint nau twee jaer out, behangen met juweelen,
Daer ick, na mijn verstant, behoorde van te deelen;
De voedster, soo ick sagh, die stont daer, op de straet,
Met seker kamer-maeght verwerret in de praet.
Ick greep het jonge schaep en, sonder lange dralen,
Soo reysd' ick in der haest op onbekende palen:
En als ick was ter plaets daer ick my seker vont,
Doen leyd' ick in beraet wat my te plegen stont.
Ick had eens vast gestelt (ick wil de waerheyt seggen)
Het kint, van all's ontbloot, tot vondelingh te leggen,
Om al sijn rijck cieraet, en wat'et vorder had,
Te houden voor een roof en als mijn eygen schat.
Maer als ick recht doorsagh sijn geest en frissche leden,
Doen vond' ick mijn gepeys te strijden met de reden;
En daer op nam ick voor het meysjen op te voên,
Op hope dat'et ons eens voordeel mochte doen.
Ick heb'et dan besorght, ick heb'et laten leeren,
Al wat te rechter tijt haer jonckheyt mocht vereeren;
Soo dat het geeftigh dier veel schoone dingen kan,
En is, mijns oordeels, waert den besten Edel-man.
Maer wat is quaet te doen! wat heb ick droeve slagen
Om dit ondeugend' werck in mijne ziel gedragen!
Hoe was ick even staêgh gepijnight in den geest!
Wat heb ick niet gesorght! wat heb ick niet gevreest!
Wat heb ick menighmael mijn herte voelen beven
En drillen, als een riet van harden wint gedreven!
Ick schroomd', oock in den slaep, van haest te zijn beklapt,
Of door een snegen Schout alreê te zijn betrapt.
Wel, ick ben des geleert, en hebbe voor-genomen,
Noyt in soo bangen praem mijn ziel te laten komen;
Ick wil aen al ons volck, en wie my raken magh,
Ontraden dit bedrijf, en alle vuyl bejagh.
Wel doen is rechte vreught, maer alle slimme gangen
Zijn doodelick vergif die ons de ziele prangen.
Hier is dan nu de tijt, dat ick mijn schult beken,
Vermits ick op den wegh van beter leven ben.
Mijn Heer, siet dit juweel en dese gouden keten,
Ghy sult van stonden aen den ganschen handel weten:
Of wijst dit niet genoegh den gront van dit geval,
Soo leest eens desen brief dien ick u geven sal.’
Soo haeft als sy het schrift den Lant-vooght had gegeven,
Hy siet van stonden aen al dat'er is geschreven;
Hy las'et overluyt en met een open mont,
En dit was in der daet, dat hy daer in bevont:
Het jonge dochterken dat by my is, en dat ick den naem van Preciose gegeven hebbe, hiet eygentlick Constance, en is een eenigh kint van Don Ferdinando d'Assevedo, Ridder van Calatrava, en van vrou Giomara di Menesez. Ick stal het selve kint in de stad van Madrid op Hemelvaerts-dagh, ten elf uren, in 't jaer duysent vyf hondert vyf-ent negentigh. Het kint hadde doen ter tijt aen dese juweeltjens die in dit kosserken leggen. Ick hebbe korts daer na dit alsoo vernomen, en goet bevonden 't selve by memorie te stellen, misschien of het sobier of morgen te passe mochte komen. | |
[pagina 205]
| |
Met dat vrou Giomaer haer man dit hoorde lesen,
Soo is in haer gemoet een nieu gewoel geresen;
Sy kent het kleyn cieraet, sy kust'et menighmael,
En sijght uyt enckel vreught in onmacht op de zael.
De Lant-vooght recht haer op, verbaest van dese saken,
En staet een lange wijl onseker wat te maken.
Me-vrou, nu wat verquickt hoewel noch flau genoegh,
Vraeght stracx: ‘Waer is het kint, dat dese keten droegh?’
Het wijf seyt: ‘Waerde vrou, die met u heeft gesproken,
Juyst doen u metter daet zijn tranen uyt-gebroken,
Dat is het aerdigh dier in desen brief vermelt,
En dat tot heden toe uw droeve sinnen quelt.
Dat is uw eigen kint, by my weleer gestolen,
En door mijn slim beleyt tot heden toe verholen.
Ick bidde twijffelt niet, maer neemt uw dochter aen,
En laet na desen tijt uw droeve klachten staen.’
Terstont vrou Giomaer, met yver aengesteken,
Is uyt het stil vertreck in aller ijl geweken,
Sy gaet met grooten ernst en uytermaten ras,
En geeft haer na de zael daer Preciose was.
Die sat daer vast omringht met al de kamer-maeghden,
Die met een treurigh hert de jonge maeght beklaeghden,
Soo om het droef geval, als om haer soeten aert,
En dat haere teere jeught met Heydens is gepaert.
Me-vrou gaet sich in ernst na Preciose strecken,
Gaet aen de jonge maeght den boesem open-trecken,
En siet haer witte borst. Men vont een kleyne vrat,
Die sy ter slincker-hant ontrent den tepel hadt.
En als men haer den voet ter aerden dede setten,
En met een vlijtigh oogh daer op bestont te letten,
Soo bleeck het metter daet, dat twee van hare teen
Zijn, als een swane-poot, gewassen tegen een.
Me-vrou is buyten haer. De teyckens hier gevonden,
De vrat op hare borst, de teenen dus gebonden,
En 't gunt men uyt het schrift met klare woorden las,
Versekert haer genoegh wie Preciose was.
Sy grijpt haer in den arm, sy kustse menigh-werven,
Sy voelt een diepe vreught, en schijnt'er in te sterven,
Sy gaet tot haren man, die sy van herten mint,
En seyt hem: ‘Waerde vrient, siet hier uw eenigh kint;
Hier is uw waerde vrucht, die ick u heb gedragen,
Daerom ghy hebt getreurt soo veel bedroefde dagen;
Hier is het eenigh pant van onse soete jeught,
Ontfanght het nu ter tijt, en dat in rechte vreught.
De teyckens al gelijck, aen my terstont gebleken,
En laten mijn gemoet niet meer in twijffel steken.
Sy is het even-selfs die ick u heb gebaert,
Haer lichaem wijst'et uyt, en haer geheelen aert.
Voor al soo komt my voor, hoe dat ick was bewogen,
En ick en weet niet hoe, als buyten my getogen,
Wanneer ick eerst het kint ontrent ons deure sagh,
En hier noch onbewust in dese venster lagh.’
De man (die even soo een wonder hart bewegen
Had door sijn gansche lijf en in de ziel gekregen,
Juyst doen het aerdigh dier hem eerst voor oogen quam)
Seyt, dat hy dese maeght voor sijne dochter nam;
Seyt, dat hy aen het wijf haer diefte wil vergeven,
En haer oock bystant doen, om wel te mogen leven,
Mits datse nu voortaen wil stillen haren loop,
En haer geheel ontdoen van desen vreemden hoop.
‘O Heere, seyt hy voorts, wie kan uw wonderwercken,
Wie kan gelijck het dient, uw hooge daden merken!
Ghy hebt ons langen tijt gespijst met tranen-broot,
Ghy hebt ons af-geleyt tot aen de bleecke doot.
Ghy hebt ons eenigh kint, nu soo veel droeve jaren,
Gedurigh om-gevoert in veelderley gevaren;
Ghy hebt'et niet-te-min, ghy hebt'et noch gespaert,
Ghy hebt'et, lieve God, tot onse vreught bewaert.
Het was ons sonden schult, dat wy uw felle slagen
Dus hebben uyt-gestaen en lange moeten dragen.
Wy hadden vry al meer tot onse straf verdient;
Maer ghy zijt onse God, ons heyl en ware vrient.
't Is uwe gunst alleen, 't is uw genadigh wesen,
Dat wy uyt dese doot ten lesten zijn geresen,
Dat ghy tot onsen troost dit wonder laet geschiên,
Dat wy ons waerde pant alhier in vreughde sien.
Sy was, eylaes! gegaen, sy was gelijck verloren,
Maer sy is wederom als op een nieuw geboren.
Ghy hebt ons eens gebracht tot aen het duyster graf,
Nu wast ghy wederom ons droeve tranen af.
Wilt ons van heden aen, wilt ons nu danckbaer maken,
Op dat tot uwen dienst ons herte magh ontwaken,
Op dat wy nu voortaen in daet en in de schijn,
Uw dienaers, lieve God, uw kinders mogen zijn!’
Constances hert ontloock terwijlen dit gebeurde,
Haer dacht, 't en was geen tijt, dat sy nu langer treurde;
Haer dacht, sy vont behulp, dat haren druck genas,
Vermits haer vader selfs daer eerste Lant-vooght was.
Haer dacht in volle daet, het stuek was nu gewonnen,
Vermits haer saken staen soo wel sy immer konnen:
Maer t'wijl sy in den geest hier mede besigh sit,
Soo treet haer vader toe, en seyt haer weder dit:
‘God heeft ons grooten troost en blijdschap toegesonden,
Om dat ghy, waerde kint, ten lesten zijt gevonden,
Om dat ghy noch gesont en in het leven zijt;
Maer daer is echter wat, dat my in 't herte snijt:
Ick sie, eylaes! ick sie, dat uwe domme sinnen
Een heyden (wat een schand!) een rouwen heyden minnen,
Een heyden sonder Doop, die niet en heeft geleert
Hoe dat men God den Soon met reyne sinnen eert!’
‘Met oorlof, seit de maeght, hoort my een weinigh spreken,
Ick weet van stonden aen uw droefheyt af te breken:
De vrient, aen my vertrout, en is geen heydens man,
Maer die in volle daet de Christenleere kan.
| |
[pagina 206]
| |
Hy is noch boven dat van edel bloet geboren,
En heeft my, soo ick was, uyt enckel min gekoren;
En wat na dit geval noch vorder is geschiet,
En seyd' ick, na den eysch, den ganschen avont niet.’
Majombe nam het woort en gaet de man vertellen,
Hoe dat de jongelingh quam onder haer gesellen,
Hoe dat hy sijnen staet en vaders huys verliet,
Vermits hem fijn gemoet tot Preciose riet.
Hoe dat hy nevens haer alreede lange dagen
Had vorst, en heete son, en alle leet gedragen;
En dat dit al gelijck maer was een kleyn begin,
Een proef en ondersoeck van sijn getrouwe min;
Dat hy geen dertel spel de vrijster mochte vergen,
Noch met ongure jock haer teere sinnen tergen;
En dat hy door de lust noyt op en was gevat;
Maer dat hy sich in all's met eer gequeten had.
In 't korte, dese vrou verhaelt, in lange reden,
Al wat de jongh gesel voor desen heeft geleden;
Soo datse voor het lest ten vollen openbaert,
Hoe dan sijn Ridders kleet by haer noch is bewaert.
Dit vat de Lant-vooght op en, sonder langh te dralen,
Laet stracx het rijck gewaet daer in de kamer halen:
Het wijf dat gaet'er om soo vaerdigh alsse magh;
Siet, dus komt op het lest de waerheyt aen den dagh.
De Lant-vooght onder dies gaet Preciose vragen
Op al den omme-gangh van hare jonge dagen,
Op al des werelts loop, en hoe haer dit beviel,
En wat sy des gevoelt ontrent haer jonge ziel.
Sy antwoort over al met soo besette reden,
Met soo een goet bescheyt, en in soo volle leden,
Dat (soo de jonge maeght sijn dochter niet en waer)
Hy streckte voor gewis de sinnen over haer.
Hy vont sich in den geest van hare min bevangen,
En bleef aen haer verstant en hare schoonheyt hangen;
Maer nu het geestigh dier als dochter hem bestont,
Soo is hy gansch verhenght tot in sijns herten gront;
En t'wijl de man aldus in blijdschap is geseten,
Soo komt het oude wijf en brenght een gouden keten,
En brenght het hantcieraet, en wat den jongelingh
Te voren om den hals of aen de leden hingh.
Als dit de Lantvooght siet, en hoort de Ridder noemen,
En weet van wat geslacht dat hy is af-gekomen,
Gevoelt hy ander-mael, dat sijn beswaerden druk
Is, door des Heeren gunst, verandert in geluck.
Hy danckt God andermael met al de gansche sinnen,
Dat soo een Edelman sijn dochter gingh beminnen,
En dat sijn trouwe gunst noyt eens in hem verdween,
Schoon dat de jonge maeght een heydens dochter scheen.
Dit heeft terstont de faem ten luytsten uyt-gekreten,
Sy liet het vreemt geval aen alle menschen weten,
Oock aen de vrijster selfs, die aen den jongelingh
Voor desen hare ziel en gansche sinnen hingh.
Die gaet daer aen de Wet ten vollen openbaren,
Dat sy, eylaes! vervoert van hare groene jaren;
Vermits de jongh gesel haer quale niet genas,
Hem hadde na-gescyt, dat hy een roover was.
En schoon het selsaem luyt dat by haer is bedreven,
Het wort haer evenwel in volle daet vergeven;
Andreas sprack'er voor, de Lant-vooght nam het aen,
Dies mochtse sonder straf en vreedsaem henen gaen:
't Was al te blijden dagh, geen mensch en mochte treuren,
Daer magh niet als vermaeck en soete vreught gebeuren;
De man-slagh wort versoent, de Ridder vry gestelt,
En alle die het raeckt ontfangen machtigh gelt.
De banden, die den helt benaeuden aen de leden,
Die worden los gemaeckt of vaerdig af-gesneden;
En voor het duyster hol, dat hem gevangen hout,
Soo komt hy voor den dagh geciert met enckel gout.
Sijn vader wiert terstont daer in de stadt beschreven,
En die heeft metter daet sich op de reys begeven,
Die komt in haesten aen, verheught en wel gesint,
Vermits hy sijnen soon soo wel verselschapt vint.
Daer is geen edel geest die oyt heeft leeren dichten,
Of hy valt aen het werck met alle sijn gewrichtenGa naar voetnoot1):
Al wat of spits vernuf, of kunste geven magh,
Dat koomt om desen tijt ten vollen aen den dagh.
Men hoort door al de stadt, door alle groene velden,
En door het gansche Rijck van desen handel melden,
De snelle weder-klanck die roept'et in het wout,
En al de werelt juyght, dat Preciose trout.
|
|