Alle de werken. Deel 2

[p. 121]

t'Samen-sprake, roerende ontschakinge.

Philogamus. Dit is een gedenckwaerdige geschiedenisse, waerde Sophronisce. Maer zijn wy dese stoffe van ontschakinge van vrouwen niet voor by?

Soprhonisce. Wy hebben, 't is waer, eenigermaten van de houwelicken uyt ontschakinge veroorsaeckt hier voren gesproken, te weten, daer wy het stuck van de dochteren van Scilo, en wat haer van de Benjamijten is overgekomen, verhandelt hebben. Maer dat is een geheel ander werck, en t' eenemael verscheyden van vrouwe-kracht in 't bysonder gedaen, daer van in dese geschiedenisse wert gewaeght.

Phil. Wel aen, seght my dan, wat nieuwe aen-merckingen meynt ghy hier uyt nu te trecken?

Soph. Verscheyde, en die van soete bedenckinge. Voor eerst: of het voor een verkrachte dochter beter is dat sy haren outschaker trout, ofte wel datse den selven, volgens de wetten, met de doot laet straffen. Of een jonghman wel doet een vrou-mensch, die een ander verkracht heest, hem ten wijve te nemen. Waer uyt dat by gevolgh komt te spruyten een derde vrage, te weten: of iemant wel doet te trouwen een beslapen vrijster, die by linckernye door iemant misbruyckt is. Waer by dan komen kan een vierde bedenckinge: of een courtisane, of die met haer lichaem opentlick gewin heeft gedaen, te trouwen, goet en betamelick is. En voor een vijfde aenmerckinge: of het aen de zijde van de vrous-persoon een wettige maniere van houwelick zy, een misdadigen te verbidden, en of de overheyt gehouden is, soodanigen verbiddinge plaetse te geven.

Phil. Ick en meynde niet zoo veel stoffe te steken in de geschiedenisse. Maer in 't verhalen van uwe bedenckinge is my noch te binnen gekomen een sesde vrage, die hier mede dient ondersocht, by naburigheyt van dese stoffe, dat is: of een jongelingh geseyt kan werden by vrijsters of vrou-menschen ontschaeckt te konnen werden.

Soph. Gewisselick, waerde Philogame, indien wy aen alle dese gesneden stof fatsoen moeten geven, soo hebben wy vry een langen tijt van noode.

Phil. Maer, waerde man, als het u gelieft, soo kont ghy het werck wel wat verkorten, indien ghy (in plaetse van een langh verhael van reden te maken) sonder grooten omslagh, kortelick uw gevoelen op yder stuck gelieft te openen.

Soph. Indien ick u daer mede vernoegen kan, Philogame, ick sal onbeswaert wesen dien voet te volgen. En sonder langer voorspel te maken, aengaende d'eerste vrage, te weten: of een jonge dochter wel doet haren schaecker te trouwen; soo dient voor eerst geweten, dat na de Romeynsche rechten sulcx duydelick is verboden. Want na de selve en vermagh geen vrou-mensch, van iemant verkracht zijnde, den selven voor haren man te verkiesen, op dat alsoo de straffe, tegens de sulcke gestelt, by de Overheyt geoeffent soude mogen werden. L. un C. de raptu.

De Theologanten in Concilio Meldensi zijn van gelijcke bedenckinge geweest. Want de selve hebben aldaer vast gestelt, dat de gene, die een vrou-mensch ontschaeckt, steelt, of verleyt, de selve geensins ten houwelick en magh verkrijgen of behouden, schoon hy de selve naderhant, met bewillinge van ouders en vrienden, mogte hebben getrout.

Dan eenige hebben het gene voorsz. is verstaen alleen plaetse te moeten hebben, in gevalle dat de ontschaeckte te voren aen iemant anders by trou-belofte was verbonden geweest, latende andersins en buyten dat geval toe, dat een verkracht of ontschaeckt vrou-mensch, indien het haer gevalt, haren schender tot een man magh verkiesen, om alsoo haer eere eeniger maten te beteren. En daer toe schijnt te strecken den Text Deut. 22.28; en de geestelicke Rechten laten sulcx duydelick toe (c. fin. de Raptor. Thomas Aquinas 2. sect. quaest. 154. Art. 7. cui assentitur. Hieron. Jul. Clar. §. raptor. num. 8. et seq). En dien volgende zijnder oock verscheyde Parlementen en hooge Rechters, die sulcx by haer gewijsen alsoo hebben verstaen.

Phil. Maer wat is uw gevoelen het beste te zijn in dusdanige gelegentheyt voor het borgerlick leven? Ick hebbe gelesen, dat'er een seker Koningh in Spangiën is geweest, die in soodanigen geval een schaker met seker verkrachte deerne dede trouwen, en de trouwe bevestigt zijnde, dede den geweldiger dadelick onthalsen. Afflict super part. const. regni. rubr. 19. num. 13.

Soph. Om soodanigen exempel uyt te vinden, en behoeft men niet eens na Spangiën te reysen. Hertogh Karel van Borgoengjen heeft des het merckelickste hier in Nederlant uyt-gebracht, dat ergens gevonden kan werden. Want bevonden hebbende, dat een van sijn gunst-genoten een eerlick burgers wijf tot sijnen wille hadde gebracht, met belofte dat hy haren man uyt de hechtenisse soude laten, daer hy den selven (wesende Gouverneur van een stat in Zeelant) in hadde doen werpen; en dat hy, in plaetse van sulcx na te komen, den man echter in de gevanckenisse hadde doen onthalsen, heeft den selven met dreygementen daer toe gebracht, dat hy de weduwe van den selven onthalsden borger tot sijne wettige huys-vrouwe troude, en dat onder een houwelicksche voorwaerde, dat soo hy sonder kinderen voor haer af-lijvigh quam te worden, sy in dien gevalle volkomen Erfgenaem soude wesen in alle des selfs na te laten goederen. En, na de houwelicksche voorwaerde was geteyckent, en het houwelick in sijn by-wesen door een Priester bevestigt, vraegde hy de voornoemde vrouwe, of sy nu vernoegen hadde over 't gene haer by hem gedaen was? en sy geantwoort hebbende, dat ja, verklaerde dat

[p. 122]

nu hem en de Justitie mede voldoeninge moeste werden gedaen, en dede hem dadelick doen even soo als hy de man van 't voornoemde vrou-mensch te voren hadde gedaen. Sulcx dat hy sonder kinders voor de selve vrouwe overlijdende, sy dadelick, volgens de houwelicxe voorwaerde, erfgenaem bleef in alle sijn nagelaten goederen. Lips. exemp. et monit. polit. cap, 4. de Justitia quam princeps in suis servet.

Phil. Dat was voorwaer een strenge oeffeninge van straffe, selfs tegens een gunst-genoot van den Hertogh.

Soph. Het soude ontwijffelick beter gaen, in gevalle in alle hoven 't voorsz. exempel na wierde gevolght, en de toom niet soo los gegeven aen soodanige vuyligheden. Maer of schoon eenige Rechtsgeleerde toestaen, dat een ontschaker vermagh te trouwen de gene die hy geweldt heeft gedaen, indien hy de selve daer toe kan bewilligen, soo en wort nochtans niet verstaen, dat de selve daer mede oock vry is van de verbeurte sijner goederen; maer in tegendeel van dien werden de selve gehouden voor ge-eygent aen de gene des recht hebbende. Idem etiam de jure canonic. Jul. Clar. d. §. et glossa in c. cum secumdum, in verbo, Certoque casu, de haeret. sexto, quam dicit communiter approbatam Marc. decis. 3. num. 3.

Phil. Maer dat nu over-geslagen, schoon hier ofte elders mogte werden toe-gestaen, dat het een geschoffiert vrous-persoon geoorloft mogte zijn haren ontschaker te trouwen, soo soude alsdan noch vorder te letten staen, of het haer oock oirbaer en dienstigh is sulcx te doen; en daer op dient nadert openinge gedaen, die ick van u verwachte, waerde Sophronisce.

Soph. Ick vinde daer in vry groote redenen van bedenckelickheyt, soete jongeling, en oordeele dat in sulcx iet, sonder onderscheyt, te willen besluyten, geen wijsheyt soude wesen. Want het kan gebeuren, dat eenigh vrouw-mensch wert tegen haren danck onteert van een onverlaet, van een struyck-rover, ofte eenigh ander schuym van boeven; soude haer in dien gevalle wel iemant willen raden, alleen om datse verkracht is, soodanigen roeckeloosen mensche tot haren man te nemen? Voor my, ick meyne neen. Maer indien aen de andere zijde haer in hare eerbaerheyt gewelt ware gedaen, door een jongelingh te voren voor eerlijck gehouden, en haer ofte ontrent haers gelijck, en die sulcx, door ongedult van liefde, ofte anders door den eenen ofte den anderen schielicken inval, mochte bestaen hebben, in dien gevalle soude soodanigen vrouw-mensch konnen werden geraden sich liever in houwelick met den selven te versellen, als haer geheele vordere leven in dien droevigen staet over te brengen. Anders, ten goede van het gemeene beste, en tot weeringe van soodanige vuyligheden, oordeele ick beter te wesen, dat geen houwelick, maer straffe, den schaker oyt toe en kome.

Phil. Maer wat sal de rampsalige, die haer eere met gewelt en sonder hare schult verloren heeft, in dien gevalle ter hant nemen?

Soph. Wat anders, als God bidden dat sy haer ziele in lijdsaemheyt magh besitten, en sien wat uyt-komst haer de goede God sal willen geven? In magnis malis magnum remedium est pati.

Phil. Maer, waerde man, (neem my ten goede dat ick sulcx u hier voor-stelle, 't is om eens des uyt den droom te wesen) ick segge, dat ick by wijlen by de jonckheyt hoore in twijffel trecken, of oock een rechte maeght gewelt in haer eere kan geschieden, en of de selve oock verkracht en tegen haren danck geschoffiert kan werden.

Soph. Ey lieve, laet de dertele jeught hier van gevoelen soo de selve magh gelusten; Gods Woort, mijns oordeels, spreeckt hier van klaer en duydelick op verscheyde plaetsen. Hoe, wort niet Dina van Sichem, Thamar van Ammon haren broeder verkracht, dat is, tegens haren danck bekent? En soo ghy des noch seeckerder wilt gaen, leest Deuter. 22.23. Wanneer een Maeght, seyt den Text, iemant belooft is, en een man krijght haer in de stadt en beslaeptse, soo sult ghyse beyde doen sterven, de maget vermits sy niet geroepen en heeft, dewijle sy inder stadt was, enz. Wanneer daer-en-tegen iemant een beloofde maeght op den velde krijght, en grijptse, en slaept by haer, soo sal den man alleen sterven, en de maeght en sult ghy niet doen. Want sy en heeft geen sonde des doots waert gedaen, maer gelijck als wanneer sich iemant tegen sijnen naesten verhief en sloegh sijn Ziele doot, soo is dit oock. Want hy vantse op den velde; en de verloofde maeght schreyde, en daer was niemant die haer hielp. Dese wet, gelijck ghy siet, en konde van Gods wege niet gestelt werden, ingevalle het voorgeven van de jonge lieden, daer ghy van gewaeght, de waerheyt gelijckformigh ware. Meer en ben ick niet gesint hier van te spreken. Ghy, weeght en overleght dat nu geseyt is.

Phil. Met oorlof, waerde man, magh ick u bidden, soo laet my toe op noch een sake uw gevoelen met een woort te mogen vragen, dat is, of een vrou-mensch geweldighlicken lijdende de by-wooninge van een man, of, segh ick, de selve daer uyt kan ontfangen? het welck mede by vele met een volkomen Neen wert versegelt.

Soph. Dewijle ghy maer met een woort mijn gevoelen hier op begeert te verstaen, soo vernoeght u met dese antwoorde: dat de Geleerde houden, dat ja een verkracht vrou-mensch kan bevrucht werden door den genen die haer gewelt doet. En boven dien noch dit, dat soodanigen kint na Rechten voor een wettigh kint wert gehouden, ten aensien van de moeder, en niet voor een bastaert. Maer de redenen die ick daer toe meyne te hebben, en hebje geensins te verwachten. Laet ons wederkomen tot onse voorgestelde vraegh-stucken. Hippol. ad l. 1. Item Divus ff. ad. l. Corn. de Sicar. Joach. Beust. 1. part. de sponsal. num. 59.

Phil. Maer ick bidde u andermael, beste Sophronisce, en dat voor het leste, niet voor onaengenaem op te nemen, dat ick u noch eens verge, uw oordeel te seggen op een sake die hier niet en is buyten ons voornemen. Ick mercke dat de Wet aen de Joden gegeven (van de welcke wy nu gesproken hebben) sonderlinge siet op den tegenstant, die een maeght biedt tegen het voorstel van de soodanige, die de selve in hare eere gewelt soude willen doen, ten eynde om de selve schuldigh of onschuldigh te oordeelen. Nu soo is'et gebeurt dat ick, oulanghs in seecker geselschap wesende, aldaer hebben hooren voor-stellen dit bysonder geval, te weten, of het gebeurde dat een jonge Deerne, in eenigh Kasteel haer opgesloten hebbende, en aldaer in een opperkamer werdende aengevochten van eenige haer eere willende krencken; en nu in seecker perijckel staende door de geweldigers over-vallen te werden, mits de deure van de Kamer by de selve op de vloer wert geloopen; - of, segh ick, de selve Deerne, hebbende gelegentheyt om haer uyt een venster te werpen, en alsoo door de doot de oneere te ontgaen, sulcx vermagh en behoort te doen, dan ofse, sonder sulcx te doen, de uyt-komste van de saecke moet verwachten?

Soph. Wel, Philogame, wat wiert van dese uwe vrage geoordeelt by het Geselschap, daer ghy de selve hoorde voorstellen?

Phil. Een uyt het geselschap, waerde man, die hadde dese vrage voorgestelt aen een snege hoofsche Juffrouwe, die ick merckte wel ter tale te wesen, en haer stuck sonderlinge wel te verstaen in saecken die te voren aldaer waren by-gebracht, de selve vont haer onbeswaert haer gevoelen daer op te verklaren en seyde, des versocht zijnde, datse wist dat het niemant toe en stont sich selven te dooden, dat het selve een algemeene regel was sonder bepalinge; dien volgende datse beter soude vinden, in dien noot gestelt zijnde, af te wachten d' aenkomst van de geweldigers en de uytkomste van de sake, als haer selven, de venster uyt-werpende, sekerlick om den hals te brengen.

Soph. Wel, oordeelde het Geselschap, dat de Juffrou qualick hadde geantwoort?

Phil. Dat en heb ick met verstaen; maer evenwel ick merckte dat'er eenige, en die niet van de geringste, soo wat schamperlick, doch bedecktelick, om loegen, en malkanderen op een bysondere wijse aen sagen; doch de reden van sulcx en begreep ick niet eygentlick, en wilde hier op uw oordeel wel eens hooren.

Soph. Wat my belanght, ick meyne dat de Joffrou wel Christelick en na de waerheyt van het stuck heeft geoordeelt, als wesende daer in van een en het selve gevoelen met den Out-vader Augustinus. Maer evenwel oordeele ick, datse betamelicker, en, na de gelegentheyt van haren maeghdelicken staet, beter soude gedaen hebben, in gevalle sy soo bekommerlicken vrage, wat haer aengaet, onbeantwoort hadde gelaten. Daer schuylt soo wat in, na mijn gevoelen, dat bequamer voor een maeghdelicken mont voor-by ware gegaen geweest met stil-swijgen, als met de rijpheyt van haer oordeel hier te toonen. En dat meyne ick d' oorsake geweest te zijn, dat eenige van 't geselschap schamperlick daer over grinnickten. Rationes contrarias in casu simili vide apud Camer. part. 3. Medit. Histor. cap. 78.

Phil. Wel hoe! mocht dan de Joffrou, het stuck grondelick wel verstaende, haer verstandt niet doen blijcken in soo eerlicken Geselschap?

Soph. Wat my aengaet, had ick in haer plaetse geweest, ick hadde een eerbaer stil-swijgen voor een verstandige antwoorde op die gelegentheyt in 't werck gestelt; en dat even-selfs konde wel met soodanigen maniere van doen geschiedt hebben, dat men beyde èn haer goet oordeel, èn haer maeghdelicke ingebondenheyt soude hebben konnen bespeuren. Veel saecken van soodanigen stoffe dienen by jonge maeghden veel eer met stillen monde, als met spreken, en beter met een soet blosjen, als met een scherpsinnigh verstandt, beantwoort te werden. Daer en is noyt soo vryen tijt of plaetse, dat men 't al moet of behoort te seggen, en het stilswijgen is al mede by wijlen een antwoorde, en vry niet sonder kracht. Maer tot onse tweede vrage, die nu met al de reste al hadde beantwoort geweest, ten ware ghy dese tusse-vallen hier in 't spel hadt gebracht.

[p. 123]

Phil. Neemt my sulcx ten besten, waerde vrient, ick en beklage des mijnen tijt niet, maer houde my derhalven aen u soo wel verbonden als voor de reste. Maer ick swijge hier van, en verwachte nu vorder wat ghy sult goet vinden op de over-gebleven vragen, hier te voren aengeroert.

Soph. De tweede voor-stellinge was, of iemant wel soude doen, op het exempel van den Raetsheer, in dese geschiedenisse vermelt, ten wijve te nemen een deerne by een ander tegens haren danck geschent. En daer op meyne ick, na-de-mael dat het lichaem by de wijse niet en wert verstaen geschonden te zijn, als de geeft en de wille, daer uyt rijsende, ongeschent in haer geheel zijn gebleven; en dat de maeghdom veel eer is een deught des geests, als des lichaems. Dat een Vrouwe, schoon ontschaeckt aen haer lichaem by een booswicht, even-wel geseyt kan werden eerlick te zijn gebleven, ja haren maeghdom te hebben behouden, en daerom niet oneerlick te zijn soodanigen Vrou-mensch tot een Vrouw aen te nemen, sonderlinge ingevalle de selve niet eenige uytmuntende deughden is begaeft.

Phil. Ick en kan dat soo niet recht begrijpen, en weet oock niet of ick het selve in 't werck soude konnen stellen. My gedenckt gelesen te hebben, dat Catharina Howard, Koninginne van Engelant, by Hendrick de achtste, in 't jaer 1542, wert onthalst, sonderlinge vermits sy aen een groot Edelman, Colpeper genaemt, verlooft was geweest, en dat soo verre, dat sy-luyden een onderlinge voorwaerde t' samen hadden gemaeckt, en dat de voorsz. Catharina sulcx niet en hadde geopenbaert. Ick geloove dat de Koningh dit soo ernst op-nam, vermits hy geloofde dat jonge luyden, die soo verre t' samen zijn gegaen, selden van den anderen geheel vry zijn; gelijck hy oock den voorsz. Colpeper naderhant dede beschuldigen, van te grooten kennisse met de Koninginne gehadt te hebben, en dede hem daer na mede den kop af-slaen. Wie soude dan een ontschaeckte ten Wijve nemen willen, daer het seker is dat de selve geschonden is?

Soph. Wat my belanght, ick achte beter te zijn eene te nemen met rechte gescheyden, als met dertelheyt misbruyckt. Hoort, ten eynde als voren, een exempel van een groot en Godsaligh Prins, die misschien geseyt kan werden meer te hebben gedaen als dat nu geseyt is. Is u niet indachtigh gelesen te hebben hoe David, vluchtende voor de raserney van Saul, sijn Vrouwe Michal, Sauls dochter, hoewel sy David sonderlinge lief hadde, (als de Schrift betuyght) door Saul als gedrongen is geweest, in het afwesen van David, haer te geven tot eenen anderen man, te weten tot eenen Paltiel, de soone Lais, die de selve al een geruymen tijt by sich heeft behouden, namentlick, tot na de doot van Saul? En efter heeft de Koningh David met ernst op Abner versocht, ten eynde die hem weder soude werden toegebracht, gelijck sulcx is geschiet, en de selve oock wederom by David is aen-genomen, ontwijffelick op dien gront, dat al wat'er geschiet was uyt bedwangh, en niet uyt vryen wille was gedaen

Phil. Maer is het wel te gelooven, dat soo grooten Koningh en soo wijsen man, als David was, in de meenschap van sijn bedde weder soude hebben willen aen-nemen, een wijf, die, buyten echte, soo lange met een ander haer lichaem hadde gemeen gemaeckt? Gewisselick, ten dunckt my niet waerschijnelick sulcx geschiet te zijn, dewijle ick mercke dat de selve Vorst op een diergelijcke gelegentheyt wel anders heeft gegaen. Want ten tijde als sijne by-wijven, uyt ick en weet niet wat reden van State, door den raet Achitophels by Absolon waren beslapen, soo heeft hy efter op sijn weder-komste (schoon sulcx mede met dwangh was geschiet) alle de selve voor alle tijt besloten, en noyt meer tot hem genomen. Ick soude daerom in bedencken geven, of oock niet hier verstaen soude behooren te werden, dat Michal den Paltiel door den Koningh Saul is toegeeygent geweest; maer dat Paltiel efter haerder geen besit en heeft genomen; maer heeft al voren gelet (alsoo men dagelicx besigh was om David van kant te helpen), hoe het daer mede soude af-loopen.

Soph. Ick weet wel, lieve Philogame, dat eenige van de oude, en oock Lyranus van gevoelen is, dat Paltiel met Michal geen gemeenschap van bedde en heeft gehadt; maer sulcx strijt (mijns oordeels) met de waerschijnelickheyt der sake. Want als Isboseth, de Koningh Sauls soone, haer dede halen, ten versoeke van David, van Paltiel, de sone Lais haer man, seyt den Text, gingh met haer, en weende haer na tot Bahurim toe, 2. Sam. 3.16. sulcx dat hy van haer niet scheyden en konde, voor hem Abner dede wegh gaen, en weder t' huys keeren. Ghy siet hoe den Text Paltiel noemt den man van Michal, ghy siet hoe teeren genegentheyt hy toont in haer af-scheyt, ghy siet den langen tijt die Michal by Paltiel is geweest, uyt alle 't welck klaeris af te nemen, dat de voorsz. twee onderlinge geleeft hebben als twee echte lieden.

Phil. Soo sie ick dan uwe meyninge te wesen, dat Michal by Paltiel, als sijn huisvrouwe, voor een tijt langh gebruyckt zijnde, efter by den Koningh David weder is aengenomen, op dien gront, dat her gene by Michal in desen deele is geschiet, uyt dwangh en dien-volgende uyt gewelt is gebeurt, en dat de voorsz. Michal mocht seggen:

Crimen erat nostrum, si delinita fuissem;

Cùm sim rapta, meum quid nisi nolle fuit?

Gewis ick hadde schult, had ick mijn teere deelen
Uyt lust, of geyle jeught, van iemant laten streelen:

Maer, siet, ick ben verkracht en met gewelt ontschaeckt,

Dus heb ick niet verdient om des te zijn gelaeckt.

En met Arnobio: Non est nocens quicunque sponte non est nocens, quia delicta sine delinquendi animo non constituuntur.

Soph. My en komt jegenwoordelick geen bequamer uyt-legginge voor. Soo ghy wat beters hebt, laet ons hooren.

Phil. Wat my aengaet, ick wil uw gevoelen niet seer tegen-spreken, waerde man. Maer bad ick in des Konings Davids plaetse geweest, soo en weet ick niet, of ick het stuck alsoo soude hebben konnen opnemen, als hy dede. My dunckt ick ben wat vieser in die gelegentheyt; ick weet dat de Rechts-geleerde seggen, dat in gevalle iemants verloofde Bruyt met gewelt quame geschoffiert te worden, dat de Bruydegom haer, om die oorsake wille, niet en vermagh te verlaten; en veel meer heest sulcx plaetse in een wettige huys-vrouwe. Maer in het voor-gestelde geval van Michal vinde ick al andere in-sichten (Cypr. Tract. de Sponsal. cap. 13. §. 47). Maer of een man wel doet een vrouwe, die haer in overspel verloopen heeft, wederom aen te nemen, en of oock de Rechter de straffe magh vergeven, daer op uw gevoelen.

Soph. De Euangelische Kercken (seyt een geleert man) zijn gewoon den genen, die het ongelijck heeft geleden, te vermanen, sulcx aen den schuldigen persoon te willen vergeven; en indien sulcx geschiet, soo hout de Rechter de straffe op, ter eeren van 't Houwelick, en laet den schuldigen los. Maer of de selve weder in by-wooninge behoort te werden aen-genomen, dat heeft meerder swarigheyt. 't Is waer dat'er veel schrijvers Ja toe seggen, maer die zijn meest van die gene, de welcke de kleynigheyt niet en kan werden aen-gedaen, als geen vrouwen hebbende. Maer weder andere, en vry deftige lieden, zijn van gevoelen; dat een Overspeelster weder in te nemen, niet alleenlick schuldigh is voor de man, maer oock schadelick voor 't gemeen, als oorsaeck gevende aen ontuchtige vrouwen tot onkuysheyt. Indien nochtans een man, na gedane schip breucke, de selve zee noch eens wil bevaren, daer en is noch recht noch regel van Godsdienst die hem sulcx belet, indien sulcx geschiet na gedane boete, en met kennisse van de Overigheyt. Maer die een onrechtvaerdige Overspeelster by sich behout, wort verstaen als een roffiaen van sijn wijf te wesen. Cum uxore sub maledicto est, inquit Hieron. Arms. de jur. Connub. cap. 5 sect. 9. num. 1.

Phil. Maer wort in de Spreucken Salomons niet onder andere gelesen, dat die een Overspeelster behout dwaes is en godloos?

Soph. 't Is waer, lieve Philogame. Maer behoudens dat in den Hebreeuschen Text die sreucke niet en wort bevonden, soo wort de selve by de schrijvers verstaen van eene soodanige, die noch haren ouden naet naeyt. Tot welken eynde Hieronymus seyt: Hy is onrechtvaerdigh die een onschuldige beschuldigt; dwaes die een schuldige behout.

Phil. Maer, om verder te gaen, ick verwachte uw gevoelen op de derde vrage, te weten: of iemant wel doet een vrijster, by hem te voren gebruyckt tot sijn bysit, ten Wijve te nemen? en sonder voor-oordeel van 't gene u believen sal hier op te seggen, soo meyne ick dat ghy sulcx veel min sult goet vinden, als van eene die met enckel gewelt hier in is mishandelt.

Soph. Het geval soo staende als het selve is voorgestelt, en geen wet, gebruyck, ofte lants-recht iemant tot trouwen in den voorschreven gevalle verbindende, soo houde ick het met die gene, die het selve voor een Jongelingh ondienstigh meynen te wesen: en weynigh zijnder die soodanige by-zitten (sich eygentlick tot enckele dertelheyt van de uyt-schuymende jeught hebbende laten gebruycken) trouwen, die daer over niet groot berouw namaels en hebben gehad. De Poeten hebben sulcx willen-af-beelden door het Houwelick van Jupiter en Juno, die buyten echte te voren onderlinge haer lusten hadden gepleeght. Siet, wat een huys, tot in de andere werelt toe, by de selve wort gehouden, vol oneenigheyt en yversucht. 't Is als het spreeekwoort seyt: sijn vuyligheyt doen in een korf, en den selven daer na op het hooft setten. Ick spreke in gelegentheyt als voren is geseyt. Anders soo iemant een eerlicke deerne met schoone woorden, beloften, linckernyen, en diergelijcke tot een val hadde gebracht, en niet selfs by haer en ware verlockt geweest;

[p. 124]

soo meyne ick, dat een soodanige niet alleen en vermagh, maer oock behoort de selve deerne weder ter eere te brengen door een wettigh trouwen; gelijck in veel wel-geregelde Landen en Steden wort gebruyckt, en oock by de Wet Moysis vast gestelt. (Montagne liv. 3. cap. 5. sur les vers de Virgile).

Phil. Ick mercke met wat onderscheyt ghy dit voort-brenght, waerde Sophronisce, en daer op dienen jonghmans en jonge dochters wel te letten. Maer ick hebbe een jongh Edelman gekent, die, geheel andere insichten hier op hebbende (als ick sie dat ghy doet), vastelick hadde voorgenomen, niet alleen een by-sit hem tot een wijf toe te eygenen, maer selfs een soodanige die eerst by een jonghman alleen, en daer na een wijle tijts openbaerlick winste met haer lichaem hadde gedaen, en dat om redenen, die hy my seyde, siende op sijn vleeschlickheyt, die ick hier niet en wil verhalen, meynende daer in voor hem te hebben de geestelicke Rechten, die sulcx voor een verdienstigh werck stellen. (C. inter opera charitatis de Sponsal. 16. Abelard. et Praepos. Couver, part. 2. de matrim. c. vet. §. 11. num. 3).

Soph. Wat de geestelicke Rechten ten dien aensien betreft, die hebben een ander ooghmerck, als de onbesuysde en in lusten versinoorde jongelingh dede. Want de selve Rechten sien alleenlick in desen gevalle op iemant, die uyt enckel yver, om een ziele te behouden en een mensche uyt den verderve te trecken, sulcx aen de hant nemen; niet op de gene die by de soodanige meerder lust meynen te rapen, als by eerlicke vrouwen. Maer soodanigen yver is van selsaem gebruyck, en weinigh (soo ick meyne) te vinden.

Phil. Nu een woort van de by-sit eens anders te trouwen.

Soph. Een by-sit van een ander te trouwen, heeft vry mede sijn bedencken. De oude Hebreen hebben een beslapen Dochter een vernederde genaemt, Gen. 34.2. want sy verviel van haren staet, na Gods Wet, Deut. 22. wiert eerloos en een slavinne van de straffe. Maer na de woorden des Apostels, Hebr. 13. moet het houwelick eerlick en sonder vlecke wesen. 't Is oock kennelick, dat selfs by de Romeynen een soodanigen vrou mensch niet alleen in haer selven eerloos wiert geacht, maer datse oock oneerlick maeckte den genen die de selve in sijn by-wooninge op-nam. Men leest by den Out-vader Chrystomus dese spreucke, ten selven eynde dienende: Gelijck (seyt hy) iemant wreet en onredelick is die een eerlicke vrouwe verlaet, soo is hy dwaes en onrechtvaerdigh die een hoere by hem behout. De Hoogh-duytsche seggen, dat hy, die een hoere trouwt, is een schelm, of haest een worden sal. En dat is van heden of gisteren niet, datse sulcx hebben gevoelt, dewijle Corn. Tacitus getuyght, dat van outs onder de selve geen genade en was, ten aensien van eene die sich in haer eere verloopen hadde, en dat noch jonckheyt, noch schoonheyt, haer in dien gevalle tot een goet houwelick konde brengen. (Multis illustribus dedeeori suit aut inconsultius uxor assumpta, aut retenta patientius. Plin. Paneg.)

Sicut crudelis et iniquus est qui castam dimittit uxorem, fic factuus et injustus est qui retinet meretricem. Chrys. ad 9. cap. Matthaei.

Publicae pudicitiae apud Germanus nulla erat venia, non forma, non aetate maritum invenerit. (Tacit. de morib. German).

Ick kome dan tot de vrage by u te berde gebracht, te weten: of oock een jongelingh na Rechten magh geseyt werden ontschaeckt te konnen worden, en daer op antwoorde ick met een woort, dat ja; gelijck niet alleenlick de Rechts geleerden over-al getuygen, maer de hooge Recht-bancken en Parlementen oock dickmael gewesen hebben. Maer dat vrouwen sulcx be staende metter doot souden behooren gestraft te werden, daer in soude ick het houden met de gene die het selve ten aensien van vrouwen ofte maeghden wat sachter op-nemen, oordeelende dat de selve, na gelegentheyt van saken, niet met de doot, maer met minder straffe, na bescheydentheyt van den Rechter, behooren te mogen bestaen. (Jul. Clar. §. raptus. num. 6. ubi dissentientes Doctores et exempla contraria recenset).

Phil. Maer hoe kan sulcx doch ontschaecken ofte verkrachten genoemt worden? Voorwaer, indiender eenige gevonden worden die met schijn van redenen derven seggen, dat geen vrou-mensch recht verkracht en kan worden, en geen gewelt in haer lichaem en kan lijden, sonder ten minsten eenige toe-standigheyt, hoe kan doch aen een jongeling sulcx gebeuren? Maer kan 't eenigsins geschieden oock tegen danck in dese gelegentheyt, een man te dwingen om te doen het gene dat niet als uyt rechte goetwilligheyt en kan geschieden, dat dunckt my een van de grootste vreemdigheden te wesen, die men kan bedeneken; en 't is mijns oordeels wel geseyt:

Al is de vrijster steegh, noch wortse wel de Bruyt;
Maer wil de vryer niet, soo is de vrientschap uyt.

Soph. Een vrou-mensch wert geseyt een jongelingh outschaeckt te hebben, schoon sy den selven niet met gewelt, maer met bedrogh of vleyende woorden tot haer lockte.

Phil. Wel, dat en kan immers geen verkrachten ofte ontschaken (dat gewelt in sich begrijpt) geseyt werden, en derhalven en meyne ick niet, dat een Rechter daer op soude willen acht nemen in wijsen van vonnissen.

Soph. In trouwen ja. Papon in sijn 22 boeck, in den 16 titel, arrest 3. verhaelt, dat een dochter, schoon van haer persoon, om soodanigen vervloeckinge is verklaert geen houwelick te hebben met den voor-schreven jongelingh. Een vrijster, seyde Papon, anders hebbende als de schoonheyt van haer persoon, hadde door haer aenlockende gelaet het beleyt, dat een jongh en rijck jongelingh, noch onder vooghdye staende, met haer een houwelick hadde gesloten. De Vooghden van den selven jongen Edelman stellen haer aen om dit houwelick, als by ontschakinge geschiedt zijnde, te doen vernietigen. De sake komende voor het hoogh gerichte van Parijs, is men bekommert, hoe men dit stuck noemen sal. Om niet langh te wesen in dit verhael, het houwelick is verklaert, niet te mogen bestaen; de vrijster ter nauwer noot, sonder straffe op haer persoon, ontkomen: maer de Moeder en haer helpers, en de Notaris selfs, die de Houwelickse voorwaerde hadde geschreven, alle verwesen in een merckelicke gelt-boete. Tot besluyt seyt de voor-schreven Jean Papon, dat hier uyt blijckt, dat een mans-persoon soo wel ontschaeckt kan werden als een vrouwe, (per gloss. in l. un. C. de rapin in verb. sponsam. in p. quae fuit opinio Johan. antiqui glossatoris) en dat sulcx in Vranckrijck alsoo wert verstaen.

Phil. Voor my, ick en kan dat soo niet op-nemen, om de redenen te voren by my verhaelt, gelijck ick mede niet en wil geloven dat eenige Rechters, Rechts-geleerden en Naturalisten wesende, het selve alsoo souden verstaen.

Soph. En werpt dit soo verre niet, lieve Philogame. Want daer zijn al te versche exempelen om sulcx te willen loochenen, en dat selfs in Vorstelicke persoonen. Hoe, is tot uwer kennisse niet gekomen, dat nu onlangs, ja selfs in den Jare 1634, op den 5 September, het Parlement van Parijs een wijsdom heeft geuytet, door het welcke het Houwelick van Monsieur, Broeder des Konings, ter eenre, en de Princesse Marguerite van Lotteringen ter anderer zijden, is verklaert nietigh en geensins te konnen bestaen; en dat hertogh Karel van Lotteringen met Nicolaes Françoys des selfs Broeder, en Henriette van Lotteringen, Prinçesse van Palsburgh sijn Suster, ter sake van ontschakinge gedaen in den voor-schreven Broeder des Konings, gebannen zijn uyt het Rijck van Vranckrijck, met verbeurte van alle der selver goederen? Soo ghy dat niet en weet, ick kan u dat wijsdom noch terstont doen hebben, gedruckt tot Parijs in de Druckerye van sijn Majesteit.

Phil. Maer heeft men wel oyt van iet sulcx in andere deelen van de werelt gehoort?

Soph. Ick segge u, dat ja, goede Philogame; en ick hebbe selfs weten gebeuren in Engelant, dat een seer eerlicke, bevallicke, en aensienelicke Jonck-vrouw in den selven lande beschuldigt is geweest een jongen Graef ontschaeckt te hebben, en na ick de sake hoorde verhalen, en soose vers geschiedt was, en was'er anders tusschen hen lieden niet omgegaen, als dat men oock hier te lande voor goet en eerlick soude gekeurt hebben. De voornoemde juffrouw was te gaste genoot met haren Broeder op een promoci-feest van een jongh Edelman (gelijck in dat Rijck veel plagh te geschieden), en alsoo sy seer meesterlick op de Luyt wist te slaen, en met het spel van haer stemme te vermengen, wert haer op 't leste van de maeltijt een Luyt toegebracht, en met een wertse versocht, het geselschap met een deuntjen te willen vereeren. Sy, na eenige heusche weygeringe, begon 't werck, waer in sy soo wel beviel aen sekeren jongen Graef, regel-recht over haer sittende, dat de selve, in 't af-gaen haer waer nemende, na veel tot haren los gesproken te hebben, eyndelick sijn rechter-hant uyt-stack, verklarende datse in hem een man gewonnen hadde, soo sulcx haer mochte gevallen, het selve sijn voorstel soo dapperlick aendringende, dat hy toonde dat het hem ernst was. Sy, door dit onverwacht geval met weynigh ontset wesende, en onseker wat te doen, ontseyde voor dat mael den Graef sijn versoeck, met de meeste heusheyt diese koude. Maer terstont daer na haren Broeder in een Kamer bysonder geroepen hebbende, verhaelde aen den selven haer weder-varen, versocht raedt, hoe te doen, in-gevalle haer sulcx andermael mochte voor komen. De Broeder, sich wat bedacht hebbende, riedt haer, dat schoon haer ouders niet daer ter plaetse, maer tot Londen waren, en dien-volgende als nu niet gehoort konden werden, dat sy (in gevalle de sake haer noch eenmael schoon mochte voor-komen) den Grave den koop soude toe-slaen, gebruyekende daer in de meeste beleeftheyt haer doenlick wesende, met dat vertrouwen, dat haer luyden ouders (vermits de schoone gelegentheyt sich nu biedende, en die vermoedelick niet licht weder sich en soude vertoonen) sulcx haer niet als

[p. 125]

ten goede en souden af-nemen. De Jonck-vrou, met den raet van haer Broeder gestijft zijnde, maeckte wederom de Luyt by der hant te hebben, en bestout weder te vissen met het eygen net als voren. De jonge Graef daer ontrent zijnde, en noch de selve beweginge in sich gevoelende, heeft andermael, met groote toe genegentheyt, gelijcke aenbiedinge als voren aen de voorsz. Jonck-vrouwe gedaen, die sy oock danckelick heeft aen genomen, en terstont daer na sulcx haren Broeder aen-geseyt, dewelcke, daer op met slapende, wiste te wege te brengen (gelijck in dat Rijck met nieuw en is) dat de jonge lieden noch dien eygen dagh by een Kercken-Dienaer in haer trouwe zijn bevestight geworden, die oock de volgende nacht haer bedde gemeen hebben gemaeckt, en zijn eenige weynige dagen daer na te samen tot Londen, als echte heden, aen-gekomen. Doch de ouders van den voorschreven Graef, van 't gene dat'er tot Oxfort gebeurt was verwittight, en des gansch t' onvreden wesende, hebben beyde de voorschreven jonge heden verseeckert, en de selve van den anderen gescheyden, hebben elck in een bysondere plaetse doen bewaren, en daer op is gevolght, dat de voorsz. jonge juffrou is beschuldight geworden, van door het gene voorschreven is ontschakinge in de persoon van den jongen Grave begaen te hebben, werdende de omstandigheden ten naesten by als voren is geseyt, maer met hatelicke woorden opgehaelt, en soo geduyt, als of de selve geleyder lage daer op hadde geloert, om den voorsz Grave in 't net te krijgen, daer het tegendeel van de andere zijde ernstelick wiert gedreven. Dese sake verhaelt werdende over tafel van de Heer Ambassadeur van desen Staet, daer ter selver tijt verscheyde Jonck-vrouwen en andere jonge lieden wesende, wiert oorsake genomen, voor en tegen de Jonck-vrou discoursen te maken, en wiert sonderlinge daerop gestaen, dat de voorsz. Jonck-vrou ten minsten haer eygen ouders eerst kennisse hadde behooren te doen van de sake, al eer sich in gelegentheyt van trouwe te verbinden. Maer andere meynden, sulcx verschoont te konnen werden ex praesumpta mente parentum, vast stellende, dat de selve, om de gansch vorderlieke gelegentheyt, stil-swijgende, moeste verstaen werden hier in bewillight te hebben, ja dat de selve vermoedelick de Jonck-vrou (indien sy niet en hadde toe-getast) beschuldigt souden hebben van gebreck van oordeel; vermits sy soo schoonen kans haer vruchteloos hadde laten ontglippen.

Phil. Maer hoe is het eyndelick daer mede af-geloopen?

Soph. My dunckt verstaen te hebben, dat, na lange moeyelickheden en tusschen-sprake van vrienden, het houwelick eyndelick by de ouders van den Graef voor goet is erkent. Posse autem ratas haberi nuptias à parentibus, etiamsi sine ipsorum consensu contractae sint, late demonstrat Basil Monerus tract, de matr. cap. 10.

Phil. Of een Jongelingh op die maniere, als nu verhaelt is, kan geseyt werden ontschaeckt of verkracht te zijn, daer op valt (mijns oordeels) noch vry al wat te seggen. Maer ick weet onlanghs een geval gebeurt te zijn, dat ick houde op beter gront ontschakinge ofte gewelt genaemt te mogen worden. Een vader en andere vrienden, hebbende onlanghs een Jongelingh op het bedde betrapt, daer hy met de dochter van den huyse sijn lust hadde gepleeght, hebben den selven met dreygementen daer toe gebracht, dat hy (anders geen uyt-komst siende) de selve heeft belooft wettelick te sullen trouwen; en hebben den selven oock een schriftelick bescheyt afgeperst. De vrage is, nademael by een yder wert gestelt, dat alle houwelicken uyt bewilginge moeten geschieden, en anders niet, of de selve jongelingh gehouden is sijn trouwe, in-voegen als voren hem af gedwongen, te voltrecken, dan os hy vryheyt heeft sich elders te mogen verbinden? L. neque ab initio. 14. C. de nupt. l. Titia 134. ff. de verb. oblig.

Soph. Ghy schijnt de vrage, by u voor-gestelt, lieve Philogame, alreede selfs beantwoort en voor den jonghman beslicht te hebben, en misschien meynt ghy des wel gegront te wesen. En even-wel ick ben anders van gevoelen, en segge, dat soodanigen jongelingh, ten zy de dochter, daer hy mede te doen heeft, anders van oneerlickheyt beschuldigt kan werden, verbonden is sijn belofte na te komen, en meyne boven andere redenen daer toe te dienen de volgende Schriftuer-plaetsen, Exod 22.16: Wanneer iemant een maeght bekent, die noch niet getrout en is, en beslaeptse, die sal haer geven haer bruyt-schat, en haer ten wijve nemen. Deut. 22.28.29: Wanneer iemant aen een maeght komt die niet belooft en is, en grijptse en slaept by haer, en het wort alsoo bevonden; Soo sal die, diese beslapen heeft, haren vader vijftigh sickel silvers geven, en salse ten wijve hebben, daerom dat hyse geschendet heeft. Hy en kanse niet verlaten sijn leefdage. (Quae constitutio juris divini cum naturalem aequitatem et rationem in se habeat (etsi lex Mosis nos non obliget) omnibus humanis traditionibus debet praeferri. Vide late Basil. Moner tract. de matr. c. 11. num. 4. et 5). Mitsgaders, op dat de weelige jonge lieden haer leeren onthouden, en tot eerlicke houwelicken, niet tot vuyle dertelheden, sich leeren begeven.

Phil. Gewisselick dat komt my gansch vreemt voor, en is t' eenemael buyten mijn gevoelen. Wel, ick wil dat eenige van mijn kennisse mede-deelen, die het wel sal te passe komen. Maer noch een vrage, soo 't u belieft.

Soph. Is 't niet genoegh (dunckt u) van dese stoffe?

Phil. De vrage sal kort zijn, en ghy kont uw antwoorde even alsoo maken, en sy vloeyt klaerlick uyt onse geschiedenisse. Ick hebbe van mijn Ouders wel gehoort, dat eenige vrijsters eertijts hebben bestaen eenige misdadigen, nu ter doot verwesen zijnde, te verbidden, en de selve sich tot man te vereyschen Is de Rechter, uyt eenige lant-rechten ofte oude gebruycken, gehouden soodanige misdadige aen soodanige verbidtsters te laten volgen, en dat uyt gunste van 't Houwelick, gelijck men my heeft willen doen gelooven?

Soph. Het is hier en oock in ander Rijcken by eenige eertijts geloost geweest; maer de sake, na Rechten ondersocht zijnde, wert sonder gront en reden bevonden, als ghy naerder kont sien by verscheyde Rechts-geleerden, daer van gewagende, onder andere by Tiraquellus de poenis mitig. conclus. 56. Wel, dat is nu daer, Philogame, en indien het u noch geen tijt en dunckt van scheyden, soo moeten wy noodelick tot een geheel andere stoffe vervallen, daer niet van gewelt, niet van ontschakinge, maer van een uytmuytende toeval van genegentheyt wert gehandelt

Phil. Dat is te soeten stoffe, waerde man, en wy zijn te wel geseten om het begonnen werck soo haest te staken; ick bidde u laet ons overgaen van gewelt tot liefde. En staet my weder het lesen toe, als voor desen.

Daer is genoegh van kracht geseyt,

Het stuck dient anders aengeleyt.

Ghy, hoort een blijder trou-geval,

Dat u een wonder schijnen sal

Want siet, hier komt een edel Vorst,

Die naer een hooge schoonheyt dorst;

En hier verschijnt een jonge maeght,

Die van een diep verlangen klaeght;

Schoon geen van beyden oyt en sagh,

Wat haer den brant verwecken magh.

Hic nunquam visae flagravit amore puellae.

Phil. Wel aen, sonder langh voorspel, ick beginne.