|
| |
| |
| |
Eerste geschiedenisse, bestaende in het verhael van het ongelijck houwelick van Crates en Hipparchia.
Vernuftigh Grieckenlant, wilt heden laten varen
Wat in u is gebeurt in menigh hondert jaren,
Al wat het eerste volck eens selsaem heeft gedacht,
En wat een jonger tijt te voorschijn heeft gebracht.
Wilt, door een langh verhael, hier niet te samen rapen:
Noch hoe, door slim bedrogh, Alemene wert beslapen;
Noch hoe dat Ceres kint by Pluto was ontschaeckt,
En van den swarten poel Princesse wert gemaeckt;
Noch wat Pasiphaë voor desen heeft bedreven,
Dat van den ouden tijt niet recht en is beschreven;
Noch hoe dat over langh een gansch verscheyden aert
Te samen is gebracht, en door de trou gepaert.
Laet ons een ander stuck op heden gaen bemercken,
En laet op dit verhael de jonge sinnen wercken.
't En is geen wonder meer, al troude Galatée
Een dodden uyt het wout, of monster uyt de zee.
Siet hier een jonge maeght, tot hoogen drift genegen,
Die stelt haer teere voet op ongebaende wegen;
Sy doet een selsaem werck, en, met een vreemt beleyt,
Sy schouwt die haer begeert, sy wil die haer ontseyt;
Sy vleyt een bultigh man, sy vliet de schoonste menschen,
Sy haet'et altemael, dat jonge lieden wenschen.
Op, op, geswinde pen, beschrijft ons dit geval,
Dat aen ons Hollants volck een wonder schijnen sal:
Hipparchia, gestreelt van al de jonge lieden,
Meer als'er eenigh mensch te voren sagh geschieden,
Is quelligh in den geest en bijster ongesint,
Als haer een jongh gesel met soete woorden mint.
Het is haer meerder lust gedurigh iet te lesen,
En in een stil vertreck alleen te mogen wesen,
Om door een rijp gepeys te toomen haer gemoet,
Wanneer het buyten spoor verkeerde gangen doet.
Sy vint in haer geen lust, gelijck de maeghden plegen,
Sy vint tot naelde-werck haer sinnen niet genegen,
Sy wil geen tijt-verdrijf gelijck de losse jeught,
Sy wil geen mal geraes of ongesouten vreught;
Haer geest stijght hooger op, sy geeft haer om te soecken
Al wat'er schuylen magh in ongemeene boecken;
Sy spot met spelde-werck en al het aerdigh doeck,
En laet het vrouwen-tuygh verschoven in een hoeck.
Een schrift dat hooge sweeft, en boven alle vrouwen,
Dat rust op haren schoot en leyt in haren bouwen;
En schoon het duister wort, sy draeght de boecken met,
En leytse nevens haer oock in het sachte bedt.
Al wat de jonckheyt acht, dat is in haer verdwenen:
De beste van het landt die loopen blaeuwe schenen;
Een joncker uyt het hof en sijn uytwendigh kleet,
Dat is haer als een walgh en enckel herten-leet.
Maer des al niet-te-min, de grage jonge lieden
En laten efter niet, haer gunst te komen bieden,
En hoe de Juffer meer de vryers weder-hout,
Hoe meer sy wort geverght om haest te zijn getrout.
Meest al haer naeste bloet is besigh haer te raden,
Sich met geen droeve sorgh te willen overladen,
Maer liever bly te zijn, gelijck de jonckheyt plagh,
Terwijl het haer betaemt en oock gebeuren magh.
| |
| |
De moeder is gesint haer spoedigh uyt te geven,
Om in den echten staet haer dagen af te leven;
Sy roept schier even-staegh: ‘Het is my groote spijt,
Dat ghy soo bijster stil en ongeselligh zijt.
Ghy spaert uw jeught te langh, dies word ick onverduldigh,
Ghy zijt aen onse stam een nieuwe jonckheyt schuldigh,
Ghy moet voor al het Rijck gaen brengen aen den dagh,
Waer door het even staegh in wesen blyven magh.
Ontsluyt den waerden schat in uwen schoot verholen;
Uw Vader even selfs die heeft'et u bevolen.
Kiest uyt de gansche stadt een rustigh edelman,
Die tot soo nutten werck u dienstigh wesen kan.
Om lant-koop wel te doen, en wel te mogen paren
En koomt nau eens 't geluck in seven gansche jaren;
En mits die schoone kans soo wonder selsaem valt,
Soo dient hier vast gegaen, en niet te zijn gemalt.’
Maer wat haer iemandt raet, sy gaet haer oude wegen,
Tot vryers niet gesint, tot vryen ongenegen,
En sy en kent voor al geen aengenamer dag,
Dan alsse boecken leest, en eensaem wesen magh.
Het viel op desen tijt, haer vader hadde gasten;
Maer hy en liet met dranck geen vrienden overlasten,
Een yder eyste wijn soo veel het hem geviel,
Soo dat meest al het volck de sinnen nuchter hiel.
De vreughde lijcke-wel en is niet wegh genomen:
Want na het derde glas begonder praet te komen,
De wijn heeft yders breyn tot spreken op-geweckt,
Een yder vogel songh na dat hy was gebeckt:
Hier gaet Archidamas, met wonder hooge streken,
Van sijn doorluchtigh huys en grooten Adel spreken,
Hy roemt hem af-gedaelt van Cadmus oude stam,
Die (schoon het Bacchus speet) den draeck het leven nam.
Maer Hylas pooght het gelt, het lant, en oude renten,
Als vry van meerder nut, de gasten in te prenten;
Hier weyt hy wonder breet. Aristo prees de jacht,
Die hy van grooter vreught voor rechte mannen acht.
Maer Hedon valt'er in, en looft de schoone vrouwen,
En wil, tot sijn vermaeck, maer desen acker bouwen.
Candaules loegh hem uyt, verhief den koelen wijn,
En noemt sijn hooghste goet, te leven sonder pijn.
Phryx sweegh een langen tijt, terwijl de gasten aten,
Maer berst ten lesten uyt, en prijst de groote staten,
Hy meynt dat staegh te zijn in 's Konings vaste gunst
Is verr' het hooghste luck, en vry de meeste kunst.
Doch Calchas, om den twist in dit geval te mijden,
Gingh halen aen den dagh den loop van oude tijden:
Hoe dat eens over langh Leander had gevrijt,
En door de baren drongh met onvermoeyde vlijt;
Wat Thaïs heeft gedaen in haer ontuchtigh leven,
En wat oyt Canace voor desen heeft bedreven;
En meer van desen aert, waer van hem yder prees,
Tot dat'er op het lest een groote stilte rees.
Wat lager aen den disch, daer jonge lieden saten,
En niet als van een bruyt of van het vryen praten,
Daer gingh een yder aen, nae dat hy is gesint,
Of nae de reden leyt, of naer hy stoffe vint:
Acoetes, uytter aert een hater van de Vrouwen,
Bespot al wat'er scheen genegen om te trouwen;
Hy noemt het echte bed een jock, een lastigh pack,
Een stage slaverny, een willigh ongemack;
Hy swoer, noyt tot een wijf sijn hert te sullen geven,
Al wou de Wijsheyt selfs met hem in echte leven.
Dit hielt meest al de jeught al wat te rau geseyt,
En meynt dat hy te breet in desen handel weyt.
Maer Arcas wederom, genegen om te paren,
Hielt trouwen wonder nut voor sijns gelijcke jaren;
Hy noemt het echte bed de werelts hooghste vreught,
Een steunsel voor den Staet, een haven voor de jeught;
Hy riep: Ick wil een wijf, ick salder een belesen,
Al sou de Sotheyt selfs mijn by-slaep moeten wesen.
Siet daer een groot verschil, door ongelijcken aert,
D'een wenst te zijn getrout, en d'ander ongepaert.
Maer onder dit gewoel quam Celon tusschen beyden,
En hielt'et sonder gront al wat de vryers seyden,
Hy sprack: Indien ick oyt sal komen tot de trou,
'k En wil geen slechte duyf, 'k en wil geen wijse vrou.
Siet dus swetst al het volck en weet bequame reden,
En wat hem dienen magh, tot sijn gebruyck te smeden;
D'een doet het in der daet en d'ander in den schijn;
Dus siet men over al de krachten van de wijn.
Hier na gingh Crates aen, onaerdigh in de leden,
Maer geestigh in verstant en destigh in de reden.
Eerst sprack hy van het ooft, dat op de tafel stont,
Maer uyt een diepen geest, en op een vasten gront.
Doen trad hy vorder uyt, en quam tot hooger saken,
Soo dat hy menighmael den Hemel scheen te raken;
Hy sprack van waer de vorst, van waer de donderslagh,
Van waer dat ebb' en vloet met beurten komen magh.
Hoe dat het met de lucht en aertrijck is gelegen,
En wat het wonder Al geduerigh doet bewegen;
En hoe een hooger geest bewoont dit machtigh lijf,
Die al dit groot beslagh heeft onder sijn bedrijf;
En of geheel de mensch, wanneer hy komt te sterven,
Sal in het graf vergaen en in het stof bederven;
Of dat sijn innigh deel sal sweven in de lucht,
En komen even-selfs daer noyt en wert gesucht.
Hy koomt ten lesten af, en strafat de vreemde streken,
Waer toe van langer hant de menschen zijn geweken;
Hy strijckt de rancken deur, hy schelt de losse waen,
Waer meed', in synen tijt, de lieden swanger gaen.
Hy leert, dat geen bejagh magh nut of voordeel hieten,
Indien der goede trou geen deel en magh genieten.
Hy schaft den rijckdom af, vermits de middel-maet
Al wat ter werelt is in prijs te boven gaet.
| |
| |
Hy leert, hoe dat de geest ons tochten moet betoomen,
En dat al 's menschen doen bestaet in losse droomen.
Hy spreeckt van 't lompe vleesch en van de rappe ziel;
En meer van dese stof, na dat de reden viel.
Hier in schiep onse maeght een wonder groot behagen,
En scheen in dit gespreck als buyten haer gedragen;
Haer dacht, dat zy niet meer by swacke menschen sat,
Maer in des hemels troon en by de Goden at.
De maeltijt is gedaen, de gasten gaen vertrecken;
Maer sy gaet des te meer haer gansche sinnen strecken
Tot Crates hoogen geest; sy wickt en over-leyt
Wat Crates heeft gedaan, wat Crates heeft geseyt.
Sijn stant, sijn wijs gespreck, en sijn manhaftigh wesen,
Dat is in haer gemoet als in een boeck te lesen;
Dat is in haer gemaelt en wonder diep geprent,
En waer de Juffer gaet, daer scheen de man ontrent;
Hy sweest haer voor het oogh, hy leyt haer in de sinnen,
En sy en kan geen rust op haren geest gewinnen,
Sy noemt hem menighmael, oock tegen haren danck,
En dus maelt haer de ziel geheele nachten lanck.
Doch schoon een soete slaep komt over haer gevallen,
Noch wortse nimmermeer genegen om te mallen;
Haer breyn is even dan met reden in-getoomt:
't Is tucht al watse prijst, en wijsheyt datse droomt.
Sy, geensins door het oogh, maer door het oir gevangen,
Gevoelt in haer gemoet een wonder soet verlangen;
Sy prijst den Jongeling en sijnen hoogen geest,
Sy prijst sijn diep vernuft en schoone reden meest.
‘Wel! wat is dit geseyt (dus gaet de Vrijster spreken)
Wat voel ick voor een brant in dit gemoet ontsteken?
Word' ick nu minne-sieck van soo een viesen man,
Die 't my niet vragen sal en ick niet vragen kan?
Siet, wat een selsaem werck! de beste van den lande,
Die stellen hare trou aen mijne jeught te pande,
Die bieden my gestaegh haer trou en rechter-hant,
En ick en bood hun noyt een eenigh minne-pant.
Ick worde t'aller tijt gevleyt, gestreelt, gebeden,
En deftigh aen-gesocht en wonder hart bestreden;
En des al niet-temin ick blijve die ick ben,
Om dat ick niet een man voor my bequaem en ken.
Hoe! sal dan nu een mensch van wonder strenge seden,
Die geen cieraet en lijt ontrent sijn rauwe leden,
Ontstellen mijn gemoet en roeren mijnen geest,
Daer voor ick vander jeught ten hooghsten heb gevreest?
Ach! dat sou voor het volck een vreemden handel wesen,
En daer in d' oude tijt noyt van en wert gelesen;
En om soo viesen gril en ongehoorden brant,
Sal ick een straet-maer zijn door al het gansche lant.
Maer neemt, ick vond het goet soo harden aert te minnen,
Komt, seght eens mijn vernuft, hoe sal ick dit beginnen?
Ach! Crates is van outs een hater van de vreught,
Hy kent geen soete min, geen luymen van de jeught;
Sijn hert is even-staegh als buyten hem gevlogen,
En boven aertsche draf ten Hemel op-getogen,
Hy voed een hoogen geest, van alle tochten vry,
Erkent niet wat de jeught of wat het minnen zy.
Wil ick hem voor een man, ick sal 't hem moeten vragen,
En met een groot gevaer mijn eere moeten wagen;
Ick sal hier moeten doen al wat een vryer plagh,
En dat noyt teere Maeght met eere plegen magh.
En soo ick dit bestae, hoe sal de werelt spreken!
Hoe sal het schamper volck met felle tongen steken!
Hoe sal de steedtsche jeught verfoeyen mijne daet,
Als die gansch buyten spoor en uyt den regel gaet!
Ey, wat ick bidden magh, bedaert uw losse sinnen,
En wilt soo vreemden stuck uw leven noyt beginnen.
Kiest liever, wijl ghy meught, een man, een echten vrient,
Die soet, die geestigh is en u tot vreughde dient.
't Is vry een wijt verschil te werden aen-gebeden
Door iemant van de jeught, verciert met frissche leden,
Als aen te moeten doen een schaem-root aengesicht,
En af te moeten gaen van alle maeghde-plicht;
Als soo een viesen kop, verslingert op de boecken,
Te streelen met den mont, tot vryen aen te soecken.
Ach! siet doch, mijn gemoet, dat ghy die klippen mijt;
Een mensch die leelick is, hoe kan hy zijn gevrijt?’
Sy wou na dit gespreck haer geest in ruste stellen,
Maer voelt al wederom haer ziel gedurigh quellen;
Dat hoogh verheven brein, dat sweeft haer in den kop,
En, waer de Juffer gaet, het draeyt gelijck een top.
Sy gaet als wederom hier over liggen malen,
Soo dat in dit gewoel haer gansche sinnen dwalen:
‘Wel hoe! beschroomde ziel, is dit soo vreemden stuck,
Dat oock een Juffer vrijt en let op haer geluck?
Of moet een jonge maeght haer sinnen laten binden,
Daer niet als tegen-aert en leet en is te vinden?
Moet ick en mijns gelijck voor eeuwigh zijn beschroomt,
En trouwen naer het valt en nemen, dat'er koomt?
Neen, neen, na mijn begrijp, dit zijn maer viese grillen,
Die ons, als voor een wet, de menschen stellen willen.
Een vrijster heeft de macht, soo wel als eenigh man,
Te nemen haer gerief, daer sy het vinden kan.
Medea, weggeruckt door Jasons schoone leden,
Heeft met een soeten mont den Ridder aen-gebeden,
Den Ridder op-gedaen haer toe-genegen hert,
Tot dat sijn frissche jeught tot haer genegen wert.
Heeft Dido niet gevrijt, en met geheele sinnen
AEneas aen-geleyt om haer te komen minnen?
Heeft Sappho boven dien niet Phaon aen-gesocht,
En, door een soet gevley, tot haren wil gebrocht?
Hoe! sal ick dan ontsien, dat hondert schoone Maeghden
Eens stelden in het werck en sonder schromen waeghden?
Hoe kan het hedensdaeghs alleen my qualick staen,
Dat in den ouden tijt soo dickmael is gedaen?
| |
| |
Soo ick op lusten sagh, dat waren vuyle saken;
Maer nu ick wijsheyt soeck, wie kan mijn voorstel laken?
Ick die een man begeer, niet soo de jonckheyt plagh,
Magh doen in dit geval, dat yder niet en magh.
Maer Crates is mismaeckt. Dit hoor ick op hem schieten;
Hem dien de deught verciert, wie kan dien leelick hieten?
Maer hy is bijster arm en uytter maten kael;
Die wijse sinnen heeft besit het altemael.
Maer hy en heeft geen staet om van te mogen leven;
Al wat op aerden wast, dat kan hem voedsel geven.
Maer hy is noyt geset en dwaelt aen alle kant;
Al waer den Hemel streckt daer is ons Vaderlant.
Maer wat heeft soo een mensch als enckel leet te wachten?
Een wijs en billick hert kan alle dingh versachten.
Maer hy wort staegh bespot, dat hem tot schande streckt;
Wie dat den wijsen schimpt noch wort hy niet begeckt.
Maer ghy zijt bly van aert en hy een rechte suffer;
Jae hy een deftigh man, en ick een slechte Juffer.
Maer hy een vuyle slons en ghy een nette Maeght;
Ghy spraeckt een ander tael, soo ghy hem innigh saeght.
Waer woont oyt kloeck verstant in soo mismaeckte leden?
Ick bidde vraeght my niet, maer hoort sijn wijse reden.
Maer 't is niet dat alleen, want hy is oock gebult;
Geheel dat groot geswel is met verstant gevult.
Maer 't is een viesen kop, hy kan geen vrouwen streelen;
Hy kan my sijn vernuft en deughden mede-deelen.
Maer hy is staegh alleen in eenigh selsaem dal;
Wat raest het schamper volck! is God niet over-al?
Maer hy bast yder toe, geen mensch kan hem behagen;
Dat is een vaste peyl, dat sy hen qualick dragen.
Maer hy veracht het gelt, een teycken dat hy raest;
Wie daer niet op en past, die koomt de Goden naest.
Maer hy lijt staegh gevaer met veel in 't wout te sweven;
Al wie geen doot en vreest, die kan eerst rustigh leven.
Maer hy komt in geen huys, oock op een verre reys;
Des hemels schoon verwulf, dat noemt hy sijn paleis.
Maer hy en drinckt geen wijn, wat kan hem oit vermaken?
Wie drinckt wanneer hem dorst, dien kan oock water smaken.
Maer hy nut slechte spijs en dickmael niet een beet;
't Is goet al wat hy nut, die maer uyt honger eet.
Maer hy en lijt geen kunst of ciersel aen de leden;
Een wijs en deftigh Man vernoeght hem met de reden.
Maer dit is enckel leet voor uwen teeren aert;
't Is my meeste vreught met hem te zijn gepaert.
Maer hy waeckt menighmael, oock dickwils gansche nachten;
Wanneer hy niet en slaept, dan voed hy sijn gedachten.
Maer soo een selsaem hooft en dient geen jonge vrou;
'k En name Crates niet, indien ick mallen wou.’
Daer staet de Vrijster vast, sy roept haers vaders knechten,
Sy laet in haren Tuyn een hooge ladder rechten,
Sy gaert in haren schoot het schoonste boom-gewas,
Dat oit een sinnigh mensch van schoone boomen las:
Die lietse nae de kunst met aerdigh kruyt besteken,
En wrocht'er roosen om met hondert minne-treken.
Een yeder, die het werck maer eens met oordeel sagh,
Verstont waer heen het wou en wat'er onder lagh;
Verstont in volle daet, wat dat de groene kruyden,
En wat het bloem-gewas in desen wou beduyden.
Men sagh'er sneegh beleyt, men sagh'er vonden in,
Vry teyckens van verstant, en van een diepe min.
De schotel boven al, daer in de fruyten lagen,
Die scheen oock even-selfs haer soeten noot te klagen;
Men sagh'er menigh hert bezijden op gemaeckt,
Met pijlen (soo het scheen) tot in de gront geraeckt.
Sy geeft het reyn geschenck een van de kamenieren,
En hiet het by den Man met heusche woorden cieren;
Doch hoese spreken moet en wat'er dient geseyt,
Dat wort haer voor-gespelt en in den mont geleyt.
De dienstmaeght doet haer werck, ten besten datse konde,
Hoe-wel sy metten geest de saken niet door gronde.
Ten valt haer geensins in, dat aen de soete maeght
Soo viesen hooft bevalt, soo strengen aert behaeght.
Sy koomt dan met het ooft tot Crates in-getreden,
Sy groet den Jongeling en seyt hem dese reden:
‘Mijn Juffer, waerde man, (ghy kentse soo ick denck),
Die biet u goeden dagh, en sent u dit geschenck.
't Zijn fruyten, na de kunst geciert met versche roosen,
Die wy, tot uwer eer, uyt meer als duysent koosen;
Vermits ghy gister noen soo wel en bondigh spraeckt,
Van al dat 's menschen oogh en oock den mont vermaeckt.
Hipparchia die wenst, soo ghy het wout gehengen,
Eens meerder herten-lust u toe te mogen brengen;
En, om u kond te doen haer toe-genegen hert,
Soo is 't, dat dit geschenck u toe-gesonden wert.’
De man die hoort'et aen, maer hielt sich onbewogen,
Vermits hem even doen de sinnen elders vlogen;
By hem wert, sonder slot, 'k en weet niet wat geseyt,
En hy gaf even-selfs geen drinck-gelt aen de meyt.
Sijn swaer en killigh breyn, dat blijft gelijck vervrosen,
Te midden in de jeught van al de frissche rosen;
Hy laet de fruyten daer en hy en proeftse niet,
Het schijnt, dat hy geen kruyt of schoone vruchten siet.
Dit speet de kamer-maeght, en mits sy konde mercken,
Dat aen de Jongelingh de sinnen elders wercken;
Soo keertse wederom, en seyt de Juffer aen
Wat dat'er is gebeurt, en hoe de saken staen:
‘Uw fruyt, begon de Meyt, dat swaer-hooft toe-gesonden,
En heeft in sijnen geest geen lust met al gevonden:
Want of men desen kluts al moye dingen geeft,
Hy weet van buyten niet of hy van binnen leeft.
Hy is als staegh van huys. Ghy, hebje wat te schencken,
Wilt niet om desen bloet, maer om een ander dencken.
Een gifte (na my dunckt) is sonder gront besteet,
Als hy, dien ghy beschenckt, aen u geen danck en weet.’
| |
| |
De Maeght had uyt-geseyt. De Juffer is verslagen,
Sy geeft haer na den Hof om daer te mogen klagen:
‘Ach! seyse, 't is een block en niet een geestigh man,
Aen wien mijn groen geschenck geen lust verwecken kan;
Ach! 't is een deusigh brein, dat niet en kan bedencken,
Wat dat het seggen wil, als jonge vrijsters schenken.
Ach! had ick dese gunst aen Lycias getoont,
Ick ware metter daet door weder-gunst geloont;
Had ick het aerdigh fruyt Eudoxus toe-gesonden,
Ick hadde voor gewis sijn hert aen my gebonden;
Ick weet, hy had vereert aen mijne kamer-maeght
Vry meer als dit geschenck en al het fruyt bedraeght.
Had ick aen Eutrapel het minste dingh geschoncken,
Hy kreegh in sijn gemoet wel duysent minne-voncken;
Sond ick hem maer een blom of maer een versche roos,
Wat is'er dat sijn hert voor mijne gunst verkoos?
Een peer hem toe-geschickt, een appel hem gegeven,
Die sou als van der doot hem brengen in het leven;
Die sou den Edelman verfraeyen sijn gemoet,
Gelijck een soeten dau de flauwe kruyden doet.
Voor minnaers is het ooft van alle tijt gepresen,
Cydippe kan voor al my des getuyge wesen.
Een appel heeft wel eer een ongetemde Maeght
Tot in den lieven arm van haren vrient gejaeght.
Door ooft en sijn behulp, soo maeckte Pluto zijne
Den roof by hem ontvoert, de schoone Proserpijne;
En koomt'er aerdigh fruyt van eenigh Herders kint,
Het is van outs een peyl, dat hy van herten mint.
Dit al, gelijck ick weet, heeft Crates wel gelesen.
Hoe kan dan sijn gemoet soo ongevoelick wesen?
Voorwaer hy is te stuer, daer is geen soetheyt in,
Daer is in sijn gemoet geen woon-huys voor de min.
Ghy wilt dan uwen geest tot soeter vryers geven,
Verkiest een Edelman, die beter weet te leven;
Verkiest een soeter aert, die op uw diensten wacht;
't Is dwaesheyt gunst te doen een diese niet en acht.’
Sy heeft na dit gepeys een langen tijt geswegen,
Maer heeft al wederom haer oude luym gekregen:
‘Fy, seytse, grilligh mensch, hoe gaeje dus te werck?
Ick bidde, segh een reys, wat is uw oogh-gemerck?
Wilt ghy een jongen laf tot uwe gunst verwecken?
Wilt ghy een Venus-wicht tot uwe liefde trecken?
Neen, dat is niet gemeent, ghy soeckt een deftigh man,
Die, met een hoogh gemoet, sijn tochten dempen kan.
Wel aen dan, grilligh breyn, en wilt u niet bedriegen,
Het is van outs geseyt: geen arent jaeght'er vliegen;
Geen man soeckt kinderspel; en wieder hooge sweeft,
Weet dat hy geen vermaeck in slechte dingen heeft.
De meyt die quam daer aen, en gingh de Man besoecken,
Daer hy gansch besigh sat te midden in de boecken;
Sy stelt hem fruyten voor met roosen overdeckt;
Voorwaer, bedenckt'et wel, het is met hem gegeckt.
Hy was met sijnen geest tot in de lucht gevlogen,
En by de goden selfs ten hoogsten op-getogen;
Hy wist u grillen niet, noch hoe het Meysjen ralt,
Vermits sijn hoogh gemoet soo lage niet en valt.
En siet, vermits de Man veracht soo kleyne dingen,
En niet en is gewieght met slechte beuselingen;
Daerom verflaeut uw geest, en krijght een dwarssen sin,
En 't is nochtans de gront van uw begonnen min:
Om dat geen oogen-lust sijn hert en kan bekoren,
Om dat de leckerny by hem is af-gesworen,
Om dat geen schoonheyt selfs sijn reyne sinnen treckt,
Dit is 't dat uw gemoet tot sijne gunst verweckt.
Om dat hy niet en doet gelijck geringe menschen,
Die rijckdom, die vermaeck, die sachte dagen wenschen;
Om dat hy over langh sijn tochten overwan,
Siet, daerom wil ick hem, en anders geenen man.
Maer daer is boven dien een mis-slagh hier bedreven:
Ick hebbe desen last een losse Meyt gegeven;
En die heest (na ick merck) mijn gronden niet verstaen,
En daerom, als het dient, haer bootschap niet gedaen.
Wie sieck is van de min, en soeckt te zijn genesen,
Hy die de pijne voelt, die moet de boode wesen;
Hem is het droevigh leet tot in de ziel geprent,
Dies is hy slecht bedacht, als hy een ander sent:
Ick wil mijn eygen selfs aen Crates gaen vertoonen,
Soo sal dit kloeck verstant mijn gunsten wel beloonen.
Wat doet ons wacker oogh en geestigh wesen niet,
Wanneer het op een man geswinde pijlen schiet!
Maer hoe sal ick, een Maeght, tot Crates nu genaken?
Sal ick in volle daet den vryer moeten maken?
Sal ick met stout gebaer hem vallen in den schoot,
En met een vollen mont hem klagen mynen noot?
Kan dit een Vrijster doen? kan dit mijn tonge spreken?
Gewis mijn eerbaer hert, dat schijnt'er af te breken;
Mijn bange geest verdwijnt, mijn teere ziel verschiet,
En mijn bevreesden aert en heeft de stoutheyt niet.
Maer schoon ick had de kracht mijn voorstel uyt te brengen,
Misschien en sou de Man mijn streelen niet gehengen,
Misschien sal hy terstont, met hert en stuer gelaet,
My stellen buyten troost en buyten alle raet.
Maer hoe! bedruckte ziel, wilt ghy geduerigh hellen,
Om dit onrustigh hert met swaren anghst te quellen?
Waerom geen sachter wegh en beter raet bedacht?
Waerom niet wat gemack tot uwen druck gebracht?
'k En hoef in dit geval mijn eere niet te wagen,
Noch met een open mont mijn herten-leet te klagen;
Men kan in dit geval bedeckt en seker gaen,
Mijn eer en dit versoeck, dat kan te samen staen.
Wie geeft het in de borst, die kan, ooek sonder spreken,
Aen iemant doen verstaen al wat haer magh ontbreken.
Al swijght een Vrijster stil, een winck, een soete lagh
Die seyt, ooek sonder tael, al wat haer schorten magh.’
| |
| |
Sy gaet, na dit gepeys, in hare kamer treden,
Sy reemt een suyver glas en spiegelt hare leden;
Sy doet haer koffers op, en haelt'er aen den dagh
Al wat tot meerder glans haer leden dienen magh:
Sy trost haer geestigh hair, en ciert aen alle kanten
Haer vlechten met Topaes en rijcke diamanten;
Met paerels haren hals, dat net en geestigh staet,
Mits sy het aerdigh tuygh in wit te boven gaet.
Een tabbert, na de kunst geschildert met de naelde,
Daer in een wacker oogh met groot vernoegen dwaelde,
Die sweeft haer om het lijf en, mits haer rijcke stof,
Vertoont, in bloem-gewas, gelijck een vollen hof.
Maer schoon sy is geciert met hondert moye dingen,
Die 't oogh van al het volck als tot haer leden dwingen,
Sy heeft noch beter glans: want al het schoon cieraet
En is soo lustigh niet gelijck haer soet gelaet,
Gelijck haer geestigh hair en roos-gelijcke wangen,
Al net en recht bequaem om harten in te vangen.
En dus soo treetse voor en geeft haer in de stadt,
Doch meest ontrent de plaets daer Crates dickmael sat;
Daer Crates besigh was sijn sinnen op te scherpen,
Daer siet men onse maeght het oogh geduerigh werpen;
Maer ofse somtijts lacht en somtijts deerlick siet,
De man is onbeweeght, en hy en groetse niet.
Hier op spreeckt haer gemoet: ‘Het stuck moet verder komen,
Want hy is met den geest te bijster opgenomen;
Ick wil hem naerder gaen, en, met een heusen mont,
Hem seggen dit geheym tot in den diepsten gront.
Dat is de rechte streeck die my sal konnen baten,
Waer schaemte schade doet, daer dientse na-gelaten;
Dit is een nutte spreuck, bevestigt van den tijt:
De wijsheyt is het waert, dat haer een maget vrijt.’
Sy koomt op dit gepeys tot Crates ingetreden;
Maer siet, een koude schrick die rijst haer in de leden,
Haer innigh herte klopt, haer gansche lichaem drilt,
Sy weet niet watse doen of watse laten wilt.
Sy gingh tot driemael toe om aen de klinck te roeren;
Maer sy voelt haren geest als uyt de leden voeren,
Het schijnt dat sy in swijm ter aerden neder-sinckt,
Of dat de strate selfs haer in het aensicht springht.
Sy keert dan wederom en gaet vast overleggen,
Of sy dit niet en dient haer moeder aen te seggen.
Dat vontse voor het lest, na langh bedencken, goet;
Dies gaetse tot de vrou en opent haer gemoet.
‘Vrou-moeder (seyt de maeght), het is een wijl geleden
Dat ghy hebt in der ernst gelet op mijn besteden,
Ghy hebt my duysentmael tot trouwen aengemaent,
Maer ick en sagh den wegh daer geensins toe gebaent.
Mijn ongevoelick hert en mijne tuymel-sinnen,
Die waren even-staêgh onlustigh om te minnen,
'k En wist niet éénen man die my soo wel beviel,
Dat ick aen sijn beleyt wou gunnen dese ziel.
Maer siet, hoe alle dingh ter werelt kan verkeeren!
Ick voele door de min mijn sinnen over-heeren;
Ick voele, dat mijn hert nu anders is gestelt,
En dat een selsaem vyer mijn teere sinnen quelt.
Indien het u belieft my des verlof te geven,
Ick wil van nu voortaen, ick wensch een ander leven,
Ick wil oock heden selfs verkiesen eenigh man,
Die mijn onstuymigh hert in ruste stellen kan;
Die mijn onrijpe jeught ten goede sal bereyden,
En tot de ware deught mijn driften sal geleyden.
Ghy, doet in dit geval gelijck een moeder plagh,
Op dat ick dit begin ten eynde brengen magh.’
De moeder is verheught van soo gewenste reden,
En soeckt van stonden aen hier naerder in te treden.
‘Wel dochter (seyt de vrou), zijt ghy aldus gesint,
Soo opent even hier, wie van u wert bemint;
Ick sal, eer dat de son is in de zee geweecken,
Ick sal noch heden selfs met nwen Vader spreecken,
Ick weet, geen meerder vreught en sal hem oyt geschiên,
Als u, sijn liefste kint, getrout te mogen sien.’
De maeght gaet weder aen: ‘Ick hebbe lange dagen
Mijn sinnen om-gevoert, mijn oogen om-geslagen,
Op dat ick met bescheyt ten lesten vinden sou,
Aen wien ick mijn gemoet sou binden in de trou.
En naer ick menighmael, met alle mijn vermogen,
Het stuck heb overleyt en dickmael overwogen;
Soo oordeelt mijn gemoet, dat Crates is de man,
Die my in dit geval alleen vernoegen kan.
Indien het u behaeght ten echte my te geven,
Ick ben met hem gesint mijn dagen af te leven;
En dat in vreught, in pijn, in lust, in ongeval,
En wat my voor een lot den Hemel gunnen sal.’
‘Hoe, Crates? (seyt de vrou) wel, dat zijn viese grillen,
Die ick niet kan verstaen waer henen datse willen;
Hoe, Crates, lieve kint? dat is een selsaem mensch,
Hy kent geen lief of leet, geen lust of herten wensch.
Hy heeft ja vleys en bloet te samen uyt-getogen,
De gronden van den mensch, de werelt uyt-gespogen,
Hy heeft sijn eygen aert en alle vreught versaeckt,
Soo dat ghy boven al daer qualick zijt geraeckt.
Soo ghy sijn lichaem siet, hy heeft mismaeckte leden,
En waer men hem ontmoet daer gaet hy eensaem treden,
Sijn aensicht staet gestreckt en als in stagen rou;
In 't korte, desen man en dient geen jonge Vrou.
Ghy, in het tegendeel, zijt prachtigh op-getogen,
En hebt gestaêgh verkeert by luyden van vermogen;
Ghy zijt van ons geciert en van der jeught gekleet,
Niet uyt een schaerse beurs, maer uytter maten breet.
Ghy zijt een schoone maeght, en hondert jonge mannen
Die hebben t'uwen dienst haer sinnen ingespannen;
Of soo ghy rijckdom soeckt, de rijckste van de stadt
Die zijn door uwen glans ten vollen opgevat.
| |
| |
Soo ghy op Adel siet, de beste van den lande
Die bieden hare trouw aen uwe gunst te pande.
Ghy daerom, frissche bloem, gaet, neemt een lustigh man,
't Zy edel, rijck, of schoon, ghy hebt'er keuse van.
Maer soo een viesen aert voor u te willen kiesen,
Dat is met eygen wil sijn lieve jeught verliesen,
Dat is het malste stuck en wel de vreemste slagh,
Die ick in dit geval van al mijn leven sagh.
Hy is een leelick mensch, en ghy van schoone leden,
Ghy van een soeten aert, en hy van sture zeden.
Hy wonder rou gekleet, ghy net in uw gewaet,
Hy droef in sijn gebaer, ghy bly in uw gelaet.
Hoe sal dit groot verschil sich oyt te samen voegen?
Hoe kan dit strydigh werck oyt herten vergenoegen?
Gelooft'et, waerde kint, soo ongelijcken aert
Kan noyt als met verdriet te samen zijn gepaert.’
De moeder had geseyt. De dochter gingh beginnen,
Niet door een schielick hooft, maer wel bedachte sinnen:
‘Met oorlof, seyt de maeght, al wat men schoonheit hiet
En heeft soo goeden naem in mijn gedachten niet:
En dat ghy leelick noemt en kan ick niet verfoeyen,
Maer voel in tegendeel mijn liefde dieper groeyen.
De schoonheyt, na my dunckt, bysonder in de mans,
En geeft noyt ware lust, en heeft geen rechten glans.
Ulysses hadde noyt de gaef van schoone leden,
Noch wan hy menigh hert door sijn besette reden,
Noch heeft hy Nymphen selfs tot sijne min gebracht;
Soo dat ick kloeck verstant voor alle dingen acht.
Al is een lichaem schoon, wat vreughde kan het geven,
Om daer aen vast te zijn voor al sijn gansche leven?
't En is maer een gesicht. Wat kan 'er meer geschiên?
Al wie het eens bekijckt, die heeft'et al gesien.
Of sooder naderhant iet anders is te vinden,
Soo blijckt'et, dat de tijt de schoonheyt kan verslinden:
In voegen dat men noyt, als met een groot verdriet,
Het af-gaen van de jeught en van de schoonheyt siet.
't Is anders met de geest: die kan tot alle tijden
Verfraeyen ons gemoet, en op een nieu verblijden,
Die weet, tot onse vreught, gestaêgh een nieuwen vont,
Of met een deftigh schrift, of met een soeten mont.
En als dat Hemels vyer genaeckt sijn alderleste;
Dan koomt de meeste glans, en verr' het alderbeste,
Het is, in dit geval, de witte swaen gelijck,
Die singht haer soetste liet ontrent haer droevigh lijck.
Een geest van hoogh vernuft, die kan, op weynigh uren,
My storten in de borst, dat my sal eeuwigh duren;
Daer my het friste lijf, oock van den schoonsten man,
Noch wijser in verstant, noch beter maken kan.
Het lijf, hoe schoon het is, en kan my niet vermaken;
Goet, adel, schoone verw en zijn maer beusel-saken.
Het lijf is maer een block, een ongesonden romp,
En, met een woort geseyt, niet als een aerden klomp.
Indien ghy my een man oyt zijt geneyght te geven,
Ick ben met desen vrient alleen gesint te leven;
En daerom, tot besluyt: Vrou-moeder, weest gerust,
In dat ghy leelick noemt, daer is mijn herten-lust.
Al wat de goede vrou hier tegen quam te seggen,
Dat kon de jonge maeght met reden weder-leggen.
De Vader even-selfs die is hier in ontstelt,
Als hem, gelijck het lagh, sijn Vrouwe dit vertelt.
Hy, naer het gansche stuck te hebben overwogen,
Meynt dat hier Crates selfs wel meest in sou vermogen,
Hy voeght hem by den man, hy opent sijn verdriet,
En bidt met grooten ernst, dat hy 'er in versiet:
Dat hy (die niet en is genegen om te trouwen)
Het opset van de maeght wil krachtigh weder-houwen,
Dat hy (die met een woort veel menschen beter maeckt)
De Vrijster neder set, en hare luymen staeckt.
Dit wert van stonden aen by Crates aen-genomen,
Hy seyt dien eygen dagh by haer te willen komen;
Hy seyt, dat hy den loop van soo een vreemt geval,
Oock in een oogenblick, in stilte brengen sal.
In 't huys waer Clito woont, daer was een stille kamer:
Hier tijt de man te werck, en, met een flucksen hamer,
Soo maeckt hy daer een gat, soo dat hy konde sien
Al watter omme gingh, en watter magh geschiên.
Maer eer hy wederkomt, gaet hy sijn Dochter spreken,
En pooght met alle macht haer voorstel af te breken;
Doch sy blijft onbeweeght en set haer even vast,
Soo dat haer vreemde luym geduerigh hooger wast.
De man, als uyt-geput, gaet nu sijn beste reden,
Gaet al sijn gansche kracht op haer gemoet besteden;
Hy klopt aen haren geest met soo een harden slagh,
Als oyt een felle tongh aen iemant geven magh:
‘O wat een schendigh stuck! waer sijn uw teere jaren,
Waer is uw sedigh hert, uw schaemte wegh gevaren?
Waer is het eerbaer root, der vrouwen hooghste deught?
Dat ghy uw reynen plicht aldus vergeten meucht!
Waer rolt uw los verstant? waer dwalen uw gedachten?
Dat ghy wilt onderstaen een man te gaen verkrachten!
Een man gansch tegen aert te dringen in de trouw,
Dat noyt en wort gedaen als van een geyle Vrouw!
Quelt u een heeten brant, of worden u de leden
Van krevel aengeritst, of van het vleys bestreden,
Soo malt, gelijck het dient, en kiest een rustigh man,
Die met een loet onthael uw jeught vernoegen kan;
Maer by een viesen Grieck uw lust te willen soecken,
Die noyt geen lust en vint als in vernufte boecken;
Dat is het sotste stuck, dat ick mijn leven sagh,
En dat oyt menschen breyn met reden lijden magh.
Hoe! sal een bultigh vent een schoone maeght vervoeren?
En, die geen liefde kent, uw sinnen konnen roeren?
O, monster van de stadt en van het gansche Rijck!
Wie sagh'er immermeer, wie kend'er uws gelijck?’
| |
| |
Juyst op dit eygen woort, soo komt de moeder binnen,
Die seit: ‘Verdwaelde ziel, wat mooghje doch beginnen?
Ghy hebt in grooten ernst op my wel eer versocht,
Dat ghy eens met gemack tot Crates spreken mocht;
Komt nu, en neemt de proef van sijn verkleumde sinnen,
En siet, wat uw gespreck op hem sal konnen winnen.
Hy is hier binnens huys, in seker stil vertreck,
Gaet, spreeckt hem, sooje wilt, en opent uw gebreck.’
Als dit de Juffer hoort, al is haer geest verslagen,
Sy is noch even-wel het stuck gesint te wagen;
Sy weeght in haer gemoet het onverwacht geval,
En peyst een korte wijl, hoe sy het maken sal.
Maer alsse Crates siet, haer gansche leden beven,
Soo datse geen geluyt voor eerst en konde geven;
Sy staet gelijck verbaest van soo een deftigh man,
Maer groet hem lijcke-wel ten besten datse kan:
‘In wijsheyt, kloeck vernuft, en lust tot hooge saken
Daer in, ô waerde vrient, bestaet mijn gansch vermaken;
En schoon ick ben gevleyt van al de frissche jeught,
'k En vinde geen vermaeck in al die malle vreught:
Want naer ick even hier u lest eens hoorde spreken,
Ben ick van sotte min ten vollen af-geweken,
Ick ben, na dat gespreck, gedurigh ongerust,
En siet, in u alleen besluyt ick mijnen lust.
Soo ghy het, waerde man, nae desen wilt gehengen,
Ick sal al wat ick kan tot uwen dienste brengen,
Ick sal al wat ick heb u storten in den schoot,
En blijven u getrou tot aen de bleecke doot.
Ick heb van u geleert in tucht alleen te spreken,
En al het los gevley ten vollen af te breken;
Ick heb van u geleert te lijden met verdrach,
Al wat het schamper volck op iemant seggen mach;
Ick heb van u geleert, niet meer te willen achten
Dat yder een begeert, dat alle menschen wachten,
Dat oyt een prachtigh wijf om hare leden droegh,
Ick heb van u geleert, dat weynigh is genoegh.
Ick heb van u geleert in voorspoet niet te swellen,
En, als het qualick gaet, sijn herte niet te quellen.
Ick heb van u geleert, dat ons de bleecke doot
Stelt boven alle sorgh, en buyten alle noot.
Ick heb van u geleert mijn los gemoet te dwingen,
Ick heb van u geleert, dat God in alle dingen
Sijn woon-plaets heeft geset; dat God is over-al;
Dat God te sijner tijt de werelt rechten sal;
Dat, waer Hy is ontrent, geen quaet en dient bedreven,
Geen boosheyt aengerecht door al het gansche leven:
Want hy vervult het Al. Ick heb van u geleert,
Hoe druck en tegenspoet ten goede dient gekeert.
Ick heb van u geleert, dat stil te mogen wesen
De menschen voordeel is, en driften kan genesen.
Ick heb van u geleert, dat gullen overvloet
De leden niet en helpt, maer enckel hinder doet.
Ick heb van u geleert, en wilder in volherden,
Ick heb van u geleert een mensch te konnen werden;
Ick meyn het metter daet, en niet in loosen schijn,
En, acht ick uwe leer, soo moet ick uwe zijn.’
Met sy haer reden sluyt, haer gansche wangen bloosen,
En gloeyen even soo gelijck als versche roosen:
Daer was een stoel ontrent, waer op sy nederseegh,
En siet, haer wesen sprack, schoon dat haer tonge sweegh.
De Man, op dit gesicht, voelt sijn gewrichten drillen,
Sijn geesten overhoop, onseker watse willen:
Sijn over-strengen aert wort sacht in dit geval,
En weet niet wat hy doen, of wat hy laten sal.
Hy staet dan sonder spraeck, verstelt in sijn gedachten,
Hy voelt in dit gewoel sijn herte schier verkrachten.
Ten lesten, wat bedaert, soo leyt hy sijnen staf,
Sijn af-gesleten mael, en rauwen mantel af.
Daer stont hy doen ontbloot. Hy toont sijn gansche leden,
Hy toont sijn kranck gestel van boven tot beneden;
Hy toont de jonge maeght sijn heymelick gebreck,
En siet, in desen stant begon hy dit gespreck:
‘Het komt my selsaem voor, ô schoonste van de maeghden,
Die oyt door soet gelaet aen eenigh man behaeghden,
Het koomt my selsaem voor, ô bloempje van het lant,
Dat ghy, schoon onversocht, my biet uw rechterhant;
Dat ghy (des noyt geverght) aen my wilt over-geven
Uw frissche maeghde-bloem, uw soet en jeughdigh leven;
Dat ghy my zijt gesint, als uwen bed-genoot,
Te bieden uwen mont, te jonnen uwen schoot.
Wat koomt u in den sin my dit te komen seggen?
Gewis ghy moet het stuck vry naerder over-leggen.
Bedaert u, soete maeght, en kent, eer datje mint,
En eer ghy door de trou uw vrye sinnen bint.
Ick wil u nu ter tijt, ick moet het u ontdecken,
Dat ick geen man en ben om vrouwen aen te trecken;
Ick ben een slecht gesel, en van geen hooge stam,
En 't huys is sonder glans, daer uyt ick oorsprongh nam.
'k En heb geen koren-lant, geen klaver-rijcke dalen,
Geen heuvels in het wout, daer duysent schapen dwalen;
Ick heb geen boomgewas, geen wijngaert op het velt,
Ick heb geen prachtigh huys, en min noch machtigh gelt.
Dees' male, die my dient om boecken in te steken,
En wat my op den wegh noch vorder mach ontbreken,
En desen staf alleen, dat is mijn eenigh goet,
Mijn schat, mijn gansche kraem, die my vernoegen moet.
En wat mijn lichaem raeckt, 'k en sal u niet bedriegen,
Oock ben ick niet gewoon aen iemant oyt te liegen,
Ick heb my bloot gestelt voor u, beroemde maeght,
Op datje mijn gestel en swacke leden saeght.
Men hout'et voor gewis, dat, als mijn moeder baerde,
Ick haer en al het volck met desen romp vervaerde;
Ick word' als voor een spoock van yder aengesien,
En ick en heb noyt vrou mijn leden willen biên.
| |
| |
Daer is een ronde bult my op den rugh gewassen;
Hoe kan dat immermeer uw frissche leden passen?
Hoe sal uw geestigh lijf, uw aengename jeught,
In my, onaerdigh mensch, oyt vinden hare vreught?
Hoe sal uw hoogh gemoet sich neder konnen geven?
Hoe sal uw vrolick hert soo strengh oyt konnen leven?
Ghy sult, voorwaer, ghy sult, indienje my gelooft,
Vertreuren uwe jeught by soo een selsaem hooft.
Ick ben meest alle tijt genegen om te dwalen,
Nu in het naeste lant, en dan in verre palen.
En dit is mijn gebruyck: al is mijn lichaem swack,
Noch doe ick even-wel mijn leden geen gemack.
In 't holste van de nacht, als vee en menschen slapen,
Of by haer weder-paer haer soete lusten rapen;
Dan leyt mijn besigh hert, mijn deusigh hooft, en maelt,
Soo dat het even dan in verre landen dwaelt.
Mijn huys is sonder glans en sonder gulde vaten;
Ick hebbe dat beslagh al lange na-gelaten.
Een kamer sonder pracht, die acht ick voor geluck,
Een paert, al waer het blint, en brack'er niet één stuck.
Een kleet is my genoegh, kan 't maer de leden decken,
En, schoon der iemant lacht, ick laet de werelt gecken.
'k En soeck geen leckerny, geen mont of oogen-lust,
Ick noem het goede spijs al wat den honger blust.
Aen tafel, daer het volck sijn hooghmoet plagh te toonen,
Daer nut ick enckel moes, of dickmael rauwe boonen.
Ick slape daer het valt, en ben oock dan alleen,
En, voor een sachte peul, neem ick een harden steen.
Voor wijnen, die het breyn met heeten damp ontsteken,
Soo les ick mijnen dorst met water uyt de beken;
En voor een gulden kop, of ander rijcker vat,
Soo schep ick metter hant een schrael en killigh nat.
Ick leve soo ick magh en na de saken vallen,
Vol hoogh en diep gepeys, terwijl de lieden mallen.
Maer hoe een jonge Vrou dient aen te zijn geraeckt,
Daer heb ick noyt mijn werck voor desen af-gemaeckt.
Denckt nu, ghy die soo teer van jongs zijt op-getogen,
En uit uws moeders borst maer weeld' en hebt gesogen;
Denckt, wat ghy maken sout by soo een viesen man,
Die aen het echte bed geen vreughde brengen kan.
Indien ghy zijt geneyght ons regels aen te vaerden,
En leeren nae de kunst de gronden van der aerden,
En hoe in ouden tijt de werelt is gebout,
Soo bleefje, soete maeght, al beter ongetrout.
Dan zijn de sinnen vry om hoogh te mogen sweven,
En nutter tot de kunst als die geselligh leven:
Want al waer Kinders zijn, daer is het nimmer stil,
En wieder Moeder is en doet niet datse wil.
Maer wat dat u belanght, ô perel van den Lande,
Doet ghy met uwe jeught aen Hymen offerande:
Want als ick u bemerck, en uwen soeten aert,
Soo dient u geen beroep, als wel te zijn gepaert.
| |
| |
Ghy moet met eenigh Prins in echte banden leven,
En aen het Vaderlant van uwe vruchten geven;
De loten uwer jeught, uw gul en edel zaet,
Dat moet hier namaels zijn een steunsel van den Staet.
Het root van uwen mont, het wit van uwe borsten -
Een wensch van al de jeught, en hondert jonge vorsten,
En daer van yder spreeckt door al het gansche Rijck -
En is niet voor een romp, als ick of mijns gelijck.
Wy sitten menighmael veel uren op-getogen,
Het schijnt dat ons de ziel is uyt het lijf gevlogen,
Maer van het echte bed of vrouwen geen gewagh:
En wat is edel fruyt voor die het niet en magh?
Wat is u, schoone blom, aen dit beslagh gelegen?
Gaet, kiest een lustigh man, gelijck de vrijsters plegen;
Gaet, neemt tot uw behulp een soeten bed-genoot,
Soo magh een aerdigh kint vercieren uwen schoot.
Dat sal u beter zijn, als, in geleerde Boecken,
Den aert van alle dingh te willen ondersoecken.
Al dat en is geen werck, dat jonge vrijsters raeckt;
Het schepsel dient gebruyckt daer toe het is gemaeckt:
De Man betaemt de sorgh, de kinders moeten spelen,
Een vrijster dient gepaert om vrucht te mogen telen.
Ghy daerom, frissche roos, gaet, neemt een edel-man,
Die u tot echte lust en vreughde dienen kan.
Dit loom en bultigh lijf voor u te willen kiesen,
Dat is uw soete jeught, uw soete vreught verliesen;
Dat is uw jeughdigh lijf te brengen in den noot;
Dat is by een geleyt het leven en de doot.
Daer zijnder in de stadt die hen geluckigh achten,
Dat sy tot in der nacht op uwe diensten wachten;
Al geestigh, edel, rijck, en rappe jonge liên,
Voorwaer het is u best op een van haer te sien.
Kiest daer wat u bevalt, dat sal u beter voegen:
Want met een edel paert en magh geen ezel ploegen.
Niet dat met vaster knoop twee herten t'samen bint,
Dan als men haren aert in één gestalte vint.’
De vader hoort'et al wat Crates heeft gesproken,
(Vermits hy door een spleet, te voren op-gebroken
Aensagh het selsaem spel); hy dan met sijn gemael
Koomt onder dit gespreck getreden op de zael.
Het dacht hem tijt te zijn sijn dochter aen te spreken,
Om al dit vreemt gepeys haer uyttet hooft te steken;
Hy seyde: ‘waerde Kint, hoort nu den lesten raet,
Ghy siet aen alle kant hoe dat uw sake staet:
Uw moeder raet 'et af, uw vader is 'er tegen,
En Crates even selfs tot trouwen ongenegen;
En dan noch boven al, soo meynt de wijse vrient,
Dat ghy hem niet en voeght, en hy u niet en dient.
Ghy wilt dan even noch uw losse sinnen stillen,
En doet dat u betaemt en dat de vrienden willen:
Wie na geen Vader hoort, en na geen raet en doet,
Die haelt sich op den hals gewissen tegenspoet.’
De maeght in dit gewoel, bedroeft tot in der zielen,
Gaet, met een bangen geest, voor haren vader knielen;
Sy geeft een diepen sucht, als in den lesten noot,
En toont in haer gelaet gelijck een volle doot:
‘Ach vader! 't geen ick eysch, dat moet ick hier verwerven,
Of laet my nu terstont en hier ter plaetse sterven;
Of, soo oock dit versoeck my niet gebeuren magh,
Hout desen even-wel voor mijnen lesten dagh.
Ick sal veel eer een swaert in desen boesem drucken,
En mijn bedroefde ziel uyt hare woon-plaets rucken;
Als dat mijn treurigh hert sal scheyden van den man,
Die ick niet missen wil, en noyt verlaten kan.’
Sy keert haer met het woort en laet haer vader blijven,
En laet haer broeder staen, en laet haer moeder kijven:
‘O peerel van het Rijck, ick sweere by de son,
Ick wou uw dienst-maeght zijn, indien ick maer en kon.
Ick ben met al mijn hert tot u alleen genegen,
Maer niet om mijn vermaeck met u te mogen plegen;
Neen, neen, gelooft 'et vry, ick heb een ander wit,
't En is geen geylen brandt, die mijn gemoedt verhit.
Zijt ghy, naer uw gebruyck, genegen om te waken,
En echter niet gestelt om vrouwen aen te raken,
Ey lieve, weest gerust; ick sie maer op den geest,
En met u wijs te zijn, dat is mijn bruyloft-feest.
Dat is mijn hoogste lust, ick sal niet anders wenschen;
Gemeenschap in het bed is voor geringe menschen.
'k En acht 'et niet een sier al wat men daer geniet,
't Is al maer water-verw voor een die hooger siet.
Schoon ghy my niet en raeckt, noch sal ick uwe blijven,
Laet op mijn graf alleen den naem van Crates schrijven;
Dat is voor my genoegh. De gront van mijne vreught
En heeft sich noyt geset op rancken van de jeught.
Hoogh oordeel, diep verstant, en wel bewrochte sinnen,
Die konnen maer alleen my krachtigh overwinnen;
Daer ben ick op verlieft, daer ben ick om belust,
En, sonder dat vermaeck, soo blijf ick ongerust.
Hoe! kan oock niet een vrouw haer sinnen overgeven,
Om met een deftigh man haer dagen af te leven
In vrientschap, sonder meer? kan niet een billick mensch
Ontfangen, buyten lust, sijn vollen herten-wensch?
Voor my, ick segge ja. Gy sult 'et haest beproeven,
Dat ick tot mijn vermaeck geen man en sal behoeven,
Geen man en heb gesocht. Noemt my slechts echte vrou,
En ick en wil van u geen plichten van de trou,
Geen wel-lust in het bed. Ick sal my konnen geven
Om, als een deftigh man, naer uw gebruyck te leven;
Ick sal mijn hooft-cieraet, geboort met diamant,
Ick sal mijn rijck gespan gaen leggen uytter hant,
Ick sal dit edel kleedt niet laten af te keuren,
Ick acht het Juffer-tuygh alleen voor slechte leuren,
Ick achte niet een dingh als dat de wijsheyt raeckt,
En dat in ons gemoet de sinnen beter maeckt.
| |
| |
Gout, peerels, diamant, en al de rijcke steenen
En zijn niet in der daet gelijck de lieden meenen;
't Is maer 'k en weet niet wat, dat om het ooge speelt,
En dat een ydel hert sich in de sinnen beelt:
't En is maer rauw gewas, gekomen uyt de rotsen,
En geensins van den aert om des te mogen trotsen;
't En is maer oester-quijl, bevrosen in de zee,
En met een harden storm geslingert aen de reê.
't En raeckt niet aen het hert, het kan geen mensch verblijden,
't En baet geen stille ziel in druck en bitter lijden;
Het maeckt in tegendeel een ongerusten geest:
Want een die veel besit is alle tijt bevreest.
't Is vry een meerder lust de sterren aen te schouwen,
Als ydel poppe-goet en leuren van de vrouwen.
Voorwaer, het minste licht, dat aen den Hemel staet,
Is soeter in vermaeck en hooger in cieraet.
Dat magh een menschen oogh oock sonder kost genieten,
En soo een reyn gesicht en kan hem noyt verdrieten;
Noyt boven sijns gelijck doen swellen door de pracht,
Gelijck haer flicker-glans van alle tijden placht.
Wel vrient, wilt ghy den aert van mijne lusten weten,
Ick kan oock enckel moes en rauwe boonen eten;
Ick kan oock dolen gaen, ick kan oock sober zijn,
En slapen in het wout, en leven sonder wijn.
Ick sal benevens u een rouwen mantel dragen,
En wat ghy vorder doet en sal my niet mishagen.
Ghy sult te geener tijt vernemen mijn geklagh,
Indien ick maer alleen ontrent u wesen magh.
Maer wat ick heb geseyt, ghy laet u niet bewegen,
Ick sie aen uw gelaet, het is u bijster tegen.
Wel Crates, wilt ghy dan mijn liefde tegen-staen,
Soo moet dit treurigh hert van droefheyt onder gaen;
Soo moet mijn woonplaets zijn ontrent de droeve maegden,
Die haer benaeude ziel uyt haren boesem jaeghden,
Uyt sake van verdriet en heeten minne-brant,
Daer niemant soet behulp of hope toe en vant.
Als Dido niet en mocht haer waerden vrient genieten,
Soo gingh sy metter daet haer edel bloet vergieten:
Want eer hy met de vloot verliet het Koninkrijck,
Soo was de jonge vrou terstont een droevigh lijck.
En als de Griecksche maeght Leander moeste derven,
Sy wou geen vreughde meer, maer gaf haer om te sterven.
En Thisbe, by geval van haren vrient ontbloot,
Begaf haer door het swaert gewilligh in de doot.
En waerom sou de mensch op aerden langer leven,
Als aen sijn droevigh hert geen troost en wert gegeven?
Voor my, ô waerde man, ick ga den eygen gangh,
Magh ick niet uwe zijn mijn leven-dagen langh;
Ick ga den eygen wegh, ick zijge na beneden,
Ick ga na Charons boot, en dat met rasse schreden;
'k En vreese nu voortaen geen droevigh ongeval,
Ick heb hier by der hant dat my verlossen sal;
Juyst op dien eygen tijt, sy greep een bloten degen,
Die onder seker kleet verholen had gelegen,
Sy voeght haer op de punt. Maer Pytha, gansch ontstelt.
Die valt haer om den hals, eer sy het wapen velt.
Wat sal de vader doen? wat sal de moeder spreecken?
Hy siet haer tranen aen, die schijnen stage beecken;
Hy siet haer droef gelaet, en haren bleecken mont,
Soo dat hy sijn gemoet in duysent prangen vont.
Hy geeft hem uyt de zael, met droefheyt in-genomen,
En sijn bedroefde vrou is tot hem af-gekomen;
Die toont haer gansch ontstelt, en boven al bevreest,
Het schijnt, dat sy de maeght siet geven haren geest.
Sy valt hem om den hals, en, met een droevigh kermen,
Soo bidse dat de man sijns dochters wil ontfermen.
Hy, van een sachten aert en even seer ontset,
Vergunt, na groot beklagh, de moeder haer gebedt.
Daer gaet 'et selsaem toe, daer laet men Crates halen,
Die koomt met stil gebaer getreden opter zalen.
De vader seyde niet, hoe na de jongh-man quam,
Soo dat de droeve vrou het woort ten lesten nam.
Sy sprack dan Crates aen, met tranen op de wangen:
‘Ach, hoe is dese maeght met uwe min bevangen!
Daer is geen uyt-komst aen, ick sie het metter daet,
Dat al haer gansche lust in u alleen bestaet.
Voor desen, waerde man, soo was het ons begeeren,
Dat ghy de jonge Maeght sout van uw liefde weeren;
En hier is toe gedaen al wat ick oyt bedacht,
En daer is niet met al by haer te weegh gebracht;
Dies koom ick wederom met uyt-gestorte tranen,
Om tot het tegen-deel uw sinnen aen te manen.
Wel aen dan, lieve vrient, ontfanght de jonge maeght,
En doet met hare jeught gelijck het u behaeght.’
De man, die stelt hem vremt en wil het stuck ontleggen;
Maer echter op het lest hy liet hem noch geseggen.
Cupido quam 'er by en schoot hem in den bult,
Tot dat sijn koude borst met vlammen is vervult.
Het wicht, dat had een pijl in AEtna laten smeden,
Die nut en dienstigh was tot soo verkleumde leden;
De schicht was bijster langh en wonder fijn gestaelt,
Soo datse door de borst tot in de lever daelt.
Daer gaet de bruyloft aen, maer sonder bruylofs-gasten,
Geen maeghden by de Bruyt die op haer diensten pasten;
Geen spel of bly gesangh, geen kruyt of roose-krans,
Geen vryers op de zael, geen vrijsters aen den dans.
De maeght die wort een vrou door wonder vreemde wegen,
Haer lust is even-selfs in lusten niet gelegen;
En des al niet-te-min soo is de vrijster bly,
En niemant (soo het schijnt) en hout'er feest, als sy.
Maer sy verlaet terstont al wat haer plagh te çieren,
En wort tot in de ziel verandert van manieren;
Sy draeght een rou gewaet, al isse wonder teer,
Sy wilt geen diamant of rijcke peerel meer.
| |
| |
Dat schoon, dat geestigh hair, soo net wel eer gevlochten,
Dat sonder heeten brant geen vryers sien en mochten,
Is nu in een gerolt, gedwongen overhoop,
En 't is nu maer alleen een onbelompen knoop.
Sy gaet door al het lant, en dat met naeckte voeten,
Gelijck die haren kost met spitten winnen moeten:
Haer bed is menighmael het gras en jeughdigh velt,
Daer sy by wijlen rust, of om te slapen stelt.
Sy eet maer voor de noot en drinckt uyt klare beken,
Sy kan in grooten ernst de feylen tegen-spreken;
Sy straft het noest gewoel en ick en weet niet wat:
De rancken van het hof, de grillen van de stadt;
Sy tast oock Prinssen aen, en die sich Heeren noemen,
Oock die met vollen mont op haer geleertheyt roemen;
Maer boven al het volck, dat alle dingen leert,
En tot sijn eygen hert geen sinnen oyt en keert.
Siet daer de lieve twee, verwondert van de menschen,
Gaen dolen sonder huis, maer hebben datse wenschen;
Sy leven buyten sorgh en met een bly gemoet,
Geluckigh sonder staet, en machtigh sonder goet.
|
|
Auteursrechtvrij