Logo DBNL
Houwelick (1625)

Houwelick

(1625)–Jacob Cats–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Dat is het gansche gelegenheyt des echten-staets


Vorige Volgende


illustratie

Noot-wendigh Bericht voor den Leser,
Aleer te koomen tot het derde deel deses vvercx genaemt Moeder.

WAt ick bidden mach, Gunstige Leser, staet wat stille; tis noodich datje uwe vuyle schoenen hier wat uyt doet, immers de voeten een weynich kuyst, al eer in te gaen tot onse beste ende binnenste camer: ghy sijt hier in het rijck der vrouwen, daer wel somwijlen yet sulcx plach te geschieden. Dit jeghenwoordich werck (door Gods ghenade) met spoet en voorspoet tot hier toe gebracht wesende, ende ick mijn gedachten tot vorderinge van het selve noch even-staech aenghedreven voelende, hadde alreets de penne inde hant, om voorts te varen tot sulx als ick oordeelde te moeten volghen, t'welck was de by-een-komste van man ende vrouwe: Maer siet! even in dese gestalte werd ick gewaer, 'k en weet niet wat, voor een huweringhe, die my de vinghers scheen te vercleunen, ende tot het aenstaende werck traegh ende onbequaem te maecken; waer van alsoo ick d'oorsaecke ondersochte, soo docht my sulx ontstaen te wesen uyt dese bedenckinghe: My quam inden sin dat alle schriften niet van alle menschen met een ende hetselve oogh-merck

en worden gelesen, ende dien volgende dat de verhandelinghe van dit ghedeelte ontwijffelick sal hebben uyt te staen alderley, niet alleenlick verschillende, maet oock strydighe oordeelen. Eenighe sullen seggen dat wy het gebruyck des huwelicx al te naeuw inbinden, ende aende gehouwde lieden de mate veel te na legghen, selfs buyten ofte besyden Godes woort. Andere, die gewoon sijn tot ydelheyt meer als tot stichtinghe te lesen, sullen misschien het slange-vleys alleen uyt desen Driakel trecken, ende liever een goede reden ten quade verdraeyen, als een twijffelachtich woort ten goede duyden; het welcke de verbloemde maniere van spreken, inde poësie gebruyckelick, by soodanige kittelachtige geesten boven al seer onder-hevich is. Dese ende andere mijne invallen hadden my in groote twijffelmoedicheyt gestelt, of ick het volgende stuck niet met stil-swijghen en diende voorby te gaen; ten heeft oock menichmael (selfs na dat 't geheele werck voltrocken was) als niet verschilt, of ick en hadde 'tselve als-noch t'huys ghehouden ende in een eeuwighe gevangenisse op gesloten. Maer als ick daer tegen began te overwegen, dat ick uyt een goet gemoet, ende met anders geen voornemen als om met vermaecklickheyt te stichten, hadde aengevangen onse lantslieden te vertoonen de ware ghestalte beyde van een recht-schapen VVijf ende Moeder; So en conde ick mijn selven niet laten voorstaen, oock de vrienden (welcker oordeel en raet ick hier in gebruyckte) niet inbeelden, dat ick den verstandighen Leser in eenigher maten soude voldoen, indien ick het eyghen hooft-stuck, dat beyde wijf ende moeder maeckt, tusschen de tanden hielt. Sonder dat wy geseyt connen worden in eenigen deele te deu[n t]e wesen ten aensiene vande by-woo-

ninghe van gehouwde lieden; want ter plaetsen daer wy van sulx ghewagen, in gevallen die in Gods woort niet en worden bevonden, sal de billicke Leser ghelieven te weten dat wy niemant mette selve in sijn ghemoet en verstaen te binden, maer dat ons oogh-merck alleen is geweest uyt de leere der ghener die sich de saecken der Nature grondelick verstaen, de echte lieden jonstelick aen te dienen wat in dese ghelegentheyt ofte aende vrucht, ofte aen de ouders, ofte aen die beyde te samen, ten goede soude moghen strecken; alles met dien verstande, dat aen yder tot sijn eygen oordeel wort gelaten wat daer in te gevoelen ofte te doen; wetende dat de drancken der Medecijnen by sommighe worden ghebruyckt, by andere worden uyt-gegoten; elck daer in doende na dat hy meynt best te wesen, ende sich getroostende vande uyt-komste. Wat belangt de tweede mis-duydinghe onses voornemens, mede hier boven aengheroert; Daer over worden wy genootsaeckt de redenen, die ons tot het verhandelen vande voorschreve ghelegentheyt hebben bewogen, in oprechticheyt, tot onderrechtinge vanden Leser, wat naerder te openen.

Ick ben ghewaer gheworden dat by-naest alle sorten van menschen, die haren even naesten wel willen, als daer sijn Theologanten, Staets-lieden, Medecijnen, natuer-ondersouckers, mitsgaders leeraers der goeder seden, ghenouchsaem uyt eenen monde sijn clagende soo wel vande ongheregeltheden, die in het werck des huwelicx over al worden begaen, als vande menichte der onheylen die uyt de selve, als een nootwendich ghevolch, door al de weerelt sijn ontstaende. Ick en wil den vlytighen Leser met wijt-loopige omme-redenen hier geensins ophouden, maer achte niette-

min dienstich tot desselfs berichtinghe en mijn eygen ontlastinghe eenige der voorschreve ghetuygenissen hier cortelick aen te trecken.

De Gods-geleerde seggen opentlick, dat ghenouchsaem alle ghebreken der kinderen worden veroorsaeckt door de eygen schult haerder ouderen, ende dat eerst door de ongeregeltheyt inde huwelicksche by-een-komste, ende daer na door het quaet beleyt soo in het Dragen als in het Op-voeden vande selve.a

De lieden van State roepen over-luyt dat uyt de selve gronden gheheele landen ende steden worden vervult met enckel schuym van menschen, in plaetse van deuchtsame borgerye.b

De medecijnen betuygen crachtelick niet alleenlick datter menichte van sieckten, qualen, ende alderhande rampen, beyde over ouders ende kinderen uyt de voorschreve misslaghen sijn herkomende, maer selfs datter veelderley grouwelen van mis-drachten, Maen-kinders, ende ick en weet niet wat voor wan-schepsels ende monsters hier en daer worden veroorsaeckt.c

De ghene die de wonderen der nature vlytelick na sporen, ende wel diepst in dusdanighe saecken behooren te sien, stellen als vast ende ongetwijffelt, dat de ongeregeltheyt ofte ongestalte der ouders, ten tijde van hare huwelicksche by-een-komste, ghewisselick wort over ghestort opte kinderen beyde in geest ende lichaem.a

De Tucht-meesters, eyndelick, ende leeraers der seden leggen voor een gront-stuck, dat de kinders voor hare gheboorte door ontucht haerder ouderen besmet wesende, gantsch beswaerlick naderhant door op-voedinge te rechte connen worden ghebrachtb. Ende hierom soo isset oock ghebeurt dat Plutarchus, die vande op-voedinghe der kinderen een bouck heeft gheschreven, niet vande wieghe alleen, maer van noch verder-gehaelde begintselen, te weten vande versamelinghe der ouders, den aenvang van sijn werck heeft genomen, als oordeelende dat selfs een goede op-voedinge in vele deelen te kort moet comen, indien de nature (dat is de eyghenschap die yemant met hem ter weerelt in-brengtc) in ofte voor de gheboorte alreede is bedorven.d

By allen welcken dan noch koomt dat Godes woort selfs niet en heeft nagelaten even dit deel der seden op verscheyde plaetsen, soo inden ouden als inden nieuwen Testamente, de menschen in te scherpen; somwijlen de echte lieden tot de schuldighe goetwillicheyt aenmanende, somwijlen van onreynicheden en ontucht in den selven deele ernstelicken afmanende, ghebruyckende in dese ende diergelijcke gheleghentheden een opender ende natuerlicker maniere

van spreken, als wel in dese onse oeffeninghe is ghedaen; ghelijck uyt menichfuldighe Schriftuer-plaetsen lichtelicken is af te nemena; ende dat oock selfs ten aensiene van andere swaerder sonden ende grouwelen daer van wy hier niet vooren hebben te handelenb, by welcke ghelegentheyt sien wy dat byde Theologanten in bedencken is ghecomen of soodanighe sonden openbaerlick voor den volcke op den predick-stoel behooren ghestraft te worden, dan offet beter is de selve ende de Schriftuer-plaetsen vande selve ghewagende ongheroert te laten, om de eenvoudige gheen aenstoot te geven, waer op is ghevolcht, nademael soodanighe Schriftuer-plaetsen wisselick mede Gads woort sijn, tot vermaninge ende stichtinghe nagelaten, dat nergens inde H. Schrift onderscheyt en wort ghemaeckt tusschen Schriftuer-plaetsen die ghelesen ende ghepredickt, ofte niet gelesen ende niet gepredickt en moeten worden, datter in het teghendeel van dien bevolen wort het volck sijne sonden+ te vercondighen, ofte dat anders sulx geeyst sal worden vande handen der gener die 't selve van Gods wegen schuldich sijn te doen, ende dat van soodanighe sonden claerlick in Godes woort wort ghesproken, dat daerom soodanighe Schriftuer-plaetsen met stilswijghen niet en moeten werden over-ghegaen, maer den volcke gheptedickt,c het welck wy oordeelen verstaen te moeten werden, wanneer soodanighe sonden onder den volcke omme-gaen, ende by

vele bekent sijn. waer by gevought dat byde verstandighe sonderlinghe acht wort ghenomen opte maniere hoe ende op wat wijse van dierghelijcke ofte andere sonden wert gesproken, ofte gheschreven; want indien sulx ghedaen wort om de selve te bestraffen, ofte om de menschen daer van af-keerich te maecken, ende geensins om yemant ergelick daer toe aen te ritsen, soo is sulx altijt, als nut ende dienstich byde Out-vaders gheoordeelt gheweest, die selfs niet alleen van voortreffelicke deuchden, maer oock vande vuylste sonden in het breede hebben gheschrevena. Behalven dat ons in dese eyghen materie gheen treffelicke voorganghers en ontbreken, dewijle veel vande beste schrijvers van onse gronden ende maniere van segghen geensins en verschillen, behoudens alleenlick dat eenighe der selver van vrouwen ende tot vrouwen spreken, in talen die de vrouwen veeltijts niet en verstaen.b

Al het welcke alsoo sijnde, soo en hebben wy niet dienstich connen achten het voren-verhaelde ghedeelte deses wercx gheheel inde penne te laten, maer hebben nut gheoordeelt 'tselve aen onse lantslieden, als inde schemeringhe der eerbaerheyt, in eeniger mate te laten sien. Wat de saecke aengaet, die en can niet anders gheoordeelt worden als eerlick, selfs volgens het ghetuygenisse des Apostels;c ende de woorden belanghende, de selve en hebben wy niet sachter connen uyt-vinden. Wy weten evenwel dat wy

niet alle menschen en sullen cunnen genouch doen, de saecke heeft dat in.

Theophrastus, een deftich man, wel eer vande saecken des huwelicx treffelick hebbende geschreven, creegh dadelick opten hals alderley slach van lichte-koyen, die het werck beschimpten, onder dewelcke eene, Leontium genaemt een by-sit van eenen Metrodorus, soo vermeten stout is ghevonden datse selfs de penne inde hant dorst nemen, om teghen den man te schrijvena. Hieronymus, een bouck hebbende uyt-ghegeven over den Maeghdelicken staet, ende daerin berispende verscheyde vuylicheden tot waerschouwinghe ende onderrichtinge der maeghden, wert van vele, die sich hier door op haer seer geraeckt vonden, heftelick teghen ghesproken, en onder, ick en weet niet wat, schijn, dapper over den hekel ghehaeltb. Dat ons yet sulx niet mede en sal bejeghenen. en derven wy naeu hopen. nu, soo het ons ghebeurt, wy willent draghen, wetende dat de ghene die yemant te rechte souckt te helpen sich niet en moet stooten aen het onverstant der gener die hy geerne gebetert saghe; op dat het getal der goede eer grooter worde door sijne verdraechsaemheyt, als dat hy selfs, comende te vallen in gelijckheyt van ghebreken, soude vermeerderen het ghetal der gener die de tucht hatenc. Niemant en misduyde ondertusschen ons voor-

nemen, wy en schrijven noch tot oneerlickheyt, noch tot geckernye; maer tot stichtinghe; en dat heuselick, immers soo verre onse swacke penne in de nederlantsche tale heeft connen toe-reycken; En wy derven daerom wel segghen, met een God-salich man van onse eeuwe in ghelijcke ghelegentheyt sprekende, Weest niet dertel, en dit en sal u niet ergherena: Ingheschoncken wijn maeckt wel dronckaerts gaende, maer sobere ende nuchtere lieden en hebbender gheen wesen van; Vrye woorden van natuerlijcke saecken moghen misschien by een kittelachtich breyn verdraeyt werden naer sijne genegentheden, maer een vroom en eerbaer herte en heefter gheen mis-komen van.b

Tis wel soo dat onbescheydelick yet te segghen dwalinghe can veroorsaecken, maer 't is niet min de waerheyt dat onwijs stille-swijghen de menschen laet opten dool-wech daerse sijnc. Tis daerom beter (mijns oordeels) voor eenmael wat beschaemtelijx te schrijven, als evenstaegh veel schandelickheden te laten geschieden.d

Ick mochte niettemin wel lijden dat de ghene, die dese gheheymenisse noch niet aen en gaet, dit deel voor als noch onghelesen lieten, immers niet te naeu-keurigh en wilden sijn in 'tgene hem niet aen en gaet; ghelijck wy weten niet sonder exempel te sijn, dat alle boucken niet tot aller tijt, en voor alle menschen open en staen om vande selve ghelesen te worden. Ende, dien onvermindert, soo meyne ick dat een yeder Christen-mensche den ingang ende uytgang sijns levens behoort te verstaen, ende met eene dickmaels, tot sijner vernederinghe te o-

verlegghen; Maer, ick bidde u, Christelicke Leser, hoe can doch yemant, die deser saecken gantsch onbewust is, sulcx doen met eenich bescheyt? hoe can hy met den heylighen+ David sijn herte tot God op-heffen, en segghen, Ick dancke u daer voor dat ick vvonderbaerlick ghemaeckt ben? hoe can hy metten goeden Hiob eyghentlick ghevoelen ende recht spreken van sijn eyghen begintsel, ghelijck wy+ sien dat de heylighe man uyt het gheheym der natuere sulx betracht? Spreeckt de Enghel Gabriel niet soo tot de Maghet Maria, selfs in het bootschappen vande gheboorte des ghenes die de weerelt soude reynighen? toont haer die weerdichste Maghet by haer antwoorde onwetende vande saecken der natuere? versoucktse niet met een heylighe vrymoedicheyt naerder onderrichtinghe van dat groot ende goddelick gheheym? en dit van een Engel? selfs doen ter tijt geen vijfthien jaren out wesende, ghelijck sommighe getuyghen?a Ick en can oock geensins begrijpen waerom het ghewach van huwelicksche saecken ende de voort-teelinghe des menschelicken geslachtes byde menschen soo aenstootelick is gheworden, anders als om der ontucht ende dertelheyts wille, die daerin veeltijts wert gebruyckt, en vermits elck een van ons daer van schier anders niet en spreeckt als in ydelheyt, ende tot geckernye, ende niet in sedicheyt ende met rechte eerbiedinghe, ghelijck in soo een wonderstucken ende goddelicken geheym behoorde te geschieden; Ick oordeele daerom dat niet het spreken van soodanighe saecken, maer alleen het misbruyck van spreken uyt de monden der Christenen behoort te worden gheweert, Ende op dien gront, ende om redenen vooren

verhaelt, hebbe ick het volgende deel mede ghestelt onder de plichten van een Christelick Huys-vvijf, daer in ick alle vlijt hebbe aengewent om overal soodanigen maniere van segghen te ghebruycken, die inde woorden gheen ergernisse, ende inder daet slichtinghe souden moghen gheven, Ende daer op besluyte ick, ende segge metten Wijse-man; Sijt ghy vvijs, soo sijt ghy u vvijs;+ Sijt ghy een bespotter, soo sult ghy't alleen draghen.



illustratie


Vorige Volgende