Zedighe sinne-belden ghetrocken uyt den on-gheschreven boeck van den aerdt der schepselen

[p. 173]

Het tvveede deel der zedighe sinne-belden ghetrocken vyt den on-geschreven Boeck van den aerdt der schepselen.

In-leydinghe tot het tweede deel.

TOt hier toe hebt ghy toe-genegen Leser, licht konnen bespeuren, hoe dat ons de Schepsels, niet alleen tot onsen noodighen dienst, daer zy toe geschaepen zijn, voor-ghestelt worden, maer ons oock konnen dienen tot zedigheydt en deught, soo wy in den On-geschreven Boeck van hunnen Aerde willen naer-sien de lessen, die zy ons voor-spellen; oock al waer het, dat ghy gheene letters gheleert en had. hunne uyt-werckingh in den aerdt gheplant, soude u aen-wijsen wat u te doen oft te laeten staet, naer het vermaen van den Poët

Siet hoe dat de Schepsels spreken

Sonder woorden, stom van aerdt

[p. 174]

 

En berispen u gebreken,

 

Soo ghy daer in plichtigh waerdt:

 

Die u tot het goedt verwecken,

 

Dat zy doen uyt blinden drift,

 

En u van het quaedt af-trecken,

 

Als gy 't goedt van 't quaedt uyt-sift:

 

Oft wy moeten ons beschaemen

 

Dat het rede-loos gediert:

 

Doen en laeten naer betaemen,

 

Daer den aerdt hun hénen stiert.

 

Als wy menschen, die met réden

 

En verstandt begaeft van Godt,

 

Soo vervremmen vande zeden

 

Boven 't Goddelijck gebodt.

Het is selcht, dat wy redelijcke menschen, vande on-redelijcke Schepsels noch moeten onder-recht worden, daer boven den soeten en ghevoegelijcken aerdt van Godt ons in-gedruckt, ^(a) die den mensch heeft recht gemaeckt, even wel wordt hy noch door sijnen bedorven aerdt soo verkeert, dat hy noch moet vast ghebonden worden aen den rechten stock van de Goddelijcke gebôden ende de roede vande rechtveerdigheydt, soude hy niet krom op-wassen ende vande gerechtigheydt af-wijcken ende onnuttigh worden, niet tegen-staende hy van allen kanten, oock met gheweldt van vrees en straffe ghedwonghen, en selver vande on-redelijcke schepsels daer toe vermaent wordt, die door de eerste sonde in sijn verstandt soo verblint geworden is, dat hy by naer als eenen mol, pier-worm &c. hoogher niet en soeckt, als in de aerde te vroeten, daer hy gheen ooghen toe van doen heeft: oock teghen den wil van Godt, die hem tot het hemels verheven heeft, en niet tot het aerdts om daer in te vroeten met de bee-

(a) Ecclesiast. 7.

[p. 175]

sten, en daer by door David bevolen: ^(a) declina a malo &c. af-te-wijken van het quaedt en het goedt te doen, en daer en boven noch onder andere beweeghredenen heeft hy ons sijnen Schepselen als Sinne-bélden voor-ghestelt, wilt den redelijcke mensch van de on-redelijcke in sijne nwerckinge niet beschaemt worden, die som-wijl doen uyt den drift van de natuer, dat den mensch met rede en verstandt sal weygheren te doen. Al wat dan Godt gheschaepen had, was alles seer goedt: want al datter gheschaepen is, en buyten hem is, zijn ketters, met de welcke, al die niet blindt wilt wesen, lesen kan de goedertierentheydt Godts, die ons oock door sijn Schepsels van het quaedt af-treckt en tot het goedt-doen vermaent en aen-wackert, ghelijck wy nu ghesien hebben en voorder sullen aen-mercken. Doch vermidts Godt selver betuyght, dat al sijn wercken, seer goedt zijn; waer sullen wy dan uyt hun bespeuren het quaedt om het selve te schouwen? hier toe moet ons voor-sichtigh oordeel dienen om het een niet met het ander te onder-mengelen, maer om het goedt van het quaedt wel te onder-scheyden ende te verstaen.

Onder al datter gheschaepen is in oft buyten de wereldt, daer en is niet dat den mensch goedt is, ten zy, dat het hem vervoorderen kan tot het hooghste goedt, al wat daer ergens oft sienelijck is op de aerde oft on-sienelijck in den hemel, 't is al van Godt geschaepen en het kan u handt-gheley doen tot den Schepper; soo dat het goet ghebruyck daer van u tot saeligheydt kan dienen en het mis-bruyck tot verdoemenisse, dat wy die quaedt zijn, de wercken die Godt naer de scheppinghe oordeelde heel goedt te zijn, de selve quaelijck gebruycken en selver oorsaeck zijn, dat zy seer quaedt

(a) Psalm. 34.

[p. 176]

zijn: soo dat door onse on-danckbaerheydt de weldaeden van Godt ons chier niet en dienen, als tot een stof om hem selver daer mede te verstooren. Godt heeft ons soo veel gaeven mildelijck geschoncken menigh-vuldelijck boven 't getal en boven maeten schier on-eyndelijck, en wy boose vergelden die met boosheden, en souden noch willen in menighte en on-ghetal van boos-daedigheydt hem te boven gaen. Hy heeft vanden beginnen hemel ende aerde uyt den Niet voort-gebrocht en al dat daer in besloten is, heeft hy u ghelaeten, om het selve vry te ghebruycken naer u welbehaeghen, alleen dit uyt-ghenomen, dat ghy u hert daer aen niet vast sult hechten; op dat ghy u gheheel aen Godt sout gheven, hem alleen sout minnen en dienen en on-brekelijck verbinden, die alleen uwen Heer is.

Doch om niet af te wijcken van mijn voor-stel, door het onder-scheyden van het een en het ander goet en quaedt het deughdelijck van het zedigh, die hier eygentlijck vande deughden niet en handel, dan alleen van het betaemelijck of zédigh goedt, oock voor soo veel het tot Godt is leydende, en gheleert kan worden uyt den in-gedruckten aerdt der schepselen sonder op-sicht van verdiensten oft straffen, die de on-redelijcke Schepsels niet onder-worpen zijn, en naer hunne scheppingh van Godt wierden geoordeelt seer goedt te wesen, niet in het deughdigh-goedt maer wel in het zedigh-goedt, die ons souden aen-wijsers wesen, om te komen tot de kennisse van den Schepper; en ons souden dienen tot gherief in alle onse noodt-saeckelijckheden des lichaems, en hunnen aerdt ons soude konnen dienen tot een voor-beldt van het zedigh goedt, om daer door te komen tot de waere Deught, als wy die

[p. 177]

souden oeffenen in liefde tot Godt voor soo veel zy een-vormigh zijn aen de wetten van Godt, en in teghen-deel, al wat men in hunnen aerdt quaedt en behaetelijck souden bespeuren, wy dat souden schouwen, en niet in-vilghen, willen wy selver niet on-redelijcker geacht worden als zy: en even wel, om dat sommighe onder hun boos en quaedt schijnen, en zijn daer om sulckx niet eygentlijck, noch van Godt voor quaedt gherekent, voor soo veel dat sulcken quaedt tot een hoogher goedt kan dienen, en ons redelijcke menschen van het quaedt kan af-trecken, het welck goedt is: want niet al dat quaedt schijnt, is sulckx inde daedt: Wat isser quaeder als het fenijn, en wat isser beter als fenijn? vondt-men geen fenijn? men vondt oock geen ghenees-middelen: het fenijn is doodigh, en maeckt levendigh, dat op de naeste maete van sterven is: hoe menighe en soudender van pest en heete kortsen niet sterven, vondt-men geenen Driakel, die van adder-slanghen en van het heetste fenijn ghekockt wordt? hoe veel en zijnder niet die van Scorpioenen ghesteken worden, souden moeten serven, soo zy de Scorpioenen selver in versmacht worden, ende bewaert wordt om hun wonden daer mede te strijcken en soo daetelijck te ghenesen? en alsoo bespeurtmen oock in alle andere fenijnen naer het oudt klippel veersken luydende aldus

't Is de leer' van Alexander,

't Een fenijn verdrijft het ander.

Hoe veel te meer dan sal het fenijnen van hun quaedt, ons ghenees-salve zijn, om ons quaelen te verdrijven, als wy met de selve bevanghen zijn, en in een ander daer van schroomen: want ghelijck Poësis singht:

[p. 178]

 

Niet kan meer het quaedt bethoonen,

 

Als de leelijckheydt van 't quaedt;

 

Daer wy redelijck voor schroomen;

 

Soo zy ons voer d'ooghen staet,

 

Wie sal 't dul-zijn niet behaeten,

 

Als hy eenen dullen siet,

 

Die on-bonden, uyt-ghelaeten,

 

Alles breckt en doet te niet

 

Daer by los kan aen-geraecken,

 

Oock hoe kostelijck het zy?

 

Die-men haest we'er vast moet maecken,

 

Oft daer volght meer on-heyl by.

 

Siet de nijdigheydt in honden

 

Als zy knaeghen aen een been

 

Daer gheen vrindtschap in bevonden

 

Wordt, als in van baedt alleen,

 

Doch ick stel voor al ons quaelen,

 

Sinne-belden aen den dagh,

 

Daer ghy moeght u leeringh haelen:

 

Hoe het quaedt u bet'ren magh.

Wat wil ick dan al-hier meer proeven van boosheyt voor-stellen, daer der soo veel volghen, voor-ghestelt elck met hunnen Sinne-belden in het besonder, die ons uyt hunnen aerde genoeghsaem beweegh-redenen aendienen om voor het quaedt te schroomen en ons daer af te trecken en tot zedigheydt ons te begeven en de deughden te beminnen. Alleen wordt hier versocht die met aen-dachtigheydt in te sien het goedt te beneerstighen en hun quaedt niet in-te-volghen op dat wy die redelijck zijn door de on-redelijcke Schepsels niet beschaemt en blijven.