Piramus en Thisbe. Twee rederijkersspelen uit de zestiende eeuw

[p. 115]

Deel II - Teksten
A. Het Haarlemse spel

[p. 117]

Eerste bladzijde van het Haarlemse handschrift

[p. 119]

Hier begint Een spel van sinnen van de historie van Piramus en Thisbe genaempt de Sinnelijcke genegentheijt.

	Personages syn dese
1.	Sinnelijcke genegenheijt // een sinneken
2.	Hertelijcke lust // d'ander sinneken
3.	Damoreuse // lustich gecleet^3
4.	Poetelijck geest // een docktoor*
5.	Piramus // een jongelij(n)ck costelijck gecleet*^5
6.	Thisbe // een schone jonge mach(t) wel gecleet*

1. sinnelijcke genegenheijt

 

Laet vliegen de jeucht

hertelijck lust. 2.

 

Vreucht is in saijsoene¹

sin.

 

Den tijt is lustich

hert.

 

De bloemkens groeijen.²

sin.

 

Tis nu al vreucht

hert.

 

De velden sijn groenne.

sin.

 

Laet vliegen de jeucht

hert.

 

Vreucht is in saijsoene.

sin.

5

Elckx sin verheucht

hert.

 

Om minne te voene⁵

3 Lijst van personages: lustich: weelderig, wulps.

5 Lijst van personages: costelijck: kostbaar.

1 in saijsoene: fris en krachtig.

2 lustich: heerlijk, liefelijk.

5 voene: voeden, bevorderen, versterken.

[p. 120]

sin.

 

Met herten rustich*

hert.

 

Sonder vermoeijen.⁶

sin.

 

Laet vliegen de jeucht

hert.

 

Vreucht is in saijsoene

sin.

 

Den tijt is lustich

hert.

 

De velden die groeijen.

 

 

sin.

 

Wij doen den minnaers in minnen bloeijen

10

en oock bespoeijen // met troostelijcken // hoope.¹⁰

hert.

 

Wij doen menich Jancker leven op gelijcke // hoope¹¹

 

die de noope // hebben van Venus clop // spaen.¹²

sin.

 

Wij doen nu menich meijsken tijelijck op // staen¹³

 

die den troost oft den meij van haer lieffkens wachten.¹⁴

hert.

15

Wij doen herpen en luijten

sin.

 

nu gaen bij nachten.

hert.

 

Wij doen suchten

sin.

 

en steenen

hert.

 

daer troost verswegen leijt.¹⁶

6 rustich: kloek, weerbaar; sonder vermoeijen: zonder ophouden.

10 bespoeijen: besproeien.

11 Jancker: klagende minnaar.

12 die door Venus opgezweept worden.

13 tijelijck: vroeg.

14 meij: meitak als symbool van liefde.

16 waar geen hoop of uitzicht meer bestaat.

[p. 121]

sin.

 

Ghij sijt hertelijcke lust.

hert.

 

En ghij sinnelijcke genegentheijt

 

die den amoreusen bedwelmpt haer sinnen.¹⁸

sin.

 

En ghij brengt die herten niet dan betegenheijt:¹⁹

20

ghij sijt hertelicke lust.*

hert.

 

En ghij heet sinnelijcke genegentheijt.*

sin.

 

Daer kennisse en reden hebben gelegentheijt²¹

 

cont ghijse verjaegen deur dulle minnen:²²

 

ghij sijt hertelijcke lust.

hert.

 

En ghij sinnelijcke genegentheijt

 

die den amoreusen bedwelmt haer sinnen.

sin.

25

Wij sijn Venus brantstichters int herte binnen.

hert.

 

Soet int beginnen

sin.

 

maer scheijdende gelijcke den minste.²⁶

hert.

 

Tsus! tsus!

18 haer: hun.

19 betegenheijt: rampspoed (vgl. Mnl. Wdb. op bejegentheid).

21 waar kennis en verstand aanwezig zijn.

22 dulle: dwaze.

26 we zijn aangenaam in het begin, maar als we scheiden blijken we de onaangenaamsten, slechtsten te zijn (gelijcke = als).

[p. 122]

sin.

 

Jae wadtte?

hert.

 

Ou! quis est iste

 

die hier met liste // compt als den pompeuse?²⁸

 

Wie ist doch?

sin.

 

Tis dAmmoreuse.*

hert.

 

Heij gratieuse!

30

wadt sal hij mogen hier gaen ontpluijcken?³⁰

sin.

 

Tsus! laet ons achter desen meij gaen onhier duijcken*³¹

 

so sullen wij gebruijcken // sijnder herten verstant³²

 

en als past, so sullen wij stoocken den brant.³³

damoreuse / rustich gecleet.*

 

O Venus! die strael mijnder herten bloet // soet,³⁴

35

versterckt met trooste mijn sinnen // binnen!³⁵

 

En Cuijpido! ick bidde uwen dienaer goet // doet

 

dat ick die presentie om mijn behoet // moet³⁷

28 liste: met een bepaalde bedoeling; als den pompeuse: in pracht en praal.

30 ontpluijcken: ontvouwen, verklaren.

31 meij: meistruik; onhier: zie tekstkrit. aant.

32 dan zullen wij er achter kunnen komen wat er in hem omgaat.

33 toneelaanwijzing: rustich: sierlijk uitgedost.

34 O Venus, die (het bloed van) mijn hart als met een pijl doorschiet.

35 versterckt: is een imperatief in het gebed.

37 om mijn behoet: tot mijn behoud; moet: moge; presentie ... winnen: dat ik de tegenwoordigheid van de liefste vrouw ter wereld deelachtig mag beginnen te worden.

[p. 123]

 

vande liefste ter werrelt int beginnen // winnen*

 

so dat sij mijn trooste metter spoet // vroet³⁹

40

want so ick verstaen can nae mijn scientije⁴⁰

 

gheen meerderen druck dan lieffs absentie.*

hert.

 

Dat(s) experientije!*

sin.

 

Jae, voor diet proeven // moet.⁴²

hert.

 

Die lieffs intentije

sin.

 

eeuwich bedroeven // doet.⁴³

hert.

 

Dus wilt met trooste u selven besoeven // soet⁴⁴

45

al en condij noch aen geen troost geraecken:

 

de somer can alle droeve harten vermaecken.

amoreus

 

O Venus! doort haecken // doet ghij mijn blaecken⁴⁷

 

inder minnen vier

 

wadt soeter saecken // ick mach smaecken

50

inden egelentier⁵⁰

 

oft hoe schoon staet gebloeijt den rosier⁵¹

 

ofte vijolier⁵²

39 mijn: mij; zodat ze mij spoedig op een verstandige wijze mogen troosten.

40 nae mijn scientije: naar ik weet.

42 dat(s) experientije: dat berust op ervaring; proeven: ondervinden.

43 die lieffs intentije etc.: de (z.g. troost-) woorden van een geliefde brengen eindeloos verdriet.

44 besoeven: helpen.

47 haecken: vurig verlangen; mijn: mij.

50 egelentier: wilde rozenstruik, symbool van de liefde (tevens toespeling op de rederijkerskamer van Amsterdam?).

51 rosier: rozenstruik.

52 vijolier: violier, muurbloem.

[p. 124]

 

ofte der vogelen sang int wilde foreest -⁵³

 

tis al misbrouwen schier⁵⁴

55

mijn brengende dangier // als niet is hier⁵⁵

 

die liefste / want lieffs presentie prijs ick meest.

hert.

 

Waij en sucht niet!

sin.

 

Maeckt geen geschreij!

hert.

 

Draecht uwen lieffsten lieff den meij:

 

hij sal soeter sijn dan ammandelen ...

sin.

60

En moechdij met haer int groen dan wandelen

 

so suldij in hoopen puer wel gemoeijt // gaen.⁶¹

hert.

 

De vruchten sietmen nu schoon gebloeijt // staen

 

en die bloemkens gecleet met groene bladerkens.

sin.

 

Pluckt daer den meij!

amor.

 

Hert, sin en aderkens

65

sijn nu int overdencken heel gerust:⁶⁵

 

o sinnelijcke genegentheijt en hertelijcke lust

 

u vierich insteecken so imflammeert // mij⁶⁷

 

datter mijn verstandenisse heel verturbeert // bij.⁶⁸

poetelijck geest

 

Ick bid u, cesseert ghij // van al uwe clacht(en)*⁶⁹

53 foreest: woud.

54 misbrouwen: bedorven.

55 dangier: droefheid.

61 wel gemoeijt: in blijde stemming.

65 gerust: tot een besluit gekomen.

67 insteecken: inblazingen; inflammeert: in brand steekt, vlam doet vatten.

68 verturbeert: er door in verwarring raakt.

69 cesseert van: houd op met ...

[p. 125]

70

ghij ammoreuse, verdoolt vol rasinghe:

 

u dulle minne van soeter gedachten

 

en is inder waerheijt niet dan dwasinghe.⁷²

hert.

 

Weij, wadt brengt doch die voort?

sin.

 

Al vijsevasinghe!⁷³

hert.

 

Beijt, wilt ghij hartelijcke minne versteecken?⁷⁴

sin.

75

Gheen dinck is soetter.

hert.

 

Tis wel gebleecken

 

aen Eurialus en Lucretija schoone!⁷⁶

sin.

 

Aen Aeneas en Dido!

hert.

 

En soet van persone⁷⁷

 

Phillus en Demophon!

sin.

 

Jae philosophen en poeten⁷⁸

 

waeren selve inde minne vervleten⁷⁹

80

wiens soetheijt is als hoonich om suijgen.

72 dwasinghe: dwaasheid.

73 wadt ... voort: waar komt hij nu mee aan; vijsevasinghe: onzin.

74 beijt: wacht; hartelijcke minnen: innige liefde; versteecken: als onwaardig beschouwen.

76 Eurialus en Lucretija: zinspeling op het verhaal ‘De duobus amantibus’ van Aeneas Silvius Piccolimini, zie hfst. I, blz. 74.

77 Aeneas en Dido: verhaal uit de Aeneas van Vergilius; en soet van persone Ph. en D.: en die beminnelijke Ph. en D.

78 Phillus en Demophon: eveneens een romantisch liefdesverhaal, zie hfst. I, blz. 74.

79 vervleten: bezeten (door de liefde).

[p. 126]

hert.

 

Alsmen voor Venus outaer gaet buijgen

 

en theijlichdom inde casse beloocken⁸²

 

wadt boutmer dan al?

sin.

 

Vriendelijcke toocken ...⁸³⁸³

hert.

 

Helsen en cussen ...

sin.

 

Met beijde den armen ...⁸⁴

hert.

85

Dat gaetmer sussen

sin.

 

Als sij verwermmen ...*⁸⁵

hert.

 

Helpt dermen // wadt gaedij belijen?⁸⁶

amor.

 

Mijn amoreus hert moet daer in verblijen*

 

met melodijen die ongrondelijck // sijn.⁸⁸

poet.

 

Waerlijcke noemen dul en sondelijck // sijn*

90

Homero orcondelijck // sijn: luxus habet multos^89-90

 

honor et sapientia paucos -

82 theijlichdom inde casse beloocken: heilige voorwerpen, die in de reliquieënkist geborgen zijn, m.a.w. als men zich aan de dienst van Venus wijdt.

83 bout: welke geneugten smaakt men dan niet?

83 toocken: stoeien.

84 helsen: omhelzen.

85 dat gaetmer sussen: dat liefdesspel gaat men (= de gelieven) er tot bedaren brengen.

86 helpt dermen: bastaardvloek van de sinnekens; belijen: openlijk zeggen.

88 melodijen: geneugten; ongrondelijck: onpeilbaar.

89-90 zie tekstkrit. aant.

[p. 127]

 

dats: luxurie heeft navolgers veel alteene⁹²

 

maer eer en wijsheijt hebbender clene:⁹³

 

dus gaetet gemeene int swerrelts bevanck.⁹⁴

amor.

95

Wadt segt ghij? aldersoets is der minnen ganck:*

 

ick diene om danck // nae troost verwerven!

 

Och, mocht ick aensien lieffs aenschijn blanck⁹⁷

 

al sach ick de doot te mijn waerts stranck⁹⁸

 

certeijn, ick soude te sachter sterven!

100

Na dat ghij sulcke minne niet en wilt derven¹⁰⁰

 

so sal ick u ten propoosten van dien¹⁰¹

 

wadt poetelijcks hier laeten sien

 

so Nazo int vierde boeck beschreven // heeft¹⁰³

 

van Metamorphosis.

amor.

 

Ghij die mij sulcks ingeven // geeft¹⁰⁴

105

hoe is uwen naeme? - Seght mij onbevreest!

poet.

 

Ick ben geheten Poetelijck geest:

 

om die minnaers meest te onderwijsen¹⁰⁷

 

so is mijn motijff.

92 luxurie: wulpsheid; alteene: steeds.

93 clene: weinigen.

94 gemeene: algemeen, gewoonlijk; int swerrelts bevanck: in de wereld.

97 aenschijn: gelaat.

98 te mijn waerts stranck: al zag ik de dood met onvermurwbare bedreiging op mij af komen.

100 na dat: aangezien.

101 ten propoosten van dien: dienaangaande.

103 Nazo: Ovidius.

104 gij die zulke dingen tegen mij zegt.

107 meest: zo veel mogelijk.

[p. 128]

amor.

 

Mijn staet te prijsen¹⁰⁸

 

wadt nieuws, welck deur den gratijeusen // moet

110

solaesheijt, vremtheijt den amoreusen // doet

 

nijpen de gepeijnsen der fantazijen corame;^109-111

 

dus nae dat Poetelijck geest is uwen name¹¹²

 

brengt ons voorts wat amoureusheden claer

 

naer stijts saeijsoene.

poet.

 

Wilter dan hooren naer

115

ghij die amoreusheijt hout in patrimonien:¹¹⁵

 

als Semiramis de coninginne Babilonien*

 

hadde doen vercieren met nieuw muragien¹¹⁷

 

waeren Pijramus en Thisbe, die schone imagien¹¹⁸

 

tsamen in minnen so getrouwelijck vereent

120

dat wonder was.

amor.

 

Ick bid u verleent

 

ons dat te aenhooren!

poet.

 

Dat sal u geschien:

 

geen amoreuser geesten en mochtmen sien

 

maer sinnelijcke genegentheijt en hertelijcke lust

 

maecktense van herten also ongerust

125

so sij uwe sinnen oock beroeren crachtich

 

en alle amoureusen.

108 motijff: drijfveer, bedoeling; mijn: mij.

109-111 deze moeilijk te verklaren passage is misschien aldus te vertalen: iets nieuws, dat vanwege zijn lieflijkheid, geneugte en wonderbaarlijkheid de verliefde jongeling de droomvoorstellingen der liefde doet najagen; het woord ‘corame’ is mij onbekend: lat. coram (openlijk)? Over ‘nipen’ vgl. Mnl. Wdb. en Mak.

112 nae dat: aangezien.

115 hout in patrimonien: eig. in uw bezit hebt als erfgoed, m.a.w. die de liefde zo hoog aanslaat?

117 vercieren: voorzien van; muragien: muren.

118 imagien: gestalten.

[p. 129]

amor.

 

Dat is waerachtich

 

dus laet voordachtich // reijn conste // schijnen:¹²⁷

 

ick sal daer na thoren met jonste // pijnen.¹²⁸

Beij binnen

sin.

 

Ach, ach, ach!

hert.

 

Tot daer toe wast goet!

sin.

130

Noijt sulcken lamaij!

hert.

 

Waeij! dien bloet¹³⁰

 

heeft der minnen gloet // bij den steerte^130-131

 

want na amoureuse historien heeft hij begeerte

 

recht so oijt nae twaeter den vis // de!¹³³

sin.

 

Hij wilt immers nu hooren van Piramus en Thisbe¹³⁴

135

die wij beij tsaemen in smarten // brochten!

hert.

 

Die wel in damoureuse herten // sochten

 

men souder ons vinnen.

sin.

 

Dat gaet sonder spreecken:

 

wij hebbender oijt inne geweest.

hert.

 

Theeft wel gebleecken¹³⁸

 

naer dat Ovidius, der minnen meester,

140

claerlijck beschrijft.

127 voordachtich: weloverwogen.

128 ik zal met genoegen mijn best doen er naar te luisteren.

130 lamaij: plezier.

130-131 dien bloet...steerte: die onnozelaar speelt een gevaarlijk spel met de liefde.

133 de: deed.

134 immers: beslist.

138 oijt: altijd.

[p. 130]

sin.

 

Nu dan, ons tweester¹⁴⁰

 

sijn wij snel gecomen, sonder liegen

 

in Babilonien.

hert.

 

Wij connen vliegen

 

snelder dan Eolus, god vande winden,¹⁴³

 

int gedachte der minnaers.

sin.

 

Na dat ick can bevinden¹⁴⁴

Piramus vuijt

145

so compt hier een joncheer al waert Troijlus¹⁴⁵

 

oft Paris sijnen broeder.

hert.

 

Het is Piramus.

 

Tsus // nicker, tsus // aldus sout voortgaen.

sin.

 

Wij willen cloeckelijck aen sijn boort // staen¹⁴⁸

 

maer ick bid u hoort // aen // sijn lametatijen // pladt¹⁴⁹

150

so mogen wij antwoorden vuijt colatie // wadt.¹⁵⁰

piramus spreeckt

 

O wonderlijcke werck der minnen naetuerlijck!¹⁵¹

 

Natuerlijck // ben ick doorstraelt van binnen:

 

binnen // Orienten en is fijguerlijck¹⁵³

 

fijguere // noch so schoon noch oock so puerlijck¹⁵⁴

140 ons tweester: wij beiden.

143 Eolus: god van de wind uit de klass. mythologie.

144 na dat: zoals.

145 al waert: alsof het was; Troijlus: held uit de Trojaanse oorlog, zoon van koning Priamus; Paris: zoon van Priamus die Helena, de vrouw van de Spartaanse Koning Menelaus, schaakte en daardoor de Trojaanse oorlog ontketende.

148 aen sijn boort staen: hem aanklampen.

149 pladt: geheel en al, ronduit; lametatijen: geklaag.

150 vuijt colatie: voor de grap? (Mak).

151 naetuerlijck: door de natuur gewekt, oprecht.

153 binnen Orienten: in heel het oosten; figuerlijck: in tastbare gestalte.

154 fijguere: gestalte van een vrouw, meisje, vrouwelijk wezen; puerlijck: zuiver.

[p. 131]

155

puere // als Thisbe die ick moet minnen -*

 

minnen // moet ickse met alle mijn sinnen

 

sinnen // en hert heeft sij doorwont:

 

mocht ickse vrijelijck spreecken, ick waer gesont!

sin.

 

Daer ghij dat vondt // daer leijt noch meer!

hert.

 

Dats wel gejoolt!¹⁵⁹

sin.

160

Claerlijck, ghij sijt oock niet verdoolt:¹⁶⁰

 

want in alle de Babiloonsche sectien

 

en is geen schoonder.

hert.

 

Recht van uwer complecktien!¹⁶²

 

Al quaemen alle gooden tot uwer subjectien¹⁶³

 

van boven met reflecktien // vuijt Juijpiters throon¹⁶⁴

165

sij souden gemaecken / noch geen so schoon.¹⁶⁵

pir.

 

Midts dien heb ick haer persoon // oock vuijtvercooren.¹⁶⁶

sin.

 

Ghij sijt beij in Venus plaenet gebooren.¹⁶⁷

hert.

 

Ja op een tijt!

sin.

 

Ja en oock even oudt!¹⁶⁸

159 Daer .... meer: daar valt nog meer over te zeggen; wel gejoolt: mooi gezegd.

160 claerlijck: juist, dat is duidelijk; ghij ... verdoolt: jij bent ook geen sufferd, gek.

162 recht van uwer complecktien: geheel overeenstemmend met Uw gevoelens, bij U passend.

163 tot uwer subjectien: tot uw dienst.

164 met reflecktien: met stralend licht; Juijpiter: oppergod in de klassieke mythologie.

165 gemaecken: volmaken, scheppen.

166 midts dien: daarom.

167 in Venus plaenet: onder de planeet Venus.

168 op een tijt: te zelfder tijd.

[p. 132]

hert.

 

Ist met jolijt ...

sin.

 

Weest, seg ick, stout!¹⁶⁹

pir.

170

O sinnelijcke genegentheijt, die niet en flout,¹⁷⁰

 

mits hertelijcke lust doeijdij therte gloeijen¹⁷¹

 

op Thisbe wien mijn herte berout¹⁷²

 

te mijnwaerts getrouwe als dierbaer gout:¹⁷³

 

moch(t) mij van haer doch troost gegroeijen

175

so soude mijn hert in vreuchden bloeijen!

hert.

 

Wiens wildij moeijen?

sin.

 

Tis goet minnen, jaet¹⁷⁶

 

daermen van bij sijet, waer den roock opgaet.¹⁷⁷

hert.

 

Den eersten graet // u minnen kuerlickheijden*¹⁷⁸

 

dat was kennisse*

169 jolijt: vreugde, genoegen; stout: driest.

170 flout: afneemt.

171 mits: door middel van, tengevolge van.

172 berout: om wie mijn hart treurt.

173 dierbaer: kostbaar.

176 moeijen: kwellen.

177 daermen .... opgaet: letterlijk: waar men van dichtbij de rook van het (smeulend minne) vuur omhoog ziet gaan, m.a.w. als men bemerkt dat de liefde beantwoord wordt.

178 graet: stadium (herinnering aan Potters indeling); hele zin: het eerste stadium waarin ge de liefde ondervond (zie tekstkrit. aant.).

[p. 133]

sin.

 

in gebuerlicheijden¹⁷⁹

180

daer lieffde bij wast in haeren tijt.¹⁸⁰

hert.

 

En dan spreeckt ghij deen dander door tgrijt¹⁸¹

 

vanden wege.

sin.

 

Hebdij dan quaet lollen?¹⁸²

hert.

 

Ick sorch, ghij sult noch int gaetgen rollen:¹⁸³

 

dus leeft op hoope!

pir.

 

Certeijn ick sal!

185

Dus wil ick gaen - Venus geeff mij goet geval -¹⁸⁵

 

aende splete daer mij(n) liefste lieff pleecht*

 

te (komen) waeran dat alle mijn vreucht leecht.*

In.

sin.

 

Amice, vale!...

hert.

 

Daer gaet hij strijcken!¹⁸⁸

sin.

 

Hij waent sij(n) lieffste doort spleetken te kijcken*

190

maer tsal hem beswijcken // ben ick geraende¹⁹⁰

Thisbe vuijt.

179 dat was de kennismaking met elkaar als buren.

180 wast: groeit.

181 tgrijt: spleet? (Mak).

182 wege: wand; lollen: prevelen; hele zin: hebt ge dan nog te klagen?

183 sorch: ik doe er mijn best voor, dat ...; int gaetgen rollen: uw doel bereiken (triviale woordspeling?).

185 goet geval: geluk, voorspoed.

188 strijcken: daar gaat hij er van door, er op los.

190 ben ick geraende: vermoed ik.

[p. 134]

hert.

 

Jaet wel, hoe soo?

sin.

 

Sij compt hier gaende

 

spacerende in haer prieelken // dat aerdich juweelken!¹⁹²

hert.

 

Dat liefflijck dreelken // is gecnoopt aan Venus zeelken¹⁹³

 

alsomen aen haer noch wel sal verstaen.*

thisbe

195

Hoe liefflijck is desen lustigen tijt gedaen*¹⁹⁵

 

bevaen // met bloemkens soet van luchten ...¹⁹⁶

 

vruchten // door stijts viertuijt haer crachten laen ...¹⁹⁷

 

tvermaen // snachtegaels sang doet vreucht ontfaen:¹⁹⁸

 

gaen // wandelen wil ick dus sonder duchten ...

200

suchten // mach ick wel door Venus geruchten ...²⁰⁰

 

vluchten // moet ick in sorgen bij veel dangieren:²⁰¹

 

die minne doet wonderlijck werck hantieren!²⁰²

sin.

 

Dat sijn die manieren!

hert.

 

Ghij wilt druck voortstieren²⁰³

 

maer ghij moecht wel van veel claegens vieren:²⁰⁴

205

want den schoonsten diemen mach versieren²⁰⁵

 

spreecktij wel heijmelijck in u secreetgen.²⁰⁶

192 spacerende: wandelende; prieelken: tuin.

193 dreelken: liefje.

195 hoe liefflijck .... gedaen: hoe heerlijk is dit mooie weer (lentetijd).

196 bevaen: voorzien van, vervuld met; luchten: geuren.

197 viertuijt: kracht, werking (v.d. lente).

198 tvermaen: aansporing.

200 Venus geruchten: die onrust die Venus stookt.

201 bij veel dangieren: door, tengevolge van veel smarten.

202 hantieren: hanteren, doen; hele zin: de liefde maakt dat men vreemde dingen doet.

203 ghij wilt druck voortstieren: ge wilt u vermeien in verdriet.

204 vieren: laten varen.

205 versieren: bedenken.

206 in u secreetgen: in stille afzondering met u.

[p. 135]

sin.

 

Hoe luijstert hij nae u!

hert.

 

En kijckt door tspleetgen

 

want ghij sijt beijde aen huijs gehuijst.

sin.

 

Deure an deure!

hert.

 

Daer hebdij(t) juijst:

210

te bedt moechdij voor schimppers duijcken!²¹⁰

sin.

 

Hoe meer conversatije sonder gebruijcken²¹¹

 

hoe heetter minne!

hert.

 

Bij loo neeffken Moen!²¹²

th.

 

O sinnelijcke genegenheijt - wat condij doen -

 

en hertelijcke lust die mij deurblaeckt

215

houwen mij gevangen in Venus prijsoen!²¹⁵

 

Al slaepen de oogen, therte dat waeckt

 

deur hem daer alle mijn sin naer haeckt!

sin.

 

Hij ist oock wel waert!

hert.

 

Men mocht hem niet verjenten.²¹⁸

sin.

 

Tis de schoonste man van Orienten:²¹⁹

220

dus is hij te bedt uwer minnen weert!²²⁰

210 te bedt: des te beter; voor schimppers duijcken: (kunt gij) U voor spotters verbergen.

211 sonder gebruijcken: zonder de liefdes-omgang te genieten.

212 Bij loo: waarachtig!; Moen: naam voor de duivel.

215 prijsoen: gevangenis.

218 verjenten: mooier maken of voorstellen.

219 van Orienten: van het Oosten.

220 te bedt: te meer.

[p. 136]

hert.

 

Van elckx die hem siet wordt hij begeert.

sin.

 

Tis vrij een eedeling.

hert.

 

Wa, 't is een raeilge!²²²

sin.

 

Mocht menich vrou hebben een maeijlge²²³

 

vuijt sijn pansier, sij verdreef rouwe ...²²⁴

hert.

225

Hij is van dien niet.

sin.

 

Hij is veel te getrouwe:²²⁵

 

hij en cander niet veel met een monde // paijen!²²⁶

th.

 

Dies moet mijn hart tot hemwaerts tallen stonden // draijen

 

sonder begeven ...

Piramus vuijt

hert.

 

Hij weet sijn wete!*

sin.

 

Tatijus, tacius ...²²⁸

 

Pijramus compt hier gaen ...

hert.

 

Hout goede manieren:²²⁹

230

hij stelt hem om te groeten die hij bemint.²³⁰

222 raeilge: prachtvent.

223 maeijlge: ringetje van maliënkolder.

224 pansier: pantser, harnas.

225 hij is van dien niet: zo is hij niet.

226 hij is niet iemand die veel vrouwen tegelijk het hof maakt.

228 sonder begeven: zonder ophouden; tatijus, tacius: stil, stil (verbasterd latijn).

229 hout goede manieren: pas op, houd je in toom.

230 hij stelt hem om: maakt zich gereed om.

[p. 137]

pir.

 

Cupido, Venus der minnen kint,

 

gespaer u in vreuchden, alderlieffste lieff!*

th.

 

Dat loon u, Pijrame lieff, wijs gesint

 

Cuupido, Venus der minnen kint!*

pir.

235

U liefflijck gesichte mijnen druck nu dint.²³⁵

th.

 

U presentie is mij oock een boete voor gerieff.²³⁶

pir.

 

Cuypido, Venus der minnen kint

 

gespaer u in vreuchden, alderlieffste lieff!*

 

O Thisbe, sindt dat ick u in mijn hert verhieff

240

heb ick onrustelijck moeten leven:

 

al wast dat ick wadt vreuchden besieff²⁴¹

 

int spreecken door de splete recht als een dieff

 

meer gallen dan honichs heb icker in beseven²⁴³

 

door vrese van wroegers die vreucht doen sneven;²⁴⁴

245

dus bid ick u hertelijck bij uwe gratije:

 

wilt mij doch nu een vrij spreecken geven

 

dwelck mij in hoope mach houwen verheven

 

tot mijnder herten een confortatije - ...²⁴⁸

 

dus troost mij, lieff, tot deser spatije!²⁴⁹

235 dint: vermindert.

236 een boete voor gerieff: een geneesmiddel tegen verdriet.

241 besieff: besefte, smaakte.

243 beseven: ondervonden; over de term ‘meer gallen dan honichs’ zie blz. 74.

244 vrese van wroegers: vrees voor verklikkers.

248 confortatije: vertroosting, versterking.

249 tot deser spatije: op dit ogenblik.

[p. 138]

th.

250

U lametatije // maeckt turbatie²⁵⁰

 

in mijn maechdelijck herte reijnne:

 

ist so ghij segt / schoon bloeijende statije*²⁵²

 

so is mijn u woort een recreatije²⁵³

 

maer in swerrelts natije // ist nu gemeijn²⁵⁴

255

datmen liefflijck schijn // thoont met jonsten cleijn ...²⁵⁵

pir.

 

O lieff / liever geen / dan ghij niet alleijn!²⁵⁶

 

Soudij in mij dan houden eenich bedroch?

th.

 

Neen ick, Pirame, treckt dat niet te beijn²⁵⁸

 

en stelt u selven vuijt allen weijn:²⁵⁹

260

deucht, eer en trouw / betrouw / ick u doch.²⁶⁰

pir.

 

Om troostelijcken troost roep ick dan noch

 

op datter mijnen druck bij mach genesen!

th.

 

O Pirame lieff, dat en mach niet wesen ...

pir.

 

Hoe so, schoon lieff / pijnt mij dat te bedien.²⁶⁴

th.

265

Die benijders der minnen die sijn te ontsien²⁶⁵

 

waer bij dat deucht en eer moet genoost // staen²⁶⁶

250 lametatije: geklaag; turbatie: (wekt) ontroering.

252 statije: gestalte.

253 mijn: mij; recreatije: verkwikking.

254 in swerrelts natije: onder de mensen; gemeijn: gangbaar, algemeen.

255 dat men de schijn van liefde aanneemt zonder ware genegenheid.

256 liever .... alleijn: niemand liever, dan gij.

258 treckt dat niet te beijn: trek je dat niet aan.

259 treur niet langer.

260 betrouw ick u doch: verwacht ik immers zeker van u.

264 pijnt .... bedien: neem de moeite om me dat duidelijk te maken.

265 ontsien: vrezen, duchten.

266 genoost: beschadigd, gekwetst.

[p. 139]

pir.

 

O Thisbe lieff, moet ick dan ongetroost // gaen

 

so en was noijt droeviger mensch gebooren:*

 

ick sal mij selven in mijn traenen versmooren ...

270

o doot, o doot, compt rasch en verteert mijn!

th.

 

O Pirame lieff, u clachte deert mijn:

 

ick weet ons geholpen en wilt niet sorgen.

pir.

 

Alderlieffsten, hoe soo?

th.

 

Vertoefft tot morgen:

 

int rijssen der lieffelijcker daegeraet

275

eer de sonne opgaet // coompt sonder verlaet²⁷⁵

 

ter fonteijne buijten Babilonien int groen

 

ten grave van Ninus, dat coninclijck saet²⁷⁷

 

daer den moerboom staet // wiens schaduwe bevaet²⁷⁸

 

die jeuchdelijck plaetse schoon int saijsoen.²⁷⁹

pir.

280

O Thisbe lieff, wijs van bevroen²⁸⁰

 

U woort geeft mij daer paradijssche weelde.

th.

 

Nu hier op scheijden wij.

pir.

 

Adieu reijn beelde! ...

 

Ja sonder adieu gesproocken bloot.²⁸³

275 sonder verlaet: onverwijld.

277 Ninus: een koning van Babel.

278 bevaet: omvangt, beslaat.

279 jeuchdelijck: heerlijk, schoon, vreugdevol.

280 wijs van bevroen: die alles zo goed begrijpt.

283 ja sonder .... bloot: maar zonder dat we voor goed afscheid nemen.

[p. 140]

th.

 

Leeft nu in hoope ...

pir.

 

Ick sal / tsij wient verveelde.²⁸⁴

th.

285

Nu hier op scheijden wij.

pir.

 

Adieu mijn beelde!

th.

 

Adieu Pirame lieff!

pir.

 

Therte dat queelde²⁸⁶

 

is nu in duijssentich vreuchden groot.

th.

 

Nu hier op scheijden wij.

pir.

 

Adieu reijn beelde ...

 

Ja sonder adieu gesproocken bloot:

290

Venus bewaer u voor wederstoot!²⁹⁰

Beij in.

sin.

 

Wat so / seg ick daer?

hert.

 

Die twee hebbent te gange!²⁹¹

sin.

 

Het staet daer al claer.

hert.

 

Al beijde sij lange*

 

sij moste Pijramum met trooste paijen.

284 tsij wient verveelde: wie het ook onplezierig mocht vinden.

286 queelde: leed, droef te moede was.

290 wederstoot: onheil, tegenspoed.

291 hebbent te gange: hebben het naar hun zin.

[p. 141]

sin.

 

Sijt te vreden, tmochter noch wel anders draijen:

295

men siet int waijen den wint wel noort // staen!

hert.

 

Teijnde goet, al goet!

sin.

 

Nu eer wij voort // gaen

 

so moeten wij tsaemen - hoort arme weijten -²⁹⁷

 

wadt vreemts bedrijven.

hert.

 

Wadt willen wij dan doen?

sin.

 

Gaen conterfeijten²⁹⁸

 

dese amoreusheijt, die hier regneert*²⁹⁹

300

ongecesseert.

hert.

 

Ick consenteert ...³⁰⁰

 

recht om te maecken een boerdelijck schijn!³⁰¹

sin.

 

Nu, ick ben Piramus / en ghij sult Thisbe sijn:

 

ick heb hier gebrocht voor u een wimpelken ...³⁰³

 

ick salt u aenhechten.

hert.

 

Ist gedaen?

sin.

 

Beijt noch! dat rimpelken

305

staet quaelijck: dat moet badt sijn gesedt.³⁰⁵

297 weijten: vlaamse naam voor een soort gaai.

298 conterfeijten: nabootsen.

299 regneert: regeert, heerst.

300 ongecesseert: zonder ophouden; ick consenteert: stem er in toe.

301 boerdelijck schijn: grappige schijnvertoning.

303 wimpelken: vaantje of strook, gehecht op een allegorische figuur om aan te duiden wat deze voorstelt.

305 badt sijn gesedt: (dat moet nog wat) beter glad gestreken worden.

[p. 142]

hert.

 

Voecht het mij oock wel?*

sin.

 

Al waerdij geblancket³⁰⁶

 

ergens in een forneijs oft smesse!³⁰⁷

 

Siet doch: welcken geruwe!

hert.

 

Nu, coondij u lesse?³⁰⁸

 

Hoordij wel, hoe staettet met u sotte // bolle?

sin.

310

Och alderlieffste motte // rolle

 

als een botte // molle // widt gecoluert ...

 

hoe heb ick om u seer lang getruert

 

van grooter lieffden, dus blijff ick vermuijt³¹³

 

op u schoon visagie!

hert.

 

Wadt, trouwen, guijt!

315

Lieff Piramus, macht waer // sijn?

sin.

 

Gheen sonne en mach so claer // sijn

 

och jaet, want u minne mijn doorhackelt³¹⁷

 

soo seer dat mijn herten gadt quackelt!³¹⁸

hert.

 

Wadt, hoort toch!

306 al: alsof; geblancket etc.: spottende contradictio in terminis.

307 forneijs: oven.

308 geruwe: soort van duizendblad, plant die langs de wegen groeit.

313 vermuijt: verliefd.

317 mijn: mij; doorhackelt: scheurt door (mij) heen.

318 mijn herten gadt: omschrijving voor ‘hart’, eventueel met zotte toespeling op achterste; quackelt: schudt, popelt.

[p. 143]

sin.

 

Och, wilt doch ontfermmen

320

mijn bitter carmen // en mocht ick leggen in uwen ermen

 

so soudij mijn danck van dien groot hooren // seggen.

hert.

 

Swijcht lodder! soudij mij dat te vooren // leggen

 

so worpt ghij mijn eer in een verlooren vondele!³²³

sin.

 

Ghij en hout geen manieren!

hert.

 

Siet daer den prondele!³²⁴

325

ick ben alree van dier feesten moe ...

sin.

 

Ghij scheent te sijn een gewimppelde koe

 

oft oock daer toe // een diemen den stier noempt!

hert.

 

Tsus!

sin.

 

Wat ist?

hert.

 

Ou sie, wie hier compt!...

sin.

 

This Thisbe claerlijck, so ick gewaege.*³²⁹

hert.

330

Dats waer, het is int rijsen vanden daege:

 

sij heeft de herberch te vooren beslegen.³³¹

323 dan werp je mijn eer voor iedereen te grabbel.

324 je blijft niet in je rol; prondele: rommel, rotzooi.

329 gewaege: zeg, gewag maak.

331 beslegen etc.: zij heeft het nachtverblijf achter zich gesloten, m.a.w. ze is naar buiten gekomen.

[p. 144]

th.

 

Nu ben ick recht te gaen genegen

 

ter fonteijn daer ick gisteren aff deden beloff ...³³³

 

nochtans natuere die weijgert daer tegen³³⁴

335

duchtende datter mij onvre mocht comen off ...³³⁵

sin.

 

Ja, soudij dat peijnsen?

hert.

 

Waij, dats al stoff!³³⁶

 

Hij heeft u eer daer toe veel te lieff!

th.

 

So gaen ick dan dar waerts duchtende grieff.³³⁸

sin.

 

Soo doet vrij en neempt na geen beroer goom.³³⁹

hert.

340

Siet Ninus graff ...

sin.

 

Siet hier den moerboom

 

vol schoonder vruchten / hijer ist om wandelen reijn³⁴¹

 

vroech inden daegeraet ...*

hert.

 

Siet hier den fonteijn:

 

hier machmen schouwen druck en verdriet.³⁴³

th.

 

Mij dunckt ick en sie Pyramus hier niet ...

345

Dies van mij vliet // mijn hoope meest!

Leeuwinne vuijt.

333 deden: deed; beloff: belofte.

334 natuere: mijn innerlijk.

335 onvre: ‘onvrede’, verdriet, narigheid.

336 dats al stoff: dat heeft niets te betekenen.

338 grieff: smart, leed.

339 neempt .... goom: (ga er rustig heen) zonder acht te slaan op gevoelens die je in de war kunnen brengen.

341 reijn: heerlijk (om te wandelen).

343 schouwen: schuwen, mijden.

[p. 145]

hert.

 

Ou! siet hier doch! compt hier!...

th.

 

Noijt so bevreest!...

 

hier compt een leuwinne met bloedige tanden wreet:

 

waer sal ick vlien?...

sin.

 

Eijlacen! ick (en) weet ...*

hert.

 

Vliet lodder, de leeuwinne sal ons tvel affstroopen!³⁴⁹

sin.

350

Waer is Thisbe?

hert.

 

Nae den bosch geloopen

 

van vaere die haer begreep met allen.³⁵¹

sin.

 

Ou siet, haer is een hooft cleet ontvallen

 

dwelck de leeuwinne verscheurt van sinnen verwoet...

hert.

 

Siet, hoe sijt hackelt!

Piramus vuijt.

sin.

 

Haer tanden sijn al bebloet³⁵⁴

355

vanden dieren die sij heeft verslint!³⁵⁵

hert.

 

Ou siet Piramus, dat ammoreus kint

 

compt nu voldoen sijn pelgrimagie ...

349 lodder: loeder, schoft.

351 vaere: vrees; begreep met allen: (die haar) geheel en al overmeesterde.

354 hackelt: verscheurt.

355 verslint: verslonden.

[p. 146]

pir.

 

O swaerlijck verlangen, ghij doet mij quellagie:

 

den nacht docht mij wel seven jaer lang ...

360

nu wil ick gaen wandelen totter passagie³⁶⁰

 

daer ick sal vinden die schoone image

 

Thisbe die mij hout inder minnen bedwang.

 

Die welruijckende cruijdekens der vogelen sang

 

maecken door hoopen mijn treuren cleijn:

365

ick ben immers so verd in mijnen gang³⁶⁵

 

dat ick sie den moerboom en die fonteijn!

 

Och! waer machse beijen die suijver greijn³⁶⁷

 

Thisbe / ick en siese hier nae noch bij ...

 

Ontbeijt! wadt doeck leijt hier dus onreijn

370

bebloet? Help Venus! dit geeff mij immers vrij ...³⁷⁰

 

Och, nae dat tgevoelen compt in mij

 

tis thooftcleet van mijn lieffste lieff

 

die welck hier vanden dieren verbeten sij

 

so thooftcleet tuijcht: 't is van mij miskieff.³⁷⁴

375

O fortuijn tfij! brengdij mij dus int grieff³⁷⁵

 

rampsalich verliesende mijn waerste goet?

 

O Thisbe! tot mijn ongerieff

 

hebdij onnoselijck gestort om mijn u bloet! ...

 

Maer nimmermeer men mij / daer verwijt aff doet:

380

want ick sal mijn selven / oock in mijn swaert doen sterven!

 

O Venus! weest doch mijnder zielen behoet

 

en wilt mij met Thisbe in glorien erven³⁸²

 

die om malcander dus deerlijcke bederven ...³⁸³

Piramus valt in sijn swaert.

sin.

 

Aijlacij! wacharmen!

360 passagie: eig. doorwaadbare plaats van het water, hier afgesproken plaats bij de bron.

365 verd: ver.

367 greijn: eig. graankorrel, hier voor persoon: parel, juweel.

370 dit .... vrij: vergeef mij dit toch.

374 miskieff: het is voor mij een groot ongeluk.

375 grieff: leed, ellende.

382 en doe mij met Thisbe de eeuwige heerlijkheid beërven (merkwaardige toepassing van christelijk motief!)

383 bederven: om het leven komen.

[p. 147]

hert.

 

Noijt meerder misval!³⁸⁴

sin.

385

Dits al u schult.

hert.

 

Ja, ja, steecktet nu op mijnen hals³⁸⁵

 

ghij sinnelijcke genegentheijt: twas u bedrijff

 

dat hij desperaet was!

Thisbe vuijt.

sin.

 

Tsus! hier comptet wijff

 

Thisbe oock vuijtten bosch geslopen ...

th.

 

De leuwinne is wech - dat sou ick hoopen -

390

dies moet mijn vreucht te meer om sommen // sijn.³⁹⁰

 

Ontbeijt, mach Pijramus noch niet commen // sijn

 

ter fonteijnen? ... ick wilt gaen aenschouwen.

 

Och wadt leijt hier? druck is boven sommen // mijn!³⁹³

 

O fortuijne wreet, ghij moet wel int verdommen // sijn!³⁹⁴

395

tIs Piramus ... eijlaes! wie heeft dit gebrouwen?

 

Mijn hert moet breecken vol van rouwen!

 

O lacij! thooftcleet dat mij ontviel van vaere

 

leijt hier neven hem bebloet, ontvouwen ...

 

dies werd ick wel aen dit stuck geware³⁹⁹

400

dat hij door mij is gecomen int sterven swaere

 

wanende dat ick was vanden dieren verbeten!

 

Dus en was noijt vrouw in sulcken gebaere⁴⁰²

 

met so onvuijtspreeckelijcken druck beseten ...

 

O versteent hert hoe condij geweeten

384 misval: ongeluk.

385 steecktet op mijnen hals: maak er mij verwijt van.

390 sommen: opsommen; hele zin: daarom is er reden temeer om mijn vreugde te uiten.

393 boven sommen: groter dan in woorden is uit te drukken.

394 ghij moet wel int verdommen sijn: gij zijt zeker doemwaardig, vervloekt.

399 stuck: zaak, ding.

402 gebaere: droevige situatie.

[p. 148]

405

u lieff om uwen wille leggende doot

 

ghij en hadt van ancxste an stucken gespleten?...

 

Dat gheeft mij immers wonder groot.*⁴⁰⁷

 

O Piramus, sijdij om mijnen wille gecomen inde doot?

 

Die trou sal ick oock met trouwe loonen:

410

dus neem ick oock u bloedich swaert al bloot

 

mijn selven vuijtlaetende therten bloet root ...*

 

O Venus wilt mij in u rijcke croonen ...

 

Neempt hier exempel aen ghij amoureusen personen!

Thisbe valt oock int swaert.

hert.

 

Eij, eij, eij, eij, lacen! eij, eij, eij!

sin.

415

Hoe, hoe, hoe!

hert.

 

Noijt meerder geschreij!

sin.

 

Pappe en weij altsaemen bedorven // sijn!⁴¹⁶

hert.

 

Dat dese twee lievekens aldus gestorven // sijn

 

is al u schult, sinlijcke genegentheijt.

sin.

 

Neen hertelijcke lust, ghij brocht de betegenheijt⁴¹⁹

420

bij quader fortuijnen rampsalich betorden.⁴²⁰

hert.

 

Ou siet! de moerbesien sijn bloedich geworden

 

van haeren bloede, alsomen dat leest.

407 gheeft ... wonder: verbaast mij zeer.

416 pappe en weij etc.: de hele zaak is bedorven.

419 betegenheijt: tegenspoed, ellende.

420 betorden: betreden; hele zin: door de rampzalige ontwikkeling van het boze lot.

[p. 149]

sin.

 

En oijt sint hebbense bruijnblodich geweest⁴²³

 

so ons die poeten dat maecken bekent.

hert.

425

Waij, minne is een wonderlijck instrument!

sin.

 

Wa, sij is blent!

hert.

 

Dat seg ick oock, hoet gaet.⁴²⁶

sin.

 

Meer gallen dan hoonichs!

hert.

 

Minne is een soedt quaet⁴²⁷

 

daer mede onder voet gaet // verstant en reden ...

sin.

 

Waer sullen wij ons nu gaen besteden?⁴²⁹

hert.

430

Inder ammoreuser gedachten // alle nachten.

sin.

 

Ons keerse is hier vuijt!

hert.

 

Die naer ons wachten

 

sijn sodt / want wij jaegen veel drukx ten hoope!⁴³²

sin.

 

Wadt brengen wij ter marckt?

hert.

 

Veel ramps te coope.

423 oijt sint: sindsdien altijd; bruijnblodich: donker gekleurd door het bloed.

426 blent: blind; hoet gaet: wat er ook gebeurt.

427 meer gallen dan honichs: meer ellende dan vreugde; vgl. blz. 74.

429 besteden: verhuren.

432 jaegen ... ten hoope: veroorzaken veel narigheid tegelijk.

[p. 150]

sin.

 

Dus gaen wij ander amoureusen besluijpen

435

al souden sij vanden selven soope suijpen ...⁴³⁵

Pausa.

poet.

 

Ghij ammoureuse, wadt segdij van desen?

amor.

 

Och noijt compasselijcker ding en mocht wesen⁴³⁷

 

dan dat bij also cleijnen occasioene⁴³⁸

 

so veel druckx gebeurde.

poet.

 

Pijnt dit wel te bevroenne:

440

den keest vanden verstande wilt smaecken // dan⁴⁴⁰

 

en merckt wadt ongeordineerde minne maecken // kan⁴⁴¹

 

die Piramum en Thisbe brochten int verdriet.

amor.

 

Maer trouwen, alle ammoureusen sterven dus niet

 

al is dit geschiet.*

poet.

 

Vaetet bediet:⁴⁴⁴

445

sij doen die dusdanige minne draegen!⁴⁴⁵

amor.

 

Doense / hoe zoo?

poet.

 

Ick wilt u gewaegen:

 

sij pijnen hen selven doot te slaene

 

naer der zielen - geestelijck te verstaenne -

435 soope: saus, vloeibare spijs.

437 compasselijck: erbarmelijk, beklagenswaardig.

438 occasioene: oorzaak, aanleiding.

440 keest: pit, kern (v.d. betekenis).

441 ongeordineerde minne: buitensporige, onbetamelijke liefde.

444 vaetet bediet: begrijp de bedoeling, vat de les die hierin ligt.

445 zij sterven zo die op deze wijze liefhebben.

[p. 151]

 

want men leest: - wiltet verstant verwerven -

450

die nae den vleesche leeft, sal sterven

 

niet alleen lichamelijck maer naer der zielen mede;

 

en men preeckt ons mede daegelijckx ter stede

 

dat minnen boven al andere deuchden gaet.

amor.

 

Hoe compt dan dat ghij de minne reeckent dus quaet? ...

455

want tis een saet ons houdende in weesen!⁴⁵⁵

poet.

 

Ick kent, dat minne is de hoochste gepresen

 

maer tis een ander minne / dan ghij hebt gesien // pladt.⁴⁵⁷

amor.

 

Ick bid u, wilt mijn van dien minne bedien // wadt⁴⁵⁸

 

oft mach geschien // dat bij uwer gratijen.⁴⁵⁹

poet.

460

Dat sal ick doen tot uwer confortatien⁴⁶⁰

 

tot uwer reformatien // en tot uwer minnen:⁴⁶¹

 

siet daer binnen // ghij sulter deucht bij winnen.

Thoont hem nu ChristUM aent cruijs / Maria / JohanNEM daer bij ondERstaenDe.

amor.

 

Dat was om sien boven maten seer gratieus!⁴⁶³

poet.

 

Verblijt u hier inne, ghij amoreus:

465

dits de moerboom daer salicheijt vuijt groeijt;

 

dits de minne seer victorieus

 

die svijants macht heeft affgesnoeijt;

455 in weesen: in leven.

457 pladt: kort gezegd.

458 mijn: mij; bedien: vertellen, uitleggen.

459 oft mach geschien: als het kan (gebeuren).

460 confortatien: bemoediging, zedelijke versterking.

461 reformatie: levensvernieuwing, bekering.

463 gratieus: lieflijk.

[p. 152]

 

dits de minne daer alle minne vuijt vloeijt;

 

sonder dese minne en is minne geene:

470

die ander minne soeckt / certeijn, hem moeijt

 

te vergeeffs / en brengt hem int geweene.

amor.

 

O Poetelijck geest, mijn vrient alleene

 

ick bidde u, wilt mij noch eens den moerboom togen:⁴⁷³

 

hij docht mij int wesen so schoon, so reene

475

dat hij onversadelijck is in mijnen oogen ...⁴⁷⁵

Thoont hem noch eens tselfde.

poet.

 

Wilt u dan noch eens te aenmercken pogen.⁴⁷⁶

amor.

 

In dit gesichte ben ick onversadich ...⁴⁷⁷

poet.

 

Jesus Christus, d'opperste lieffde genadich

 

machmen bij Pijramus wel gelijcken

480

die de doot sterff vuijt lieffden beraedich⁴⁸⁰

 

van Thisbe als beminde bruijt der cantijcken.⁴⁸¹

 

Thisbe mach oock smenschen naetuere blijcken⁴⁸²

 

daer se die felle leuwinne toe brochte -

 

dats de vijant vol looser practijcken -⁴⁸⁴

485

twelck Thisbe als menschelijcke natuer becochte.

amor.

 

O dit bewijs verblijt alle mijn gedochte:

 

ter goeder tijt oock gerochte (ic) aen u presentie!*⁴⁸⁷

473 togen: tonen, laten zien.

475 onversadelijck: om niet genoeg van te krijgen.

476 aenmercken: opmerkzaam zijn; u ... pogen: proberen, zich inspannen.

477 onversadich: onverzadelijk, ik kan er niet genoeg van krijgen.

480 beraedich: bereidvaardig, hulpvaardig

481 cantijcken: Hooglied.

482 blijcken: verbeelden, symboliseren.

484 vijant: duivel; vol looser practijcken: vol gemene listen, streken.

487 gerochte: geraakte ik aan uw aanwezigheid, d.w.z. ontmoette ik u.

[p. 153]

poet.

 

Elck mensch behoort wel, diet ondersochte

 

te sterven van waerlijcke intentie⁴⁸⁹

490

so Thisbe met vieriger influentie⁴⁹⁰

 

om Pyramum dede.

amor.

 

Tis een soete vermaen.

poet.

 

Bij die fonteijnne - somen daer aff maeckt mensije -⁴⁹²

 

salmen die heijlige wonden verstaen

 

die Christus vuijt lieffden heeft ontfaen

495

om ons / daer onsse salicheijt / aen nam / dbeginnen

 

- daer die Sacramenten in sijn bevaen -

 

aen den boom des cruijcen voor ons vuijt minnen

 

waer bij men den moerboom mach versinnen.⁴⁹⁸

amor.

 

Ghij doet mij vreucht winnen // van soeten guere.

poet.

500

Ghelijck des moerbooms besijen // nader poeten bekinnen*⁵⁰⁰

 

eerst widt sijnde, worden root van couleure

 

bij bespreijinge des bloets vol van getruere*

 

vanden twee gelieven, - soot is voorsproocken -⁵⁰³

 

also wast eerst onbesmet de menschelijcke natuere*⁵⁰⁴

505

reijn volmaeckt uijt allen corruptien gedoocken⁵⁰⁵

 

maer door Adams misdaet soo bleeff beloocken⁵⁰⁶

489 te sterven van waerlijcke intentie: af te sterven van zijn wereldse gezindheid (versterven).

490 influentie: aandrift, verlangen.

492 somen ...mensije: als men daar gewag van maakt.

498 waer bij: waardoor; versinnen: verzinnebeelden.

500 besijen: bessen; nader poeten bekinnen: volgens mededeling van de dichters.

503 voorsproocken: (zoals) hiervoor (is) verteld.

504 wast: groeit, vgl. tekstkrit. aant.

505 uijt alle corruptien gedoocken: bevrijd van alle bederf.

506 beloocken: besloten.

[p. 154]

 

in smenschen natuere die sinnelijcke genegent(heijt):*

 

dits origo pecatij, waer bij was gebroocken

 

die volmaeckte natuer in smenschen betegenheijt*⁵⁰⁹

510

en al heeft den mensch van goodts passije de vercregenheijt*⁵¹⁰

 

dat bloet der erffsonden moeter in blijven;

 

tot meerder verdiensten is die gelegenheijt⁵¹²

 

also ons veel doctoren dat beschrijven.

amor.

 

Och u leering is mij een groot verstijven⁵¹⁴

515

om deuchs beclijven // so ickt versinde⁵¹⁵

 

want aertsche minne van mannen en wijven

 

is maer een blaese gevult metten winde

 

also ick waerachtichlijck hier wel bevinde.

poet.

 

Hoort // ongestoort / beminde // wadt ick ontbinde⁵¹⁹

520

ghij vrij amoureuse // doloureuse // dangereuse onbevreest.*⁵²⁰

amor.

 

Och segt mij, arm knecht // vercoren beminde⁵²¹

 

declaratije // moralijsatije // is mijn recreatije // poetelijck geest.⁵²²

poet.

 

De levendighe goods soon - verstaet den keest -⁵²³

 

in lieffde // door lieffde // als lieffde // so doorstraelt // is

509 in smenschen betegenheijt: tot schade, onheil van de mens.

510 al ... vercregenheijt: al heeft de mens de liefde gods verkregen.

512 gelegenheijt: situatie, toestand waarin hij verkeert.

514 is ... verstijven: versterkt mij zeer (in het voornemen).

515 om deuchs beclijven: om de deugd standvastig te betrachten; versinde: van plan was.

519 ontbinden: uiteenzetten.

520 vrij: in hoge mate; hele zin: gij die zo zonder gevaar te zien in gevaar verkeert door uw overmatige liefde en liefdessmart.

521 segt mij declaratije: geeft mij uitleg; arm knecht: ongelukkige jongeling; vercoren beminde: voc. tot Poet. geest: voortreffelijke vriend.

522 moralijsatije is mijn recreatije: (want) in zedelijk onderricht schep ik vermaak.

523 keest: kern.

[p. 155]

525

dat hij vuijt lieffden / als lieffde / nedergedaelt // is

 

vuijt sijn eijgen glorije noijt vertorden // is niet⁵²⁶

 

en is d'alderminste mensche geworden // siet*

 

om dat hij soude spreecken vrij en claer

 

met sijn lieff / en is comen wonen bij haer

530

deur / aen deur / so ghij hebt die wete // reijn⁵³⁰

 

en heeftse aengesproocken door een splete // kleijn

 

dits door sijn menschelijck lichaem // vrij.

amor.

 

Och noijt materij en viel so bequaem // mij -⁵³³

 

Poetelijck geest, in u is groote gratije // soet⁵³⁴

535

dat ghij condt toonen dese moralisatije // goet:

 

die gebenedijde Christus alderhoochst gepresen

 

mach wel de beminde Piramus wesen

 

want lieffde brocht lieffde in lijden // groot.

poet.

 

Voort // hoort om u te verblijden // bloot:

540

dese Pyramus, Christus donnosel lam

 

om sijn lieff te spreecken hij ter werrelt quam:

 

dats tprieel der bedruckter werelts wout

 

daer hij den moerboom vant des cruijsen hout.*

 

Eijlacij! daer sach hij sijn lieffs hoofftcleet alleene*

545

beslapt bespraijt met bloet onreene⁵⁴⁵

 

welck hooft cleet - oft het ons misviele -⁵⁴⁶

 

beteijckent de witte onbesmette ziele*

 

die de helsche leuwinne meijnde hebben verbeten.

 

Dese Piramus Christus, dit siende vuijt lieffden vervleten⁵⁴⁹

526 vertorden: getreden; hele zin: maar die nooit buiten zijn heerlijkheid is getreden, d.w.z. zijn heerlijkheid nooit heeft afgelegd.

530 zo ghij hebt die wete reijn: zoals gij zo goed weet.

533 bequaem: aangenaam, liefelijk.

534 gratije: van God gegeven deugd.

545 beslapt: verfrommeld; bespraijt: bespat.

546 oft het ons misviele: al zou het ons onaangenaam zijn.

549 vuijt lieffden vervleten: uit brandende liefde.

[p. 156]

550

heeft onblusschelijcke lieffde verworven*

 

dat hij onder den moerboom des cruijces is gestorven

 

en bespraijde den moerboom aen elcken cant.

 

Sijn bruijt der cantijcken // als sij hem daer doot vant

 

Marije / daer ick die kercke bij verclaere

555

werden d'nieus van Sijmeon daer gewaere

 

doorgaende haerder herten conduijten.⁵⁵⁶

 

Beminde, eerbaere, hier mede wij sluijten:

 

neempt danckelijck tgeene dat wij ons moeijen.⁵⁵⁸

amor.

 

Smaeckt d'merch wel met den schorssche buijten:⁵⁵⁹

560

beminde, eerbaere, hier mede wij sluijten.

poet.

 

Al ist poeterije, dat wij hier vuijten

 

tis deucht daer salicheijt vuijt mach groeijen.

amor.

 

Beminde, eerbaere, hier mede wij sluijten:

 

neempt danckelijck tghene dat wij ons moeijen

565

van ons Egelantierkens die noch eerst groeijen.*

 

 

 

finis lang in dicht / 596 Regulen

 

Goossen ten Berch⁺

 

Schout List en Erch

556 haerder herten conduijten: eig. de gangen van haar hart, d.w.z. de diepste roerselen van haar hart (vgl. Luc. 2, 35: een zwaard zal door uw ziel gaan).

558 tgeene dat wij ons moeijen: hetgeen waarvoor wij ons inspannen.

559 beeldspraak voor spel (schors, schil v.d. noot) en bedoeling, les (merch): nuttig de inhoud samen met de vorm.

+ Goossen ten Berch is de afschrijver van het handschrift, niet de auteur; Schout List en Erch: schuwt list en bedrog (zinspreuk van G.).

In de lijst van personages staat in hs. achter 5 (‘Piramus’):... ‘jongelijck’, en achter 6 (‘Thisbe’):... ‘mach’. De woorden ‘een docktoor’ achter 4 zijn onderstreept.

6 In plaats van ‘met’ staat in hs. ‘mijn’, wat m.i. hier geen zin heeft.

20 ‘hertelicke lust’ in hs. met cursief schrift.
idem: ‘heet sinnelijcke genegentheijt’ - bovendien: alleen ‘heet’ begint met een hoofdletter.

29 In hs. ‘dAmmoreuse’ cursief.
31 Vreemd is ‘onhier’: het bijwoord ‘onthier’ is in Mnl. ongewoon (Mnl. Wdb. V, 1079) en past niet in de betekenis van de zin, die suggereert zo iets als ‘weg’. De h is met een ander lettertype dan normaal in de tekst over een andere letter heengeschreven, waarschijnlijk een k; boven de n staat een stip. Er is dus op een of andere wijze geknoeid met deze plaats. Kalff stelde voor te lezen: ‘onder’ - wat er zeker niet staat, maar wel een goede betekenis geeft.
33 Aldus hs.: ‘rustich’, niet ‘lustich’ als in de lijst van personages.

38 In hs.: ‘vande lieffste t.w. mach int beginnen winnen’; er staat een streep onder. Waarschijnlijk signaleert die onderstreping een verschrijving: in de vorige regel is ‘moet’ het verbum finitum - ‘mach’ verstoort de syntactische structuur. Door het dubbele rijm heeft de afschrijver zich waarschijnlijk laten misleiden.
41 In hs.: ‘lieffst’.
42 In plaats van ‘Dats’ heeft hs. ‘dat’.

69 De lezing van het hs.: ‘clachtich’ is gezien rijm en betekenis kennelijk een verschrijving.

86 Aldus hs. ‘verwermmen’, lees: ‘verwarmen’ (rijm); in volgende regel echter staat ook ‘dermen’.
87 In hs. begint ‘amoreus’ met een hoofdletter.
89-91 Regel 89 lijkt me moeillijk te begrijpen. Is ‘waerlijcke’ adjectief in de betekenis van ‘werelds, lichtzinnig, wulps’? Maar wat is dan ‘noemen’? Men zou daarvoor een substantief verwachten. De tekst van het hs. is niet onduidelijk geschreven. Wellicht moet dan toch ‘noemen’ als gesubstantiveerde infinitief opgevat worden met ‘waerlijcke’ als object voor ‘wereldsgezinde lieden’. Maar de syntactische structuur van het geheel blijft onduidelijk. Mogelijk is de bedoeling ongeveer aldus: Te zeggen dat wulpse lieden dwaas en zondig zijn, was ook voor Homerus (lees Ovidius) een duidelijke zaak.
Dat voor ‘Homerus’ gelezen moet worden ‘Ovidio’, staat in hs. zelf ook in de kantlijn aangegeven met de woorden ‘Rectus Ovidio’. Regel 91 is in hs. onderstreept.

95 Aldus hs.: ‘aldersoets’.

116 Vóór ‘Babilonien’ staat ‘in’. Kalff stelde reeds voor het te schrappen. Die m.i. juiste aanwijzing heb ik gevolgd.

155 In hs. staat: ‘Thissbe.’

178 Deze regel geeft enige syntactische moeilijkheid. Kalff wilde voor ‘u minnen’ lezen: ‘uws minnens’. Dan nog is de verbinding onduidelijk: hoort de genitief bij ‘graet’ of bij ‘kuerlickheijden’? En wat is in beide gevallen de betekenis? Ik heb zonder vormverandering ‘u minnen’ gecombineerd met ‘kuerlickheijden’ en de twee substantieven als één ‘woord’ beschouwd, waarbij ‘u’ bezittelijk vnw. is. Rederijkers houden van verbale substantivering, mede in verband met hun rijmvormen. ‘Den eersten graet’ is dan subject bij ‘was kennisse’ en wordt nader omschreven door ‘u(w) minnen kuerlijckheijden’, d.w.z. ‘uw leren kennen van de liefde (in uw prille jeugd)’. De omschrijving ‘den eersten graet’ beschouw ik als reminiscentie aan Potters ‘Der Minnen Loep’.

186 In hs. staat ‘mij’.
187 In plaats van ‘komen’ heeft hs. ‘kennen’. Reeds Kalff verbeterde deze schrijffout.
189 Hs. heeft ‘sij’.

194 Het woord ‘aen’ is boven de regel bijgeschreven met inlaatteken; zelfde hand en inkt.
195 In hs. staat ‘liefflijcks’; misschien is bedoeld ‘liefflijcke’, beter is ‘liefflijck’. Kalff las ten onrechte ‘lustelijck’.

228 Ter hoogte van 228b staat in de kantlijn: ‘nota’.

234 Aldus hs. ‘Cuupido’, vgl. vs. 237: ‘Cuypido’.
238 In hs. twee maal ‘in’.

252 Het hs. heeft in plaats van ‘so’ door verwarring met het vorige woord geschreven ‘isot’.

268 In hs. staat noij.

292 Er staat in hs. ‘beijden’ evenals ‘mosten’ in de volgende regel.

299 Het hs. heeft ‘amoreuscheijt’.

306 Het woord ‘oock’ is boven de regel geschreven, met inlatingsteken, dat Kalff voor een n heeft aangezien.

328 Aldus hs.: ‘This’ - waarschijnlijk toch wel een verschrijving van ‘tis’ onder invloed van het volgende woord ‘Thisbe’.

342 In hs. staat ‘vroecht’.

348 Het negatieve partikel ‘en’ ontbreekt in hs.

407 In hs. ‘gheeff.’
411 In hs. staat ‘selvende’.

444 Vóór ‘dit’ is een woord van drie letters doorgestreept, waarschijnlijk ‘dit’ of ‘die’.

487 In hs. ontbreekt ic.

500 In hs. staat ‘moorbooms’.
502 In hs. staat ‘bespreijginge’.

507 In hs. ontbreekt ‘heijt’ achter ‘genegent’.
509 In hs. staat ‘smengen’.
510 Met ‘passije’ is geknoeid; mogelijk stond er eerst ‘passie’.
520 In hs. staat, naar het lijkt, ‘dolobreuse.’

527 Aldus hs.: tussen d en alderminste een ‘apostrophe’ - zo ook in 555, 559.
543 In hs. staat ‘van’ i.p.v. ‘vant’, zoals Kalff voorstelde.
544 Tussen ‘daer’ en ‘sach’ staat in hs. ‘sij’ waarvan de ij is doorgestreept.
547 In hs. staat ‘zielle’.

550 Kalff stelde voor ‘door’ in te voegen achter ‘heeft’.
565 Onderstreept is ‘Egelantierkens’.
De vermelding van ‘596 regulen’ klopt niet met mijn telling, die halve of derde regels o.g.v. het rijm heeft samengevoegd: het verschil is 31 regels minder! Ook Kalffs telling, die alle halve regels voor vol telde, klopt niet: verschil 65 regels meer. Tel ik de onderling rijmende halve regels voor volle regels, dan blijft er toch nog een verschil van 14 regels minder. Vergelijk blz. 85 vlgg.