De const van rhetoriken

[p. 1]

[II. De Const van Rhetoriken]

[1. Theoriestrofen 1-182]

LElius ende Scipio, twee Princen groot.
Machtigh zonder ghenoot, ende wijs van rade,
Lieten ons exemple by menigh exploot
Om traegheyd te schuwene, als zonde snood,
Vvant zu es moedere van allen quade:
Vvieze hantierd vind hem in de schade,
Onmoghelic waerd dat zijn herte vrédich stonde:
Veel lieuer ic mijns zelfs zin verlade
Dan datmen my op zommighen tijd lédich vonde.

¶ By zulcken gh'éten hebbende eens vander noene
Met lustighen saysoene, twaer quaed dat ickt zwéghe,
De velden vul blommen staende, en de bosschen groene,
Ghelijck dat den Heere iaerlicks pleeghd te doene,
Stond ick op vander tafele, vul alder zéghe,
Naer den Edelaerd-bosch steldic my te wéghe
Om wandelen langhs den groenen pleine,
Duer Twolf-gat track ick naer daude pléghe,
Naer den Slanghen-brouck die schoon fonteine.

¶ Dit sprutende water zeer wel gheraeckt
Twelck menighen smaeckt delicieuselick,
Niet by artificien ommestaeckt,
Maer by rechter Naturen toe-ghemaeckt,
Elcks herte verblydende couraieuselick
Ghelijckt wel Creusis de fonteyne pompeuselick
In twaud van Ida, daer vremd ghedierte binnen lagh,
Daer Paris met Oenone zat amoureuselick,
Ende daer hy de naecte drie Goddinen zach.

[p. 2]

4.

 

¶ Tzelue watere twelck hier nu werdt verclaerd,

 

Zoete inden aerd, tot eeuwigher spacie,

 

Es rondomme met eenen beergh bewaerd,

 

An tweste veel schoone valleyen vermaerd,

 

Piraems fonteyne en waerds gheen comparatie,

 

Eenen boom crom ende hooghe, byder Gods gratie,

 

Beschaud van dezen zoeten borre de baudegaerde,

 

Inde wortels van dien haudt hy zijn statie,

 

Omtrent twee stalen boeghscheuten van Audenaerde.

¶ Claer als een zeluer es hy van coleure,
Zuuere van gheure, staende al ind schauwe,
Den grond hier af zietmen al den putte deure
Zonder iemans toedoen, vry van labeure,
Thelpt hem diet ziet, tzij man oft vrauwe:
Hier vand ick my langhs des schoonder landauwe
Als die hem tot dichtene wilde al versch vitten,
Mijn schaelge reeckte ick, vry vranck van rauwe,
En ghijngh onder den ghecostumeerden Hersch zitten.

¶ Hier was ick abstract van meynschen en beesten,
Om svreughts vuIleesten, los alder quale,
De voghelkins zonghen alle ten zeesten,
Minste metten meesten, maeckten veel feesten,
Binnen den forreesten, alle teenemale,
Den Cockuut, den Meerlaen, den Nachtegale,
Verheughden: de Puwen zach ick hemlieden vry doopen,
De Mollekins wroedtten in tgenerale,
De Conijnkens zagh ick tot omtrent my loopen.

[p. 3]

7.

 

¶ Hier nam ick vreughd in, als die contempleerd

 

Hoedt hem al gouuerneerd, ende elc in tzijne,

 

Ende met dien wardt ick gheperturbeerd,

 

Peynzende om Themistocles, diere vele moueert

 

Met zijn uutghezochte discipline:

 

Tvirtuut van ander lieden, dede hem pyne,

 

Als hy haer faict anzach gulden bepeereld,

 

Ende hem zeluen besmett met traegheheyds venine,

 

Vallende, daer ander rezen in de weereld.

¶ Dicwild, zeyde hy, in hem zeluen zeer gram,
Alst te passe quam, deur zulcken thóren,
Dat hem Melchiädes zijn slapen benam
Als zijn édel weerck in zijn herte clam,
Ende hy hem loor vand, zonder const ghebóren:
Alzulck fier ghepeyns hadde ic doen vercoren,
Benidende inwendich in mijn ghedachten
Datmen iemans const veur de mine zou hooren,
Oft anders weerck prizen, en tmyne verhachten.

¶ In alzulck ghepeins coraieus ende fier
Dus zittende hier, in tschoon dal benéden,
Te wilen dat ic reeckte mijn pappier
Zagh te my waerd commen zulck mannelick dier
Dat therte verschrickte, ende alle myn léden,
Nooit en zaeghdy man zo gent besnéden,
Tot zulck een anschau, nooit vroed noch zot pijnde,
Vulmaeektere en zagh nooit man van zéden
Ten scheen gheen meinsche, maer bet een God zijnde.

[p. 4]

10.

 

¶ Vast quam hy te my-waerd, rechte toe, rechtan,

 

Vroem als een man, met zeer coelen bloede,

 

Iuppiter, was den vader die hem wan,

 

Het was Mercurius, die de const wel can,

 

Diemen niet en coopt met gheld ofte goede:

 

My verlanghde zeere, met zinne met moede

 

Als een, die naer troost, gheluc, oft vrame vraeghd,

 

By my zijnde, slough my met zijnder roede

 

Daer hy Caducifer af den name draeghd.

¶ Als hy my ghenoopt hadde metter hand
Verloos ick tverstand, duer zijn impérië,
Ende viel in slape, langhs néder in tzand
Vul zwaerder droomen an elcken cant
Noeit mensche en hoorde vremder mistérie:
Daer ick dus lagh in sdrooms misérie
Onder-zette hy hem tzijnder adsistentie blood,
Als hadde hy voor Iuppiter ghehauden férie,
Ende sprack my toe, met eloquentie groot.

¶ Vriend, zeyde hy (alzo my slapende dochte)
Ghy zijt dien ic zochte voor al ander lieden,
Duer hu comme ic vuten eerdschen crochte
Ende hebbe gheleeft dat ic oock plochte
Zulcks als ick van hu nu sie gheschieden,
Vvaerby de Poëten meest deel ghebieden
My God te heetene, die dweerc mijnder leeren schauwen
Schoon sprake en mochte my nooit ontvlieden
Ende hilp ooit dees const in grooter eeren hauwen.

[p. 5]

13.

 

¶ Nu commick tot hu onghecesseerd

 

Als daerin ghestileerd: wiedt hu behaten,

 

Ghy hebd meer dichts ghecomponeerd

 

Dan eenigh léuende oft gheexpireerd

 

En dees const en zuld ghy nemmermeer laten:

 

Een dijngh begheerick tot mijnder baten

 

Dat moedtty ghelouen, eer ghy dees ghifte strijckt

 

Tes quaed verstéken der Goden mandaten

 

Alzoodt claer byder Poëten gheschrifte blijckt.

¶ Daer zijnder vele dood niet te verpisene
Noch voorby te wijzene, dats claer en waer,
Maer die hem ind dicht poeghde te veriolisene
Den Roouer es voor al te prisene
Zonder dat an zijn Rethorijcke was een maer,
Tdefect dat ick an hem weet latick daer
Ende swijghd, hoe wel dadt in hem versteerfuen coeste,
Zonder dat, den Laurier veruolghde hem naer,
Dat was de cauze dat hy en deruen moeste.

¶ Molinet die dees conste zeer verlichte,
Hoe wel hyse dichte vremdelick becuerd,
Om dat hy dit weerck in prosen beslichte,
Ende mijn edel const daer met ontstichte
Heeft hy dit zelue groensel verbuerd:
Dees Const en mach niet zijn ghecontroluerd,
Maer op dicht ghesteld naect en perfect
Vvie anders doet, weedt dat hyse versmuerd,
Vvant het es een repugnantie ind adiect.

[p. 6]

16.

 

¶ Hier af moedtty ghy den aerbeyd anueerden

 

Met die nooit ontbeerden zulcke diligentie,

 

Als ghy my gheloeft hebd dit stic van weerden

 

Treckick wedere inden crocht der eerden

 

Onder de doode hauwen residentie.

 

Als ick verstaen hadde zine intentie

 

Vveerde icks my zeere als snood en vertorden,

 

Versaeghd eens deels mids zijn hoghe praesentie

 

En sprack tot hem dees volghende woorden.

¶ O God Mercurj! weedt dat ghy hier raemd
Dat my niet en betaemd: verschrickt en bevreest
Mijn zinnekens teer, maeckt ghy al beschaemd,
Beter waerd dat ghy eenen anderen naemd,
Idoendere, tot alzulck een zwaer tempeest:
Men vindt zo menighen fraeyen gheest,
Den Vvest cant zietmen vul zulcke ionstenaers groyen,
In de schoon stad van Ghend noch alder meest
Daer vuter Fonteynen diueersche Constenaers vloyen.

¶ Mercurius, by dat ick coeste ghemeercken
Ontfijngh een sneercken, als ick hem dus ontpaeide,
Zijn gramschap besief ick an zijn gheweercken,
Den hoed warp hy wegh, hy schudde zijn vleercken,
Hy verslough zijnen gheldsack, zinen Hane craeide,
Met doncker zonneschijn hy my ommeraeide,
Het hudste al omtrent my, deur tghehoord cas,
Zijn coleur muteerde, zinen mantel blaeide
Ende sprack dees woorden, als die ghestoord was.

[p. 7]

19.

 

¶ Vvien waend ghy voor hand hebben, wilt dat vertooghen,

 

Ic mochte v benooghen in veel manieren,

 

Verslough ick niet Argum met zijn hondert ooghen,

 

Vvilde den God Mars niet mijn hulpe ghedooghen:

 

Ghy en weedt de cracht niet van minen dieren,

 

Moestick Promethea niet ten beerghe stieren,

 

Vvaerschudick Vlissem niet voor Circeets bequellen,

 

Met dees Peertse die elck meinsche moet vieren

 

Zendick en halick de zielen vuter hellen.

¶ Om v wijs te makene, en langh zo vroedere,
Als dijn behoedere, mits minen wijsen speur
Commick van Apollo, minen lieuen broedere,
Vuten beergh Parnaso, daer hy als voedere
Van allen den Nymphen es gouuerneur,
Daer haeldick consent, mids myn zwaer labeur
Om v curts te makene de gheheerde,
Daer pluctick desen houpel als van boomen den fleur
Vanden zeluen Laurier daer hy Daphnen in verkeerde.

¶ Dezen edelen Laurier al Goddelic bestouen
Magh niemend vullouen, als al vul secréten,
Myrtboom ende Olijfboom gaet hij te bouen,
Dies plantmen hem in alle groote houen,
Men verbindter thoofd met vanden Poëten,
Op paeys ende triumphe, es hy vervléten,
Elc moet hem om des consts vervullen hachten,
Men verchierter de haerpe met zo elc mach wéten
Tot Pausen ende Keysers moet hy de Zullen wachten.

[p. 8]

22.

 

¶ Hier met zal ick huwen Hersch behanghen,

 

Vreest gheen verstranghen, aerbeid noch pijne,

 

Hu werd verchierd, thoofd metten wanghen,

 

Maer mijn begheerte moet ghy veruanghen,

 

Elcken zals verlanghen, met blijden schijne:

 

Dichtt, ghy int uwe, ende een ander ind sijne,

 

Qua tonghen en zullen u weerck niet versaken ziet,

 

Den Laurier es vry, van allen venine,

 

Donder ende blixem en mueghen ghenaken niet.

¶ Zulcke, ende ander woorden, als ic claer verstond
Vut sinen hoesschen mond, naer mijn slicht gheuroen:
Vreese veruijngh my, in mijns herten grond
Dies avouweerdic alzo elcken es cond
Vvies hy begheerde, op tselue saeisoen.
Eens deels my dochte icke zoud wel doen,
Ten anderen, om dat hy sprack alzoo ontpast gram,
Ontsiende zijn dreeghijnghen ende straf sermoen,
Dochte my in droome dat ict dlast nam.

¶ Also saen, als hy hoorde midts mijn verslaghen
Tconsent ghewaghen, ende hem dat was blijckende
Vervloogh hy van my, ouer bosch ende haghen,
Ende ick ward wackere zonder traghen
Heffende thoofd op, naer den houpel kijkende:
Ic zagh den droom was my bezwijckende,
Vuer Laurier, hijngh veel aerdveld den Hersch benéuen
Dien wart ic by den Laurier ghelijckende,
Ende volghende den droom, hebbic dit gheschréuen.

[p. 9]

25.

 

¶ Ghy ionghers werdigher dan tgaud dat elc eerd

 

Zoo Tibullus leerd, elcken man ghemeene,

 

Die lustich zijt, cluchtzinnich ende appeerd,

 

Ionstich tot const, alle consten vermeerd,

 

En te dien verkeerd, onder groot ende cleene:

 

Niet beminders vander const alleene

 

Maer wild an de const, met zin ende moet cléuen:

 

V biedick een groeten, met herten reene,

 

Ende God wille u totter const, ionstighen spoed ghéuen.

¶ Niemandts scientie en es gheextimeerd
Zo Persius doceerd, als goed artiste,
In dien elckerlijcke zijn const ignoreerd:
Ende oock de keersse en werdt niet gheuseerd
Verboerghen, onder mueykin oft kiste.
Leerd anderen, niemend den tijd en quiste,
Al zou hijt ind dichten somtijd met soerghen schrijfuen:
Vvant alzoo claer tuught de Euangeliste
Den Talent, en magh niet verboerghen blijfuen.

¶ Dus ben ick ghenéghen rechts nu ter spatie
Des consts fundatie, met datter ancleefd
Ter lucht te brijnghene, God gheefs my gratie
Tot uwelieder alder contemplatie
Die danckelick nemen datmen v gheeft:
Ick zie, de const heeft langhe ghesneefd
Ghetsuckeld, ghedoold, te diuerschen plecken,
Vuer elcken, die deuotie daer toe heeft,
En vuer zulc dat leefd, sal icse ontdecken.

[p. 10]

28.

 

¶ Dmeshandelen der const doet my bezwijcken dbloed

 

Zood daghelicks blijcken moet, hier ende ghindere.

 

Vraeghdi welcke const, men veel onghelijcken doed,

 

Het es de edel const, van Rethoriken zoet

 

Die van veel facteurs crijghd schade ende indere.

 

Crepel dichten, steld bee meerder ende mindere:

 

Deur aequiuóquen ende rediten, zu ind grief sneefd,

 

Dies werdick der consten een ontbindere

 

Tot elcks proficte diese ionstelic lief heeft.

¶ O edel Rethorike vul wyser verstanden
Vvat doet men u schanden, rein vrauwe vul eeren,
Alzo wel in Vlaenderen, als in ander landen:
Idioten met onghewasschen handen
Scheuren u, uwe costelicke cleeren,
Daghelicks hooric uwen last vermeeren
Van straet dichters, zoomen te menigher sté ziet,
Zij en kuenen niet, noch en willen niet leeren,
Nochtans en kennen zij, een A voor een B, niet.

¶ Hoe weerdichlick hoorick uwen lof verclaren
Ouer dusent jaren, ende auwer tijden,
Als de Orateuren in saisoene waren:
Hoe zoete cloncken Herodotus snaren,
Hoe subtilick, wilde u Tucidides belyden,
Vvat scheerpicheyd useerde Phylistus in tstrijden
Met worden: niemend en coesten controleuren,
Cicero, extolleerde hu van allen zijden,
Vvant hij was den prince van den Orateuren.

[p. 11]

31.

 

¶ Theopompus ende Ephórus vul excellentien

 

Expert in scientien, van uwer zake,

 

Ind argueren harer causen, wat vonden zij inuentien:

 

Ende dan Thimaeus ornate sententien

 

Vul eloquentien, zeere zoete van smake:

 

Xenophon en Callisthenes hoessche sprake

 

Zullen eeuwich blyfuen inder lieden memorien.

 

Als de Poëten thuwaerd hilden scheerpe wake

 

Screuen die te wilen schoone historien.

¶ Nestor ende Vlisses subtijl inden grond
Vonden menighen vond, by wel sprekins cracht,
Dwoordt vloeide als huenich uut haerlieder mond,
Alzoot in Homéro blijct te menigher stond:
Die wel redent gheeft zijne worden macht,
De wijse sal waken dagh ende nacht
Om dees const, die niemend en staet te verstékene:
Vvant Rethorika, alsmer wel vp hacht
Es een cuenste van seere wel te sprékene.

¶ Van deser const was inuenteur mignoot
In tsweerelds conroot, naer Flaccus narréren,
Mercurius den neue, van Athlas groot,
Dies draeghd hy, tghewronghen serpent al bloot
Om datmen tdicht schalkelic sal deducéren.
Rethorica, moetmen deze const denomméren
In griecsche: niet slaende tvocabel zwijcke,
Ende als eist dat wy vele Orateurs allegéren
Vvy spreken by ghelijcke, van ghemeen Rethorike.

[p. 12]

34.

 

¶ By ghelijcke segghic, gheweerd alle exces,

 

Hoord mijn woord expres, zonder eenigh venijn,

 

Als schijntere different daer gheen en es

 

Tusschen den Orateurs ende dit profes,

 

Oft tusschen Rethorijcke vlaemsch ende latijn,

 

Nochtans tendéren zij tot eenen fijn:

 

Een praecept, moet d'eens en d'anders beleeden scheeden,

 

Dus accorderen zij tsamen als brood ende wijn,

 

Vvant schoonsprake moet de wortel van hem beeden cleeden.

¶ Hier zijdy ghy vrauwe af, ende Patronesse,
Edel Princesse, met alder const bestouen,
Van wel rédenen zijdy de Meestresse
Bouen alle cleercken, zo wijse cleergesse
Dat ghijt al passeerd ende gaed te bouen:
Ghy zijt op ghetrocken in allen houen,
In alle Pallaysen maect ghy hu wuenijnghen,
Duer hu eloquentie moeten hu louen
Pausen, alle vorsten, Keysers en Cuenijnghen.

¶ In dijn rechte hand haudt ghy de Lelie zoet
In teecken der woorden goet, zoete bouen schreuen,
Ghy volghd den Pays, en Pays volghd spoet,
Ia dusent zoete vrueghden vulle vloet
Die duer orloghe, dicwilt zijn achter bléuen
In de slijncke hand, haud ghy tsweerd verhéuen,
Vvant als ghy Rethorica, hebt exercitie
(Zoo oeyt ghesien hebben en noch sien die léuen)
Regnéren looyen ende rechte iustitie.

[p. 13]

37.

 

¶ In tyde van Payse onder dees Sucadekins

 

Zaid men Venus sadekins zonder eenigh gheweld,

 

Elc mach versliten zijn propre ghewadekins,

 

Men steld in dichte amoreuse baladekins,

 

Die vroed wild wesen, vergaerd dan tgheld:

 

Ghy zijd dan, ter hooghster eeren ghesteld,

 

Op Gauden pilaren zietmen dijn tomme staen,

 

Tes al met vijfuen datmen thuwent teld,

 

Ende al dit can subijt den god Mars omme slaen.

¶ Tgater al verloren daermen scheld of strijdt,
Behaedt of benijdt, te lande oft in stéden,
Vvat esser, dat den meinsche meer verblijdt
Dan een schoon redene, die ter mond uut lijdt
Vvel ghecouchierd met vullen léden,
Ghelijck Isocrates en Naucrates déden
Die de reden modereerden weerende confusie:
Frayer dijngh, en weetic op den dagh van héden
Dan wel ghepackte tale met goeder conclusie.

¶ Alzulcke Oratie, weerd droufue ghedachten,
Zu paeysierd tverhachten, naer dwel betamen,
Zu inciteerd de loore, tgramme can zu sachten,
Zu troost d'onstichtte, zu weerd alle clachten,
Zu haudt vul raeds alle dijnghen tsamen,
Zu bluscht veel scrupels ende veel mesquamen,
Zu deckt hem die schandelic naect ende bloot lagh,
Zu maect van niet, mannen van grooter famen,
Zu beledt fortche, keerckroof ende dootslagh.

[p. 14]

40.

 

¶ Hier by segghick om dijns gheests verlichten

 

Ghy ionghe wichten, hoord by uwer gratie,

 

Het is cleen sake Refereynen beslichten,

 

Liedekens maken, of baladen dichten,

 

An de spelen leid de cracht ende de efficacie:

 

Al es ooc goed dicht, al dijn collatie,

 

Clijncken de woorden niet, wy verstékent.

 

Tmoet wel gheredent zijn, telcker spacie,

 

Tes dicht, maer nauwelic rethorike gherékent.

¶ O lustighe Rethorike plaisant ende schoone,
Ghedaeld uut tshemels throone, rein zuuer gheerde,
Al ditte, procedeerd van uwen persoone:
Dien ghy dy vulmaecktelic iond te loone
Es wel gheluckich hier vp deerde,
Gheen meinsche, en vulsprake dijn weerde
Dus swijghic voord-an van u te prijsene:
Tes tijd dat ick mijn eerste propoost anueerde
Om de ionghers dijn edel const tonderwijsene.

¶ Dus dan, ghy gaudweerdighe baroenen
Hoord mijn sermoenen coraieus ende blye,
Vvild ghy u tot deser const vercoenen,
Vveedt, waer ghy tpoinct met mueghd versoenen,
Al vueren en draeghd gheen cuenstenaers inuye,
En schaemdt u niet te vraghene tallen tye,
Leest historien, ende wild daer in gheüseerd terden,
Ouerloopt Vlaemsche gesten, studeerd poëtrye,
Hier by suldy al ghefautsoneert werden.

[p. 15]

43.

 

¶ Ind redenen, souct elck u beste vroetheyd,

 

Natueren spoetheyd, en mach niet bezwijcken:

 

Isocrates sochte, daldermeeste zoetheyd,

 

Eschines vertooghde der soonen goetheyt,

 

Dats dwel luwen, in des redens verrijcken,

 

Subtijlheyd hier in, dede Lysias blijcken,

 

Hypérides de scheerpeit met ripen verstande,

 

Demostenes wracht, vul crachtigher practijcken:

 

De materie der redenen es menigherande.

¶ Afrijcanus zochte der oratien zwaerheyt,
Cicero de claerheyt die nooit verfoeiende,
Lelius de lichticheit ende de waerheyt,
Galba de strafheid ende de stareit,
Caerbo maecte zijn redenen vloeiende:
Ghy, dien dees const niet en es vernoeiende
Dit al hoorende maect u zinnen hueghelic,
Verlanghd ende haeckt, met herten gloeiende
Neemd hier exemple an, eist hu mueghelic.

¶ Dit waren alle mannen ind leuen statelic,
Der consten batelic, die decorerende,
Die de redenen vudtten steerck ende matelic,
Verchierende haer worden, elegant ornatelic,
Haer propositien proprelick illustrerende,
Daer wy dese const, vut zijn extenderende
Diemen Rethorike naemd plaisantelick:
Vvant al dat haer es competerende
Moet beleedt sijn, fray ende elegantelick.

[p. 16]

46.

 

¶ Eenrande eloquentie vindt ghy in vigeure

 

Al de weereld deure, zoo Cicero scrijft,

 

Ende heedt een groote dueghd wel tharer keure,

 

Vvelcke, daude griecken met wijsen speure

 

De wijsheit hieten, daert al by beclijft,

 

En cracht van segghene, diedt al deurdrijft,

 

Alle dijngh verstijft, zoo an haer definitie cleeft,

 

Bouen alle cuensten zu meestresse blijft,

 

Vvant in alle zaken, zu exercitie gheeft.

¶ Gheen propoost en sal schijnen zonder zijn steercken,
Allerande fijn cleercken wijsen dat op niet:
Neemd van allen ambachten, onder dijn vleercken,
Tapijts maken, schilderen, beelden sniden schrijnweercken,
Ende voord wies cuenstich vp deerde gheschiet
Tzijn alle stomme consten, naer trechte bediet,
Die onder tpueple hebben een begheuende wuenste:
Maer rethorijcke alsment wel ouersiet
Spreeckt eloquentelick, ende es een leuende cuenste.

¶ Vvat es Rethorijcke dan zulcke eloquentie
Naer Fabius mentie, ende zijn narrérijnghe,
Dees const, daer op rustt al onse intencie,
Rijst duer aerbeid ende diligentie,
Duer groote experientie, ende studérijnghe,
Vele exercitien, groote tractérijnghe:
Dijn worden moetty wijsselic ende by rade binden,
Met euolutien ende recolerijnghe.
Die dit niet en doet, sal dees const spade vinden.

[p. 17]

49.

 

¶ Vvant God den gheest sendt om elcken te vredene,

 

Pooghd den tijd te bestedene ter minster pine,

 

Suerghd dijn oratie alzoo te smedene

 

Dat dbeghinsel metter volghender redene

 

Maer een gheheel lichame en schine:

 

En steld niet vergheefs in u doctrine,

 

Vald oock niet te curt, schuud zulcke verslapijnghe,

 

Componeerd zoo de worden ende te dien fine

 

Datter suffocatie en zij, noch gapijnghe.

¶ Vreest v vuer Isocrates ouermoedicheit
Vul wijser vroedicheit ende consten duerghoten,
Om stremmen zijns vriends groote ouervloedicheit
Vseerde hy eenen breyel tot zijn behoedicheit,
Ofte syn materie hadde hem ontschoten:
Andere die tpropoost niet en lieten vloten
Conste hy om tvoordiaghen, met scherpen spooren dwijnghen:
Een redene diend wel van passe ghesloten,
Dus en vercrempt nogh en steld gheen verloren dijnghen.

¶ Thucidides meester van grooten name
Hild ditte vuer blame, naer Tullius bescheet,
Van zijn compositie loopt alzulcke fame
Dat hy zijn worden sloot zoo bequame
Datter niemend tonderscheedene en weet
Of de worden metten zin of metter reden dbeleet
Verchierd was. Als hy hem tsulcker inuentie pijnde
Hy wist zoo te packene verre ende breet
Dat elck word scheen een vulle sententie zijnde.

[p. 18]

52.

 

¶ Dongheleerde volck vul ignoranter vlecken

 

Es quaed om verwecken tot zulck incident:

 

De conste van Attiken, en Plautus vertrecken,

 

Chrysippus doornen, en Aristoteles strecken

 

Syn hemlien (ghelijck den blenden tcoluer) onbekent:

 

By wit compareren zij d'atrament,

 

Dat ruud en meests hoops es zullen sy prysen,

 

Tquaetste extolleren zij tot inden hent,

 

Dat goet es zullen zij metten vijnghers wysen.

¶ Ghelijck dat hy peinst, die wijs es en vroet:
Syn duer groote vloet de brugghen gheinfracteerd,
Dat hy elders passeren, en wegh zoucken moet.
Staet oock de duere van den huus in den gloet
Ende de vlamme den vutgangh occupeerd,
Twerdt nood dat ghy duer de veinstre passeerd
Om tschuwen tperikels welck elck moet te tyde laten:
Tot remedie van dien zijn gheordineerd
Subterfugien, ommeganghen ende zide-straten.

¶ Tsghelijcks eist oock om dees consts versteercken
Vvie hier vp wild weerckin wat heeren hy behaeld,
Als ware hy meester bouen alle cleercken
Nemmermeer en sal hy te vullen ouermeercken
Al tgheent dat deser edeler consten faeld:
Vvant daghelicks wat nieus in den meinsche daeld,
Dus als seydijs ghy meer dan hier werdt ouerleid fijn,
Ende als poeghdens vele meer andere onghedraeld,
Nemmermeer en salt al in dees const vulseid zijn.

[p. 19]

55.

 

¶ Hier falen tot deser consts officien,

 

Exordien, Positien, Diuisien, Narratien,

 

Argumenten, Egressien, Teeckenen, Partitien,

 

Ornatien, Exemplen, tschuwen der Vitien,

 

Couuere van worden, Amplificatien,

 

Schoon Sententien, Conclusien, Imitatien,

 

Vele Altercatien syn hier tallegerene,

 

Dit moedt ghy al zoucken midts Imaginatien

 

Ghelijck ghy wegh souckt om tperikel teuaderene.

¶ Vvies ghy begrijpt maket al duerluchtigh,
Niet droufue maer cluchtigh gheweerd alle smerten,
Den wysen man haudt van drucke vluchtich
Syn zinnen want zo wie hem vindt suchtich
Zeer zelden dicht hy vroeyelicke perten.
De voernoemde voersiedt al metter herten,
Met authoriteit sal hy zijn dicht roboreren:
Hy en gaet te rade Marcolpho nogh Berten,
Met schoon worden sal hy zijn reden persuaderen.

¶ Ghelijck sy die dwostelen of wapen antieren
Niet alleene en vieren ofte gade en slaen
Hoe zij haren contreman zullen bestieren,
Syn slaghen schuwen, oft hem schoffieren,
Maer peinsen oock hoe zij eerlick zullen staen,
Hoe sy hem gent roeren sullen, martchieren, of gaen.
Ghelijc schaermers hauwen haer contenantie
Zoo condecentelick moedttj syn belaen
Om vroeylick te dichtene dijn remonstrancie,

[p. 20]

58.

 

¶ Voord vermanick hu Ionghe ghesellen

 

Die in dees const quellen bicans metten blenden,

 

Een terme en wilt niet te dicwilt stellen

 

Als eist buten dicht, dit vitie moedtty vellen

 

Met distinctien, of dweerck sal leelic belenden.

 

Zaken oock die ghelijck vallen oft henden,

 

Oft eenen mond voen teenigher spacien,

 

Subit moedtty die keeren ter emenden

 

Die modererende met refricatien.

¶ Veel Facteurs, elc om tsins verlichten
Maken diueersche dichten, volghende een ghespin.
Myro, Policletus, Lysippus, fray wichten
In de oratorie, hebben tvolck willen stichten
Diueersch weerckende volghende eenen zin:
Zeuxis, Aglaphoon, Appelles meer noch min,
Vviene in schilderien dauders wel ghebeedt presen,
Hoe diueersch, een nature, haen haer weercken in
Alzo moet dees const diueersch vercleedt wesen.

¶ Ghelijck in huusen oft in tempelen excellent
Gheerne zijn ontrent schoon boghen en portalen,
Alzoo moet ghy vallen zeer diligent
Dat u veel schoon termen werden bekent,
Ende veel schoon sneden waer ghyse saudt halen:
Anders heetickt hauten dicht. Ende wie dus dwalen
En mueghen deser aert ghedraghen gheen ionste:
Als steken zij den kinne op, van dien zij falen,
Zij en hebben maer een schauwe vander conste.

[p. 21]

61.

 

¶ Gheenrande meesters ooc, wie zij zijn of waer,

 

En hachtmen niet een haer, hoe wel zij vry sijnghen,

 

Die niet en bedichten dan haer texten claer

 

Volghende Historien oft legenden eerbaer,

 

My ware leed saghick zulck last up my sprijnghen:

 

Ick pryse hemlien die conceptien by brijnghen,

 

Zouct zulcke materie oft iet bequamer el,

 

Van zulcke zaken wild v lien ghy dwijnghen,

 

Vvant zij tghemack nomen van tghemeen camerspel.

¶ Dat elc indien zin heeft haudt hy goed ende effect
Elcks herte trect tot zijns selfs nature,
Nochtans zietmen datmen met de zulcke ghect,
Vut causen, zij syn te gheluwe ghebect,
Onwys van Mercurius diueersche paruere:
Ten zomere, ziet ghy te velde figuere
An diueersche blommekins diedt al verfraeien dan,
Contrarie van coluere op elcke huere,
Vvel hem, die zijn dicht aldus besaeien can.

¶ Vvat zomen u vrueghdelicker voord ghestieren,
Oft cuenen vertiern, ghesegghen oft ghehuten,
Dan eenen boomgaerd vul rieckender Roosieren,
Vul Acolien, Lclien, Violieren,
In een dal daer veel schoon fonteinen spruten,
Met planteit van alle vruchten en fruten,
Ende daer met op hu mochte Cresus schat dalen,
V zal dijncken dat ghijt al hebt in u conduten
Nochtans ind ouerpeinsen sal u altijd wat falen.

[p. 22]

64.

 

¶ Zo eist van dees const vveerachtich en taey,

 

D'ingien zeer fray, tallen tide spade ende vrough

 

Vverdt gheexerceerd zonder eenich delaey

 

Tot deze scientie, net ende gaey

 

Met schoonder materien daer therte toe drough:

 

Ghy souckt, keerd ende wendt naer u ghevough

 

Delicate substantie die u magh blijcken meest,

 

Nemmermeer en hebt ghy blockiersels ghenough,

 

Ende hier af es cause der rethoriken gheest.

¶ Vvant Cicero seid tot diere satisfactie,
Dat des oratuers actie, vul excellentien,
Niet gheleghen en es, in de radactie,
In de handelijnghe, noch in de contractie
Der rechter const, oft vander scientien:
Maer in de opinien ende de inuentien
Van den componiste, naer dadt hem best greit,
In de redenen ghemaeckt met diligentien
Diend magnificentie ende solemniteit.

¶ Daer om seyd Fabius van deser consten cracht,
Dat Tullius bedacht, tonzer baten batelick,
Niet met scheerpe, maer blijnckende vvapen vacht:
Dat es te segghene, metter worden macht
Gheillustreerd ende verchierd bouen maten matelick.
Dus verheft dijn redene vul staten statelic,
Vvild naer schoon vocabelen op elc saeysoen spoen,
Men sietse verhachten ende haten hatelic
Die alle haer redenen met tdaghelicks sermoen voen.

[p. 23]

67.

 

¶ Ghelijck de vueghels onder haerlieder natien

 

Te diueerscher spacien, zeer neerstich haken

 

Om te vulcommene haer procreatien,

 

Haerlieder broedsele ende generatien,

 

Met grooter neersticheit haer nersten maken,

 

Ende moe zijnde, rusten hem van zulcke zaken,

 

Vlieghende langhs den watere op ende nedere,

 

Alzoo moetwy vierigh tot dees conste vvaken,

 

Ende als vvy moede zijn ons rusten vvedere.

¶ Tscheerp ingien van Socrates wijs ende eerbaer
Moet vvy volghen naer om dees const te eerene,
De vvelcke aud zijnde met zijn grijs haer
Volghde diligentelick alle const eenpaer,
Ende hoe aud hy vvas, en schaemde hem niet te leerene:
Met Aspasia dwijf stond hem te verkeerene
Die hem die const leerde van dees rethorike goet,
Ende om zijn vrueghd vulmaeckter te vermeerene
Onder wees hem tsnaerspel metter musike zoet.

¶ In gheender manieren en haudt v ledigh,
Vveest den tijd bestedigh ind aerbeids heerden:
Met tgheent dat Horatius seid, vald vredich,
Sanghers en Poëten ghemannierd en zedigh
Durren vvel tbegrijp alder const anueerden:
Vvies zij bedroomen oft iet begheerden
Zij durrent bestaen staut op elcke huere:
Onder zonderd als zij sticken maken van weerden
Dat tsoete niet en discordeert met tsuere.

[p. 24]

70.

 

¶ Niet goed eist nochtans dat hem iemend verrast

 

Noteerd dit al vast zonder eenich traghen,

 

Naer steerckte dijnder zinnen moedty nemen dlast,

 

Den soldere faeilgierd diemen ouertast,

 

Laeddt u naer dat u schauwers mueghen draghen:

 

Dijn weerck ouerhandeld menighe daghen,

 

Daer met sal dijn groot last ghemeeniick minderen:

 

Om een cleen vitie en wild niet versaghen,

 

Een cleen smette en magh maer cleenelick inderen.

¶ Vvant ghy moedt weten ende claerlick horen
Myn Ionghers vercoren, zonder ieghen kijfuen,
Datter niemend zonder vitie en es gheboren
Alzoo ons Propertius leerd te voren,
Ter weereld sijnd alle ghebreckighe lijfuen,
Anders en durren wy ons niet toe schrijfuen:
Vvant elck weet wel wy en zijn gheen Iinghelen,
Maer de beste meesters zullen zy blijfuen
Die tsoete metten profitighen mijnghelen.

¶ Rethorisiens, Factuers, zoo elck magh weten
Heeten Poéten, als die iet excogitéren,
Vviens principal voordstel ende vermeten
Es, properlick ende eerlick den tijd verghéten,
Der meinschen profict zoucken ende commederen:
Vvant die iet scrijfd hy moet doceren,
Verbliden en moueren zijnen Audituer:
Dleuen vander meinschen mach hy schaers taxeren,
Als hy ditte doet en claeghd hy gheen labuer.

[p. 25]

73.

 

¶ Zij weten haer stilen ende haer mannieren.

 

Naer Homérus scholieren wies zij ons leeren,

 

Hoe zij Commedien zullen fabriquieren

 

Hoe zij Tragedien moeten hantieren,

 

Of Gesten verchieren van grooten heeren,

 

Met wat veersen iemends lof vermeeren,

 

Amoruesheyd ontdecken, of schandighe zonden blend,

 

Vvillen zij iemend verheffen oft oock verseeren,

 

Elck met zijn propre snede zuldy dit vermonden gent.

¶ Ghylien in sghelijcks om behauwen vrede
Volghd dees sede ind weerelds ghespan,
Als ghy dichtt waer ofte te wat stede
Vseerd in elck propoost zijn propre snede
Zoo ghy dit bet verclaerd vindt achter an:
Elc sla wel gade zoo hy best can
Dat hy deen propoost met dander niet en schende,
Ende dat wel accordere ind gheent dat hy began,
D'beghinsel met d'middel, ende d'middel met d'hende.

¶ Een wijs ende goed man die wat heeft ghescepen
Sal ga slaen der nepen van alle weghen,
Liefuer dan hy van iemend worde begrepen
Met pennen sa] hy tquaed dicht duerstrepen
Princepalic daer gheen const in en es gheleghen:
Dat niet net en es, maer ruud bedeghen
Zal hy veranderen naer dat magh an tdicht cleuen:
Ouer dat twifeligh es, sal hy tselue pleghen,
Ende tgheent dat doncker staet sal hy licht gheuen.

[p. 26]

76.

 

¶ Ondervraeghd u iemand ind vroe of ind slichte

 

Van sinen dichte oft goed es oft quaet,

 

De waereid suldy hem berechten lichte,

 

En spaerd daer in niemend, Neue noch Nichte

 

Doet zoo Aristarchus dede van ghelijcker daet,

 

En mijdt vriend noch viand, dats minen raet:

 

Loeftuterie in dy zeluen tallen tijden stild,

 

Ende steld ghy materien delicaet

 

Vald curt in al tgheent dat ghy belijden wild.

¶ Dat ooc moet verswéghen zijn, wilt datte decken,
Met vlours ouertrecken, het en wert gheen vitie,
Men moet somtijd miden de quade becken,
Ghy moght ooc simpel onnosel ontwecken
Gheuende, bee, quade exempelen, en suspicie:
Qualic mueghdy ooc allerande conditie
Plattelick vutsegghen, mids tvolcks allendigheit,
Iemende zo te naer gaen dijn compositie:
Noemd niemend, vseerd subtile behendigheit.

¶ Zo Appelles déde onder Schilders excellent
Den meester bekend, naer dat Fabius vermaende,
Als hy Antigonum (in de eene ooghe blent)
Vvilde contrefaicten, binnen tsweerelds conuent,
Maeckte hem cuenstich ouer deen zide staende,
Om dat niemend en zo wezen gade slaende
Zijn blentheit, die elc mocht heden of moerghen schauwen
Alzo moet den Facteur hier te werke gaende
Zomtijd wat verwimpelen oft verboerghen hauwen.

[p. 27]

79.

 

¶ Ten magh niet al gheseid zijn noch vut ghesproken

 

Dat leid ghedoken an deen syë:

 

Dit heeft Tymantes an syn macht ghebroken

 

Als hy in schilderien heeft ontploken

 

Den rauwe om de dood van Iphigenyë,

 

Calchas, maeckte hy droufue te dien tyë,

 

Vlissem noch drouuere const wel ghehynghen hy:

 

Menelaus behoorde droufst tsine, mids melancolyen,

 

Dwelck den Schilder niet wel en const ghebrijnghen by.

¶ Als hy aldus zagh syn schoon weerck ghefaeld
Ghelijck een die dwaeld op somich saeisoen,
Eenen truck viel hem in rasch onghedraeld,
Hy heuet op een andere ploye ghemaeld
Deckende Menelaus hoofd met eenen capproen,
Dus liet hy elcken peinsen ende ghevroen
In hem zeluen, Menelans rauwighe zaken,
Ditte was hem nood, hy moest alsoo doen,
Hy en coeste den rauwe niet anders ghemaken.

¶ Aldus moedt ghy oock doen naer de behoerte,
Vreest gheen ghestoorte wies ghy onderwindt,
Als ghy gheen dicht en vind tuwen confoerte
Procedeerd subtilick op een ander soerte:
Ghy moedt het pack zoucken tot dat ghijt vindt.
Hoe eenen boom alder best es ghehindt
Hoe hy bet groeien sal ende ghéuendere:
Hoe ghy dijn redenen bet packt ende bindt
Hoe de Rethorike werdt te léuendere.

[p. 28]

82.

 

¶ Ind dichten vseerd zeer schalke practijcke,

 

Smid zuuer Rethorike, zoo ic hier vte:

 

Te veel idel claps moedt ghy slaen wijcke.

 

Schuut verloren redenen ghelijc deser ghelijcke:

 

Hoord wies ic ontbinde: Vaedt wat ick ontslute:

 

Minen buuck es idel ghelijck eender Lute:

 

Dbier neemd de fute: Vvilt tverstant ghetémen:

 

Veel zulcke redenen zijn cleen van virtute,

 

Vvant zij en gheuen, noch ooc en némen.

¶ Tdicht steld zeer net ooc, dat niemend en wéte
Tslot vanden secréte van dies dy queld,
Zo dat elck tghezochtte dicht verméte,
Vvelck dicht, eerst oft laestmael was ghespeld:
Maeckt ooc gheen half reghels duer consts gheweld
In midden van een Clause, dit moedtty eenpaer sommen,
Of daer en zij contre reghel ieghen ghesteld:
In een Balade en laedt gheen dicht te naer commen.

¶ Steld ghy twee ghelijke dichten in dijn beghin,
Volghd der wysen zin, doed zoo dauders déden,
Naer v derde dicht, tot des Consts ghewin,
Steltere twee op deerste, zonder meer of min,
Elck dicht souckt zijn correspondent als héden:
Maer als ghy vueren een dicht wild bestéden,
Op dat zelue mach dan een of twee wandelen,
Naer v snéde voughd alle dander léden
Zo zuld ghy dees conste by beschee handelen.

[p. 29]

85.

 

¶ Alle dichten om zeer curt resoluéren

 

Die op een terminéren, als van eender mine,

 

Mueghdy van eender langhden accordéren:

 

Als en siedijt my niet al omme zoo sortéren

 

Ontfanghd ghy ditte vuer een discipline,

 

Vvy lieden en mueghen niet deze pine

 

Maer voughd v ghy om alzo te stellene:

 

Tes my ghenough gheuick de doctrine

 

Zusters en Broeders zijn my te langh te tellene.

¶ Als inde Charte staet tot sPrincen bate:
Haudt réghels mate. Vveerckt met iolite,
Volghd tghetal der Syllaben vrough en late:
Stater: Stock te wille. Ter ander date,
Zo mueghdy stock kiezen tuwen appetite.
En leghd ooc gheen Charten vte, tot iemends spite,
In Bydicht oft Naerdicht, zoomen doet te Lande,
Oft ghy haudt dees Const van cleenen profite,
Ende doet alle Constenaers groote schande.

¶ Middelmate, laett alle dijn redenen vloeiën
Den gheest sal verbroeiëen om langh zo meer,
Vvild ghy v neerstich deser consten moeiën
Dijnckt in v seluen den boom moet bloeiën
Eer de vruchten groeiën, zoodt blijckt wilen eer:
Als vind ghy oock menighen harten weer
Die dijn ionghe zinnekins dijnckt onuerduwelick,
Vveest Manachtich en claeghd gheen simpel zeer,
Vvant naer veel refuus ghebuerd wel huwelick.

[p. 30]

88.

 

¶ Ghy zuld hier vinden zonder eenigh labueren,

 

Ghemaeckt v te vueren om dijn versaden

 

Patroons, Exempelen, Snéden, Colueren,

 

Vvaer by ghy terstond zuld mueghen spueren

 

Te dichtene (welck menigh niet en zal versmaden)

 

Van allen, Rondeelen, Refereinen, Baladen,

 

Liedekins ende Spelen, twy ende hoe:

 

Amoureus, Vvijs Zot, van allen daden,

 

Van een, twee, drie reghels, tot twintighen toe.

¶ Veel simpel dijnghen moghtick verhalen
Maer met curter talen weerick die van my,
Ghy weedt wat consonanten zijn en vocalen,
Ende als vséren meest deel alle walen
Equiuoquen ende rediten, verspuutse ghy,
Als slanghen venijn weerd die twee van dy
Ghy en mueghd u niet helpen met die substancie,
Gheen meerder vitie vuer ons ick zeghd v vry,
Nochtans eist den walen eene elegantie.

¶ Als een syllabe of meer, twee weerfuen commen,
Voor redijt mueghdy dommen, zoomen leest in boucken:
Van equiuoquen mueghdy v berommen
Als een woord, twee verstanden magh sommen:
Neemt dit by Blommen, om een vercloucken:
Van Blommen backtmen wafels ende coucken,
Ende Blommen riecken wel, wild dit ghesticht smaken:
Vuer redijt mueghdy Flaud en Verflaud bezoucken,
De consone vuer de vocale moet tdicht maken.

[p. 31]

91.

 

¶ Ghy moet v handen van onreynen slijcke dwaen

 

En naer Rethorike staen, zuuer zonder sneercken,

 

Schimp en vilonye moet ghy alomme zvvijcke slaen:

 

Vvild u eerlick metter consten practijcke laen,

 

Leest ende ouerleest gheerne ander lieden vveercken,

 

Als en dijncket u niet vanden besten cleercken

 

Tot elcks maecsel vvild v zinnen voughen al,

 

Als ghijt diligentelick vvild ouermeercken

 

Ghy zulter altoos vvat vinden dat u ghenoughen zal.

¶ Niet en vindt ghy teerder, noch zoo flexibele,
Noch zoo redimibele als eene oratie
Ghelijck van vvasse alle dijngh es factibele
Alzo es een redene corrigibele,
Ghy mueghdse leeden naer u contemplatie:
Op schoon propoosten steld u fundatie,
Vveerpt u snootste termen eerst verloren,
Hebd u laetste dicht vast in u reseruatie
Al eer ghy u eerste dicht hebd vercoren.

¶ Naer dat eene Oratie haer effect moet maken
Vut vvorden en saken vveder steerck vveder slicht,
Zo mueghdy den rechten keest vvel smaken
Dat dvvord tot gheenen stand en can gheraken
Ontreckt ghy haer het voedsel in u dicht:
Ontneemt ghy haer de vvorden ooc zo verliest zu dlicht,
Ghy bloott haer verstand van achter tot vueren,
In vvorden en zaken leid al huer plicht
Zoo Tullius tuughd fluer vanden Oratueren.

[p. 32]

94.

 

¶ Daer zijn drie Léden om tdichts bestieren

 

Die de reden verchieren zeer excellentelic:

 

Vvat ghy dicht: Vvaer: ende in wat manieren.

 

voord moet icker noch drie allegieren:

 

Voorpeinst, disponeerd: orneerd dat eloquentelick.

 

Vveest ooc vaste in dijn herte prentelic

 

Dat ghy qua tale schuud ende al by ziden doet,

 

Ende voord auerterick v hier presentelic

 

Eer ghy een dicht weder steld datt by honderd liden moet.

¶ Met redenen moedt ghy v hier toe dwijnghen,
Referein mueghdy zijnghen, en van twintigh componéren,
Nochtans in vier twintighen om tsconsts ghehijnghen
Een terme en mueghd ghy maer eens by brijnghen,
Noch een ghelijck dicht maer eens narréren:
Maer ind zelue mueghdy wel denomméren
Ander ghelijcke, wantt hem zeluen wijst zo plat,
Men en maght vuer vitie niet inculperen:
Vverckt om best, want elck mesprijst noo dat.

¶ Met tgheendt dat vonden es haudt u te vreden
Maeckt gheen nieu sneden, onthaudt dit last,
Al doen de zomighe anders vp den dach van heden
Doet ghy ghelijcker wijs dat v vuerders deden.
Op de vulle leden van deser consten past:
Naer v een of twee reghels, noteerd dit vast,
Steld een diueersch dicht, ende gheen twee,
Op v eerste dicht dat, ghelijcke dichten tast
Zo tracteerd ghy dees conste by beschee.

[p. 33]

97.

 

¶ Angaende de regulen van een Referein,

 

Vveedt dat certein, ghy Ionghe ghezellen,

 

Martiael dat poëtelic edel grein

 

In zijn epigrammen wijst ons den trein

 

Tot twintich regulen mueghd ghy wel stellen,

 

Niet hoogher en mueght ghy met rechten tellen

 

Oft u en verlichten tsgheests nieuwe vlammen

 

De rechte wareid sal ick u lien spellen

 

Trefereins langhde rijst vten epigrammen.

¶ An dees const comd lichtelick menigh man,
En menigh comter an met grooter pinen,
Maer die wel Latijn ende ander talen can
Heeft vijfthien vueren in elck ghespan,
Ende sal obtineren vanden sinen:
De ethymologie niet om verfinen
En can niet haest inder leecken eers wallen,
Ignorantie van dien maeckt veel ruinen
Ende hier by zietmen veel dichten diueers vallen.

¶ Elc schept zijn materie die dit attenteerd
Ende elc proposeerd in zijn proprieteit:
Den eenen es ind wyse ghemagistreert,
Dandere es ind zotte gheautoriseerd,
Diedt al heeft es vpper meester gheseit.
Naer dat elc zijn zinnen heeft gheleit
Daer naer hem tverstand en gheest verlichten zal,
Elck neemd een propoost dwelck hem best greit,
Ende dat elcken in vald zal hy best dichten al.

[p. 34]

100.

 

¶ Ghelijck zijn protractien haudt de schildere,

 

Maeckt dijn reden stildere danse wel mocht loopen,

 

Niet vercrompen, maer lieuer wat mildere,

 

Ziet toe oock datse u niet en ontwildere,

 

Ende wild dijn wordekens wel onder cnoopen:

 

Als mocht ghy dichten packen, met hoopen

 

Vermijnckt uwen zin niet, schuud zulcke transgressie:

 

Tes cuenste een oratie wel cuenen doopen,

 

Zidijs maghtigh, steeckt u in die possessie.

¶ Naer dat dees const om des consts besueren
Rijst vter naturen, van auden tyde,
Zo en mueghd ghy op dit poinct niet slueren,
Maeckt dat zu nu ende teeuwiger hueren
De natuere mouére ende oock verblyde:
Eer oock eenigh dicht uwen mond ontlyde
Hebd al u blocquiersel ende u inuentie teest,
Packt nauwe, steld net, an elcke syde:
Int paeien der ooren leid, de scientie meest.

¶ Angaende van langhden, end der métren verstand,
Dat blijckt voor de hand, zoo elck magh wéten:
Néghene en twaleue vseerd men hier ind land,
Niet min, elcke Camere heeft haer verband,
Vvaer ghy dicht, dat en zuld ghy niet verghéten:
Vvy leeren nochtans vten poëten,
(Vviens compositie ick ooeit vul weerden sagh)
Dat een reghel duerd, ongheteld, ongheméten,
Alzo langhe alst eenen aesseme heerden magh.

[p. 35]

103.

 

¶ Zo wie dobbel dicht ind dichten vercoos

 

Die heeft altoos syllebe d'auantage:

 

Maeckt dijn reden steerc, niet slap noch broos

 

Ghelijck Lysiäs, die daerby prijs verloos.

 

Vverdt ghy constenare, doet de const hommage:

 

Doet u oock een syllebe, of twee quellage

 

Laedt liden, en maeckt daer gheen verdeelen in,

 

Vvant ick auertére u, in dit passage,

 

Een syllabe bedeerfd eenen gheheelen zin.

¶ V latic, die in dees const zijd worden grijs,
Maer u makick wijs ghy Ionghe ingienen:
Als ghy dicht, vut ghenouchten, niet om prijs,
Laedt u ghesegghen, volght mijn aduijs,
Steld van uwen sylleben tot vijfthienen,
Veel schoon sententien sullen u dienen
Die u sonder dat, soen vallen fautelic:
Ons auwers, die in dees const croone spienen
Hebbend dus ghevseerd, dus volghet stautelic.

¶ Vvilt ghy dobbel dicht in dijn weerc verclaren,
En willes niet sparen, maer en souckt dat niet,
En doet gheen talent om zulck vergaren,
Presentéret hem zeluen niet, latet varen,
Vvant het bedeerft gheheel zin en bedied:
Maer werd ghy daer meester af zoodt wel gheschiedt,
En u dijnckt dat ghy daer in, wel ghestileert gaet,
Vseret vryëlic, wie dadt u nooit ontriet,
Vvant dees const daer gheheel op ghefondeerd staet.

[p. 36]

106.

 

¶ Te vele vocalen ouer een hoop

 

Maken quaden coop, want zij wijd doen gapen:

 

Als oock Monosyllaben, in zulc ghedoop

 

(Dat zijn woerden van een syllabe) hebben den loop

 

Fabius en coester nooit vrueghd vut rapen:

 

Der redenen hartheit zal men daer betrapen

 

Dwelck den Rethoriciën schuud met alle zinnen:

 

Te vele vocabelen, moedt ghy oock verslapen,

 

Die in vocale finéren end daer met beghinnen.

¶ Nu vindtmer zomighe van audden grijs bléuen
Die zot als wijs snéuen, zonder zin of practijcke,
Vvant zij contrarie alder Charten aduijs leuen,
Ende om tgoeds zins wille, dicwild prijs gheuen
Daer vul corruptien es de Rethorike:
Dees const es een const zonder ghelijcke,
Phylosophie es huer moeder, by dat de wyse talen:
Die van dichte dwaeld ende hem vindt in versijcke
Gheenen zin en helpt, hy moet van pryse falen.

¶ Of hebd ghy tverstand zoo vast duervrosen,
Vul vaster nosen in dijns herten grond,
Dat ghy noch text en ghelooft noch glosen,
Zo leghd u charten vte in prosen,
Ende gheeft uwe prisen daer ghyse iond:
Ghy en mueghd dit niet doen, ic zeghd goed rond,
Oft en wild dees edel const niet meer quellen dan:
Den zin zonder dicht, wéghick min dan een pond.
Hy es den besten dichtere die best stellen can.

[p. 37]

109.

 

¶ Dees const accordeert qualick metten wale,

 

Vvant elke tale heeft huer enargië,

 

Hier nochtans ick van hem niet en fale

 

Vvanneer een dictie hendt in vocale,

 

Ende de volghende oock ten zeluen tië,

 

De eerste vocale blijft an deen zië

 

Gheabsumeerd en gheniedt volghd dees secreten naer:

 

Zu luudt met de laetste in dortographië,

 

Ende en maeckt maer eene tblijckt vten poëten claer.

¶ Noch hebben de walen een schijn zonder zijn
Vuer hemlien steerck en fijn, hoe wel wijt ignoreren,
Perfecte dictien, heeten zij masculijn,
Ende de imperfecte feminijn,
Die de perfecte in een syllabe passéren:
Vvies zij in dat cas willen sustinéren,
Ende te dier cauzen met den subtilen kiifuen,
Ic en siedt den vlamijnghen niet obseruéren:
Elck land zal by zijn haude stilen blyuen.

¶ Schuum mueghd ghy wel stellen wiedt reprobeerd,
Vvant het es ghevseerd ouer langhe spacie:
Ghelijc de Zonne den schoonen dagh illustreerd,
Ende de Mane den nacht, illumineerd,
Alzo verlichtt schuum een schoone oratie.
Dat ghy formeren zoudt dijn allegatie,
Zegghende dat tschuum staet te verdijnghene,
Tvolck en verstaet gheen zulcke prolatie,
Ende men en behoord niet nieus op te brijnghene.

[p. 38]

112.

 

¶ Dat zijt leeren verstaen wijs wel bedocht,

 

Vut Flaccus wisen crocht es tverstand gherézen:

 

Hadden de aude griecken nooit ondersocht

 

Nieuwicheid, ende tonzer kennessen brocht,

 

Vvat zoude ter weereld nu aud cuenen wésen?

 

Ofte wat zouden nu de Ionghers lézen?

 

Niet als heels, by dat ic hier verkenne:

 

Al dat wy hebben, alzoodt blijckt by dezen

 

Comd ons vander autheit by der penne.

¶ Vvant zo wy Horatium hooren verclaren,
Alzo des booms blaren vallen en groeien,
Tsghelijcks de termen risen end verharen
D'aude en d'nieuwe can qualick tzamen paren,
Als d'een opcomt zietmen d'ander verbroeien:
Aldus die u dichtens wild ondermoeien,
Vvild vryelic schuum in dijn ordinancie strijcken,
Al eist niet ghevseerd, laedt u dies niet vernoeien
Tmoet eens ghevseerd zijn, saudt in dusancie blijcken.

¶ De maniere van sprekene zo de zelue zeit,
In de vsantie leid, dit wel zeker zijt:
Tes menigh vocabel dwelck u nu greit
Ghevseerd en van grooter authoriteit,
Dwelck men sal sien vallen eens metter tijt.
Ghelijc den schepper veranderd d'abijt,
En tfautchoen van dien, zoo ghy mueghd ghetémen al,
Alzo hebben alle zaken eenen lijt
Den tijd eist, diedt al gheuen en némen zal.

[p. 39]

115.

 

¶ Dan zijnder meesters die wel cuenen préken,

 

Oock vul ghebréken, zoo ickt tooghe speciälic,

 

Ende brijnghen voord met subtilen tréken

 

Datmen den Duuel en magh nomen noch spréken,

 

Ende als ghy om prijs dicht principalick:

 

Alzo my dijnckt, zy verstaen dat qualic,

 

Vvant daer hy Christum leedt in der wostinen hol

 

Es hy viere werfuen ghenoemd verbalic,

 

Ende bouen dien Sathan, der noordscher cockinen drol.

¶ Noemtene d'Euangelie zoo ick claer meercke
Zoo stijf opt steercke, daer en t'ander plecken
En wy van hem daghelicks zijnghen in de keercke,
By wat docteure, ofte by wat cleercke
En souden wy hem in ons dicht niet vertrecken?
Dit zijn opinien daer de lieden met ghecken,
Dus noemtene vry u en zal gheen oultrage naken.
Vvaer omme zomen hem by namen niet wecken,
Hy magh om prijs wel een personage maken.

¶ Ander soerte essere ende oock vul fictien
Staende ter deuictien, hoc hooghe gheclommen,
De welcke makende syn restrictien
Opde namen ende propre dictien
Die en mueghen ind vocabelen niet commen:
De cauze soen zy my moeten sommen
Vvin omme men de lieden aldus ontstichten sagh?
Ick zegghe ende wille my dies berommen
Tvocabelen veruangd al datmen dichten magh

[p. 40]

118.

 

¶ Nu wil wy ons saken metten notabelen

 

Voughen ten vocabelen of sy goed zien of slicht:

 

Zomighe rekendmen metten probabelen,

 

Als haudtmenze vanden reprochabelen,

 

Vvant zij quaed vlaemsch zijn en bederfuen tdicht:

 

Niet min elc facteur steld op syn plicht

 

Zulck als hy waend andworden half confuus

 

Ende weerd der redenen haer blijnckende licht

 

Vvanende vsance hauwen ende tes abuus.

¶ Ghelijck dees termen, haudtse vut uwen beck
Biedt hemlien vertrec, wilter niet naer vraghen:
Maesscip, bonnespaeis, altoos, tes gheck,
Vastelauent, esse, wijnwatere, hau seck,
Mellecanderen, keermesse, voerbough, cordewaghen,
Auerecht, watse lief, met meer ander saghen
Diemen abuseerd als eyst ons moeders tale:
Een goed orthographiste sal sulck dijngh wanhaghen
Dus wildse veriaghen alle teenen male.

¶ Seghd weeckschoe vuer weescoe, met lettel delaies,
Redent wat fraeis, eer hu schande ouerpesse:
Charte vuer quaerte, zonder veel ghecraeis
Maerctscip: voerboergh: altijd: behauwens paeis:
Vastenauend: ghewijd water: wats u lief, kercmesse:
Vuer auerecht (onthaudt dit vuer een lesse)
Contrarie of omme: vuer auseck, zeghd, au seghd:
Elc anderen: curte waghen: es zu vuer esse:
Vuer gheck, tes gheckijnghe vte leghd.

[p. 41]

121.

 

¶ Nu zijnder termenen om tdichts vermeeren

 

Die menigh man met eeren neemd in den mond,

 

Ende diemen in twee mannieren mach keeren

 

Zoo ghy hier ind veruolgh muechd leeren:

 

Beladen, belaen, lighd, leid, stoed, vuer, stond:

 

Ontfaen, ende ontfanghen, soo elcken es kond,

 

Moedere, ende moere: plagh, ende plochte:

 

Sneeuwen, en snuwen: iand, ende iond:

 

Clanck ende clonck: ghedachte ende ghedochte.

¶ Met desen en meer ghelijcke, als ghy componeerd,
Dijn profijct vseerd, en steld langh zo nettere,
Siet dat ghy sulcke termen wijselick vsurpeerd,
Menich gheleerde esser by ghefraudeerd,
Als dijnckt hy hem int dich een schoon voordsettere:
In eere ende heere, schuud tvitieus ettere:
Hebben ende ebben: hopene ende opene:
Peinst dat aspiratie en es gheen lettere,
En pijnd u dit in u dicht niet te nopene.

¶ Eenen toeblas heedt eene aspiratie
Naer dauwe fundatie, vuer cleen metten meesten,
Onder de letters heeft zu zelden statie,
Nochtans schijnd zu lettre te zomigher spacie
Ghelijck in dees termen geesten en gheesten:
De pronunciatie maeckt die tempeesten,
Ende tes goed dicht zoo wy claerlick huten:
Coeste de, H, niet, letters cracht vulleesten
Duer tredijt het dicht en zo niet sluten.

[p. 42]

124.

 

¶ Meshanden en messanden en mueghdy niet stellen,

 

Alls wild ghyse spellen diueersch ind element:

 

Abuus: thuus en huus, met haer metghesellen

 

En mueghen u ooc in u dicht niet quellen,

 

Die dus rellen zijn ziende blent.

 

Prompt ende comt, syn alzulck bekent,

 

Ghelijck prince: ontghintse: ionste ende ronste:

 

Tes al rurael dicht als dijncket den boeren gent,

 

Latet varen en volghd de rechte conste.

¶ Ghelijcke, als die dichten, zoender vele bedrieghen,
Laedtse u vry ontvlieghen dats grootelick mijn bé:
Kinders mochtens hem schamen in haer wieghen,
Qualick spellen (dat en magh niet lieghen)
Maeckt zulck erruer op dland ende ind sté:
In d'een van tween faeld een D, oft een T,
Vvild dit in dy zeluen als de staute pachten.
Zomtijd faelter een B, oft oock een P,
Lettel iemend can hem vuer zulcke faute wachten.

¶ Ghy mocht my segghen, ghy siet te nauwe:
Ick en doe op trauwe, dees const heeft dit in.
Vvild ghy dobbel dichten? Vuer quaed ick hauwe,
Plaisantste kerssauwe, elegantste vrauwe:
Vvant in deen dicht es een syllabe min.
Ghenomen en comen, doet vut uwen zin:
Réghel ende spéghel, wild van u te male wenden
Caremen, bescharemen, benémen tsconsts ghewin,
Om dijns dichts wille en mueghdy gheen tale schenden.

[p. 43]

127.

 

¶ Als speld ghyse ghelijc, de rethorike es quaed,

 

Vvand ghyse keerd ter daed zulck als u best vraemd,

 

By dat in de Oratore gheschreuen staed

 

Rhymers (dat es trethoriciënlick zaed)

 

Syn musicienen en poëten ghenaemd:

 

Nu leerd ons Tymagenes alzoodt betaemd,

 

Dat van allen studien d'autste es musike:

 

Es zu vuer d'alder audste const ghefaemd

 

Zo schijnd zu macht hebbende ouer rethorike.

¶ Heeft zu daer macht ouer zo hy seid vuerwaer
Zij adhereren eenpaer, als man met wijfue,
Ghelijck twee ghezusters regnerende eerbaer
De iueghd vander eene volghd dander naer,
Ende sughen elck anderen d'maergh vten lijfue:
Eyst zoo? ergo dan by desen bedrijfue
Appeert, gheleerd: complexie, subiectie:
Zot, God: raed, ghelaet: viue ende scrijfue
Syn goed, want dees const es onder haer protectie.

¶ Ten ware d'alianche die blijckt vuer oghen
Zulck dicht en zo niet doghen, duer spellins quale:
Dies, om dat goed te maken willick poghen,
Vvant al dat ghelijcken accent can toghen
Als diueersche consonante gaet vuer de vocale
Zulck dicht moet goed zijn al te male
Vuer hemlien die dees const gheheel ende al zwolghen:
Maer speld ghelijc, op deeste, met curten verhale
Zo zuldy de const gheheel ende al volghen.

[p. 44]

130.

 

¶ Als es nochtans de consone, zuuer en net,

 

Diueersch altemet ind scrifts verclaren,

 

Daer es corruptie in ende oock belet

 

Van goeden dichte, als mocht ghy niet bet

 

Ghy moetet vander consten weghe laten varen.

 

Sijn ende medicijn dat zelue openbaren:

 

Als spellen zie diueersch zoo ghy mueghd int acquijt schauwen

 

Men vindtere diese int dicht niet en soen sparen,

 

Maer ghy zuld zulcke termen vuer redijt hauwen.

¶ Alexander op ander: pinchoen op zoen,
Plaemd vut u sermoen, ghelijck zeel op pinceel:
De harmonie doet u datte gheuroen
Als spellen zij onghelijc, alleene om dat zij voen
Een accent: verschuutse, haudt an dit appeel:
Op gheld, ghewisseld, tsy zulck zom oft gheheel
Laedt varen wildy van dees const ouer luut spreken:
Vrédijnghe, vp gherijnghe, schuud in elc tenneel
Vvant de vuer syllabe wild haer te stijf vut steken.

¶ Dat tghelijck accent, tgoed dicht can maken
Blijckt an vele zaken van auden tye,
Neemd exemple an diueersche spraken:
Vvant te gheenen dichte en sauddy gheraken
An dees termen die ick hier belye,
Ghelijc, hoouerdië, Philosophië,
Blië op Marie: bonum, donum, ouer dweers,
D'accent maeckt dit goed end de synphonie
Als vald de vocale in de quantiteit diueers.

[p. 45]

133.

 

¶ Alder principaelst blijckt dit an de walen

 

Die tgoed dicht moeten halen an daccent zeer zoet,

 

In meest deel haer rethorike soen sy falen

 

Ten ware dat de enargie van haerlieder talen

 

Dit excuseerde, meer dant onslien doet:

 

Dees volghende dichten syn met hemlien goet,

 

Repaire op prospere: calumne op couronne:

 

Arbre op candelabre: ende elck es wel vroet,

 

Ghy en hoord niet absurders onder de zonne.

¶ Hy mochte peinsen, die dees const ontweckte,
Datmer met gheckte, hoe wel ick en doe niet:
Ghelijc, temps op pretens: iette op delecte:
Paistre op champestre, dwelck ind imperfecte
Speld ende luudt alzoo elck hoord en siet,
De meesters nochtans van dwalsche liet
Sustineren dit alle elck als prijs verbeiëre
Van Vville bresme en Hanton, es ditte gheschiet,
Iehan de paris, Vigne, Marot, end den Meiëre.

¶ Als spellen zij onghelijc te menigher spacie
In de elementatie die vuer al spand croone
Dit beteren zij metter pronuncicatie
Sy vtent ghelijck tot tsdichts fundatie,
Ende accentuerent met ghelijcken soone.
Den vlamijngh nauwer siende, met crancken loone,
Segghick, wiere ieghend wild simpel oft loos kiifuen
Dat hy van dichts weghen onder tshemels throone
Den meester es, en sal meester altoos blijfuen.

[p. 46]

136.

 

¶ Dan esser van volcke een ander sorteersele,

 

Die d'ordonneersele van hem zeluen waghen:

 

Zij causeren alleenlick het deduceersele,

 

Segghende, duer haerlieder vremt moueersele,

 

Dat de termen moeten syn van eender laghen

 

Ghelijck lagh, dagh, sagh, gaen vte op een aghen,

 

Ghevragh op vraghen ende ander ontellelick:

 

Maer ick gheue hemlien onghelijck zonder traghen,

 

Of zij zullen lettel dichts vinden stellelick.

¶ Bont, rond, ghetond, vermaen ende ontfaen,
Zullen ind dicht niet slaen, op die manniere:
Kinders, Spinders: verraen ende zaen:
Sprack, track: groot, noot: belaen, gheuaen:
Pleit, seid: schat, vat, ick hier toe stiere:
Cust ende lust ick voord allegiere,
Dwelck al goed dicht es ter vulder instructie,
Ende dusentigh andere menigherthiere
Daer niet een af en heeft ghelijcke deductie.

¶ Den zulcken annexeerd, menigh dichter niet cranc
Om tot sinen danc tpropoost te verstijfuene,
Stellende, ganc, verlanc, ontfanc, op stanck:
Banck, sanck, hanck, en meer andere op, dranck,
Als behoormenontfangh en verlangh te schrijfuene:
Ionck ende tronck staen dese by te blijfuene,
Nochtans suldy Ionghen ind elemend schauwen
Poeghd hier u profijct met te bedrijfuene
Sy syn goed, en dat can den ghelijcken accent brauwen.

[p. 47]

139.

 

¶ Voord, of dies en vlies, op verlies syn probabele

 

Goed ende stabele, vraeghd menich om weten:

 

Van lust, blust, en cust, hauwsn zij ooc fabele,

 

Om datmen driesch en bluscht schrijfd int vocabele:

 

Den accent neemdt dit al in syn secreten.

 

Oft lédigh, héligh, bésigh, naer iemends verméten

 

Goed zijn? vraeghdy welc van dien int verwaet licht?

 

Tghelijc spellen en haud deerste niet verbéten,

 

Maer dlaetste wijst dees const vuer straet dicht.

¶ Nu sijndere Syllabijcqsche adiectien
Commende ter protectien vanden factuer,
De welcke (als staen zy ter correctien,
Gheuende ind dicht seer lettel affectien)
De menighe insereerd in syn labuer:
Ghelijck goed zyn, moet zyn: weerende den ghuer
Des consts, als redenen die gheaboleerd gaen
Gheseid hebben, gheleid hebben, volghen ooc dien spuer
Nochtans vindick dat zy gheautoriseerd staen.

¶ Hartman ende zwartman, met andere véle
Diemen leest ten spele van esbatementerien,
Zoo ic, in dit, mijn propoost niet en héle
En zullen niet vele lyden mijnder kéle,
Vvant ick maghse deerfuen van allen siën:
Als hebbickt zomtijdt ghesteld t'ander tiën
Nu voord an, willickt met menighen pachter haten
Ghy ionghers, willes u lien oock vermiën
Keerd en wendt tdicht ghy zullet wel achter laten.

[p. 48]

142.

 

¶ Naer een terme die vuertijds wel in eruen lagh

 

Ende icse versteerfuen sagh, en willick niet haken:

 

Als eist datmen tselue vuertijds verwerfuen plagh,

 

Vvat wiltmen besighen datmen wel derfuen magh?

 

Dbeste es wel segghen met curten spraken.

 

Vvat wildmer anders dan redijt af maken?

 

Vraghet meesters daer ick de zin an eenpaer legghe

 

Als zij ouerdijncken willen alle saken

 

Zij zullen beuinden dat ick waer segghe.

¶ Vut ia, ende neen, rysen veel deuictien,
Nochtans van fictien en willick niet rommen
Alleenelic, sprekick in dees restrictien
Van goede significatiue dictien,
Ofte syllaben die verstand mueghen sommen:
Die niet en beteeckenen, muegher wel commen,
Alzoot daghelicks blijckt in Mercurius crocht fijn:
Vvie dat hier ieghen es ick en wille hem niet dommen,
Maer dees const en mach niet te wel ondersocht sijn.

¶ Datmen wel deerfuen mach, alzulck pleit
Als van gheen authoriteit, blijckt hier vuer oghen,
Vuer gheseid hebben, seghd, hebben gheseit:
Vuer ouerleid hebben, hebben ouerleit:
Vuer bedroghen zyn, seghd, zyn bedroghen:
Oft steldse dobbele, waer by wy toghen
Dat zij lettel, oft niet, deser const sermoen stichten:
Sijnder leuende die dit niet deerfuen en moghen
De Naercommers (hopick) sullen op dit fautsoen dichten.

[p. 49]

145.

 

¶ Vvilt ghy emmers dees const niet dienen ghetrauwelic

 

Maer dichten flauwelic (zoomen daghelics pléghen siet)

 

In monosyllaben? Vseerd ditte lauwelic,

 

Zeer selden, zeer schaers, end datte nauwelic,

 

Ende cuendy, en zijt daer toe ghenéghen niet:

 

Al heeft men d'auders zomtijd verdréghen iet

 

Van zulcken ende andere, vuer wat behaghelicks,

 

En volghes niet biddic, wie ooit hier ieghen riet,

 

Vvant dees edel conste versubtijld daghelicks.

¶ Als ghy propre namen vind (zood wel ghebuerd)
Eyst ghewillecuerd, daer mueghd ghijt ontbinden:
Niet min, wanneer ghy tot zulck dicht spuerd,
Van zomighe werdet ghecontroluerd,
Ic hebd ghehoord blaméren en verslinden:
Nochtans en zuld ghy gheen dichten vinden
Op Moyses ende Rhodes, by dat wy huten,
Hoe zij hem der zaken willen onderwinden
Voois es, en, bode es, moeten daer op sluten.

¶ Costumen onghevseerd van groot en cleene,
(Als dijncket u ghemeene) ghebruuckt zeer schaers:
Ghelijck dees vocabelen, corrupt, onreene,
Troest, gloest, als neemdse menigh te leene:
En al vseerd men, hueren, en, trueren, met lettel vaers,
Persone, ghewone, commet ooc eens tsiaers,
Fonteine, en, cleine, ic maecks u groot en smal vroed,
Deze en steld niet (zoo ick u doe verclaers)
Om prijs: Maer vut ghenouchten eist al goed.

[p. 50]

148.

 

¶ Dusent zulcke termen zuldy vulleesten

 

Minste metten meesten, die ic supersedére:

 

In den Vvestcant hauwen veel fine gheesten

 

Memorie, vorie, goed, queesten en feesten

 

Ic niet: Maer elcks tale ic consentére.

 

Al eist ooc dat ic u lien instruére

 

Met zeker beuélen, vul der correptien,

 

Ouerdijnckt, men en vindt van op van nére

 

Gheen réghel zoo vast, zu en lijdt exceptien.

¶ Dat ick hier met dus quelle mijn zinnen
Inwendich binnen zo ghy langhe besieft,
Peinst, het moeste iemend dit eerst beghinnen:
Magh icker danckbaerheit an ghewinnen,
Zo hebbic uut minnen, mijn concept bebrieft:
Dien ooc dit niet te lesene en beliefd,
Ende dit mijn labuer niet en mach sinen nood stelpen
Macht laten: gloriëus ben ic niet ghegrieft
Prijs noch lof en magh my naer mijn dood helpen.

¶ Vveedt nochtans, en beseft verstandelijnghe
Hier an mijn handelijnghe, eerdt u verdriedt
Dat my dit ghecost heeft menighe wandelijnghe,
Ghelijck of ic sakeloos achter lande ghijnghe
Vul fantasiën, nochtans meest duerwiedt,
Duust mael vier ghesléghen, veel keerssen gheniedt:
En hier met wild u tot exemple slicht dwijnghen,
Als ghy met u ijnckel dicht niet toe en schiedt
Op u laetste terme mueghdy dobbel dicht brijnghen.

[p. 51]

151.

 

¶ Naer dlaetste dicht moet ditte gheschien,

 

Auerteric u lien, ghy mueghes my dancken:

 

Ende dat by goeder causen, mids dien,

 

Ghelijckt men vseerd ende ooyt es ghesien

 

Men mach een reden stercken ende niet crancken.

 

Nu willen wy ons keeren tot ander rancken

 

Die dees const ancleuen en zijn by blijuende fijn

 

Vvant zu an haer heeft botten, blommen, brancken

 

Daer de vruchten langh zo meer af beclijuende zijn.

¶ Ind zoucken der termen als of ict u bade
Slaet nauwe gade, end dy zeluen queld
Procedeerd altoos de oprechte trade,
Van lettere te lettere, van grade te grade:
Op zulcke termene alsmen vte steld
Meerckt wat consonante daer best met speld
Tsy ijnckele of dobbele, tuwer officien,
Coniunctien moett ghy nemen in dijn gheweld,
Mids praepositien ende Compositien.

¶ Als ghy zoo verre zijd mids dijn diligentie
Dat u de influentie van dees rein const besproeid,
En ghy in parnasus beergh neemd residentie
Tot tstellen des dichts vest dijn intentie
Dats teecken dat Mercurius in u vloeid:
Metten eersten en laedt u niet syn vernoeid
Met cleenen te beghinnene ic moet int bloote sommen
Zoo voorseid es als dees const bloeid, zu groeid,
Volghende tprouerbië, naer tcleen zal tgroote commen.

[p. 52]

154.

 

¶ Beghind dan eerstweerf te baladérene

 

Rondeelkins te recolérene, als ionghe scholierkins,

 

Met refereinkins de ianckers te stofferene

 

Hier ende daer, chaertkins te componérene,

 

Groetsels te vserene in venus papierkins,

 

Daer naer, peinst om dees schoon camerierkins

 

Die onderhauwen zullen dijn ionghe zinnekins,

 

Dichtt en sendt liedekins in haer vergierkins

 

Zij zullen u dancken de eerdsche goddinnekins.

¶ Als ghy dit al vast hebt zoo ghy hier hoord
Dijn zinnen dan stoord met diedt steercker pasten:
Ghelijc den tapijtchier beghind an den boord
Gaet ghy met een tafel speelkin voord,
Dan muechdy naer esbatementkins tasten:
Met die hem tot spelen van zinne rasten
Voughd u dan als saudt thoofd met wee betrueren:
Vvie eerstweerf anuerden te groote lasten
Zullen met Icaris alle ind zee versmueren.

¶ Mids dat wy van Baladen, Refereynen, Rondeelen
Halue metten gheheelen dees const bestreckende
Spreken, metgaders meer ander parcheelen,
Vvillen wy wat segghen van dees iuweelen,
Vwen ionghen gheest daer met verweckende:
By dat ons Molinet es vertreckende,
Volghende de stilen vander walscher prouinche,
Balade heeft referein in, met drie clausen haer deckende,
Ende bouen dien heeft zu Renuoy van prinche.

[p. 53]

157.

 

¶ Treferein by dat de selue Molinet taeld

 

Es dlaetste datter faeld an de clausulen viere,

 

Daer gheheel de balade tvoedsel an haeld

 

Ghelijck den schicht naer tdoels witte daeld

 

Vvy heeten stockreghel naer ons maniere:

 

Op den wale hier, en passen wy niet een siere,

 

Vvant wy ons zinnen tot riper verstanden keeren,

 

Dies ick by causen dit qualifiere,

 

Ende zal u de opinie van desen landen leeren.

¶ Men vindttere leuende ind tsweerelds schijn
Gheleerd ende fijn in dees const princepalic,
Die een balade heeten op desen termijn,
Allerande dichten hoedanich zij zijn,
Ende hauwent ouer name generalic:
Vveder zij dit wel sustineren of qualic,
Vveder strictelick of te weder rumelic,
Ick hauwe balade name specialic
Van zeuen, achte, neghene, zoomen audt costumelic.

¶ Een referein heedt anders te deser spacie
Naer mijn limitatie gheimagineerd:
Vvant wy hauwen in de vlaemsche natie
Dat vanden clausulen de gheheele aggregatie
Met prinche, treferein es ghedenommeerd,
Vut causen om dat den stock werd gherefereerd,
Ende altoos verhaeld ter laetster linie:
Hoe ghijt ghy lien anders calculeerd
Ick haudt zoo, en dit es mijn opinie.

[p. 54]

160.

 

¶ Van refererene, heetet een Referein

 

Niet een Refrein, dwelck es te verhachtene,

 

De etymologie haudt dat in certein:

 

Oft, om dat de vuerclausen ende tgheheel plein

 

Totten stock verhaeld werdt, met den zin te wachtene.

 

Nu comd, tRondeel, ons te ouerdachtene,

 

Om datt ghedriëpickeld es als een potisere,

 

Ende tdicht rond gaet, staett dien zin te pachtene

 

De etymologie, maeckt den zot wisere.

¶ Tketen dicht in de oore zoete en bequame
Sorteerd sinen name vander ketene,
Het ketent hem zeluen tot zijnder vrame:
Hoord nu ghy ionghers beminde eersame,
(Die op dees const werdt de vervletene)
Vvat ic u lieden sal doen te wetene
Van dies voorseid es, ende sneden diueers:
Aude autheurs en staen ons niet te verghetene,
Vvant al dit halen wy vter poëten eers.

¶ Martialis ende Horatius in zijne oden
Gheuen ons gheboden van diuerschen sneden
Daer wy tsecreet deser const uut roden
Van diuerschen veersen, commen tot ons ghevloden
Diuersche rethoriken op den dagh van heden,
De rondeelen brijnghen haere vulle leden
Vut poëten, commenderende tghetal van dryen voord
Dies comd een reghele drie weerf, naer daude seden
Alsmen trondeel scrijfd of alsment belijen hoord.

[p. 55]

163.

 

¶ De halue reghels oft steerten, naer menighs vermonden,

 

Heeft Adonis vonden onder de métren verstijfuen:

 

De gheheele by ons gheuseerd tallen stonden

 

Can ons Heroicum carmen oerconden,

 

Daer de poëten, geesten met bescrijfuen:

 

De middelbaer reghels onder wien beclijfuen,

 

Liedekins ende sulck weerck van curten paden,

 

Leeren wy uut Boëtius ende ander missijfuen

 

Hoe can dan iemend de poëten versmaden.

¶ De refereinen dats tsreghels repetitie
Rijst ons ter monitie van Maro zo ic meene,
In zijn achste eglogue blijckt dees conditie
Vut twee veersen (daer) nemen wy suspicie,
Die daer verhaeld staen onder groot ende cleene,
Incipe Menalios, es beseven de eene:
Ducite ab vrbe domum, moet dander betalen,
Den gheleerden gheue ic tverstand hier af ghemeene,
Die gheen latijn en can sal hier af falen.

¶ Vuer stock reghels staen zij ende vuer maiuer
Ghelijck int labuer des refereins ghewueghen,
Ende om dat hy (vanden poëten den fluer)
Ind veranderen der regulen ons biedt fauuer,
Blijcket dat wy stock reghels veranderen mueghen:
Tveranderen vindt ghy daer ter vlueghen,
Besiedt, zo segghic dat ghy mijn ionste swolghd:
Niet min int veranderen wild niet verhueghen
Hoe ghy stock bet haudt hoe ghy bet de conste volghd.

[p. 56]

166.

 

¶ Tketen dicht daer ic subtylick naer poghe

 

Comd byden vertoghe van Maro zeer wijs

 

In zine achste voorghenoemde egloghe,

 

Daer hy vander liefden spreeckt zeer hoghe,

 

Ind veers Crudelis mater ghenoopt propijs:

 

Ende vut Ausonius discreet aduijs,

 

Sijn monosyllaben van ons ouer dweers ghemind,

 

Die in dat cas wat strangher steeckt naer prijs

 

Daer hy Res hominum fragiles, tveers beghind.

¶ Rethorike diemen van achtere keerd
Zeere gheheerd, ghelijck dees reghel vul listen:
Alchimisten zijn wijs, niet ongheleerd.
Seghd de reden dus, ende haer schande vermeerd:
Ongheleerd, niet wijs zijn alchimisten.
Alzulcke ambagen, dobbel vul twisten,
Den zin verdraeid hebbende meest deel ind quade,
Leerde ons eerst Sotades een vanden sophisten
Ende heedt rethorike Retrograde.

¶ Dmaken van den spelen om ons behoedsele
Vuer een verzoedsele op ons ghedaut,
Hebben wy oock vanden poëetschen broedsele,
Vergilius ende andere gheuen ons tvoedsele,
Seneca, Terentius, met gaders Plaut:
Vvie dese ouerleest, tsy iongh oft aut,
Vindt altoos bliden vut gangh in de comedien:
Ongheluck ende bloedsturtijnghe menigh vaut
Zullen altoos blijcken in de Tragedien.

[p. 57]

169.

 

¶ Thespis vand der Tragedien poëtrie,

 

Te sinen tye, ouer zijn partage:

 

Ende alsmen doen speelde tsy drouue of blye,

 

Met ghist streken zij d'aenschijn an elcke sye,

 

Ende maeckten alzoo haer personage.

 

Hier naer vand Eschylus tfau visage

 

Dwelck de camerspeelders an dlijf zeer fijn duwen,

 

Maer als deden zij dees const, doen zulcke oultrage

 

Den oprechten aerd moet dit als venijn schuwen.

¶ De baladen, welck clausen zijn net ende eerbaer,
Vvijst ons al claer Martiael onzen cock:
Vanden epigrammen hebben wij dat vuerwaer,
Ghelijck een balade den zin sluudt in haer
Es d'epigramme ghecleed metten zeluen frock:
Dus gheuen ons poëten in de hand den stock
Om sprijnghen, ouer onverwinnelicke grachten,
Onghecesseerd moeten zij slepen den block
Die ons meesters de poëten zo zeere verhachten.

¶ Vut hemlien ende vut haerlieder inuentie
Spruut een sententie tonswaert niet blent,
Dat meesters, duer haer praeëminentie
Ghebruucken mueghen poëtijcke licentie,
Corrumperende tvocabel in een element:
In relligio en relliquiae, es dit bekent,
Met andere die zij stellen om ons bescheermen:
Duer vri ende lichni, ind zelue incident
Blijckt dat zy stellen mueghen vutlandsche teermen.

[p. 58]

172.

 

¶ Hier naer en mueghdy ghy ionghers niet haken,

 

Schuud sulcke zaken dedel const ancleuende:

 

In allerande dicht mueghd ghy spélen maken,

 

Of wat dicht datt zij maer wild neerstich waken

 

Tot dlast daer ghy u zijd tot gheuende.

 

Blocquierd zeer stranghe weest aerbeid besnéuende,

 

Peinst langhe ende vele om dijn conclusie,

 

Beschickt wel u personagen, tsy dood oft leuende,

 

Die ditte wel doet crijghd zelden confusie.

¶ Vvanneer ghy tafel spel maeckt tuwen wille
Tsy met eenen brille, oft van iaren ionc,
Siet toe ende suerghd bee lude en stille
Dat ghy u niet en vindt in gheschille
Om u personagen, en vald dies niet blonc:
Een costume eist onder Mercurius tronc
Dat den laetsten persoon es deerste ordineersele,
Vut die schept ghy dandere zonder langhen pronc.
Van de laetste neemd tgheheel spel syn fundeersele.

¶ Nu zijnder liedekins vuer u ionghe wichten,
Vvild ghy die beslichten, packt de worden stranghe:
Een clause zonder meer moet ghy eerst waerf dichten,
Ende als ghy die hebt om dijns zins verlichten,
Maeckt den vooys daer op ter stond metten ganghe,
Dan maeckt dander clausen met dien sanghe,
En vulcomd dit zoo ghy my ordineren siet
Leest mijn liedekin boucskin vele ende langhe
Of musike en woerden, en zullen accorderen niet?

[p. 59]

175.

 

¶ Dan eist een cuenste hem cuenen benooghen

 

Om tdichts vertooghen zonder infractie,

 

Veel behendicheits, moet den lichame dooghen

 

Met tranen, met suchten, met vooyse, met ooghen,

 

Diueersche personagen maken diueersche actie:

 

In al dit hadde de vulle satisfactie

 

Gracchus, wien geen speelders nooit verbeiden coesten,

 

Zoo intentelick dede hy hem tot tspels redactie

 

Dat de vianden diett hoorden screien moesten.

¶ Een reden moet ghehuutt zijn tharer intentien,
Met excellentien slap oft coraiues:
Deene tale roerd haer met diligentien,
Dander ouerschietende, met frayer inuentien,
Zomtijd moet een sprake vallen amorues,
Dan beleedt mense weder orguilues
Fel buterthiere, tot tspels ghevouchten,
Zomtijd, saudainelick met woorden prues
Met vreese, cracht, gramscap, of met ghenouchten.

¶ Dit al moet ghedaen zijn te menigher spacien,
Niet met demonstratien oft zulcke mesprizijnghe,
Maer met hoefscher significatien,
Met vertoogh des vooys vul declaratien:
Dan comtere des arems ophef en risijnghe,
Principalick op eenighs persoons verpisijnghe:
Stampijnghe van voeten, zoo Tullius blye screef
En van als moet de ooghe doen de wisijnghe
Daer Roscius meester af tsijnen tye bleef.

[p. 60]

178.

 

¶ Een leere anneemd vuer dijn vercnapijnghe,

 

Ind spel schuud slapijnghe, ende veel ghetruers,

 

Dat u niet en taste looreits betrapijnghe:

 

Metter mond en maeckt gheen te wide gapijnghe,

 

Dats een leelick dijngh vuer de spectatuers:

 

Veel differentien essere ende veel willekuers

 

Vveder heere of cnape spreeckt leelick of schoone,

 

Aud of iongh, of gendaerme vul furuers,

 

Coopman, of rustier, ionghe maeghd of matroone.

¶ Zulc als tspel in heeft zulck maeckt u bereed
Volghende dbescheed van mijnder fabele:
Hector moet hem tooghen fier ende wreed,
Ixion wantrauwigh in zijn beleed,
Achilles imburstich: inexorabele:
Leerd dit by exemple ionghers notable,
Naer tspels vutwijsen moedt ghy menighen vond leeren
Naer de gheleghentheyd maeckt u habele,
Naer u personage moedtty uwen mond keeren.

¶ Vuer al, onthaudt wel ghy ionghe scholieren
Als ghy zuld agieren, wild ga tuwer baten slaen
Dat ghy de n, wel kuend pronunchieren,
By exemple wil ickt hu qualifieren
Ghelijck in heden commen, en achter straten gaen,
Die dit verzwijmen weedt dat zij verwaten staen
In dese const, ende moeten vul qualen dwalen
Van anderen in sghelijcks moedtty dees mandaten vaen
Vvild ooc perfectelick alle u vocalen talen.

[p. 61]

181.

 

¶ Vvies vueren gheseid es als ionghers vul trauwen

 

Moedt ghy onderhauwen hier in dees landen,

 

By conclusien, welcke wy in Flacco schauwen

 

Die te gheenen daghe en magh verflauwen,

 

Segghende aldus met rijpen verstanden:

 

In allerande saken zijn zeker banden

 

En manniere van doene als vaste tribuut,

 

Daer niemend buten en magh ten ware met schanden,

 

Vvant mate en manniere es tschoonste virtuut.

¶ Dit al leerick u lien, ghy coraiuese gheesten,
Vvant alle fumuese leesten wijsick vuer by:
Ghy zuld hier vinden vele amoruese geesten,
Doet deser const veel pompuese feesten
Zu eist wel werdich ick zeghd u vry.
Tot tpropoost van vueren keerick nu my ;
Van eene tot twintich reghels werdt ghy gheriefd,
Exemple van allen sneden leuerick dy
Beghind ghy te lesene alst u beliefd.