Weet ik veel

[p. 59]

Amsterdam

I

Ik hou er van, in het Centraal Station te zijn, onder voorwaarde dat ik niet op reis moet. Op het terras van het eerste perron is het goed zitten en goed kijken naar de mensen, die wel op reis moeten. Ze sjouwen met zware koffers naar een trein die, blijkens een opschrift, van plan is via een reeks onaantrekkelijke steden naar Nürnberg te rijden.

Het is heerlijk niet naar Nürnberg te hoeven, doch gewoon, uitgebalanceerd achter een kop koffie op het eerste perron te zitten. Treinen komen en gaan. Er vallen vrolijke welkomstkussen, maar je ziet ook wel mensen die elkander kermend in de armen sluiten, tranenrijk als kinderen die zich hebben bezeerd. Ook in het Centraal Station slaapt het noodlot niet.

Luister maar naar de stem uit de luidspreker die zegt:

‘Hier volgt een mededeling voor mevrouw Brak, op weg naar Nice. Mevrouw Brak wordt verzocht, zich onmiddellijk in verbinding te stellen met Haarlem.’

Over zo'n onheilszwangere mededeling ga ik dan zitten tobben. Wat is er aan de hand?

Heeft de heer Brak de hand aan zichzelf geslagen? Is hij uit het venster getuimeld? Of heeft mevrouw Brak alleen maar haar pas op het buffet laten liggen?

Je komt er niet achter.

Maar het heeft iets huiveringwekkends vooral door het woordje ‘onmiddellijk’ voor ‘in verbinding stellen’.

Want het hangt op de formulering.

De stem zegt:

‘Wil de heer Petjesbaas, op weg naar Goes, zich naar de afdeling inlichtingen in de hal begeven?’

Kijk, dat is vast niets ernstigs. Hij loopt gewoon naar de hal en zegt: ‘Ik ben Petjesbaas,’ waarop alle daar werkzame jongedames vertederde kreetjes slaken en hem op beide wangen kussen, want

[p. 60]

ze hadden nog geen afscheid genomen en hij gaat helemaal naar Goes, moet u rekenen.

't Is door en door begrijpelijk.

Met uitzondering van mevrouw Brak en de heer Petjesbaas, worden de mensen die op de perrons heen en weer lopen, van deze berichten heet noch koud. Ze zouden pas op kijken als de stem opeens zei:

‘Hier volgt een mededeling voor de heer Bommel, die zich met zijn vrouw bevindt in de restauratie op het eerste perron. Zou de heer Bommel zo humaan willen zijn, nu eindelijk eens zijn vervelende mond te houden?’

Kijk, zo'n bericht zou de levende have van het station zichtbaar schokken. Het doorkruist immers ons gevoel voor wat logisch, gebruikelijk en dus toelaatbaar is. Maar de menselijke natuur is zeer gecompliceerd, want de herhaaldelijk uit de luidsprekers op ons neerdalende dienstmededelingen, die het bevattingsvermogen van de leek bijna zonder uitzondering verre te boven gaan, beroeren ons niet. Wij aanvaarden blijkbaar dat er een bizarre wereld is van wagenmeesters, rijtuigpoetsers, watervullers en rangeerders, die luisteren naar eigen wetten en een soort Nederlands verstaan, dat ons meestal ontgaat.

Wanneer men verneemt dat ‘het materieel in het wissel staat en niet kan vertrekken,’ ziet men dat nog wel op de een of andere wijze voor zich. Maar een mededeling voor wagenmeester Puntinga die luidt: ‘Het plok is over’ - of woorden van vergelijkbare strekking geeft je de indruk, dat de spoorwegen het opstellen der dienstberichten heeft toevertrouwd aan Lucebert. Maar de mensen lopen gewoon door.

Ik heb echter, omdat ik toch niet op reis hoef, de verderfelijke neiging er over te gaan piekeren.

Goed, het plok is dus over.

Ik ben er niet kwaad om.

Ik kan het billijken.

Maar hoe zou wagenmeester Puntinga er tegenover staan? Vindt hij het een leuk bericht? Of is hij er misschien al maandenlang bang voor geweest.

[p. 61]

‘Het komt nog zover dat het plok over zal zijn,’ heeft hij misschien tegen zijn vrouw gezegd. En nu is het zover.

Een noodlottige zaak. Of zou achter de microfoon een wijsgerige geest zitten, die zo nu en dan enige volstrekt onsamenhangende, niets beduidende woorden improviseert, alleen om met een wrange glimlach door zijn raampje te zien, hoe ze allemaal indifferent voortsjokken, omdat men mensen nu eenmaal alles wijs kan maken. Nooit zal ik het weten. Ook dit niet.

II

Het was ochtend en in de kroeg stonden maar drie klanten - een trillende grijsaard, die voorzichtig beproefde hoe zijn eerste neutje viel, een krachtens zijn kledij vaag met de posterijen samenhangende dikkerd, die vijf klontjes in zijn koffie wierp en ik. De kastelein, een indrukwekkende Hercules, dronk met zichtbare instemming zijn eigen bier. We zwegen. Het was nog te vroeg voor praten. Toen ging de deur open en kwam een jongmens binnen. Hij had iets kantoorbedienderigs en hij straalde de bona fide oppassendheid uit van iemand die 's avonds, na de sperziebonen, gaat zitten blokken voor diploma's om vooruit te komen in dit leven.

‘Meneer Bruin?’ vroeg hij.

‘Ja, die ben ik,’ antwoordde de kastelein, zonder geestdrift.

‘Ik kom u bedanken,’ zei het jongmens, glimlachend.

‘Waarvoor?’

‘Omdat u mij uit het water hebt gered.’

Nu begon ook de kastelein te grijnzen.

‘O, was jij dat?’ sprak hij. ‘Ja, ik herkende je niet zo gauw. 't Was zo donker die nacht. En je zat helemaal onder de modder.’

‘Ik heb twee dagen buiten westen gelegen,’ zei de jongen. ‘Pas vanmorgen ben ik uit het ziekenhuis gekomen. En toen hoorde ik dat u me op het nippertje had gered. Vandáár.’ Hij stak aarzelend zijn hand uit.

‘Nog wel bedankt,’ zei hij.

[p. 62]

‘O, laat maar zitten,’ antwoordde de kastelein achteloos. ‘Ik kwam daar toevallig voorbij. Hoe laat was 't? Over half twee. Er stonden allemaal mensen te kijken. Jonge kerels er bij. Maar niemand stak een poot uit. “Hij gaat weer onder,” zei er een. En lachen deden ze ook nog. Leuke stad, Amsterdam. Ze laân je rustig verzuipen, hoor. Affijn, ik gooi me schoenen uit en me broek en me jas en ik neem de duik. Ja, ik had een kameraad bij me, om op me kleren te passen, anders had ik het nog niet eens gedaan. Want je weet, ze halen gemoedereerd je portemonnaie uit je zak, terwijl je in de plomp ligt. Da's óók een soort folklore, hier.’ Hij lachte bitter. De jongeman aankijkend, vroeg hij:

‘Hoe kwam je er in? Had je wat op?’

‘Nee, nee - ik was door het duister misleid,’ riep de ander haastig.

‘Drinken doe ik nooit. Ik raak het niet an. Ik ben een principiële tegenstander van alcohol.’

‘Mot jij weten,’ zei de kastelein tolerant.

‘Als je het leed hebt gezien, dat drank aanricht,’ vervolgde de jongeman, niet zonder moed. ‘Me vader - delirium. Me opa - delirium. Me oom Willem - delirium. Dat is een gruwelijk lijden, hoor.’

De grijsaard legde geld naast zijn kelkje en verliet introvert het lokaal. De kastelein keek hem na.

‘Je treurt de tent maar leeg,’ zei hij tegen de jongen.

‘'t Spijt me,’ antwoordde deze verlegen. ‘Maar 't is nou eenmaal m'n principe.’ De man achter de tapkast had zijn glas weer vol gedaan en vroeg:

‘Moet je ook iets? Een flesje prik, of zo?’

‘Dank u,’ antwoordde de jongeman. ‘Ik heb nergens behoefte aan.’

‘Dat mot een zegen wezen,’ zei de kastelein loom. En hij begroef zijn bovenlip in het schuim. Er viel een stilte.

‘Nou, dan ga ik maar weer,’ zei de drenkeling. ‘Enne - nog wel bedankt.’ Toen de deur achter hem dicht gevallen was, sprak de functionaris van de posterijen: ‘'n Gezellige prater.’ De kastelein haalde zijn schouders op.

‘Tòch kun je zo'n man niet laten verzuipen,’ zei hij, veront-

[p. 63]

schuldigend bijna. We knikten.

‘'t Is gek,’ vervolgde hij peinzend. ‘Ik had toen m'n vrije avond. Nou ja, je weet hoe dat gaat, je loopt de andere zaken eens af. Dus om half twee, bij die gracht, had ik een slordig slokkie binnen. Dáárom ben ik er in gedoken. Je denkt toch niet dat ik met een broodnuchtere kop midden in de nacht ga pootje bajen?’

‘Hàllo,’ zei de andere man alleen. Door het raam zag ik het jongmens wegrijden, op een fonkelende fiets. Soms zit het leven zo aardig in elkaar.

III

De film was laat uit en in het café, een eindje verderop, had ik nog een biertje gedronken, zodat de tramhalte een verlaten indruk maakte, toen ik er eindelijk aankwam. Maar een oude meneer, met een integere bril, die even later op de vluchtheuvel verscheen, wist zeker dat het duister straks nog één lijn 24 baren zou.

IJsberend stak ik een sigaret op.

't Bleek mijn laatste te zijn.

Schuin tegenover de halte glinsterde echter een winkel met automaten. Ik tastte in mijn zak en stak, met een gulden in mijn hand, de straat over.

Toen ik aan de overkant kwam, maakte zich uit het duister van het portiek een benige oude man los. Hij droeg een lederen tas op zijn buik en vroeg, met het elan van een gastheer:

‘Wat zal 't wezen, meneer?’

Sterke persoonlijkheden die er van houden kantig te leven, wagen het geloof ik, zo'n man te negeren en zichzelf te helpen door de gulden in de gleuf te werpen. Maar ik ben geen sterke persoonlijkheid en de ruggestreng van mijn karakterpatroon is een neiging te berusten in dingen die nu eenmaal zo zijn. Goed, zo'n man is een geschapen behoefte, maar dat zijn we min of meer allemaal, dus daarom zei ik, met de gulden in de hand geklemd:

‘Ik wou déze.’

En ik wees op het pakje.

[p. 64]

U weet wat er vervolgens gebeurt.

't Is een zuiver dadaïsme van de werkelijkheid.

In lang vervlogen jaren waren de winkeliers de slaven van hun klanten, voor wie zij tot diep in de nacht in touw moesten blijven. Een met moeite bevochten winkelsluitingswet stelde daaraan eindelijk paal en perk. ‘Ja,’ zeiden de mensen, ‘maar als ik nu 's avonds zonder sigaretten zit, wat dan?’ Zo ontstonden de automaten. En toen die er eenmaal waren kwamen er weer mannen en die gingen er, met hun tas op hun buik, vrijwillig tot diep in de nacht naast staan. Zo waren we, in wezen, weer op het oude uitgangspunt teruggekeerd. Begrijp me goed, ik heb er geen

[p. 65]

enkel bezwaar tegen. Het is voor mij hoogstens een bewijs, dat de menselijke natuur zich blijkbaar niet leent tot waterdichte regelingen en dat vind ik eigenlijk wel een bemoedigende gedachte.

Met milde belangstelling (en de gulden in de hand) sloeg ik derhalve gade, wat de man ging doen.

U kent die merkwaardige procedure, net als ik, uit ervaring.

Zo'n functionaris kijkt, met de blik van een wildstroper, eerst over zijn rechter- en dan over zijn linkerschouder, produceert vervolgens een sleuteltje, opent daarmee de automaat, haalt met zijn hand het verlangde pakje eruit, geeft je dat en verwacht vervolgens dat je een gulden tien met hem zult afrekenen.

Goed, goed - ik was ten volle bereid mee te werken aan zijn beroepsmatige castratie van de techniek. Ik had al een dubbeltje bij de gulden gevoegd en wachtte geduldig.

Maar er kwam geen schot in.

Er was iets met het sleuteltje.

Steunend van inspanning trachtte de man het in het slot binnen te drijven, maar het lukte niet.

‘Er is iets aan verbogen, geloof ik,’ zei hij.

En hij probeerde het nog eens, weer zonder resultaat. Met een zekere aarzeling vroeg ik:

‘Mag ik u een voorstel doen?’

‘En dat is?’

‘Kijk, ik heb hier een gulden,’ zei ik, ‘als u die gulden in deze gleuf doet dan kunt u het pakje er uit trekken. Dat geeft u aan mij en dan geef ik u, op mijn beurt, een dubbeltje. Lijkt u dat, onder de gegeven omstandigheden, geen redelijke propositie?’

Hij keek mij wantrouwig aan. Daarop ging zijn blik in retraite. Zijn wereld wankelde, dat was duidelijk. Maar ten slotte nam hij de gulden toch van mij aan, deed 'm in de gleuf en gaf me het pakje.

‘Dank u wel,’ zei ik.

Ik nam het pakje en keerde hem het dubbeltje uit. Toen ik mij omdraaide, reed de laatste tram nèt weg.