Tussen mal en dwaas & Klein beginnen

[p. 104]

Over kerstverhalen gesproken

De tragiek der meeste kerstverhalen is dat zij veelal om louter technische redenen reeds moeten worden samengesteld als de auteur nog allerminst in de voor dit genre vereiste stemming is. Hij komt er dientengevolge toe de op zichzelf aan geen tijd gebonden hereniging van twee, door misverstand gescheiden geliefden dan maar op 25 december te doen plaatsvinden. Ook de onverwachte thuiskomst van verloren gewaande huisvaders laat zich goed door het gebeier der kerstklokken omringen en de schrijver doet verstandig zo'n op zichzelf reeds aangrijpend gebeuren rijkelijk te bestrooien met sneeuwvlokken, ofschoon het in Nederland tegen de jaarwisseling op zijn hoogst regent.

Deze onloochenbare feiten hebben vaak tot gevolg dat uit sommige kerstverhalen een merkwaardige cafetaria - lucht opstijgt, die de lezer echter altijd tegemoetkomt als hij op de avond van 24 december zijn dagblad ter hand neemt. Op de plaats waar de hoofdredacteur gewoon is te zeggen wat hij van de knotting der gemeentesalarissen of het stijgen der suikerprijzen denkt, blijkt opeens een hoogklimmende beschouwing te zijn opgenomen over het kerstfeest, die de anders zo bezadigde steller der driesterren doet kennen als een vermetel prozaïst. Bijna niemand slaagt erin deze vaak met citaten doorschoten bijdragen geheel ten einde te lezen en de bittere waarheid is dat nog geen enkele dagbladlezer daar later ooit spijt van heeft gehad. Misschien was het wel met de gedachte aan dit ervaringsfeit, dat een Amsterdams hoofdredacteur, aan het begin van deze eeuw, zijn kerstartikel van het vorige jaar uitknipte en ter zetterij gaf, met het beroemd geworden onderschrift: ‘Op veler verzoek drukken wij hierbij onze, bij

[p. 105]

het vorige kerstfeest gepubliceerde beschouwing andermaal ten gerieve van onze lezers af.’

Nu is bladeren in oude leggers een verderfelijk gebruik in dagen van journalistieke hoogtij. Het wordt bijna altijd gedaan als bijzondere gebeurtenissen in het koninklijk huis een feestkrant oproepen en beroemd is het geval van de dame die, tegelijk geboren met prinses Wilhelmina, op de dag van de koninklijke echtvereniging in het huwelijk trad met een heer die het levenslicht tegelijk met prins Hendrik aanschouwde. Zeer vele jaren geleden was een krant voor het eerst gekomen met deze touchante historie. Helaas had de steller van het artikeltje in zijn ijver de feiten een beetje verbogen. Op de keper beschouwd bleek alleen de overeenkomst tussen de geboortedatum van de dame en de koningin juist - de rest was duimwerk, om het frappanter te maken.

Daar de betrokkene met naam en toenaam in het stuk vermeld stond, begaf zij zich des anderen daags naar het redactiebureau en deed haar beklag. Het zou niet haar enige aanraking met de journalistiek zijn. Want telkens weer - bij koninklijke verjaardagen of andere vrolijke gebeurtenissen in vorstelijke kring - vonden de samenstellers der feestkranten in de oude leggers dit verhaal en parafraseerden het met een onuitroeibare vlijt, welke het slachtoffer jaren van haar leven moet hebben gekost. Steeds grijzer en ouder wordend strompelde zij de redactiebureaus binnen en allengs zwakker werd de stem waarmee zij uitriep dat het niet wáár was - hélemaal niet waar... Maar er bleek geen kruid tegen gewassen.

Nu haast ik mij u toe te geven dat het een journalist niet past een ontluisterend schotschrift tegen gelegenheidsbelletrie in het algemeen te schrijven. U hebt in kersttijd volledig recht op een kerstverhaal - de vraag is nu alleen maar:

[p. 106]

welk wilt u hebben? Er is zo'n verbijsterende schat van mogelijkheden, dat de keuze moeilijk wordt. Laat ons tezamen in alle rust enige genres bekijken.

Hier is, om te beginnen, de kleine Kees. Zijn moeder, een weduwe, verdient haar karig brood met nederig verstelwerk, aangezien de familiebankier met het versterf van haar man naar Amerika vluchtte. Kees heeft een heldere kop om te leren. Er zou een bekwaam ingenieur uit hem kunnen groeien, maar de financiële status van het gezin veroordeelt hem tot vernederend loopwerk, in dienst van een apotheker, dat hij echter ferm het hoofd biedt.

Het is de avond voor Kerstmis en bitter koud. De sneeuwvlokken (daar hebt u ze) dwarrelen neer. Terwijl moeder in het onverwarmd vertrek de jaegers van de wrede baron Van Puivelde verstelt, fietst Kees in de snijdende wind naar hotel De Kroon tegenover het station om geneesmiddelen te brengen voor een zieke gast. O! denkt Kees, kon ik maar ingenieur worden! Maar het géld, hè.

Hij komt in het hotel en moet het pillendoosje maar meteen op kamer 17 brengen. Daar ligt een man te bed en steunt: ‘Mevrouw Heuvelmans! Mevrouw Heuvelmans!’

‘Dat is mijn moeder!’ roept Kees.

‘Kom hier, jongen,’ fluistert de man. En dan bekent hij de bankier te zijn, rijk doch vol berouw op de plaats van het misdrijf weergekeerd.

‘Pak aan!’ zegt hij en geeft Kees een doosje, tot de rand gevuld met riante waardepapieren. Terwijl de kerstklokken beieren, spoedt de flinke jongen zich huiswaarts - en warme feestvreugde straalt in de kamer als hij zijn schat op tafel werpt.

‘Nou kan ik ingenieur worden, moedertje!’ roept hij uit. En mevrouw Heuvelmans werpt de vernederende jaegers

[p. 107]

opzij en snikt: ‘O jongen, dat alles nu toch nog zó goed terechtkomt.’

*

En hier is een ander genre:

Fie Helsman liep peinzend de donkere trap op, die naar haar huurkamer op de derde verdieping leidde. Zij knipte de gezellige lamp boven de ronde, goed met was gewreven tafel aan en zette haar boodschappentas voorzichtig neer. Met grote, lege ogen staarde zij in het licht.

Wim, dacht zij en haar hart kromp ineen.

Waarom kwam het nú juist weer over haar - nu, met Kerstmis? De goed bedoelde uitnodiging van mevrouw Taartvader, bij haar het kerstdiner te komen gebruiken, had ze van de hand gewezen, want ze kón niet babbelen met het vriendelijke oudje, terwijl haar gedachten telkens wéér terugvloeiden naar dat ene: Wim.

‘Nou ga ik het hier gezellig maken!’ zei Fie hardop tegen de kamer, want ze móést er zich tegen inzetten, de feiten onder ogen zien: Wim was weg. Naar Chili gegaan, twee jaar geleden - voor de boorwerken. En sindsdien geen brief. Geen enkele. Het was duidelijk hoe hij over haar dacht...

Fie ging bij de haard zitten. Daar stonden haar lieve boeken. Het waren vrienden geweest, in moeilijke uren - maar nú... Haar hand greep een deel uit de Nobelreeks, maar het lezen wilde niet vlotten...

Bim bam bim bam...

‘Kerstmis,’ zei Fie. En opeens kwamen de waterlanders aangetrippeld over haar wang - één voor één eerst, maar alras in een dichte stroom.

[p. 108]

De deur piepte open.

‘Ja, mevrouw Taartvader?’ vroeg Fie, de zakdoek voor de ogen.

Even was het stil. Toen zei een diepe stem: ‘Dag Fieke.’

Was dat een droom? Nee nee - door haar tranen heen zag ze hem staan: Wim, háár Wim - gebruind terug uit Chili, van de boringen.

‘O meiske, er was een misverstand bij de posterijen. Je begrijpt - een primitieve boel daar. Ze dachten dat ze de brieven voor Holland in zéé moesten gooien. Natuurlijk kwamen ze niet terecht...’

Fies hoofdje rustte tegen zijn borst.

‘Ik ben benoemd tot hoofdingenieur,’ sprak hij zachtjes. ‘Nu kunnen we trouwen, kind.’

Buiten viel de sneeuw zó dicht dat de hele wereld overdekt scheen door een immens witte, glinsterende bruidssluier...

*

Zo, dat was het tweede genre. Maar maak uw keus niet te snel, want dit is ook een prachtig soort:

Sinds de jonge Geert Jan met een dolle kop naar de vennen was getrokken om als loonzaaier het gijswijt te briesteren voor een paar stuivers daags was het niet pluis op Waardershoeve. De oude boer zei er geen een meer. Overdag molk hij de beesten of liep de bongerd in, de mond stijf toe onder de pijp, de kleine zijden pet wrokkig op de sterke kop. De boerin zag hem 's middags komen aanstappen over de klonters. Hie lied erunder, dacht zij met een hart vol deernis. Maar ze sprak alleen: ‘Modde un bak drinke?’ - zijn norse knik voor antwoord nemend.

Zo trokken de seizoenen over het land. De volle bloei

[p. 109]

van de zomer versomberde tot het koper-goud van de herfst dat, in zijn diepste pracht, in de greep van koning Winter geraakte. Wit lagen de moesvelden onder een dek van dicht-vallende sneeuw, neerdwarrelend op de schuren vol winterbroest en helder kleurende de staken van de akkelei-karren op het voorerf, waarvan alleen de blinkende drostpinnen nog zichtbaar bleven.

Die kerstavond was het zwijgen nog drukkender in de keukenkamer. De boer, verbitterd, keek star in het vuur - de boerin treuzelde met streeks kantwerk voor de neepmuts van tante Aag en liet de klossen met trage regelmaat op het hout tikken.

‘Woeff... Woeff...’

De boer stond op.

‘Den nond bast,’ zei hij en met stijve stap liep hij naar achteren en rukte de deeldeur op een kier.

‘Wie daor?’

De wind blies een dracht witte vlokken binnen. En een stem vol deemoed: ‘Ik bin ut, voader.’

De zoon was thuisgekeerd.

*

Dit waren de drie oertypen. Doe uw keus, als u tenminste nog durft...