Tussen mal en dwaas & Klein beginnen

[p. 34]

Kroeglopen

I

De twee mannen waren in het kleine café aan het biljarten en hun vrouwen zaten met een glaasje rood alert doch niet onwelwillend bij het buffet en dachten: zijn biljartje láát ik hem, maar ik bén erbij, voel-u-wel?

De mannen nu hadden een uiterst gunstige plek voor de glaasjes gevonden. Die stonden namelijk achter het kasregister en konden dus telkens worden vol gedaan, zonder dat de vrouwen het zagen. De kastelein, die het fijn aanvoelde, had aan één blik genoeg om de fles besmuikt te hanteren, want ook hij begreep dat alles stuk breekt als eenmaal uit de dameshoek geroepen is: ‘Zou je 't nou nog wel dóén, Henk?’

Intussen gingen die consumpties niet aan de heren voorbij, maar beiden wisten zij met het fijnvertakt instinct des huismans dat één duidelijke uiting van de ontroeringen die Schiedam in hen teweegbracht, genoeg zou zijn om hun ingenieus bevoorradingssysteem aan het licht en tot een einde te brengen. Steeds intensiever richtten zij daarom het allengs troebel wordende oog op het biljart en telkens technischer werden hun commentaren op stoot en carambole. Op kinderen geleken ze die, als ze eens laat mogen opblijven, heel zoet gaan spelen, om vergeten te worden.

Maar de fles bleef klokken - steeds frequenter en het afschuwelijke ogenblik kwam dat de kleinste der twee biljarters zijn geluk niet langer in het keurs der koele sportconversatie bekneld wist te houden.

‘En we zijn in Parijs geweest!’ zong hij opeens met

[p. 35]

fraaie bariton en een lange wijsvinger in de lucht. Ze schrokken alle twee van die vocale oprisping, maar hier viel niets meer te lijmen. Als één vrouw rezen de dames van de zetels en kwamen vastberaden als buurtagenten aangestapt, met de jassen en de gleufhoeden al bij zich.

‘Kom Willem, 't wordt tijd.’

Het was stuk.

II

De zigeuners hadden de vioolkisten naast de tapkast gezet en zich met behulp van een uiterst plastische gebarentaal borreltjes verschaft, waarvan zij vervolgens de gulzige slokken namen van lieden die gewoon zijn fonkelende wijn bij het brood te drinken. Daar de ingrijpende eigenschappen van ons Nederlandse tonicum hen blijkbaar niet afschrikten, was het grachtencafeetje na een kwartier nauwelijks groot genoeg om de armzwaaien te omvamen waarmee zij hun conversatie kracht bijzetten.

Het liep tegen vijven en de jongens van alle dagen begonnen binnen te lopen - mistroostige Amsterdamse doordrinkers, die hun rantsoen ontsnapping kwamen innen. In deze lage landen gaat dat zelden met vreugde gepaard. Er wordt ernstig ingenomen en alle klanten hebben de eerzucht om na de twaalfde, rechtop en met een stemmig ‘goedenavond heren’, weg te gaan.

Maar die zigeuners kenden onze gebruiken niet. Ze merkten alleen dat Schiedam begon te woeden in hun bloed, wat je die stad allerminst zou aanzien als je er met de trein langs rijdt.

‘Zjeunevéér!’ riepen zij stralend en het kwam, want de waard, die achter de kast hijgend zijn hartkwaal beheerde,

[p. 36]

stond alleen maar te kijken of ze hem niet uit de hand liepen - doch ze záten nog en geen Nederlander kon volgen of de bloementaal die zij zo levendig met elkander wisselden, soms buitensporigheden behelsde.

Zo werd het zes uur - maar toen gebeurde het dan ook. Terwijl de jongens van alledag in een schemer van rook somber de achtste bestelden, had een wonderlijk geluk zich van die twee zigeuners meester gemaakt. Midden in een door mist verduisterd Amsterdam schitterden hun zwarte ogen en wierp een animaal plezier, waarin onze grondwet allerminst voorziet, helwitte tanden bloot. De vioolkisten gingen open en daar kwam, dwars door de schemer der vaderlandse knalsigaren, opeens een langoureuze, weemoedige melodie aangezongen, die daarginds wenende dronkaards het mes in de tafel doet planten om even later in de wilde czardas te leiden tot het uitbundig tremolo van voeten die het dansen gewoon zijn.

In dat Amsterdamse kroegje aan de mistige gracht moest de muziek door een dikke korst heendringen, maar eenmaal aangeland in al die ranzige zielen, stuurde ze veel in de war.

In de mannen uit de schaduw, die daar zo onesthetisch bij elkaar stonden, maakte zij een oud gevoel wakker en ik zou bepaald Belcampo of Georg Grosz moeten wezen om u duidelijk te maken hóé die vadsige troep op drift geraakte en het hele café aan het dansen sloeg. Hoe meneer Willems, met zijn neuswrat, vergat dat mevrouw Willems het diner krachtens oude gewoonte om 6.15 uur serveerde, hoe opa Dorus, door onze mooie posterijen met riant pensioen gezonden, zijn grijze waardigheid vergat in een reeks van kokette danspasjes en hoe de nobele heer Veerschans, die sinds jaar en dag aan deze tapkast met zijn slecht gelukt

[p. 37]

huwelijk polemiseert, door die dekselse violen werd verleid tot een variéténummer dat hem nog jaren zal worden nagedragen.

Zelfs de baas kreeg een glansje op zijn vernietigd gezicht en toen het negen sloeg, keek de door omwonenden gealarmeerde motorpolitie bepaald óp van zo'n Bal Tabarin in een grachtenkroegje.

De zigeuners zijn opgebracht, zoals men te onzent stééds doet met lieden die zich eindelijk eens amuseren. Het café bleef ontredderd achter. Het Zuiden was op visite geweest.

III

Op zaterdag gebeurt het altijd. Het is een Amsterdamse gewoonte - in het gasthuis wordt erop gerekend. Op zondag vraagt verpleegster Fie altijd aan verpleegster Annie: ‘Hoeveel waren er gisteren?’

‘O, maar drie.’

‘Tjé, wat een stille zaterdag.’

Het begint tegen vieren in een klein café, aan de een of andere gracht.

‘Een Catsje, meneer?’

‘Ja, dat is goed.’

Dan komen de anderen, met schoon gesteven overhemden en donkerblauwe kamgaren pakken, waarop asvlekken zo lang zichtbaar blijven, en de conversatie luidt: ‘Zó, Willem.’

‘Dag Jan.’

‘Lente.’

‘Ja - ik heb met me jas los gelopen.’

‘'t Gewone recept maar, meneer Willekens?’

[p. 38]

‘Ja, doe het er maar in.’

Aan het begin heerst er altijd die stemming van even-iets-gebruiken-voor-het-eten, maar tegen halfzes staan ze kastje te gooien en hangt er zo'n aangename sigarenmist, waaruit je moeilijk los komt.

‘Henk - geef meneer Willekens er eentje van mijn.’

De stemmen dreunen harder, want er wordt nu geconverseerd met een on-Hollandse flux de paroles, aangezien ieder op dit tijdstip de indruk heeft dat hij de dingen zo pregnant weet te zeggen. Toe maar Henk. Klok, klok, klok...

‘Ha, ha, ha, die is goed, zeg! Maar nou deze. Een timmerman komt met een slordig borreltje op bij zijn vrouw en...’

Tegen halfzeven gebeurt het dan. De organisatorische geesten zijn nu al naar huis, maar onder de plakkers is er altijd wel een die op het idee komt.

‘Zeg Jan - die rode biljartbal daar, zou je die nou in je mond kunnen nemen?’

‘Dóé ik,’ zegt Jan, want de wereld is van hem op dat ogenblik.

‘Wedden van niet?’

Meestal gaat het om een rondje. Jan neemt de biljartbal in de hand en spert zijn muil wagenwijd open. Even dóórzetten... ja, ja... mooi zo, het is gelukt! Hoera - Jan heeft het gewonnen. Hij staat met een mond vol ivoor in de juichende kring en aan zijn ogen zou je zeggen dat hij lacht. Het is ook leuk, om te winnen.

Maar dan moet de bal er weer uit - en dat lukt niet. Nóóit! De dokter kan u, in het wetenschappelijk bijvoegsel, vertellen waaróm, maar ik weet alleen dat ze de gevallen regelmatig in de Amsterdamse ziekenhuizen binnenkrijgen. Ze zijn er al blasé van. ‘O, een bal...’ Een man,

[p. 39]

met een wijd opengesperde mond. Een schemerige vriend, die meekwam uit sympathie. En vaak ook nog de kastelein, die na de geneeskundige behandeling de bal terug wil hebben, omdat er anders te veel bedrijfskapitaal in zulke weddenschappen zou gaan zitten.

Het gebeurt altijd op zaterdag. Volgens het lied ‘the loneliest day of the week’. Maar in het Wilhelminagasthuis gewóón ‘de dag der biljartballen’.

IV

Net toen ik dat kroegje binnenkwam, werd een dunne, rafelige persoon met schande overladen weggezonden, omdat hij ongeïnviteerd een slokje had genomen uit de kelk van een bejaard ventje, dat met een groen steekje op in een groep verontwaardigde mannen bij het buffet stond en bedroefd in zijn geschoffeerde consumptie keek.

‘'t Was een abuis!’ riep de dief nog, bij de uitgang, maar de kastelein maakte een manuaal van hem nakomen en stelde, toen de deur haastig was dichtgetrokken, onder applaus vast dat het onmogelijk was je in zó iets essentieels als je glaasje te vergissen.

‘Niewaar ome Joop?’ vroeg hij teder aan de oude benadeelde, die een beetje schrok en daarop vroeg: ‘Is u boos op mijn?’, ten bewijze dat het fijne van de twist aan zijn wazig oog ontkomen was.

‘Welnee ome Joop!’ riep iedereen huilerig en hij kreeg er meteen een aangeboden, met een hartelijke schouderklap, die hem welhaast van de voeten sloeg. Nieuwe mannen traden binnen met de gelaatsuitdrukking van duikers die eindelijk bovenkomen. Ome Joop ontmoette mijn blik en liet een enorme, humane lach over zijn bang gezichtje los.

[p. 40]

‘Wat ik altijd zo af te keure vin, is poletiek te berde brengen in cafés...’ zei hij daarop, zonder duidelijk verband met het voorafgaande. ‘Want in cafés komt men om zich aangenaam te vermaken...’

De rook hing zo dicht, dat iedereen nog grauwer zag dan van nature reeds het geval was.

‘Ik heb eens een kelner gekend,’ zei de kastelein, ‘en die dronk uit alle glaasjes die hij wegbrengen moest, één slok. Een plakkie, noemde hij dat. Dat is gevaarlijk, meneer...’

Hij liet in het midden voor wie. Maar alle mannen knikten begrijpend en de heer d'Ailly was op dat plechtige ogenblik zo vriendelijk niet te doen verhinderen dat een draaiorgel voor de deur een trillende wijs begon.

O, Amsterdam...