Speciaal voor u. 1970

[p. 26]

Een Turk

het was ochtend en ik zat, even buiten het dorp, op een bank en keek naar de rivier. Na een poosje naderde een broodmagere jongeman met kort geknipt, pikzwart haar en geheel bijpassende ogen. Hij bleef stilstaan, maakte een handgebaar naar het vergezicht en zei:

‘Izze mooi, hè?’

‘Ja, erg mooi,’ antwoordde ik.

Hij ging naast me op de bank zitten, haalde een pakje sigaretten uit zijn zak en hield het me voor. Ik nam er een en vroeg:

‘Turk?’

‘Ja, iekke Toerk’, zei hij.

‘U werkt zeker op de fabriek daar?’ veronderstelde ik.

Zijn gezicht kreeg een wat zorgelijke uitdrukking.

‘Iekke nie arbeidde nou,’ zei hij. ‘Iekke naar politie. Twee oer. Passepoorte, hè. Istanboel - ja? Politie make poem. En iekke arbeidde. Héé - iekke prate mooi de Hollands, hè?’

‘Ja,’ zei ik.

En ik meende het, want hij had het vermogen zonder de spreekangst, die mij in het buitenland altijd zo zwijgzaam maakt, te woekeren met een kleine woordenschat. Wat hij niet wist te zeggen, speelde hij er, mimisch zeer begaafd, bij. Binnen vijf minuten had hij me duidelijk gemaakt wat er

[p. 27]

met hem aan de hand was. Hij kon zó weer naar de fabriek (‘Holland koet. Toerkije niette koet. Niette arbeidde. Niette éte’.) Maar er moest wat ‘poem’ gedaan worden in zijn papieren door de instanties, de natuurlijke vijanden van de vreemdelingen. En telkens als hij ‘poem’ zei, maakte hij het handgebaar, waarmee men een stempel zet. Het heilig stempel. Hij had - begreep ik - acht maanden in Duitsland gewerkt en daarna een vol jaar hier.

‘Izze koet in Holland. Izze mooie kelt,’ zei hij.

‘Maar waarom arbeidde u dan nou niet meer op de fabriek?’ vroeg ik, met een soort mimicri zijn woordgebruik overnemend.

Het hielp, want hij verstond me.

‘Iekke troeg in Istanboel,’ zei hij.

Zijn ogen werden zeer treurig.

‘Brief,’ vervolgde hij. ‘In brief - de mamma toot. Iekke träne. De mamma toot. Iekke träne.’

Hij zweeg nu, zichtbaar ontroerd.

Ik bleef maar stil naast hem zitten. Een Turk vertelt in een Gelders dorp aan een willekeurige Amsterdammer dat zijn moeder is gestorven in Istanboel en kan zijn tranen nauwelijks bedwingen. Hij vermande zich en begon nu zeer snel en zeer geëmotioneerd te spreken:

‘Brief!’ riep hij weer, ‘Iekke prate. Perzoneelsjéf. Iekke trein naar Istanboel. De mamma toot. Iekke komme bij de pappa. In de hoes. In Istanboel. De pappa träne. Iekke wone bij de pappa. In Istanboel. Iekke träne. Wat doette de pappa?’

Ik wist het niet.

Hij schudde dat magere hoofd en zei:

[p. 28]

‘De pappa kijke, kijke, kijke. De pappa neme andere frouw. De mamma één maand toot. Eén maand. En de pappa neme andere frouw. Iekke niet prate, prate met de pappa en de andere frouw. Iekke niet éte, éte met de pappa en de andere frouw. Iekke lope van de hoes. Iekke trein naar Holland. Iekke nie poem in de passepoorte. Iekke nie arbeidde.’

Hij veegde een traan van zijn magere wang.

‘Twee oer - Politie,’ zei hij. ‘Politie izze koet. Politie hèllepe. Politie poem? Iekke arbeidde. Iekke blijve in Holland. Nie meer Istanboel. Nie meer de pappa en de andere frouw. Nie’.