Met de neus in de boeken

[p. 28]

Denkend aan A. Roland Holst

Alleen het idealisme kan lammeren veranderen in tijgers.

Deze uitspraak, waarvan de juistheid dagelijks door iedere krant wordt bewezen, is van de dichter A. Roland Holst. Ik bewaar aan hem de aangenaamste herinneringen.

Onze relatie begon, vele jaren geleden, via de drukpers. Hij was geabonneerd op de krant waarin ik, al sinds de oorlog, mijn dagelijkse rubriek schreef en hij deed mij het genoegen het stukje, met grote trouw, aan het eind van elke dag te lezen. Of, zoals hij het eens, op mij wijzend, in een café te Bergen tegen een naast hem zittend meisje zei: ‘Met deze heer ga ik elke avond te bed.’

Zij keek ontstelder dan nodig was.

Roland Holst las mij niet alleen, maar reageerde ook. Hier is een citaat uit een briefje dat ik in augustus 1967 ontving.

‘Ik heb je stukje Ruzie zojuist gelezen. De onthulling over lang geleden (echtelijk) handgemeen ontstelde mij - ik zou het met jouw Tiny nooit aandurven. Jij bent (of was) dus wel een waaghals. Sindsdien kijk je wel uit. Geef de Geduchte een kusje van mij en hou je handen thuis, op één na, die ik van harte wil schudden.’

Deze lichte toon was typerend voor vrijwel alle brieven die hij mij in de loop der jaren schreef, zelfs toen ze uit een ziekenhuis kwamen. Hij had daar een eigen kamer, met een welvoorziene drankkast.

Toen ik hem bezocht had, stond hij erop mij even naar de uitgang te brengen.

In de lift naar beneden stonden twee jonge verpleegsters. Toen het ene meisje tegen het andere meisje zei: ‘Ik heb honger,’ sprak Roland Holst onmiddellijk: ‘Mejuffrouw, mag ik u mijn vlees aanbieden?’

Glimlachend zei ze: ‘Meneer Roland Holst, u is geloof ik altijd dronken.’

[p. 29]

[p. 30]

‘Ik ben dronken geboren,’ antwoordde hij.

Uit hetzelfde ziekenhuis stuurde hij mij een briefje, waarin stond: ‘Een andere Simon (Vestdijk) schreef mij de lof van Tofranil, dat mij wordt toebedeeld. Ik zou er een kwatrijn voor over hebben om er niet meer voor in aanmerking te komen.’

Des te meer reden had ik om dankbaar te zijn voor het in zijn sierlijk handschrift op papier gezet kwatrijn dat hij mij op 1 januari 1957 zond.

‘Nieuwjaar: wij moeten er weer aan geloven.
Kwam ooit het onderste zó duidlijk boven?
Les jeux sont faits! Tout est marqué! Let wel:
Rien ne va plus! Hel's koren staat aan schoven.’

Mijn vrouw en ik hebben Roland Holst vaak in Bergen bezocht. De eerste keer werd ik getroffen door een bijzonder mooie aquarel van Lucebert die, ingelijst, leunde tegen een enorme stapel boeken op de vloer.

‘Die heb ik gekregen,’ zei hij achteloos. ‘Ik weet niet wat het voorstelt. Maar ja, wie ben ik...’

En hij vertelde me het volgende verhaal.

Een vriendin van hem kwam op bezoek in gezelschap van haar vijfjarig zoontje. Het jongetje toonde, net als ik, grote belangstelling voor de aquarel van Lucebert. Hij ging er op zijn knietjes voor liggen.

Roland Holst vroeg hem: ‘Wat is dat?’

Zonder een moment te aarzelen, antwoordde het jongetje: ‘Dat is een vlinderleeuw.’

Met eerbied voegde Roland Holst eraan toe: ‘Geniaal, hé? Daar ben ik te dom voor.’

Over zijn aforismenbundeltje Kort schreef hij mij eens: ‘Aangezien ik wel kan schrijven maar niet spellen schijnen er vele fouten in te staan. Boucher laat nu een nieuwe druk corrigeren door een blijkbaar zeer nauwgezette dame en ik weet

[p. 31]

nu voor goed: ik ben hulpbehoevend en bevind mij daar nogal wel bij.’

Los van deze ironie, was zijn nederigheid echt. Toen een Nederlandse auteur hem, via de posterijen, meldde dat er van zijn roman al honderdduizend exemplaren waren verkocht, zei Roland Holst tegen me: ‘En dat schrijft hij mij! Terwijl van het werk van Leopold, die als dichter verre mijn meerdere was, nooit iets is verkocht.’

In het jaar 1970 bezochten mijn vrouw en ik hem een week lang elke dag. Cor Holst van de Vara-radio maakte namelijk een serie uitzendingen, waarin schrijvers vertelden over hun leven en over hun werk. Het plan dat ook met Roland Holst te doen, was niet zo gemakkelijk te verwezenlijken. In die tijd stond hij namelijk op het standpunt dat hij niet geïnterviewd wilde worden.

‘Hier komen ze nooit in,’ zei hij in zijn werkvertrek eens tegen me.

Maar ten slotte zei hij toch ja tegen Cor Hoist, onder voorwaarde dat ik zijn gesprekspartner zou zijn.

Om de opnamen bij hem thuis te kunnen maken nam ik, met mijn vrouw, een week vakantie. Wij vestigden ons in een hotel te Bergen.

Zes middagen achtereen ontving hij ons in zijn flat in Frankenstate waar hij, ofschoon het een modern bouwwerk was, in korte tijd moeiteloos dezelfde, aan chaos grenzende rommel had weten te maken die vroeger een der charmes van zijn huisje aan de Nesdijk was. Wij kwamen telkens om drie uur en bleven bezig tot het tegen zevenen liep.

De aanwezigheid van de bandrecorder, die voortdurend aanstond, bleek de toen eenentachtigjarige dichter in het geheel niet te hinderen. Hij vertelde zijn unieke herinneringen aan Gorter, Van Deyssel en Boutens, wier stemmen hij prachtig imiteren kon. Bovendien bleek hij bereid een groot aantal van zijn eigen verzen voor te lezen. Een treffende ervaring. Want hij deed het op een hoogst persoonlijke manier

[p. 32]

en werd er vaak zó door ontroerd dat hij de laatste regels met een schorre, wat geknepen stem uitbracht.

Tijdens het maken van de uitzendingen dronken we eerst thee, die hij met enig ceremonieel placht te zetten. Maar als de theetijd voorbij was gingen we over ‘tot serieuzer zaken’, zoals hij dat uitdrukte: voor hem jonge klare en voor ons wijn.

Om zeven uur begaven wij ons, op zijn voorstel, naar zijn geliefd café De Pilaren, waar het drinken werd voortgezet. Aan eten scheen hij minder behoefte te hebben dan wij. Hij nuttigde zijn door Frankenstate verschafte maaltijd, geloof ik, 's avonds laat, voor hij ging slapen.

Mijn vrouw en ik waren, ofschoon tientallen jaren jonger dan hij, na die week Bergen volkomen uitgeput.

Toen Cor Holst uit het immense materiaal vijf uitzendingen had geknipt, leek het mij nodig dat Roland Holst ze zou horen voor ze aan de luisteraars werden prijsgegeven.

De Vara vervoerde ons per auto naar Hilversum. In een kleine studio zouden de vijf uitzendingen voor ons worden afgedraaid. Ik verschafte Roland Holst potlood en papier, opdat hij zijn eventuele aanmerkingen kon noteren. Maar hij schreef niets op.

Na de eerste uitzending vroeg ik: ‘En, wat denk je ervan?’

‘Erg aardig,’ antwoordde hij.

‘Zullen we dan de volgende draaien?’ vroeg ik.

‘Nou, als het je hetzelfde is, wil ik nu liever twee broodjes kaas gaan eten,’ zei hij. ‘De rest geloof ik wel.’

Na de broodjes kaas reden we weer terug.

Ik vroeg hem: ‘Vrouwen hebben altijd een grote rol gespeeld in je leven en in je werk. Maar waarom ben je nooit getrouwd?’

Hij keek me met pretoogjes aan en antwoordde: ‘Je weet wat ik vaak gezegd heb. Vóór mijn vijftigste ben ik niet getrouwd uit egoïsme en na mijn vijftigste uit altruïsme. En dan - er is maar één vrouw die ik trouw kan zijn en dat is de

[p. 33]

Muze en zij sprak telkens: “Och, ga maar naar al die aardse vrouwen, want je komt toch weer bij me terug.”‘

Ondanks de eeuwige concurrentie van de Muze is Roland Holst, zijn leven lang, door vrouwen verwend. Maar hij had ook wel eens tegenslag. Daarover vertelde hij meer dan eens, met grote zelfspot.

Op een middag kwam ik bij hem toen hij net weer eens een kroonjaar achter de rug had. Hij wees mij op een tafel, die geheel vol hoog opgestapelde brieven lag en zei met een zucht: ‘Felicitaties. Die ik allemaal beantwoorden moet. Ik voel mij door weldaden gesloopt. En het zal bij elk kroonjaar in de toekomst wéér gebeuren. Onvermijdelijk. Weet jij een manier om eenentachtig te worden zonder tachtig te zijn geweest? In zulke omstandigheden helpen mij maar twee dingen: drankzucht en ontucht.’

Nu was - zo vertelde hij mij - een der brieven afkomstig van een hem onbekende vrouw in Den Haag. Zij bewonderde niet alleen zijn werk, maar gaf ook, in bewogen proza, uiting aan haar liefde voor zijn persoon. De apotheose van de brief was een invitatie, haar eens te komen bezoeken.

‘Dus ik dacht: och, waarom niet?’ zei hij tegen me. ‘Ontucht, niet waar? Ik schreef haar terug en reisde naar Den Haag. Bij het station nam ik een tram die mij in de buurt van haar woning zou brengen. Maar toen ik, na toch deugdelijk te hebben geinformeerd bij de conducteur, aan de halte in de nabijheid was uitgestapt, kon ik de straat niet vinden. En het huisnummer was mij, eerlijk gezegd, ook ontschoten. Nogal doelloos liep ik daar rond. Een vrouw met een klein meisje aan de hand zag die doelloosheid blijkbaar aan mij, want ze vroeg of ze me soms kon helpen. Ik legde haar mijn situatie uit en zij inviteerde mij binnen te komen. Het adres van de dame in kwestie zou ze dan in de telefoongids even voor mij opzoeken. Terwijl ze daarmee bezig was, keek ik aandachtig naar haar. Een aardige vrouw, met een helder gezicht. Zij schreef het adres voor mij op een papiertje en legde mij uit

[p. 34]

hoe ik lopen moest. Ik bedankte haar en nam afscheid. Daarop wandelde ik naar mijn bewogen briefschrijfster en belde aan. De deur werd geopend en daar stond ze. Ze was tamelijk bejaard en corpulent en ze had van die blote, dofwitte armen. Ze zei: “Kom maar.’ Ik dacht: ik had liever gewild dat het die vrouw met dat heldere gezicht was geweest.’

‘En wat deed je?’ vroeg ik.

Hij keek me aan met zijn pretoogjes en antwoordde: ‘Ik heb met haar de Couperus-tentoonstelling bezocht.’

Toen ik een andere keer bij hem kwam, werd mijn blik getroffen door een merkwaardige mutatie in de uitstalling op zijn schoorsteenmantel. Tussen de ingelijste portretjes, die grotendeels dames-van-vroeger voorstelden, stond een cover van De Lach, een voormalig moppenblad, dat ‘op sex was overgegaan’, maar kort daarna werd opgeheven, want ‘'t loon der zonde is de dood’. De gekleurde foto stelde een naakte jonge vrouw voor.

Een beetje verbaasd vroeg ik: ‘Lees jij De Lach?’

‘Nee, maar dit zag ik in een sigarenwinkel liggen,’ antwoordde hij. ‘Mooi hè? 't Is net een slang. Ja, de schrijvers van het Oude Testament wisten het wel. Ik kocht het blad en ik heb het hier neergezet. Toen ik er weer eens met welgevallen naar keek, dacht ik: zou deze jongedame in Nederland wonen. En zo ja...’

De zelf spot was er weer, toen hij vervolgde: ‘Een schilder mag een model hebben. Waarom een dichter dan niet? Ik heb dus een brief geschreven aan de redactie van De Lach en gevraagd of men mij eventueel de naam en het adres van deze jongedame kon verschaffen.’

Ik moest het even verwerken. De onder eerbetoon bedolven prins der dichters schreef een brief aan De Lach. Maar eigenlijk was het typerend voor een zijner mooiste karaktereigenschappen: het liet hem onverschillig wat ‘de mensen zeiden’.

Ik vroeg: ‘En wat gebeurde er?’

[p. 35]

‘O, keurige mensen op die redactie. Ik kreeg omgaand antwoord. Ze schreven mij: “De jongedame in kwestie is inderdaad een Nederlandse. Maar zeer onlangs trad ze in het huwelijk met een bemiddelde heer en ze woont nu met hem in een kasteel te Zuid-Frankrijk.” Tja, ik was net te laat.’

Tot de aforismen die hij eens voor mij op een papiertje schreef, behoorde deze: ‘Wie geen enkele ondeugd heeft, vat kou.’

Hij was de enige mij bekende man die, zelfs als het vroor dat het kraakte, geen winterj as droeg. Maar hij heeft nooit kou gevat.

[p. 36]