Met de neus in de boeken

[p. 20]

Uitlening

Vóór mij in de Kalverstraat liep een oude, in het zwart geklede man die een jongetje van een jaar of acht aan de hand meevoerde. Ze keken vreugdeloos etalages.

Toen ze waren aangekomen bij de sexapotheek van Beate Uhse, wilde het ventje ook daar blijven stilstaan. Maar de man trok hem mee, stuurs zeggend: ‘Hier niet. Dat is allemaal onzedelijke smeerboel.’

De jongen keek bang, doch nieuwsgierig om. Wat zag hij? De linker etalage van Beate bevat sinds kort niet langer ontuchtige boekwerken en erotische lego-onderdelen, doch is veranderd in een schuldeloze snoeptent voor kinderen - een merkwaardig geval van branchevervreemding onder dit dak. Wat het jochie op het daar hangende bord las, was: ‘Vers ijs - 't lekkerste. Verrukkelijk.’

In deze zondige context werden de woorden sterk vertekend. Dat gebeurt wel meer met de taal. Het sterkste mij bekende voorbeeld noteerde ik, jaren geleden, eens uit de mond van een grijze schilder.

Hij had een sombere jeugd gehad - eerst in het weeshuis en toen bij een voogd die in een provinciestad het ambt van politieagent uitoefende. Op pantoffels hoeft zo iemand natuurlijk geen monument van strengheid en ernst te zijn, maar déze bink hield er, om geloofsredenen, particulier nog straffer beginselen op na dan in functie. Elke uiting van levensvreugde drukte hij onverwijld de kop in en hij beijverde zich het hem toevertrouwde ventje al vroeg te leren dat rond de muren van de catechisatie uitsluitend zonde lag opgehoopt.

Toen de pupil tien jaar oud was, nam de agent hem eens mee op een wandeling. Conversatie was er niet, maar bij een gebouw waar wel eens toneelvoorstellingen gegeven werden, bleef de agent stilstaan en verbrak hij het stilzwijgen. Ernstig zei hij: ‘Je bent nu oud genoeg om te weten dat dit een huis

[p. 21]

van zonde is. Je moet er nooit in je leven binnengaan, want je kunt er alleen maar slechte dingen Ieren.’

Zwijgend wandelden ze verder.

Na een poosje stond de agent opnieuw voor een bouwwerk stil en sprak: ‘Hier heerst ook enkel slechtigheid. Mijd het altijd, jongen.’

Het was de openbare leeszaal en bibliotheek. De pedagogisch geschoolde lezer weet thans wat er in de jongen omging: hij wilde die gebouwen binnengaan om eens een hapje te nemen van dat verboden fruit. Het eerste kwam al meteen niet in aanmerking, want het was alleen 's avonds in bedrijf en dan lag hij natuurlijk goed bewaakt in bed. De tweede poel van zonde scheen echter ook overdag voor ieder onbelemmerd open te staan.

[p. 22]

Het duurde lang eer hij de moed bijeengeschraapt had om de drempel te overschrijden, want zou hij wel opgewassen zijn tegen de heksensabbat waaraan hij daarbinnen moest deelnemen?

Eindelijk, op een woensdagmiddag, glipte hij erin - een kleine, bleke jongen, trillend van hooggespannen verwachtingen. In een stille zaal kwam hij, waar mannen lazen in tijdschriften en een dame achter een bureau zat te schrijven. Haastig ging hij in een hoekje zitten schuilen achter een krant. Er gebeurde niets.

‘Ze wachten,’ dacht hij. ‘Ze wachten tot het begint.’

Zolang de slechtigheid die zijn voogd voorspeld had nog niet werd vertoond, probeerde hij zijn aandacht bij de lectuur van het plaatselijke blad te houden, maar zijn vingers trilden zó hevig dat hij de krant op tafel moest leggen om niet te veel te knisperen met het papier. Soms riep de dame achter het bureau iets. Dan stond een der mannen op, fluisterde even met haar en verliet de zaal.

‘Die gaat erheen,’ dacht de jongen.

Haast misselijk van spanning wachtte hij in zijn hoekje op de ontsluiering van het grote, zwoele geheim en hij zag eindelijk met een tot in zijn haarwortels doordringende schrik dat de dame zich verhief en recht op hem afkwam.

‘Het is mijn beurt,’ dacht hij, ademloos.

‘Jongetje,’ zei de dame, ‘je moet weggaan. Het is tijd van sluiten.’

Hij stond op. Met bevende stem vroeg hij: ‘Komt er dan niks meer vandaag?’

‘Vanavond om acht uur is er weer uitlening,’ zei de dame.

Op weg naar huis, door de donkere straatjes van de kleine stad, dacht hij aldoor: ‘Uitlening. Dat is het natuurlijk, het slechte, het zondige. Uitlening!’ Maar hij realiseerde zich met een mengsel van spijt en opluchting dat hij er niet heen kon aangezien hij om acht uur in zijn bed lag.

Met grote ogen staarde hij die nacht naar het plafond van

[p. 23]

zijn slaapkamertje en dacht verlekkerd: ‘Uitlening... uitlening...’

Toen dit verhaal weer in mij opkwam, keek ik in de toekomst van het jongetje dat nog steeds met de oude man voor mij liep. Die schilder verzekerde mij dat het woordje ‘uitlening’ altijd voor hem een wat zondige bijsmaak had behouden. Misschien zal die jongen uit de Kalverstraat voor het leven aan erotische uitspattingen moeten denken, als hij ergens leest: ‘Vers ijs - 't lekkerste. Verrukkelijk.’