Mag 't een ietsje meer zijn

[p. 429]

Welverdiende onrust
(1982)

Saartje Wip

Bij het opruimen van een kast vond ik een foto, die werd gemaakt toen ik in de tweede klas van de middelbare school zat.

Een beige tafereel, nogal troosteloos. Zó zagen we er dus uit, de jongens en de meisjes, een beetje wormstekig al. En zo zag de directeur er uit. En Saartje Wip. Ze zat naast hem, in het hart van de afbeelding, en ze heette héél anders. Maar alle jongens noemden haar, onder elkaar, Saartje Wip. Dat was erg gewaagd in die tijd, ja, bijna smeerkezerig. Maar ze riep het op, zonder dat ze het wilde. Of misschien wilde ze het juist wél. Wie doorgrondt een vrouw? Ik niet. En de jongen op de foto, die ik was, helemaal niet.

Ik heb lang naar haar gekeken.

Een magere vrouw van een jaar of veertig met een smal gezicht en een nogal geprononceerde neus. Dunne lippen. En donkere ogen, een beetje geloken. Om die ogen heen leek het net of ze was bepoederd met steenkolengruis. Ze smeerde er niks op, hoor. Dat hád ze gewoon, van nature.

Zij was onze lerares Natuurlijke Historie, een vak dat wij lollig nattehis noemden. Wat ik me ervan herinner is het begrip ‘onderstandig vruchtbeginsel’. Dat heeft zich, om onverklaarbare redenen, metterwoon en onverjaagbaar, in mijn geheugen gevestigd. Verder weet ik van wat ze ons heeft trachten bij te brengen niks meer. Maar van de manier waarop ze het deed weet ik alles nog.

Bij jongens stonden haar lessen hoog aangeschreven.

Want ze hád iets. Wat ze precies had kon door de fotografie slechts zeer gedeeltelijk worden omvaamd. Goed, de wat geloken ogen behoorden ongetwijfeld tot het assortiment van haar attracties. Maar er kwam nog zoveel bij, dat mijn herinnering bewaart in een met paars fluweel gevoerd doosje. Als ik het open, zie ik haar manier van lopen, langzaam en op een sierlijke manier zorgvuldig, als iemand met een ballettraining. En ik hoor haar stem. Die was niet hoog en ook niet laag maar in het cellotimbre daar tussenin. Als ze ermee sprak over het onderstandig vruchtbeginsel - al zal ze wel meer hebben aangesneden - maakte zich van de

[p. 430]

jongens een doezelig soort stilte meester. De stem bespeelde bij ons gevoelige zones. Muisstil waren we. Ze had écht geen ordeproblemen. Doch ik hoorde wel dát ze zei, echter niet wát ze zei.

Ik herinner me een klein incident.

Op een keer was ik, tijdens haar les, zó elders dat ik mijn hand tussen mijn broekriem stak en op een belangrijke plaats te ruste legde. Ik voelde me uiterst tevreden, wat me op school zelden overkwam. Opeens ontwaakte ik uit mijn half-droom, aangezien ik mij realiseerde dat ze niet naar de klas als totaal keek, maar zeer speciaal naar mij. Toen mijn starende ogen haar blik beantwoordden schudde ze, terwijl ze gewoon doorpraatte, langzaam met haar hoofd. Er kwam een uitdrukking op haar gelaat, of zij enigszins in mij teleurgesteld was.

Haastig legde ik de hand in kwestie op de bank.

Nu glimlachte ze tegen me en kneep de ogen even helemaal dicht.

Het was een leuke ervaring. Ik denk er nog altijd met genoegen aan terug.

Bij de stem voegde zich ook nog de geur. Die kwam niet uit een flesje. Het was haar eigen, authentieke geur. Badkamers waren in die tijd extravaganties van ziekelijk rijke mensen. Daartoe behoorde ze natuurlijk niet. Zij maakte deel uit van het voetvolk met de lampetkannen. Een kattewasje. Daarom rook ze gewoon naar lichaam.

Het was een wrange, hoogst persoonlijke geur, die ik volstrekt onmisbaar vond. Gelukkig zat ik nogal vooraan. De minder fortuinlijke jongens op de achterste banken moesten het doen met wat er viel op te snuiven als ze, tijdens een proefwerkje, surveillerend door de klas liep. De stem zweeg dan, maar de geur verplaatste zich, en dat maakte veel goed.

De sociaal-democratie, die heel wat heil bevocht, heeft een zekere tragiek.

De idealisten der arbeidersbeweging hebben nooit voorzien welke consequenties het bereiken van voortreffelijke verlangens met zich meebrengen zou. Iedereen een auto. Maar nu het zover is, raakt de benzine op. Iedereen met vakantie naar het buitenland. Maar nu ze allemaal gáán toont de vara ons wrang hoe het massatoerisme der eindelijk aan de Rivièra gekomen proletariërs ten gevolge heeft dat ze moeten zwemmen in hun eigen drollen. Iedereen een badkamer. Een proper doelwit. Dat Saartje Wip haar geur zou hebben ontnomen en ons, jongens, een meeslepend genot. Het heeft zich, net als het onderstandig vruchtbeginsel, aan mijn herinnering vastgehecht. Als ik aan haar denk, ruik ik haar weer. Want in die lang vervlogen tijd was - goddank - de vooruitgang nog niet begonnen.