Mag 't een ietsje meer zijn

[p. 431]

Een schuldgevoel

Nice, onder de onwerkelijk blauwe hemel, die de folders hadden beloofd. Aan prettige dingen denkend, liep ik op de boulevard Gambetta en ging op een gemeentebankje zitten. Maar dat bleek geen gunstig gekozen plaats voor een zorgeloze vakantieganger, want vlak tegenover me verrees een wit gedenkteken dat wel twintig namen opsomde van mannen die in het verzet waren omgekomen. Ambrosio Nini, Fernand Boyer, André Constantinov, Dermatorissian N. Ik kon niet nalaten de hele lijst eerbiedig en in een gepast tempo te lezen en de man die, wat dichter bij het monument, rechtop stond, deed het ook, dat zag ik aan zijn bewegende lippen. Hij was van mijn generatie en een typische Niçois, om zo te zien. Maar ik zie meestal verkeerd, want toen hij even opzij keek, riep hij in de taal van onze geëerbiedigde vorstin: ‘Verrek, is u hier nou óók al?’

Hij kwam naast mij zitten en stelde zich voor. Jan heette hij ook nog, mijn typische Niçois, en hij woonde op de Apollolaan.

Hij wees naar het monument en las, hardop: ‘Is. Lippmann - een joodse jongen in het verzet, moedig hoor. Is het niet echt iets voor mensen van onze leeftijd om zelfs hier, in de vakantie, weer tegen die oorlog op te lopen? Nou ja, gelukkig zijn mijn kinderen en mijn kleinkinderen er niet bij, want die kijken, als ik over de oorlog begin, of ze zeggen willen: “Zet eens een andere plaat op.” Daarom doe ik het maar niet meer. Horen, zien en zwijgen, net als die aapjes. En toch heb je herinneringen. En schuldgevoelens...’

Hij keek me van opzij aan en grijnsde.

‘Niet dat ik bunkerbouwer ben geweest of zoiets,’ zei hij. ‘Nee, ik had het voordeel van de volstrekte onbeduidendheid. Eind april 1940 was ik een brave jongen van zesentwintig die met een beetje geld van zijn vader een handeltje had opgezet. Een grossierderijtje in postpapier. Mijn hele voorraad lag in een pakhuisje aan de Egelantiersgracht. En daar hield ik ook kantoor. Of beter gezegd: daar zat mijn enige personeelslid, een meisje van achttien, bij de telefoon te wachten op de eerste klant. Maar er kwam geen klant. Er kwam een heel Duits leger. En toen zat niemand verlegen om mijn postpapier.’

Weer grijnsde hij zo'n beetje.

Hij zei: ‘Toen we ons oorlogje verloren hadden ging het leven verder, nietwaar? Zo heette dat. En - de handen uit de mouwen. Ik begaf me weer naar de Egelantiersgracht en daar verscheen ook, keurig op tijd als steeds, mijn enige personeelslid. Weet u hoe ze heette? Brenda Cohen. Een aardig meisje. Dat klinkt misschien een beetje te werelds, aardig

[p. 432]

[p. 433]

meisje. Mooi was ze wel, maar op een erg stille, ingetogen manier. Een smal, wit gezichtje had ze en een dromerige blik. Veel praten deed ze niet. Ze gaf antwoord op vragen, zeer beleefd, want ze was van goede familie. En altijd: ja meneer en nee meneer - tegen een snotneus van zesentwintig, maar ik was haar baas en er werd, in die tijd, nog veel gemeneerd, dat weet u ook wel. Een prima kracht was ze, Brenda. Ik had veel aan haar. Want het zaakje begon te lopen: goed postpapier werd schaars, zoals alles wat goed was. Er ging een jaar voorbij. Het werd weer zomer. En op een dag - een erg warme dag was het - zei ik tegen Brenda: “Laten we boven onze voorraad eens precies gaan opnemen.” Ja meneer. We gingen naar de zolder. Bloedheet. Ik telde en zij schreef op. De dozen witte enveloppen vormden een hele toren. Ik had ze geteld en rees overeind. “Honderdvierennegentig,” zei ik, dat herinner ik me nog. Ze schreef niet. Ze stond vlak voor me. Ze was veel kleiner dan ik. Opeens kwam er een wonderlijke glimlach om haar lippen. Ze legde haar hoofd tegen mijn borst, sloot haar ogen en wachtte af. De Fransen hier noemen dat, geloof ik, 'n invite. Maar ik heb haar niet gekust. Weet u waarom niet? Omdat ik zo verschrikkelijk verliefd was - niet op haar, maar op een erg werelds meisje...’

Hij schudde meewarig zijn gebruind hoofd. Toen zei hij: ‘Brenda Cohen. Ook na dat pijnlijke incident bleef ze haar werk correct en zwijgzaam doen. Maar zowat twee maanden later zei ze opeens: “U moet een ander zoeken voor dit baantje, want ik ga weg. Ik heb een jongen ontmoet, die me naar Portugal kan brengen. Daar neem ik dan het vliegtuig naar familie in Londen.” Nu weten we allebei hoeveel zwendel er werd bedreven met dat wegbrengen van joden. Dus ik vroeg: “'t Kost zeker veel geld?” En ze zei: “De onkosten moeten natuurlijk betaald worden, maar hij doet het omdat hij van me houdt.” Ze keek me heel triomfantelijk aan. Ik vroeg: “Hoe weet je nou dat je die jongen vertrouwen kunt?” En toen zei ze: “Kijk zelf maar naar hem, hij komt me straks afhalen, dan kun je hem zien.” Voor het éérst zei ze: je. Ik heb hem gezien en hij beviel me niet. De volgende dag zei ik: “Je moet het niet doen.” Ze lachte alleen maar een beetje spottend. Ze heeft het wél gedaan en ze is omgekomen, zoals al die anderen. Die knul heeft na de oorlog nog terechtgestaan. Hij handelde in joden en leverde ze in Parijs bij de moffen af. Lang zal hij wel niet gezeten hebben. Katholiek geworden, begrijpt u? Dat hielp.’

Hij stond op. De hemel achter hem was veel te blauw.

‘Schuldgevoel - wat is dat?’ zei hij. ‘Ik was verliefd, maar niet op Brenda. Nou, als ouwe vent, denk ik - had haar maar gekust. Dan zou ze misschien naar me hebben geluisterd.’