Dwaasheden

[p. 48]

Hart en nieren

Ik boog mij over de pan en zei: ‘Je moet er niertjes in doen.’ In de keuken hing de geur van zoete verrotting, die men in goede restaurants opsnuiven kan: een slappe, verwende lucht, die corpulente mensen er van af doet zien, hun buik langer in te houden. Mijn vrouw lepelde in de gistende, borrelende massa en liet watervalletjes van jus neerkomen op het bruin geroosterd vlees.

‘Ik heb geen niertjes,’ zei ze mat.

Toen ik net mijn jas aan had om naar de slager te gaan, teneinde dit ontbrekende ingrediënt voor ons oudejaarsmaal te gaan halen, werd er gebeld - koel en zelfbewust. Ik hoefde mijn hand maar uit te steken. De deur week en toen zag ik hem. Hij was wat kaler en ouder geworden, maar zette nog altijd dat noodlottige, kritische gezicht waarmee hij mij vroeger de stuipen op het lijf joeg. ‘Zo,’ zei hij ironisch. Het was André, daar viel niet aan te twijfelen.

Om te begrijpen welke gevoelens mij, op de dag voor Oudejaar, bij dit plotseling weerzien in een mist van keukengeuren bestormden, moet u weten, dat deze André een man is, die sinds jaar en dag de gewoonte heeft, de beschaving op de tenen te gaan staan. Zijn bezigheden zijn onduidelijk; hij houdt soms vol dat hij studeert, maar is, onder het genot van een goed glas, wel bereid toe te geven, dat hij nimmer een verplicht boek heeft geraadpleegd. Zijn liefde gaat uit naar de ónverplichte letteren en hoewel hij meer verzen leest dan schrijft, is zijn levenswandel die van de dichter. Zijn bestaan wordt gefinancierd door mensen die hem lenen, niet zozeer omdat zij dit een juiste belegging achten, doch eerder bij wijze van gewetensgeld.

[p. 49]

[p. 50]

Want deze man is het vlees geworden verwijt, een soort wraakroepende schim, die door zijn louter verschijnen en zijn aanwezigheid bij alle lieden, die men in de literatuur met de wat vage definitie ‘fatsoenlijke mensen’ aanduidt, een zekere wroeging oprakelt, over de compromissen die zij hebben gesloten en het verraad dat zij hebben gepleegd, eer zij in het wat enge bestaan van regelmatige burgers met schone handen en functionerende badkamers vastliepen. Zijn broek vertoont rafels, maar het zijn eerlijke. Er is geen mens op de aarde, die hij, om andere redenen dan persoonlijke sympathie, vriendelijk behoeft te groeten. Hij neemt stelling als hem dat goeddunkt, vecht levendig met agenten als hij dit bevorderlijk acht voor recht of cultuur, schrijft schotschriften tegen lieden die zo hoog gezeten zijn, dat men in hun presentie nauwelijks adem durft halen, en terwijl zijn bentgenoten één voor één op het zijspoor van embonpoint en erelint werden gerangeerd, bleef hij mager en hoekig zichzelf en werd kaal, zonder één wild haar te verliezen.

Toen hij daar na al die jaren voor mij stond in de deuropening, lang, onbewogen en met een onbewijsbare spot in zijn hele manier van kijken, gevoelde ik mij als een student op kamers, die onverwacht zijn vader op bezoek krijgt en nu, in één gecomprimeerde seconde, bij zichzelf nagaat of de jeneverkruiken niet op tafel staan en de naaktfoto's wel goed zijn opgeborgen.

‘Beste kerel, kom binnen, dat is nou echt gezellig,’ zei ik, maar meteen realiseerde ik mij, dat ik er helemaal naast was. Ik zeg zulke dingen tegen iedereen, want dat zinnetje behoort tot het routineparlando van mijn sociabele ik. Je kunt dit jargon echter alleen gebruiken tegen mensen die bereid zijn terug te liegen, maar op deze lange, gladde fles paste alleen de kurk van een oprechtheid, die als een onderduiker bij mij opgesloten zit en alleen op bepaalde uren, als het geen kwaad kan, even een luchtje scheppen mag.

[p. 51]

‘Doe je jas uit,’ zei ik. ‘Ik zal even zeggen dat je er bent. Ze zal het ook leuk vinden.’ Dat ‘ook’ was nu nog maar de enige leugen, want ik weet, dat mijn vrouw deze André enige jaren voor ons huwelijk ‘vrij goed gekend heeft’; hoe goed is mij nooit helemaal duidelijk geworden, maar toen hij eens een novelle publiceerde over zijn liefdesverhoudingen, heeft ze dat werkje met rode konen achter elkaar uitgelezen en kon ik mij - met thee en toffels aan het vuur gezeten - niet onttrekken aan de verdenking, dat ze er levensgroot in voorkwam.

In de keuken zei ik: ‘Daar is André.’

Ze sloot ontroerd de pan, als een stroper bij 't verschijnen van een koddebeier. Met vrouwelijke intuïtie begreep ze, dat dit kneuterige oudejaarsmaaltje in zijn ironische presentie een niet te vergoelijken overtreding was, een afgerond verraad aan de hoge beginselen, die hem zo met ere gerafeld doen zijn. Haar schort hing zij haastig aan een spijker en zij bespaarde mij niet, dat ze even in de spiegel keek, teneinde haar haren te verschikken. Toen liep ze naar hem toe op een manier, die ik vroeger wel van haar gezien heb, zó ondernemend, stralend en levendig, dat mij opeens duidelijk werd, hoe deze kale knaap slechts een vinger behoefde te bewegen om haar met hem naar Perzië of Trinidad te doen afreizen. Met gemengde gevoelens volgde ik het tweetal in de huiskamer. Onze meubelen vielen hem geloof ik wel mee. Ze zijn kapot en oud en nergens vindt men verachtelijke smyrnakleden. Terwijl mijn vrouw op een melodieuze manier zat te babbelen, zorgde ik voor de thee. Om hem niet te vergrammen, koos ik de oudste kopjes en liet de schoteltjes geheel achterwege, maar toen ik de boel zo opdroeg, zei mijn vrouw verbaasd: ‘Waar zijn de schoteltjes?’ Ik stond juist achter hem en maakte een gebaar van verstandhouding tegen haar, maar hij keek natuurlijk net om, zodat ik mijn handbeweging in hoofdkrabben moest laten verlopen en het gevoel kreeg, een rol te spelen in een klucht van Arnold en Bach.

[p. 52]

‘En wat doe jij nu tegenwoordig?’ vroeg hij koel.

Hoewel ik zeer tevreden ben met mijn dagelijks werk en een mooie toekomst tegemoet snel, leek het mij toch tactischer daarvan geen blijk te geven, want ik ken zijn verachting voor gestabiliseerde mannen met vaste banen.

‘Och,’ zei ik, 'k zit 'n beetje bij zo'n krant. Maar ik ga er gauw weg.’ Ik nam plaats. ‘De schoften,’ zei ik grimmig, teneinde in zijn sfeer te blijven.

‘Wie?’ vroeg hij.

‘Die lui,’ zei ik. ‘Ze denken maar dat je te koop bent voor een paar tientjes.’

‘O juist,’ zei hij mat.

Het was niet de bijval die ik had willen oproepen. Tegen zijn melancholiek zwijgend gezicht begon ik met gekunstelde levendigheid over mijn bestaan te praten. Als je me hoorde was ik een hele flierefluiter, zo een die lacht om de gestolde verhoudingen en naar hartelust voortzwalkt op de baren der onzekerheid. Maar hij luisterde nauwelijks, want midden in een zin van mij, zei hij opeens: ‘Zeg, morgen is het oudejaar...’

‘Ja,’ riep ik. ‘Dan gaat de burger weer zitten grienen bij de twaalfde slag. De prompte ontroering, hoor. Wat 'n onzin niet? Je moest...’

Maar hij sloeg geen acht op mij en zei. met een belachelijk sentimentele bibberstem: ‘Ik ken hier zo weinig mensen. Van de oude vrienden woont hier niemand meer. Zou je het erg gek vinden, als ik mezelf inviteerde voor morgen? Het is zo'n akelige avond om in je eentje te zitten...’

Ik voelde een heerlijk, stralend gevoel in mijn borst opkomen.

‘Maar natuurlijk!’ riep ik. ‘Kerel, dat is een alleraardigst idee. We zullen het ontzaglijk leuk vinden als je komt!’

En nu meende ik het, want mijn hart bonsde van triomf. André, met behoefte aan een oudejaarsfeestje. André en de oliebol. André als capitulant. Ik was een vrij man geworden! Vrolijk en ongedwongen babbelde ik nog een

[p. 53]

[p. 54]

kwartier met hem. Toen stond hij op en hielp ik hem handig in zijn jas.

‘Dag! Dag! Tot morgen.’

Opgeruimd sloot ik de deur achter zijn vale rug.

Toen ik, met mijn jas aan, terugkwam in de keuken stond mijn vrouw afwezig in de vleespan te staren.

‘Wat ga je doen?’ vroeg ze zonder interesse.

‘Ik ga de niertjes halen,’ zei ik uitdagend.

Ze keek me aan, zoals vrouwen kunnen kijken, vriendelijk, beschermend en ongrijpbaar.

‘Goed,’ zei ze.

En ik kreeg de indruk dat zij op dat ogenblik niet alleen in de niertjes, doch ook in mij berustte.