Drie in een

Omgang met een fan

Meneer Jo stond bij de tramhalte, nog steeds een keurig heertje, en hij tilde, net als vroeger, zijn hoed wat op bij wijze van groet. De brede lach was er ook weer, toen hij geestdriftig uitriep: ‘Goedemiddag, goedemiddag, weer op weg naar huis zeker, om zo'n prachtig artikeltje te schrijven? Ja, ik zie het, u is al helemaal in trance. Wat gaat er nu weer ontstaan? Ik spits me er op. Die wijsheid, in alles wat u aan het papier toevertrouwt. Die fijnzinnige humor. Waar haalt u het toch vandaan?’

‘Och...’ zei ik. Wat kon ik meer doen met een tekst waar Wagner nog muziek bij schrijven moest? Ik concentreerde me maar op zijn ogen. Daarin stond haat te lezen, pure haat. En aan haat heb je houvast.

‘En uw boeken, al uw meesterlijke boeken,’ riep hij. Er kwam nog meer, maar ik draaide mijn gehoor uit, als het geluid van de tv, en zag alleen zijn lippen bewegen, die nog steeds in de klem van die afschuwelijke grijns waren. Omdat mijn gedachten nu vrijaf hadden, zweefden ze weg naar lang vervlogen tijden.

Meer dan twintig jaar geleden. Een kleine kroeg waar ik dagelijks kwam, omdat de sfeer me aantrok. Op de muur had een romantische, naïeve geest in de vorige eeuw een bos geschilderd. Het was vervaald en bruine vochtplekken richtten er kleine wonderen aan. Ik hield van dat bos. De volgende kastelein liet het behangen. Maar vóór die harde ingreep was het een stervende kroeg, gedreven door een lieve oude dame die achter de tap stond als een verdwaalde tante Suze uit het Gooi. Ze had vreemde klanten. Een grijze, diep sombere man, die de herinnering aan een serie Duitse concentratiekampen trachtte te verzuipen en soms zijn getourmenteerd hoofd, als een moe kind, te rusten legde tegen de schouder van mijn vrouw. Een ome Jan genaamde grijsaard, wiens gelaat altijd door leukoplast werd ontsierd omdat hij bij het ontwaken hevig bevende handen had, waarmee hij zich toch, met behulp van een soort slagersmes,

[p. 343]

[p. 344]

koppig ging scheren. En een kwaadaardige bultenaar, die vaak door zijn broek heen op de grond piste, omdat hij het niet meer voelde aankomen. Dan zei de oude juffrouw: ‘Kijk nou toch weer eens wat je doet.’

En ze haalde een dweil om de vloer te reinigen. De bultenaar zweeg. Hij praatte pas als hij erg veel op had, voornamelijk over zijn schoonzoon, die een grote fabriek bezat. Eens in de maand ging hij hem een poot uitdraaien. Grimmig zei hij: ‘Nou ja, m'n dochter is een lekkere meid. Met twéé bulten. Van voren. Daar moet-ie maar voor dokken. Niks voor niks.’

In dit morbide gezelschap was meneer Jo een buitenbeentje - door zijn keurigheid. Hij zat er altijd een beetje triomfantelijk bij, zoals een gezonde bezoeker in een zaaltje met ten dode opgeschreven patiënten. Maar hij was niet gezond. Er woonde een duiveltje in hem dat er uit wou. Soms had hij de krant waarin ik toen al dagelijks schreef, bij zich. Dan riep hij, als ik binnenkwam: ‘Prachtig weer. Prachtig wat u vanavond hebt gepubliceerd. Mevrouw, heren - nu moet u toch eens even luisteren.’ Hij vouwde de krant open en begon 't stukje op luide toon voor te lezen. Aan de peinzende man vol concentratiekampen. Aan de grimmige bultenaar. En aan ome Jan, die midden in de voordracht moeizaam overeind kwam en zei: ‘Moepie, schrijf het op tot morgen. Ik moet eerst effe een pandje maken.’

En dan tilde hij een jute zak op, waarin iets onduidelijks zat dat blijkbaar lommerdwaarde had. Meneer Jo las inmiddels gewoon voort, zo nu en dan luidop lachend en me even aankijkend met die haat in zijn ogen. Het was geen aangename ervaring, maar ik beschouwde het als een verdiende afstraffing. Dan moet je maar niet zo parmantig zijn om elke dag te schrijven.

‘Geestig, hè, geestig,’ riep meneer Jo, als het uit was.

Alleen de oude juffrouw zei dan meewarig: ‘En elke dag maar weer. Wordt u er niet moe van, meneer?’

‘Nee mevrouw,’ antwoordde ik.

Meneer Jo dronk zeer veel klare, maar hij kon er erg goed tegen. Toch doorbrak hij op een middag zijn maskerade. Ik woonde toen nog in de Weteringstraat en had een werkkamer beneden, in een voormalig winkeltje. Hij naderde en belde aan. Mijn vrouw deed open. Door een kier van de kamerdeur kon ik hem zien. Eindelijk lachte hij eens niet. Hij schreeuwde hees: ‘Waar is-ie? Ik sla 'm op zijn smoel. Waar is-ie?’

‘Hij is niet thuis,’ zei mijn vrouw en sloot de deur.

Maar de volgende dag stond hij weer in het café te grijnzen en riep: ‘Welkom, welkom - op mensen van uw niveau moeten we hier zuinig zijn.’

[p. 345]

Ik knikte. Ik liet me niet door hem verjagen. Ik hield nu eenmaal van die ondergangssfeer. En van dat vergane bos. Toen het behangen was ben ik er nooit meer heen gegaan.

Misschien had ik de nabijheid van de dood niet meer zo nodig. Men wordt ouder.