Drie in een

[p. 335]

Wreed

Omdat eventjes de zon schijnt ben ik, op de Visbrug in Dordrecht, op het terras van een groot café gaan zitten, naast een robuuste oude man die met vage ogen droomt van vroeger, omdat vroeger alles is wat hij nog heeft. Aan de overkant staat een standbeeld dat de gebroeders Johan en Cornelis de Witt vereeuwigt, want ze zijn hier geboren. En in Den Haag gelyncht - uit idealisme natuurlijk, maar er past mij toch een zekere wroeging. Het is een merkwaardig standbeeld. Johan zit op een wat zorgelijke manier in een leunstoel of hij de zwarte toekomst voorziet, en Cornelis staat ernaast, als op ziekenbezoek, met de linkerhand een statiedegen omklemmend, die echter ontbreekt. Doordat de sokkel zeer laag is bevinden de beide heren zich eigenlijk tussen het gemene volk op het trottoir, zij het gekostumeerd en met hun al te lange haar alweer een beetje uit de mode. Twee vrolijke jongetjes maken er vindingrijk gebruik van door ze te beklimmen. De oudste neemt al gauw plaats op een schouder van Cornelis en de jongste zit, met bengelende benen, op een knie van Johan.

‘Ze hebben de kleinkinderen op bezoek,’ zegt de oude man naast me met een grinnik. Zijn tongval verraadt zijn herkomst. Ten overvloede vraag ik: ‘Amsterdammer?’

‘Geboren en getogen in de Jordaan,’ zegt hij fier. ‘En altijd in de bouw gezeten. Maar toen we aow kregen, wou mijn vrouw terug naar Dordrecht, want daar is zij geboren. Ik zei: “Ik? Naar Dordrecht? Ik sterf liever.” Dus...’

Hij kijkt me aan en grijnst een beetje zwaarmoedig.

‘Dus - we wonen hier alweer vier jaar,’ zegt hij. ‘Zo gaan die dingen. Maar m'n kleinzoontjes zijn nog Mokummers. Ze komen wel eens logeren. En dan kruipen ze over me heen, net als die twee daar.’

Hij wijst naar de overkant. De jongetjes zitten nu allebei op de schouders van Cornelis. Volgens de historicus Lips was het te Dordrecht dat men Cornelis de intrekking van het Eeuwig Verdict, waarbij Prins Willem iii voor altijd uitgesloten werd, ter ondertekening voorlegde. Hij zei dat hij zich liever ter plaatse het hoofd liet afslaan dan de acte te tekenen. Omdat zijn vrouw hem toen schreiend begon te smeken deed hij het toch, zij het onder toevoeging van de letters v.c. die vi coactus (door geweld gedwongen) betekenen. Toen men daar geen genoegen mee nam, bedolf zijn vrouw de twee letters onder een inktvlek.

‘Dus - we wonen hier alweer vier jaar.’

En dan beweren vrouwen nog dat ze geen invloed hebben. Net als die bouwvakkers deed Cornelis gehoorzaam wat zijn duifje zei, terwijl hij

[p. 336]

tijdens de tocht naar Chattam, waar zij niet bij was, onverschrokken tussen de Engelse kanonskogels aan dek bleef. Op een stoel, want hij had jicht. De gouden beker die hij voor zijn heldenmoed kreeg werd eeuwen later, door een erfgenaam, verpatst aan baron Rothschild. Zo gaat alles voorbij.

‘Gelachen heb ik wél,’ zegt de man naast me. ‘Niet hier in Dordrecht, hoor. Maar vroeger, in de bouw. Jarenlang hadden we alle tijd voor grappen. Want je deed toen niet veel in de bouw. Als er maar één wolkie aan de hemel kwam, gingen we in de keet zitten klaverjassen. Ja, wij dan. Maar ome Koos niet. Dat was nog een ouwerwetse. Die wou werken. “Luie varkens,” riep hij tegen ons, want hij was een driftkikker, hoor, ome Koos. Daarom kon je hem zo lekker stangen.’

De jongetjes glijden via de armen van Cornelis naar beneden. Het spel is uit.

‘Hij kwam altijd op een brommertje, ome Koos,’ zegt de man. ‘Dat verzorgde hij als een kind. Eens in de veertien dagen, op een snipperdag, nam hij het, vóór de keet, helemaal uit mekaar. Als alle onderdelen op de grond lagen en hij moest effe naar de plé, legden wij er een paar boutjes bij. Die hield hij natuurlijk over als hij 'm in mekaar gezet had. En dan nam hij 'm weer hélemaal uit mekaar.’

Zijn gezicht versombert.

‘Eigenlijk een rotstreek,’ zegt hij. ‘Want 't was een brave man hoor, ome Koos. Hij had alles voor je over. Maar toch sarden we hem. Ik heb er wel eens spijt van, nou ik zelf oud ben.’

De beul die Cornelis de Witt martelde in de Gevangen Poort had dat later ook - spijt. Op zijn sterfbed schreef hij aan de weduwe van zijn slachtoffer een brief, waarin hij vergiffenis vroeg.

‘We hebben ook wel eens stilletjes een glas uit zijn bril gehaald,’ zegt de bouwvakker. ‘Toen dacht-ie dat hij aan een oog blind geworden was. Wreed, eigenlijk.’

De jongetjes zijn vertrokken en de gebroeders staan weer alleen te wachten op hun bitter eind. Maar, zoals Brecht bemoedigend zei - beulen sterven ook.