Drie in een

Familie

De twee jongetjes dragen matrozenpakken met royale, fraai afgebiesde kragen en matrozenpetten waarvan de linten tot op hun schouders afhangen. Ze zitten in een kartonnen bootje met één roeispaan. Achter de jongetjes is een zeegezicht geschilderd. Nabij de branding gaat een kotter ter haringvangst, onbezorgd, want vis kon toen nog niet opraken, omdat men algemeen aannam dat God de natuur voor eeuwig had geschapen. Toch schijnen de laaghangende wolken het al bang te vermoeden. Nou ja, dat lijkt maar zo. De schilder trof misschien een druilerige dag, of hij had een kater. Ook zeegezichten zijn maar zelfportretten. Er bestaat niet zoiets als de zee.

Het oudste jongetje kijkt zwaarmoedig, als een kind dat tegen zijn zin door een fotograaf in een kartonnen bootje is getild en nu gelaten wacht tot hij er weer uit mag. Het andere jongetje, nog kleiner dan hij, heeft er

[p. 305]

wel schik in. Zijn blik is zeer intens. Hij wacht ongetwijfeld op het vogeltje dat de fotograaf heeft beloofd. Maar het kwam niet. Miljoenen thans nog levende mensen hebben deze teleurstelling in hun meest ontvankelijke jaren moeten verwerken. Onbewust associëren zij de fotografie nog steeds met pluimvee. Nooit hebben psychologen zich serieus over dit probleem gebogen. Hun akker is een nauwelijks ontgonnen vergezicht.

De foto van de twee jongetjes is, blijkens de aan de keerzijde gedrukte tekst, gemaakt door de heer B.v.d. Heuvel, Korte Houtstraat 31a, Den Haag. ‘Speciaal atelier voor Vergrootingen in onveranderlijke fotografie. De Plaat blijft voor Nabestelling bewaard’. Deze belofte houdt geen rekening met de beperkte duur van het menselijk bestaan. Misschien hebben de vier achterop afgebeelde medailles die de heer B.v.d. Heuvel met zijn stiel wist te winnen, bijgedragen tot zijn euforie. Eerbetoon maakt ons groter dan levensgroot, zei Somerset Maugham al.

De plaat van de twee jongetjes is vast niet tot op heden bewaard. Misschien zijn de mannen die uit de jongetjes opschoten evenmin bewaard. Ik weet niet wie ze zijn. Maar ik kijk met een zekere betrokkenheid naar hun gezichten, omdat de foto zich bevindt in een grote, gele envelop waarop mijn moeder, lang geleden, met vaste hand schreef: ‘Familie.’

Het gezelschap dat zich in de envelop verdringt bestaat voor het grootste deel uit personen die ik niet thuis kan brengen. Dat zou me geen belangstelling inboezemen, als ze niet op de een of andere wijze met me samenhingen. Daarom bekijk ik de foto's in de envelop een voor een.

Wie is de oude dame die, aan het begin van deze eeuw, werd vereeuwigd door portretschilder-fotograaf W.F.G. Schäffer te Boxtel? Zij staat onder een palm en leunt met de rechterhand op een krulrijke stoel die een vakbekwame meubelmaker heel wat manuren moet hebben gekost. Aan de ceintuur rond haar ingesnoerde taille hangt een vierkant tasje, dat ze met de andere hand vasthoudt. Ze heeft dun, achterover gekamd haar en een smal, geslachtsloos gelaat, dat ook door een man gedragen zou kunnen worden. De rol van vampier lijkt me voor haar geschapen. Ik zie haar, in gefilterd maanlicht, verschrikkelijk schrijden door de gangen van een wurgend kasteel, terwijl buiten de uilen roepen. Wie is ze? Familie. Ze heeft, de hemel weet langs welke omwegen, een drupje bijgedragen aan mijn bloed. En aan mijn aard, die mij elke dag doet handelen zoals ik handel. Tegen de eventuele bijdrage van de vrouw op een andere foto heb ik minder bezwaar. Zij is door de fotograaf tegen het decor van een paleis gezet, misschien wel omdat ze zo'n sierlijke jurk draagt. Haar armen houdt ze op haar rug. Dat zou ik haar hebben ontraden. Ze heeft een mooi

[p. 306]

hoofd met volle opeengeklemde lippen en ze kijkt of ze zeggen wil: ‘Kom maar op.’

Mijn opa's heb ik geen van beiden gekend omdat ze naar de mode van die tijd al vroeg de pijp uitgingen. De vader van mijn moeder komt op een van de foto's voor. Ik heb weinig aan hem gemist. Hij kijkt gehinderd naar de fotograaf, zonder geloof in het vogeltje. Mijn andere opa is nimmer gefotografeerd. Daar was hij te arm voor. Hij timmerde in loondienst en dat deed hij nog slecht ook. De enige draadnagel die hij in de eeuwigheid sloeg was zijn huwelijk. Hij trouwde de dorpsschoonheid die de bijnaam ‘mooie Leentje’ droeg. Hoe hij dat voor elkaar gekregen heeft kan ik niet achterhalen. Want hij is al jong van deze aarde vertrokken zonder het geringste spoor te hebben nagelaten.