Drie in een

Een paar dagen Londen

I

In het moede, bloedarme parkje van Leicester Square te Londen, waar de natuur met gering succes vecht voor het naakte bestaan, heb ik plaats genomen op een gemeentebankje om u dit kaartje te schrijven. De zon koestert Londen met een mildheid die op dit meestal mistige eiland een wat verdwaalde indruk maakt. Toch is dat niet de enige reden waarom ik hier buiten zit. Anders dan Parijs kent Londen geen als journalistieke werkplaats bruikbare koffiehuizen. Het kent ook geen koffie. Wat men er onder die naam verkoopt heeft met deze pittige vloeistof alleen de kleur gemeen. De Engelsen behoorden tot de eersten die, in lang vervlogen tijden, uit hun koloniën koffiebonen mee naar huis namen, maar ze hebben nog steeds niet het flauwste idee wat ze er mee moeten beginnen. Dáárin lijken ze tenminste op Nederlanders.

Ik zit op mijn bank vlak naast een gelig borstbeeld van de achttiendeeeuwse schilder William Hogarth die, blijkens een op zijn sokkel aangebrachte mededeling, aan de oostelijke zijde van Leicester Square heeft gewoond. Hij kijkt nogal wrevelig naar een bioscoop, die de vertoning van de film Wij zijn geen maagden aanprijst met een enorme afbeelding van een bloot en inviterend op haar rug liggende juffrouw. Ze kan bogen op menige glooiing. Als inwoner van het door en door zondig Amsterdam doet het me weinig. Maar het is geen gezicht voor Hogarth, die zich toelegde op series moraliserende schilderijen als Marriage à la mode en The rake's progress. Het waren een soort stripverhalen, subliem geschilderd, zij het steeds met één opgeheven vinger.

‘What a wonderful day today.’

[p. 296]

Een man van een jaar of veertig heeft naast mij op de bank plaatsgenomen. Hij kijkt mij met zijn lichtblauwe ogen stralend aan.

‘Yes, it's a wonderful day indeed,’ zeg ik. Naar zijn Engels te oordelen lijkt hij me geen Brit.

Hij heeft uit mijn Engels dezelfde conclusie getrokken, want hij zegt, weer in zijn Engels: ‘U is vreemdeling?’

En als ik heb geknikt: ‘Ik ook. Ik ben een Fin.’

Dat verklaart de tint van zijn ogen en de blondheid van zijn lokken. Zijn vrolijke lach past ook niet helemaal bij de wat zorgelijke wereldstad Londen. Hij zegt: ‘Ik woon hier al acht maanden. Om de taal goed te leren, begrijpt u? Ik ben predikant. Ik verkondig het Lutherse geloof. Wat is u?’

‘Ik ben Amsterdammer.’

Het klinkt kaaltjes, dat hoor ik zelf ook wel.

‘Nee, ik bedoel - gelooft u ook Luthers?’

Ik schud het hoofd, een beetje spijtig. Ik had het graag voor hem gedaan, want hij is een aardige man.

‘Katholiek?’ gokt hij, een beetje angstig.

‘Nee. Ik behoor nergens toe. Ik ben helemaal alleen op de wereld.’

Zijn kinderlijk blij gezicht wordt opeens ernstig als hij zegt: ‘Dat is niet waar, meneer.’

Hij buigt zich vertrouwelijk naar mij over en vervolgt: ‘Als achttienjarige jongen heb ik dat ook gedacht. Dat ik alleen was, ziet u. Maar toen openbaarde Jezus Christus zich aan mij. En sindsdien is hij mijn leidsman. En niet alleen míjn leidsman.’

Hij legt zijn hand op m'n schouder.

‘Ook de uwe. U weet het niet, maar hij ziet op u toe. En hij zal u, na uw dood, voeren naar de hemel.’

Op een doordeweekse dag op Leicester Square! Hogarth kijkt nog steeds wrevelig, maar die man is nóóit tevreden. Op het gezicht van de Fin is de lach teruggekeerd. Hij zegt: ‘En omdat ik mijn lot in de handen van Jezus Christus heb gelegd, heeft hij mij een vrouw en twee lieve kinderen gegeven.’

Hij kijkt me triomfantelijk aan.

Ik antwoord: ‘Ik heb ook een vrouw, twee lieve kinderen en acht lieve kleinkinderen.’

Het klinkt als een full house, wat het ook wel is. ‘Nou jij weer,’ denk ik. Maar hij is niet uit het veld geslagen. Vriendelijk vraagt hij: ‘En geloven die acht lieve kindertjes in Jezus Christus?’

Ik sta op.

[p. 297]

‘Ze zijn nog een beetje klein,’ zeg ik. Hij schudt lang en innig mijn hand. Ook dat is op Leicester Square ongewoon. Want echte Britten vinden handen schudden een wat vieze continentale gewoonte.

II

Omdat ik naar een boekhandel in de Upper Berkeleystreet moet, wenk ik een taxi. In Londen zijn taxi's even talrijk als mussen in Amsterdam. En je moet een heel eind rijden eer de meter een pond aanwijst. Deze meter wijst, als ik uitstap, helemaal niks. De chauffeur is een Chinese jongeman. Hij zegt: ‘Ik denk dat het zestig pennies is. Sorry, ik vergat hem aan te zetten.’

En met een soort glimlach die alleen een Chinees machtig is: ‘Ik was aan 't dagdromen.’

‘Dat is toch leuk om te doen?’ antwoord ik.

‘Yes Sir,’ zegt hij.

We kijken elkaar aan. Even hebben we menselijk contact in een stad met acht miljoen inwoners. Dan gaan we weer uiteen.

Als ik de boekhandel heb bezocht en de straat weer uitloop, kom ik op een brede weg. Ik wil naar Oxford Street maar weet niet in welke richting ik nu lopen moet. Uitkijkend naar een voorbijganger die me de weg zou kunnen wijzen, sta ik voor een klein, vrij kostbaar uitgemonsterd restaurant met Franse pretenties. Er nadert een oude, wat versjofelde heer. Hij draagt een geruit hoedje en zo'n eigenzinnig Brits tweedjasje met ingebouwde kippeborst.

‘Mag ik u even iets vragen? De Oxfordstreet - welke kant moet ik dan op?’

Als hij mij vriendelijk en omstandig inlicht stopt vlak bij ons, aan de stoeprand, een zwarte, fonkelende Rolls Royce, die zelfs op een autoanalfabeet als ik indruk maakt. De jonge chauffeur, gestoken in een volmaakt uniform, stapt uit en opent het portier voor de enige passagier: een zeer Engels jongetje van een jaar of tien. Samen lopen ze de brede stoep over, niet naar het Franse restaurant maar naar een bepaald nederig Italiaans winkeltje, een eindje verderop. Even later komen ze er weer uit, allebei likkend aan een ijsje. De chauffeur houdt met zijn nog vrije hand de deur voor de jongen open. Hij stapt in. De chauffeur gaat, nog steeds likkend aan het ijsje, achter het stuur zitten en de Rolls Royce glijdt weg.

Net als ik heeft de oude heer het allemaal gezien. Nu kijken we elkaar aan en glimlachen tegen elkaar.

[p. 298]

‘Liefelijk,’ zeg ik.

‘Ja, liefelijk,’ antwoordt hij, ‘maar op een bepaalde manier is het ook droevig.’

III

Dank zij het goedkope pond bewonen we een zeer deftig, door en door Brits hotel. Het is zó oud dat het bij de televisiefamilie Bellamy een glimlach van teder herkennen zou hebben opgeroepen. En het heeft de delicate luxe en de wat uitgeputte kleurenschakeringen van Hotel des Indes in 's-Gravenhage. Er bestaan geen folders van het hotel. Zoiets vulgairs als reclame acht het beneden zijn waardigheid. Londen beschikt nog over verscheidene van zulke antieke, maar prima in de boenwas gehouden etablissementen, waarin het Brits Imperium ongehavend voortleeft, ruling the waves in de thee die van geschiedenis rinkelende oude dames op de daarvoor strikt omlijnde uren in de lounge komen gebruiken.

Wie deze ceremonie gadeslaat in een beroemd hotel als Claridge's vraagt zich af wat Chroesjtsjov moet hebben gedacht toen hij hier logeerde. Heeft hij zich bij het zien van de kelners in goudgebiesde lakeiendracht met rode kniebroek en witte kousen teruggewaand in de tijd van zijn Tsaar? Maar het orkestje heeft hem dan stellig uit de droom geholpen. Het is een kwartet van stokoude heren, samen goed voor bijna drie eeuwen taai mannenvlees. En zij spelen zo zacht mogelijk het Weense en het poestarepertoire met de onderkoelde vurigheid van Britse bejaarden, die de moeilijke loopjes wat kalmer aan zijn gaan doen. Zowel de lunch als het diner luisteren zij op met hun vergeelde melodieën en ze lezen ze nog steeds accuraat van het blad. Als je ze hoort maar vooral ziet spelen in de lounge, waar de uit een verjaarde kinderoperette weggelopen lakeien geruisloos serveren, krijg je het gevoel dat je niet meer echt leeft maar een uurtje aan gene zijde op visite bent.

Brown's Hotel, waar vroeger de adel onder ons was, is wat ouderdom en sfeer betreft vergelijkbaar. Een vriend van mij heeft daar vroeger eens gelogeerd. Hij vertelde me dat hij, toen hij het hotel betrad, bij wijze van proefneming, zijn regenjas onmiskenbaar opzettelijk op de grond wierp.

‘En wat gebeurde?’ vroeg ik ademloos.

‘Niets,’ antwoordde hij.

De meeste oude hotels uiten hun toenemend doodsverlangen in een gestadig verdampende service. Maar het onze vertoont nu juist een verbluffende overvloed aan personeel. Het is wel erg vergrijsd. Beneden de zestig hoefje er, geloof ik, niet te solliciteren. Een eerbiedwaardig leger

[p. 299]

vormt het, met duidelijk te onderscheiden rangen. De rekruten hebben witte jasjes aan en mogen hoogstens eens met de gebakjes rondgaan of een flesje aanreiken. Na een paar jaar worden ze van hoofd tot voeten paars. Dat is de puberteit van het vak. De volleerden dragen donkerblauwe uniformen vol met goud blinkende knopen en stiksels. En hun chef is in rok met zwarte das, opdat men hem nooit voor een echte heer zou kunnen houden.

De man loopt de hele dag in een straf tempo door zijn territorium, op een manier of hij steeds op weg is naar een spoed eisende zaak van belang die moet worden geregeld. Weer teruggekeerd op zijn uitgangspunt, verzet hij met kittige handbewegingen alle lege stoelen ongeveer een halve decimeter, roept enige bevelen tegen toevallig in de buurt staande minderen en ijlt weer weg. Eigenlijk levert hij permanent een ongewilde parodie op de zinloosheid van het bestaan. Alles wat hij doet kan hij net zo goed nalaten, maar als hij dat tot zich toeliet en in een hoekje ging staan versterven, zou zijn carrière spoedig afgelopen zijn.

Hij werkt in hoge mate op mijn zenuwen, maar dat ligt aan mij, want ik let op hem. Mensen die hier terecht logeren doen dat niet. Zij ondervinden ook geen hinder van de gegalonneerde grijze heer die de lift met handkracht voor je naar je etage rijdt en daar aangekomen de hekken opent met de woorden: ‘Tank you, Sir.’ Mijn eerste opwelling is dan te denken: ‘Waarvoor bedankt die man mij in vredesnaam/

Pas in tweede instantie schiet me te binnen dat een Engelsman, als je hem bij voorbeeld een rokertje offreert ‘thank you’ zegt als hij er juist wél een wil. Maar ik kan er in die lift niet zo gauw aan wennen. De Bellam's zouden er niet aan getild hebben. Zij verstonden de met de moedermelk ingedronken kunst om hun personeel mild arrogant te verdragen. Ik niet.

Daarom is, als ik in de lounge zit, het bezoeken van het toilet voor mij een probleem. Want ik weet dat zich daar, in een soort voorhof, een indrukwekkende grijsaard in admiraalsgala bevindt, die de lange trap met mij af gaat teneinde mij beneden, staande naast de wasbak, een nagelborsteltje en een schoon doekje te overhandigen. Als ik hem een fooi geef kijkt hij of hij uit de ene droom ontwaakt in de andere. Ik kan het niet verdragen. Ik denk romantisch: ‘Hij is zó onnoemelijk oud dat hij misschien wel in twéé wereldoorlogen voor mij heeft gevochten.’

Dat zal wel onwaar zijn, maar het kwelt me. Daarom ga ik maar liever in de lift naar het toilet op mijn kamer en verdraag de andere oude heer, die wéér de hekken voor mij opent met de woorden: ‘Thank you, Sir.’

[p. 300]

IV

Het eetwinkeltje in de wat verkommerde Londense zijstraat wordt gedreven door een middelbare man die een knorrige broer van Tommy Cooper zou kunnen zijn. Hij is minstens even lang van gestalte, staat ook een beetje scheef hellend op de benen en heeft hetzelfde uitgerekte paardehoofd. Maar aan lachen begint hij voor geen prijs. Dat heeft gegronde redenen, want zijn zaak loopt niet. Ik ben zijn enige klant, klim op de kruk tegenover hem en bekijk de kaart.

‘Tomatensoep,’ zeg ik.

‘Alleen tomatensoep?’ vraagt hij ontgoocheld.

Ik knik en hij toont mij de rug van zijn in beginsel witte jasje. Het is echter zo vaak door wasmiddelen gegeseld dat het een tint heeft aangenomen die eigenlijk niet bestaat.

Op de plastic place-mat die voor mij ligt staat met grote letters gedrukt: ‘We zijn blij dat u hier bent.’

Leuk dat er tenminste iemand blij is, al valt het niet te bemerken.

‘Tomatensoep,’ zegt de baas zwartgallig.

En hij zet een enorme, hevig dampende kop op de hartelijke mededeling. Hij verschaft een kloeke portie, die mijn eetlust verre overschat. Boven zijn hoofd hangt een bord waarop hij met eigen hand geschreven heeft: ‘Appeltaart als bij moeder thuis.’

Maar is dat wel altijd een aanbeveling? Mijn moeder maakte bij voorbeeld pudding die eruitzag als cement en ook zo smaakte. Maar haar tomatensoep was goed. Ik pak de lepel en neem een hap van de mijne. Als ik de vloeistof doorslik registreer ik een dof zurige smaak die niet bij tomaten maar bij bederf hoort. In Amsterdam, waar ik de nuances van de spreektaal beheers, zou ik in deze situatie waarschijnlijk zeggen: ‘Zit er niet een wat eigenaardig bijsmaakje aan deze soep?’

Maar ik ben in Londen, praat iets dat náást Engels gelegen heeft en moet bovendien rekening houden met een grote onbekende. Misschien behoort dat dof zurige nu juist tot de trouvailles van de Britse keuken die, als ik me zacht uitdruk, niet de beroemdste van de wereld is. Ik ben vergeten welke Engelse schrijver heeft gezegd: ‘Wie in mijn land goed wil eten moet drie keer per dag ontbijten.’

Een harde uitspraak, maar er zit veel waars in.

Ik besluit niet te reclameren en eet, met lange tanden, de tomatensoep. Voor de deur stopt nu een kleine vrachtauto. De chauffeur stapt uitenloopt het eetwinkeltje binnen. Hij is een jonge neger, op wie de term ‘easy going’ in hoge mate van toepassing is.

[p. 301]

‘Wat zal het zijn?’ vraagt de baas, vol hoop.

‘Tomatensoep,’ zegt de jongen na een blik op de kaart.

De man in het bijna witte jasje zucht alleen en schept een kom vol. Na de eerste hap zegt de jongen: ‘Die is zuur. Die is niet te eten.’

Hij durft. Allicht, want hij is, naar zijn tongval te oordelen, in deze stad geboren en getogen en hij kent dus de grenzen van de Britse kookkunst.

‘Zuur?’ Het klinkt verbaasd.

‘Ja zuur. Bedorven,’ zegt de neger en hij schuift de kop soep van zich af. De baas tilt de consumptie naar zijn enorme neus en snuift enige malen.

‘Ik ruik niks,’ zegt hij.

‘Soep is niet om te ruiken maar om te eten,’ antwoordt de neger. ‘Heb je niks anders?’

‘Ik heb groentesoep.’

‘Geef die dan maar.’

De groentesoep blijkt substantieel genoeg om op te dansen en is niet bedorven, want de chauffeur eet er met smaak van.

‘Zuur...,’ herhaalt de baas peinzend. ‘Gek hoor. Ik heb geen klacht vernomen.’

Hij draait zijn hoofd langzaam in mijn richting. Ik zit met een buik vol louche voedsel op de kruk en voel een onheil naderen. Als hij mijn getuigenis vraagt en ik geef toe dat ik de smaak ook zuur vond, zal hij mij misschien, bij wijze van schadeloosstelling, net zo'n bak groentesoep toebrengen en die krijg ik nooit naar binnen. Daar komt het al: ‘U meneer. Hebt u iets bijzonders aan de tomatensoep geproefd?’

Na alles wat wij negers al hebben aangedaan, verraad ik deze neger opnieuw, door te antwoorden: ‘Nee, ik heb niks bijzonders geproefd.’

Maar hij is gelukkig in de eerste plaats Engelsman, want hij zegt: ‘Die meneer is een buitenlander. Misschien houden ze in zijn land van zure soep.’