Drie in een

Bejaard

De bijeenkomst werd des ochtends gehouden in de vergaderzaal van het dagbladbedrijf, waaraan ik verbonden ben. Alle werknemers die volgend jaar de pensioengerechtigde leeftijd hopen te bereiken waren uitgenodigd, in gezelschap van hun eventuele levenspartners. Omdat we er precies om tien uur moesten wezen, hadden we de wekker gezet want voor ons doen

[p. 247]

was het vroeg. Dit gaf een symbolisch trekje aan de vergadering, die immers was belegd om ons voor te bereiden op een levensperiode, waarin begrippen als vroeg, laat of ergens wezen, geen wezenlijke rol meer spelen.

‘Wat gebeurt daar nou precies?’ vroeg mijn vrouw, toen we op weg gingen.

‘Voorlichting,’ antwoordde ik, ‘en misschien de eerste les figuurzagen.’

‘Dat leer jij nooit,’ vond ze.

‘Vergis je niet - ik behoor zelfs tot de gevorderden. Als kind heb ik het vaak gedaan. 't Was wel leuk, maar die zaagjes braken telkens.’

Een beetje lacherig arriveerden we, maar toen de lift ons naar de tweede etage had vervoerd keken we al met een bijpassend soort ernst. We werden niet zonder warmte begroet door de meisjes die nu over ons gingen en kregen koffie met cake. Op de tafels stonden sigaretten à discretion voor de roekelozen, die gevaarlijk wilden leven. De stemming hield het midden tussen een feestelijke receptie uit smalle beurs en het bezoek aan een notaris, als er niks te erven valt.

De voorlichting over de emolumenten van de oude dag klonk helder en zakelijk, maar behoefde niet te worden onthouden, omdat we straks het hele verhaal op schrift mee naar huis zouden krijgen. Daarna begon een open discussie over wel en niet aanbevelenswaardig gedrag van gepensioneerden. Met name de vrouwen gaan heel wat tegemoet: ze krijgen hem thuis. Iemand die speciaal was uitgenodigd omdat hij al enige jaren ervaring met de welverdiende rust had, zei dat hij het woord ‘bejaarde’ niet kon pruimen. Ik overdacht het en stelde, diep van binnen, vast dat ik er geen bezwaar tegen had. Het woord dekt de feiten. Hoe moet je het anders noemen? Rijpere jongere? Je komt gauw in de buurt van eng voorzichtige benamingen als huishoudadviseuse voor werkster en vierbenige rakker voor hond.

Een andere deelnemer aan de discussie, die een voorkeur had voor het woord ‘spanningsveld’, citeerde een door een universiteit vervaardigd rapport dat het bejaardenvraagstuk in logisch verband bracht met euthanasie. Het was, kort na de cake, doortastend maar tactloos, als een schepje arsenicum in het laatste loonzakje.

In mijn jeugd heb ik korte tijd gewerkt bij een door intellectuelen gerund bedrijf, dat avant la lettre, hevig gedemocratiseerd was. Op personeelsvergaderingen las eens per jaar de directeur alle salarissen inclusief het zijne voor. Op een keer vroeg iemand: ‘Moeten we eigenlijk niet eens een pensioenregeling maken?’

De directeur antwoordde: ‘Waarom? Als je oud bent begin je levenssappen uit te zuigen en moet je zelfmoord plegen.’

[p. 248]

Het klonk origineel, maar later bleek dat hij het zich kon permitteren. Want hij deed het.

Aan ónze discussie, vele jaren later, namen maar enige mensen deel. De meesten zwegen. Ik ook. Eigenlijk geloof ik niet zo in gedachtenwisselingen op vergaderingen, over motieven die werkelijk essentieel voor je zijn. De behoefte iets te zeggen of juist niks wortelt diep in onze aard. De sprekers geven geen beeld van wat de zwijgers denken en vertekenen derhalve de situatie. Bij mezelf registreerde ik allerlei gevoelens. Ik dacht aan ziekenhuizen, die ik met een zekere weerzin bezoek omdat ik niet ziek wil zijn. En ook aan de merkwaardige, achter plechtig fluisteren verborgen triomfantelijkheid, die over je komt bij begrafenissen. Tsjechow noteerde eens: ‘Door het raam kijkend naar een lijkstoet: jij bent dood, jou dragen ze naar het kerkhof, en ik ga ontbijten.’ Op deze pensioenbijeenkomst voelde ik me of ik op een glijbaan was gezet die leidde naar een doel waar ik niet heen wilde. De meeste zwijgers denken: ‘Dat geldt allemaal niet voor mij.’ Net als in de schouwburg, als je zo lachen moet om een komiek die de spot drijft met menselijke bekrompenheid. Dat gaat over je buurman. En je buurman vindt dat ook. Als ik in mijn kist lig zal ik wel denken: ‘Maar dit is een misverstand. Het geldt niet voor mij.’

Tamelijk uitgeput kwamen we thuis. Mijn vrouw zei: ‘Weet je waarom we zo moe zijn? Omdat we er niet áán willen.’

‘Ja,’ zei ik, ‘we willen er niet áán.’