Drie in een

Vakantie in Gelderland

I

Het hotel ligt in een bos en er heerst zo'n volstrekte rust, die je de eerste dag als een kostelijke schat ontdekt en de derde week als een wurgende nachtmerrie ontvlucht. Er logeren vrijwel uitsluitend oude lieden, waar wij deze keer bijzonder goed bij passen, want mijn vrouw heeft een spier verrekt in haar been, zodat wij ons voortbewegen in het tempo van honderdjarigen, verbluft nagestaard door mens en dier. Voor de deur groeien, onder toezicht van een wrede tuinkabouter, allerlei boerenbloemetjes,

[p. 101]

wat onbehouwen van snit, maar de onbedorven kleuren maken veel goed. Een vadsige bij verdwijnt onvermoeibaar in de kelken van een hoge, witte gladiool, als een notoire zuiper, die de kroegen afgaat. Deze onstilbare dorst heeft de bloem het verflenste uiterlijk van een veel misbruikte vrouw gegeven. In het gras verderop stappen chagrijnige kippen rond, waarvan er een paar het zondagse menu niet zullen overleven. De hemel laat pesterig in het midden of het regen zal worden, of toch nog een beetje zon.

Je kunt een klein, bedaagd wandelingetje maken naar de rivier en daar op een terras gaan zitten, waar een ernstig jongetje, type ‘Henk was al een hele steun voor moeder’, na enig aandringen wantrouwig een kopje koffie brengt. Het uitzicht is van een oer-Nederlandse liefelijkheid. In de weilanden aan de overkant van het water heeft de natuur zo hier en daar een paar knoestige bomen gemorst; een populier rijst er hoog boven uit, ten hemel schreiend als een hysterische vrouw. Wat koeien staan bij een over het water hangende wilg roerloos te wachten op iemand van de Haagse school. Er glijden grote platte boten over de rivier, als ze zwaar geladen zijn tot de lippen wegzinkend in het schuim, en ze hebben allemaal een jofel kajuitje, waar je ook in zou willen wonen, heerlijk met je dierbaren voorbijglijdend aan alles wat definitief is. Maar je hoeft zo'n schippersgezin maar aan de wal van nabij te zien, om te weten dat je romantische verlangen een dwaallicht is.

Het geheiligd uur van de bij de pensionprijs inbegrepen lunch doet ons terugkruipen naar het hotel, waar ieder reeds aan tafel zit in de grote, donkere zaal. Er hangen overleden schilderijen aan de muur, zinloos geworden stillevens en enge bostaferelen, op het doek gebracht met behulp van ei-geel en reptielenpoep. Een opgezette zwijnskop boven het buffet, waarin krullerige bowlstellen en onnodige bokalen staan te wachten op een feest dat nooit meer zal worden gevierd, kijkt op ons neer met zo'n vervaarlijke cyniek, dat we de hoofden buigen.

Ergens in de hoek voel ik de onzichtbare schim van Jo Spier aanwezig, even uit Amerika overgewipt om met begrijpelijke voldoening te constateren dat alles hier nog net zo toegaat als hij het op zijn tekeningen, jaren geleden, voor goed vastlegde.

Want we zijn weer allemaal present.

De apotheker in ruste zit aan de zijde van zijn vrouw, een volmaakt ouderwets opoetje uit het ‘Ot en Sien’ boekje, steeds weer het wereld-

[p. 102]

kampioenschap zwijgen te verbeteren, diep over zijn bord gebogen en tijdens het dessert met zijn enorme neus in zijn banaan binnendringend als een miereneter. Wat verderop druilt ‘het leuke jonge stelletje uit Soest’, een ernstig brillend, voorbarig kaal jongmens met een flets meisje, dat drie maal per dag even iets anders aan gaat trekken zonder er merkbaar van op te knappen. Er is een lange grijzende heer met te lichte pakken en een man-van-de-wereld aplomb, die bij het betreden van de eetzaal sonoor: ‘goede middag en eet smakelijk allemaal’ durft te roepen en ook op andere tijdstippen taalfossielen als ‘gezellige wandeling’ of ‘aangename nachtrust’ om zich heen strooit.

Een moegebouwde bouwer in wat te wijde textiel was hier vorig jaar nog met zijn vrouw. Zij is nu overleden. In de stilte van de eetzaal hoor je zijn eerlijke mannenstem aan de boerse hotelbaas vertellen: ‘En ik heb gewoon op de steen laten zetten: Hier rust... en dan d'r naam met de jaartallen. Maar geen verdere fratsen, zie je. Een kerkhof is geen almanak.’

Verzin zo'n zin maar eens. De hotelbaas knikt stom. Hij is geen prater en vertoont permanent de gemartelde uitdrukking van iemand die niet houdt van zijn eigen gezicht. De hele dag slooft hij door het oude pand en 's avonds zit hij eenzaam buiten en staart in de nacht, of hij piekert over een gruwelijk geheim. Misschien heeft hij wel een paar vrouwen omgebracht en ergens in de tuin begraven. 't Kan best. 't Is hier zo rustig.

II

Als de bossen mij te stil worden, wandel ik naar het dorp aan de grote weg, waar ieder huis op het moment logeergasten bevat. In hotel ‘Welgelegen’ verblijft een middelbaar echtpaar uit Amsterdam en vooral de man maakt moeilijke dagen door. Hij is een kort, stevig kereltje en men kan hem des morgens reeds van verre horen aankomen, omdat hij de dag begint met een rauw, zich diep uit de borstkas losscheurend geblaf, waarmee de natuur iemand die veel rookt en drinkt bestraft. Zijn zeer dikke vrouw, die op dat tijdstip altijd al in de conversatiezaal zit, korset-recht en wijdbeens als een huzaar die het paard mist, hoort zijn gerochel enige tijd aan en zegt dan: ‘Hè, hè, - ben je nou klaar?’

Hij maakt een handgebaar, dat overmacht uitdrukt. Als hij zijn koffie op heeft, vraagt hij schor: ‘Waar gaan we héén?’

Ze heeft dan altijd al uit het gidsje een fameus vergezicht of een bezienswaardige kei opgediept en even later zie je ze samen op weg - zij welwillend open voor landelijk schoon en hij gelaten voortschuivend, helemaal

[p. 103]

[p. 104]

uit zijn doen, maar grimmig strijdend tegen het verwijt, dat hij nou nooit eens iets wil.

Binnen een uur komen ze terug.

Hij loopt dan, zijn gelaat bettend met een zakdoek, voorop, wankel als iemand die met zijn laatste krachten een oase nadert en zij volgt, met een klein lachje, omdat het weer precies zo gegaan is als ze had gedacht. In de conversatiezaal valt hij zwaar ademend in een leunstoel en verklaart op verongelijkte toon: ‘Nou, we konden 't niet vinden.’

‘We hadden dat zijweggetje in moeten gaan,’ antwoordt de vrouw, ‘dan waren we er best gekomen. Maar jij wou weer niet.’

‘Ik moet geen zijweggetjes,’ zegt hij. ‘Ja, ik ga daar nog een beetje verdwalen óók.’

Dat ‘ook’ betekent: bij alle ellende die ik hier al doormaak. Zij schudt het hoofd en komt bij hem zitten. Dan begint hij, op een gezellige toon: ‘Zeg Mien, wat wil je nou eens drinken?’

Ze haalt haar schouders op.

‘Ik heb nergens behoefte an,’ zegt ze.

‘Ach kom nou,’ roept hij, ‘je hebt al die tijd gelopen. Neem een sjokomel. Of een lekker fris flesje prik.’

Als ze zwijgt verheft hij zijn stem: ‘Ober - een flesje limonade voor m'n vrouw. En een jong klaartje.’

Dat jonge klaartje ontvalt hem achteloos, maar als hij er de eerste slok van heeft genomen, komt er eindelijk iets van welbehagen over hem. Hij installeert zich dieper in de fauteuil en steekt, prettig treuzelend, een sigaar op. Nu begint voor hem de dag. Die rotwandeling heeft hij achter de rug. Ze kan niet zeggen, dat hij niet méé wilde. Maar nou hoeft hij niet meer weg. Hij mag lekker blijven zitten en voorzichtig verder rijgen aan de dagelijkse ketting jonge klaartjes, alleen onderbroken door de maaltijden die hij langzaam nuttigt. Zijn enige vrees is nog dat zijn vrouw zal willen praten, want daar houdt hij niet van. 't Is toch allemaal zinloos. Als ze een gesprek begint, reageert hij eerst met een paar onduidelijke knorgeluiden, maar al gauw haalt hij een puzzelblaadje uit zijn binnenzak en bijt zich, met pathetische ernst, vast in een probleem. Ze geeft het dan op en gaat bij de mevrouw zitten die, in een stoel bij het raam, aan een eindeloze trui breit.

‘Altijd aan 't puzzelen, me man,’ zegt ze.

De mevrouw knikt en legt haar breisel even schattend op de rug van haar echtgenoot, die als een versteend ding in zijn zetel zit.

‘Thuis ook, hè,’ vervolgt ze, ‘iedere avond zit hij te puzzelen. En dan mag je niks zeggen, want dan raakt hij in de war.’ Ze kijkt teder in zijn richting.

Achter het blaadje staren zijn ogen naar onwaarneembare verten.

[p. 105]

III

Toen ik op het terras van mijn hotel net aan mijn ontbijt beginnen wilde, kwam een echtpaar aangewandeld. De vrouw droeg een gebloemde zomerjurk en de man had een kaki short aan en een wit petje op het hoofd om zijn vakantiestemming te onderstrepen. Voor mijn tafeltje bleven ze stilstaan en keken naar alles wat er op stond uitgestald, zoals mensen een etalage bezichtigen. Toen zei de man, met een duidelijk Rotterdamse tongval: ‘Dat is een mooi ontbijtje. Zes witte boterhammen - zie je wel Riek? En nog twee flinke kadetten. 'n Luxebroodje. Drie stukjes rogge. En een beschuit. Toe maar.’

‘En volop beleg,’ sprak Riek.

‘Wat betaalt u hier nou voor pension, meneer?’ vroeg de man.

Toen ik het bedrag had genoemd, keken ze elkaar aan en wisselden een bitter lachje.

‘Dat betalen wij ook, meneer,’ zei de vrouw, ‘bij pension Sak, in het dorp. Maar je krijgt er niks voor. Vanmorgen aan het ontbijt meneer, vier sneetjes brood en er ligt één plakkie kaas op dat schaaltje. Ik zeg: “Is dat soms voor twee personen?” Toen zegt die vent: “O, ik zal er nog wel een plakkie bijhalen.” En toen kwam hij er mee an, op een schoteltje. 'n Heel dun plakkie, nietwaar Piet?’

De man knikte en nam het woord van haar over.

‘En neem de lunch,’ zei hij, ‘als ik bij de lunch geen warm hapje krijg, meneer, dan loop ik tegen drieën al te kraaien van de honger. Maar wat dacht u? Vier hele dunne boterhammetjes, want hij kan snijden als een chirurg. Eén stukkie rookvlees. 'n Klein stukkie. Je moet 't rekken om er een boterham mee te vullen. En dan sjem. Volop sjem. Van die vieze zure. Hij maakt ze zelf. Hij heeft er een heel vat van staan.’

‘En het diner is helemáál flut,’ ze Riek. ‘Watersoep waar een ert in drijft en zout als brem. 'n Krummeltje vlees. En om de haverklap kroten met uien. Stel je voor. Dat geef je toch niet aan een mens? Dat geef je een varken.’

‘Maar waarom gaat u daar dan niet weg?’ vroeg ik.

‘We kunnen nergens onderkomen,’ antwoordde de man, ‘alles zit vol. Trouwens die andere mensen in ons pension zijn ook allemaal door het dolle heen en dan is het een beetje laf om ze in de steek te laten, vind ik. 't Is een gevoelskwestie natuurlijk, maar we zijn nu eenmaal zo. En dan, zo nu en dan gaan we eens met de bus naar Arnhem om een beetje bij te eten. Gisteren nog, hè Riek? Toen hebben we 'm flink geraakt in Arnhem. Eerst een paar borden soep met een vette rand, zoals soep moet we-

[p. 106]

zen. Toen een lekkere lap biefstuk. En rojekool. Daar ben ik toch zo gek op. Ik heb wel drie keer opgeschept.’

‘Dus toen kon u er weer even tegen,’ begreep ik.

‘Ja, maar ik heb een zeer snelle inwendige verbranding, want ik loop nou alweer te kraaien,’ zei hij.

‘Als ik u soms kan dienen met een boterham?’ offreerde ik.

‘Nee, gerust niet,’ riep de man. ‘'t Is aardig aangeboden, maar het hoeft echt niet. Want we zijn op weg naar de slager, ziet u. Daar kopen we elke dag een pond leverworst om zo uit 't vuistje op te eten. Want bij hem, bij Sak, kopen we niks extra's. Want 't is een duitendief, meneer. Als u nou rekent - een bad, dat kost een gulden. Goed, dat is nog tot daar aan toe. Een bad is ten slotte geen levensbehoefte. Maar op het privaat, meneer, daar heeft-ie een automaatje op zitten. Daar moet je een dubbeltje in doen, anders kan je er niet eens binnen. Ja, maar dát loopt op!’

‘En proper is het er ook niet,’ sprak Riek, ‘overal stof. En goor linnen. Nou, bij ons in de kamer, dat moet ik eerlijk zeggen, daar stinkt het niet. Maar er zijn een hoop kamers waar 't wel stinkt. We kennen daar mensen, meneer, en als die mensen naar bed gaan, dan binden ze een prop watten gedoopt in eau de cologne onder d'r neus. Nou ja, op die manier ben je toch niet uit, meneer.’

Ik moest het beamen.

‘Hoe is u aan dat pension gekomen?’ vroeg ik.

‘Angerecommandeerd door kennissen,’ riep de man, ‘ja, maar die zijn nog niet met me klaar. Ik heb ze al een aardig beledigende brief geschreven en zodra ik terug ben in Rotterdam, ga ik er eens effe naar toe. Nou, kom Riek, ga mee naar die slager. Ik loop weer te kraaien.’