Drie in een

Duitse uitgangen

In zo'n ouderwets Gelders hotel vond ik hem in de serre - wit, stram en eenzaam. Hij woonde er permanent, zei hij, en hij liet me zijn kamer zien, een klein vertrek, volgestouwd met boeken en de beste stukken uit zijn meubilair van vroeger.

‘Ken je ze nou, de uitgangen?’ vroeg hij, met een zachte g.

Ik schudde het hoofd. 't Is nooit gelukt, ofschoon hij, in die lang vervlogen schooljaren, wel zijn best heeft gedaan me de Duitse grammatica bij te brengen. Hij was toen een lange, indrukwekkende man, die we, ‘de dokter’ noemden, omdat hij de enige leraar op school was, die deze titel inderdaad bezat. Na de eerste wereldoorlog had hij, als activist, uit Vlaanderen de vlucht moeten nemen. Jan Knoop, die in de klas naast mij zat, had van zijn vader gehoord dat hij nooit meer terug kon komen in België, omdat hij er, bij verstek, tot twintig jaar was veroordeeld wegens collaboratie met de Duitsers. Er liepen toen veel van zulke intellectuelen in ons land rond en het was wéér Jan Knoop, die wist te vertellen, dat de dokter regelmatig met een troep lotgenoten bijeenkwam in een biercafé, waar zij zich, behalve met hun naam, plachten voor te stellen met hun straf: ‘Den dood’... ‘Levenslang’... ‘Twintig jaar’... Ik vond het wel romantisch, toen, want ik was veertien en afkeer van het Pruisendom beschouwde ik nog als een duistere liefhebberij van mijn vader.

De dokter was trouwens de enige leraar, met wie ik het vinden kon op die school. Met alle anderen lag ik vrijwel permanent overhoop want ik liet mij de puberteit niet ontgaan en beproefde de elasticiteit van hun geduld tot het uiterste. Mijn moeder bewaart nog foto's van me, uit die tijd. Als ik ze bekijk, ben ik altijd blij dat ik mijn zoon niet ben.

De voornaamste aanleiding tot mijn wangedrag was een Corrie geheten meisje, dat bij me in de klas zat en om mijn subversieve acties placht te glimlachen. Maar buiten school wilde ze niets met mij te maken hebben en fietste ze altijd hard weg. Toen ik haar echter een jaar of tien geleden eens ontmoette, getrouwd met een korte, moppige man, wiens lach een fortuin aan goud ontblootte, deed zij of we terug konden zien op een gave idylle, waardoor ik overhel naar de overtuiging, dat ik

[p. 63]

[p. 64]

het toen verkeerd heb aangepakt. Ik had haar ná moeten fietsen, geloof ik.

In elk geval sloofde ik mij zo hevig voor Corrie uit, dat ik herhaaldelijk de klas uitgeschopt werd. Dan moest ik naar de directeur, een dikke heer met een paarse gelaatskleur, die voortkwam uit een ziekte, waarmee hij oud kon worden, als hij zich niet opwond. Maar hij deed het regelmatig en is vroeg heengegaan. Zonder twijfel heb ik daartoe het nodige bijgedragen, maar mijn schuldgevoel heeft grenzen. Want hij was een gebrekkig pedagoog. Als ik eruit geschopt was en, na lang dubben, met kloppend hart zijn kamer binnenging, sprong hij meteen in het geweer en brulde: ‘Daar héb je het weer! Alleen al voor de manier waarop je over die drempel stapt, moest je lijfelijk getuchtigd worden.’ Een keer greep hij mij bij mijn strot en siste: ‘Je bent een geest die de klasse verpest.’ En dat alles tegen een pubertje, dat met zijn houding geen raad wist. Neen, hij had zich deerlijk vergist in zijn beroepskeuze. Bij de sterrenwacht zou hij oud geworden zijn.

Terwijl ik met vrijwel het hele onderwijzende personeel in onmin leefde, bleef de dokter mij normaal behandelen. Hij was mijn enige houvast in die vijandige wereld, waarin ik mij met telkens meer bravoure trachtte staande te houden, mijn slechte reputatie haast plichtmatig nalevend. Maar op een middag, om drie minuten voor twee, stond ik voor school. De dokter kwam statig aangestapt, het hoofd hoog opgeheven. Ik groette en ging naar binnen.

Even later kwam hij mij in de gang achterop en sprak op koude toon: ‘Zeg, wacht jij eens eventjes. Als jij je leraar ziet aankomen, dan wacht je en laat hem vóórgaan, begrepen? Dan ga je niet zelf eerst naar binnen. Dat is verregaand vlegelachtig.’

Hij nam mij van hoofd tot voeten op.

‘Het spijt me,’ zei hij. ‘Vooral van jou spijt het me.’

Het was de bijlslag, die mijn laatste steunbeer deed bezwijken, want ergens was zijn zwijgende morele steun onontbeerlijk voor me. De volgende ochtend deelde ik mijn moeder mee, dat ik de school niet meer bezoeken zou, een rotsvast besluit, dat ook mijn vader niet aan het wankelen bracht. Neen, die Duitse uitgangen heb ik nooit goed geleerd.

‘Je zult ze wel niet erg missen,’ veronderstelde de dokter, in die volle kamer. En toen, mild glimlachend: ‘Je was zo'n rustige jongen, toen...’