Kalverstraat

[p. 94]

Hoofdstuk VIII.

De Osjessluis was afgebroken en het water tusschen het Rokin en de Kalverstraat gedempt. Vlissingen was op zijn hoede geweest en hij had een der huizen aan het nieuwe Spui vóór de demping goedkoop gekocht, betaald met heel zijn gespaard kapitaaltje en een hypotheek.

Hij had nu door den aannemer, die ook het bloemenwinkeltje had vertimmerd, het ging goed en werd door een winkeljuffrouw gedreven, het nieuwe huis laten inrichten en zijn ideaal, een winkel aan de breede straat te hebben, met véél ruimte en véél licht, had hij nu bereikt. Aan de Spuizijde étaleerde zijn bediende, want in zijn nieuwe zaak had hij één bediende en een winkeljuffrouw-boekhoudster, alléén het dure en fijne goed en aan de Taksteegzijde de waren voor 't kleinere publiek. In het eerste half jaar van Treesje's verdwijning, had hij zich goed gehouden, met kracht een opkomend verlangen naar zijn kind onderdrukt. Maar nu 't hem goed bleef gaan, nog altijd den heelen dag zittend in zijn winkel, begon hij veel aan haar te denken, peinsde er over haar terug te gaan halen.

Zij schreef geregeld brieven uit Parijs, die hij ontving, las, maar nooit beantwoordde. Het ging haar en Mantua heel goed. Ze hadden een groot atelier gehuurd in de Rue Boccador bij de Avenue Marigny en Mantua verdiende veel geld. Hij schilderde uitsluitend dames uit den voornamen stand, had op de groote tentoonstelling een gouden medaille gekregen voor een portret en zij waren nu al rijk. Als vader geld noodig

[p. 95]

had, zou hij het maar zeggen. En in een anderen brief schreef zij, dat Mantua beroemd werd, dat hij een hooge ridderorde zou krijgen, dat de couranten vol stonden van zijn werk, dat hij zoo goed voor haar was, dat zij gelukkig waren en dat zij altoos nog hoopte, dat vader en moeder zich met haar man zouden verzoenen.

Vlissingen sprak met niemand over die brieven. De namen van Treesje en Mantua werden in zijn huis niet genoemd, sedert zij op dien middag zoo plotseling weg was gegaan. Zijn vrouw had wel eens een enkele maal gezegd, dat Treesje toch nooit een slecht kind was geweest, ‘dat alles alléén’ de schuld van ‘dien ouden Jood’ was. Vroeger was zij weinig kerks geweest, maar sedert het ‘groote ongeluk’ was zij weer zéér vroom geworden, voedde ook de andere kinderen streng in de leer op, Treesjes afdwaling wijtend aan het verwaarloozen van haar godsdienstige vorming. Vlissingen, weinig devoot van aanleg, liet haar begaan, wilde zelf den last van het bidden en kerkloopen niet hebben, maar vond het in zijn hart wel goed, dat zijn vrouw meteen voor hem mee bad, wat toch in elk geval geen kwaad kon. En zij, het afgetobde moedertje, lag uren geknield voor een crucifix, biddend voor den inkeer van haar dochter, offerde véél spaargeld aan liefdadige werken. Maar zij vertelde haar man nooit, dat zij voor het heil van Treesje bad, sprak nooit anders over ‘die weggeloopen meid’ dan in kijftoon.

De Leeuw was in al dien tijd niet meer bij Vlissingen op bezoek geweest. Hij vond het niet àl te onaangenaam. Wèl kon hij nu niet meer bij Pannekó leenen, maar hij bespaarde zich de vernedering te erkennen, dat zijn Molly ondergeschikte was geworden, dat hij zijn grooten winkel met schade had moeten verlaten, dàt uu ook zijn kleinere winkel weer achteruitging.

Op een dag echter had hij in het Handelsblad boven een Parijsche correspondentie met dikke letters den naam ‘Mantua Fresco’ als opschrift gelezen. En in het artikel stond de

[p. 96]

levensgeschiedenis van den Nederlandschen schilder, die te Parijs het hoofd aan een nieuwe schilderschool was geworden en wiens portret van den echtgenoote van den minister van koloniën de algemeene aandacht had getrokken, de clou van den salon was. Er werd in verhaald, dat de groote schilder een veelbewogen, romantische jeugd had gehad. Hij was clown en dierentemmer geweest, had jaren lang in Amsterdam als eenvoudig huisschilder moeielijk de kost verdiend en was, na een verliefd avontuur met een jonge Nederlandsche, naar Frankrijk gevlucht.

De Leeuw had de stoute schoenen aangetrokken en was naar Vlissingen gegaan. Die stond in zijn groot magazijn van glas, kristal en aardewerk op het Spui, achter de breede toonbank.

‘Dag mijnheer Vlissingen. Hoe maakt u het?’

‘Dag mijnheer De Leeuw, hoe maakt ú het?...’ Zij hadden elkaar de hand toegestoken en De Leeuw had eerst over zaken gesproken, den nieuwen winkel bewonderd. Toen had hij hem eindelijk naar zijn dochter gevraagd.

‘Spreek mij niet over haar, mijnheer De Leeuw. Die dochter is dood voor mij. Men kan wat met kinderen beleven. Hoe gaat het met úw kinderen. Juffrouw Molly heb ik bij Bertels in den winkel gezien?...

‘Ja... ze moest toch wàt om handen hebben. Ze leert het vak... Later zal ik haar een winkel opzetten...’

‘En die kleine blonde van u? Speelt zij nog altijd op haar viool? Is ze nog niet uitgeleerd?... Jongen, jongen, dat duurt lang, hoor, lang...’

‘Den langsten tijd heeft het geduurd... Ze zal nu gauw beginnen goud te verdienen...’

‘Ik had gehoord, dat ze zou gaan trouwen...’

‘Er was sprake van, zeker. Ze zou den zoon van G. Polak gekregen hebben... Maar dat is niet doorgegaan...’

‘Niet doorgegaan?’

‘Neen... ik had het graag gewild... maar wat heeft een

[p. 97]

ouder te zeggen... een ouder heeft niets te zeggen... Je kunt op je kop gaan staan maar als ze 't verdraaien, verdraaien ze het...’

‘Dàt is zeker...’

‘Daar heb je mijn Molly. Die had Mr. Gazan kunnen krijgen. Die heeft wat moeite om 'r gedaan... Mijn drempel heeft-ie plat geloopen om 'r... Maar ze wou niet... Ze woú niet hoor... Ze staat liever bij Bertels in den winkel... Doe er wat aan... men staat als vader machteloos... Vroeger heb ik er mij driftig om gemaakt... Als vader schept men zich idealen van zijn kinderen... Maar ik ben nu anders geworden... de jaren hebben mij wijzer gemaakt... ik láát het nu aan 't noodlot over... Een mensch kan toch niet tegen zijn noodlot op... Men krijgt, wat voorbeschikt is...’

Vlissingen zag nu De Leeuw eens goed aan en hij voelde eenig medelijden. Wat was die man verouderd in een paar jaar tijds... Vroeger liep hij zoo recht als een kaars... en nu stond hij daar gebogen... En zijn haar was peper en zout geworden en zijn oogen keken bedroefd...

‘Wij hebben allemaal ons leed, mijnheer De Leeuw... Wat mij met mijn dochter gebeurd is, ga je óók als vader zijnde voelen... Ze is nu al derdehalf jaar weg...derdehalf jaar.’

‘En heeft u in al dien tijd niets van haar gehoord?’

‘Dàt zal ik niet zeggen... Zie je, slecht, wat je slècht noemt, is ze nooit geweest... Ze heit me geschreven, telkens geschreven...’

‘Welnu, wat wilt u dan méér?...’

‘Maar ik wou dat ze van die'n man af was. Ze kon morgen den dag weer bij mij komen... alsof er niets gebeurd was...’

‘Wil ik u eens wàt zeggen... er zijn menschen, die ongelukkig worden door de omstandigheden en er zijn menschen, die zichzelf het leven tot een hel maken...’

[p. 98]

‘Daar bedoelt u mij mee?’

‘Eerlijk gesproken... ja. Waarom geef je je toestemming niet... Waarom laat je ze niet trouwen?...’

‘Daar zeit-u opeens zoowat...’

‘Ik zweer u, als ik morgen voor mijn Molly zoo'n partij vond als Fresco, zou ik haar ja geven... met pleizier...’

Vlissingen trok even zijn mond terzij, denkend aan 't verhaal van de geweigerde goede partijen.

‘Die Fresco is knapper geweest dan wij allemaal met elkaar geweten hebben... Hebt u 't Handelsblad gelezen?’

s‘Ik houd alleen ‘De Tijd’.

‘Lees dan eens hier... lees dat artikel eens...’

De Leeuw reikte Vlissingen de courant over met het artikel over Fresco naar buiten gevouwen. Vlissingen las het, langzaam en moeielijk, terwijl De Leeuw in spanning wachtte.

‘Weet je wat ik je zou raden... Ik zou ze maar eens terugschrijven... en ze laten trouwen... en ze in genade aannemen...’

Vlissingen knikte wijs. Hij had de brieven van Treesje niet heelemaal vertrouwd. Maar nu de couranten er toch óók over schreven... nu het daar gedrukt stond... nu kon het toch wel eens de waarheid zijn.

‘Je zou zeggen hè. Zoo'n rare kerel... Wie had dat nou achter 'm gezocht...’

‘Ik heb altijd geweten, dat er wat groots in dien man zat,’ beweerde De Leeuw.

Hij was vriendschappelijk weggegaan, peinzende over zijn eigen dochters. Molly was toch eigenlijk een ‘schlemielte’. Zoo'n knappe, mooie vrouw zou haar leven ‘ verschwartzen’ moeten in zoo'n hol van een winkel. Ze had het er nog betrekkelijk goed, maar dat was toch geen leven, ondergeschikt te zijn, van den morgen tot den avond de onderdanige dienares te spelen.

Het ongeluk scheen hem te willen, hem en zijn kinderen.

[p. 99]

Ze waren te braaf, te fatsoenlijk! Wie had dat meer zien voorkomen, dat een arm meisje, zooals zijn Everdine, een rijke partij als Bertus Polak van de hand sloeg, alléén omdat de man haar niet beviel. Men kon het zich niet uitkiezen, zooals men het hebben wou! Een arm meisje moest dankbaar zijn voor elke partij, die zich opdeed. Elke partij? Nu ja, bij manier van spreken. Die lange broodmuzikant, die nu om haar liep, wàs geen partij... Daar was hij tenminste bliksems gauw bijgeweest om 't àf te maken... Dat was maar goed ook geweest... Want je zag de vreemdste dingen gebeuren... Er uit gebonjourd had hij hem... Een brutaliteit om naar zijn dochter, naar zijn Everdine de hand uit te steken... Een gàttes... En wàt een gàttes... Geen schoen had hij aan de voeten... geen broek aan zijn lichaam... en hij had bij hem een broek willen koopen voor f7.50... op crediet... Hör maol an... een sjeikets, die een broek van drie rijksdaalders op crediet moest koopen... en hij was hem voor die paar rijksdaalders ook nog niet goed geweest. Hij had hem boven gevonden in de voorkamer bij Everdine en samen hadden ze zitten spelen... hij piano en zij viool... en dat op denzelfden dag, nadat zij een zoon van wijlen G. Polak den bons had gegeven... Maar dàt had hij 'm toch maar netjes geleverd... ‘Mijnheer, ik heb alle respect voor de kunst, maar voor de broodelooze kunst heb ik géén respect... u zoudt mij een pleizier doen als u mijn dochter hier voortaan alléén liet studeeren...’

Zoo... die was hij kwijt. Dàt had er nog bij moeten komen... Later had hij hem zien loopen door de Kalverstraat met nog wat van zijn kornuiten... De bende van de Nieuwe Gids... allemaal nieuwe lichters, die op hun tandvleesch liepen. De honger in hun oogen... Verschwartzte narren... liepen met een opgestreken zeil door de Kalverstraat alsof alle huizen van hen hoorden...

Bij Hirschfeld hadden ze gelachen... daar was één van die gekken binnengeloopen en had zich een heele uitrusting

[p. 100]

besteld... Een pak, nog een pak, een half dozijn overhemden... Harry Hirschfeld was nèt in den winkel geweest. Daar had-ie juist den goeie aan getroffen...

‘Mijnheer, u weet zeker dat hier alles à contant is...’ had-ie gezegd. ‘Mijnheer, ik ben gewoon op drie maanden te betalen...’ ‘Uitstekend mijnheer... kom dan over drie maanden terug... dan hebben wij elkaar niets te verwijten...’

Dàt moest je Hirschfeld zelf hooren vertellen! Een brutaliteit. Komen zonder een cent in de zak bij een winkelier binnen, die op hooge lasten zit en willen 'm een heele uitrusting uitoetsen. Wat had die slokkert bij hem thuis gedacht? Dat-ie gezegd zou hebben: Mijnheer, hier is mijn dochter Everdine. 'k Heb haar acht jaar dure lessen laten geven... 'k Heb van den morgen tot den avond haar studie's aangehoord... Ze heeft in mijn huishouden nooit een top van haar vinger in 't waschwater gestoken... U heeft geen cent in de wereld... U trommelt een beetje op een piano... u bent van een ander geloof... ik weet niets van uw hoedanigheden... Maar dat is alles niets... U bent verliefd om mijn dochter... Mijn dochter is verliefd op u... Mag ik alstublieft de eer hebben u naar 't stadhuis te begeleiden...

Dàt had-ie gecoupeerd. En dadelijk... Je moet zulke dingen flink aanpakken... Everdine had Bertus Polak niet willen hebben... Goed... ze wou de kunst... ze zou de kunst hebben...

Maar nu had hij, als vader toch wel recht om óók eenig voordeel te hebben van al dat studeeren, van al dat voorgeschoten geld voor lessen en muziek... Hij zou zijn zaakje nu opdoeken... Nauman had hem al telkens wàt afgekocht... Morgen zou hij hem voor gereed geld den heelen winkelvoorraad overdoen... Stijntje, moeder en de drie kleine kinderen zouden goedkoop gaan wonen op een bovenhuisje ergens aan den rand van de stad... Aan den Buiten-Amstel bouwden zij heele lieve, nieuwe woningen had hij gezien. Molly verdiende de huur... Hij had óók jaren voor zijn-

[p. 101]

ouders gezorgd. Eén van zijn kinderen kon dan ook wel eens wàt doen voor háár ouders... Eduard zou hij bij Hirschfeld in den winkel zien te krijgen of anders bij Vlissingen of hij moest maar een betrekking op een kantoor zoeken... En dan zou hij met Everdine naar Berlijn gaan en dáár zou zij haar eerste concert geven... Wàt dan volgde wist hij niet... Ze hadden hem altijd gezegd, dat hij er duizenden mee zou verdienen... Maar hij was niet meer zoo optimistisch als vroeger... Hij had genoeg ontgoochelingen gehad in zijn leven... Het was verstandiger zich de dingen zoo slecht mogelijk voor te stellen... Als hij hónderden met haar zou verdienen, zou hij al héél erg dankbaar zijn...

Toen hij thuis kwam liep Stijntje hem doodsbleek en met behuilde oqgen in den winkel te gemoet.

‘Ben je daar... ben je daar... God, God, wij hebben den heelen morgen naar je gezocht... waar bèn je geweest... nérgens was je te vinden?...’

‘Wat is er?’ Wat is er gebeurd?...’

‘Ach God... God in den hemel...! Everdine... mijn Everdine! -’

‘Wat is er... ik besterf het van schrik... Wat is er gebeurd... Een ongeluk? Heeft ze zich bezeerd?...’

Nee... nee... ik overkom het niet... ik gooi mij in 't Rokin... ik ga mij verdrinken...’

‘Vertel dan toch op... Waar is Eduard...’

‘Die loopt je te zoeken... die smerige, lange bleeke muzikant is weer hier geweest, zonder dat ik 't wist...’

‘Waar is - ie... 'k Sla hem z'n beenen kapot...’

‘Hij is boven bij 'r geweest... En zij heeft zich aangekleed en heeft 'r viooltje genomen en is weggegaan met 'm...’

‘Nou... dàn zal ze wel weer terugkomen... Is het dàt maar...’

‘Nee... ze komt niet meer terug... ze hét een brieffie achter gelaten... o God... voed kinderen op... Dàt heb

[p. 102]

je er van... Ricardi is ze achterna... God gééf dat-ie ze vind... 'k Heb 'm gezegd, dat-ie er met 'r haren naar huis terug moest sleuren...’

Terwijl zijn vrouw jammerde nam hij haar het kleine briefje af. Met haar mooie, mannelijke, krachtige hand had Everdine geschreven...

‘Lieve vader. Vergeef mij, wat ik doe, maar ik kàn niet langer de stem van mijn hart weerstand bieden. Ik volo-het voorbeeld van Treesje Vlissingen. Ik ben met Kees Daalhof medegegaan naar Berlijn om met hem een toekomst te zoeken... Vloek mij niet... Als 't mij goed gaat, en Kees wordt even beroemd als Mantua Fresco, zal ik voor u en voor allen zorgen...

Ik heb sedert drie maanden in stilte met hem verkeerd... Daarom heb ik Bertus Polak zijn afscheid gegeven... Leef gelukkig en wees ten afscheid gezoend door uw liefhebbende dochter Everdine.

P. S. Doe geen moeite om mij terug te halen. Anders verdrink ik mij.’