Dagboek van Cornelis en Philip van Campene, behelzende het verhaal der merkwaardigste gebeurtenissen, voorgevallen te Gent sedert het begin der godsdienstberoerten tot den 5en april 1571

[p. 380]

Sporckele.

⁺ Den I^en heeft men te Preecheeren thuutvaert ghehouden van Adriaen van Ribeke, onderbailliu van deser stede als hij in levende lijfve was, die in tselve cloostere eenen zone heeft. Ende ten zelven daghe was binnen deser stede ghearriveert eenen Spaignaert, die in IJnghelandt gheweest heeft abbasaduer vanden Conijnc van Spaignen, ousen gheduchteghen heere, die bijder conijnghinne van Inghelandt es van daer moeten vertrecken, overmidts sommeghe verraderien, die int openbaer ghecommen zijn, daerinne eensdeels eeneghe heeren vanden Conijnc van Spaignen mede deelachtich souden wesen, zo de ghemeene fame es in IJnghelant, aldaer sommeghe vande principale heeren hebben ghevanghen gheweest, ende thaerlieder laste sententie criminele ghepronuncieert, omme als verraders vanden lande ende der majesteyt ghepuniert te werdene, onder de welcke werdt ghedenommeert de Hertoghe van Suffock ofte Noortfock, die ter doot verwesen es gheweest, zo men hier seght.

⁺ Den III^en, wesende sondach, heeft de bisschop, prekende in zijne cathedrale kercke van sinte Baefs, naer een corte uutlegghinghe van tevangelie, bescreven bij sinte Mattheeus an zijn XX^e capitele, vanden huusvadere, die ghehuert heeft aerbeyders in zijnen wijngaert, voorts gheprocedeert totter expositie van tvierde ghebodt, mencionerende vande eere, die wij schuldich zijn vader ende moedere, dwelc onder alle de X gheboden heeft alleene een sonderlinghe belofte, alzoo ooc Paulus betuucht, van een lanc leven, niet alleene hier up eerderijcke, maer principalic inden hemele; ende bij consequente die huerlieder ouders ontheeren, die werden dicwils ghepuniert met groot verdriet ende benauthede upde weerlt, daertoe allegierende een exemple, dwelc vertrect sinte Augustijn, ghebuert zijnde in zijnen tijdt, van een weduwe, die in Cappadocie, in

+ Adriaen van Ribeke.

+ Predicatie.

[p. 381]

Grieckenlandt, verloren hebbende haren man, ende hebbende X kinderen, VII knechten ende III dochters, heeft zeer verdruct gheweest vande zelve, zo dat duer cleenmoedichede zou haer kinderen vervloect heeft, die daernaer gheplaeght zijn met een eeuweghe bevinghe, nacht ende dach, ende zijn van elcanderen ghescheeden in vrempde contreyen, ende twee van hemlieden zijn ghecommen in Afrijcke, ter plaetse, daer de bisschop sint Augustijn presideerde. Ende de insetenen, bemerckende dese persoonen, hebben groot medelijden ghehadt met hemlieden, biddende Gode van hemelrijcke voor hemlieden; hendelinghe es den eenen zone beweecht zijn ghebet te doene an sinte Steven, in eene capelle, daer de relequien berustende waren vanden zelven heleghen martelaer, ende naer vele ghebeden es ghevallen in eenen slaep, ende ontdwect zijnde, heeft als vooren vercreghen tghebruuc van zijn leden, dwelc verstaen hebbende de sustere, heeft ooc in dier voughen gherestitueert gheweest tot ghesontheyd ende tghebruuck van haren lichame. Ende dit betuucht sinte Augustijn voor de waerheyt, dwelck ons ooc te kennen gheeft de heleghe Scriftuere, van Absalon, de zone van David, die wederspoorich wesende zijnen vadere, ende hem uut zijn rijcke vergadert hebbende tghemeente met hem, es ten laetsten met zijnen hare blijven hanghende an eenen boom, ende bijden capiteyn Joab duersteken. Daer naer heeft de bisschop begonst uut te legghene de VI naervolghende gheboden, die ons bewijsen, dat wij onsen naersten nyet inderlic wesen en zullen in zijn lichaem, noch ooc in ons eyghen lichaem, doende overspel, noch in zijn goet, name ende fame, dwelc dicwils beter es dan goedt.

Den X^en, wesende sondach, heeft de bisschop in zijne cathedrale kercke uutgheleyt het helich evangelie van desen soendach, bescreven bij sinte Luuc, int VIII^e, ende Mattheeus, in zijn XIII^e capitele, vanden saede ghesayt upden wech, in steenachtighe eerde, onder die doornen, ende in goede eerde. Daernaer es (de bisschop) voorts ghegaen inde expositie van tvijfde ghebodt: ‘Ghij en sult nyet dootslaen,’ bijden welcken ons nyet verboden⁺

+ Exo. 20. 21. 23. Deut. s. Mat. 26.

[p. 382]

en es gheenderande dootslach te doene, als vande beesten, die⁺ wij tot onsen noodtdurst moghen dooden, noch ooc en werdt daerbij nyet benomen te dooden bij justitie de quaetdoenders, want sodaneghe meynsschen en werden nyet ghedoot bijde meynsschen, maer duer Gods bevel, die der hueverheyt heeft ghegheven tzweert van justitie, zo wel int oude als int nieu testament; maer hierbij werdt verboden den meynsschen, die ghescepen es naer Gods beelde, te dooden uut quaden wille, ende nyet alleene en werdt faictelicken dootslach verboden, maer ooc die duer onpacientie eenen anderen met processen ofte anderssins onghelijc doende in zijn name, fame ende goedt, zo quellen ende overlastich zijn, dat bij huerlieder toedoene haerlieder leven vercort werdt; die ooc met lancsamich fenijn eenen anderen dooden, hoe wel tselve maer en werct binnen twee ofte drije jaren; ende hoe zeere dat God meshaeght den dootslach, werdt betoocht bij tvierde capitele vande Genesis, daer Cain vermoorde zijnen rechtverdighen broeder Abel, waeromme hij van God wierdt vermalendijt, ende ooc de eerde, dewelcke hem gheen vruchten voorts bringhen en soude; ende updat de meynssche bedijncken zoude, dat hij tot een sachtmoedich leven es gheboren, zo heeft hem God ghegheven een lichaem sonder eenighe wapenen, ghelijc hij andere dieren ghewapent heeft met hoornen, scerpe tanden, clauwen ende een stercke huut, maer de meynssche werdt gheboren sonder sodaneghe wapenen, ende bijdien als hij hem zelven wapent met zweerde ende anders, omme zijnen naersten te mesdoene, zo doet hij jeghens zijn natuere, hoe wel den meynssche wel gheoorloft es hem zelven, zijn familie ende huusghesin te beschermen jeghens de quaetwillighe, ende ooc die sonder aedt ende nyet yemandt dooden bij onghevalle ende onvoorsienichede, die hadden int oude testament sommeghe steden, daer zij vrij waren ende nyet en mochten ghedoot werden, alzo ons bescreven werdt bijden boucken van Moyses; maer die bij upsetten, quaeden voordachtighen wille zijnen naersten doot, die en es zelfs nyet vrij, al waere hij ghevloden tot up Gods autaer, ghelijc ooc de

+ De occidendis etc.

[p. 383]

heleghe Scriftuere ons te kennen gheeft inde voorgaende plaetsen ende elders.

Ten zelven daghe es smorghens de tijdinghe ghecommen⁺ binnen deser stede, hoe dat ten huuse van Zegher Neyt, principael pachtere van Wondelghem, bijder stede, den voorgaenden nacht ghecommen es een zoo twee roovers, die fortselinghe in huus ghecommen zijn, maer wierden zo wederstaen vanden sone vanden huuse, dat deen van hemlieden bijna doot ghesmeten was. Ende upden dach wiert (deze) vande justitie weghen ondervraeght ende gheexamineert van zijne faicten ende medecomplicen, die sommeghe boeven bedreghen heeft, want duer de benauthede des tijds zijn alomme vele roovers, die sonderlinghe den lanslieden zeer overlastich zijn, hoe wel in vele prochien bij nachte men is houdende scherpe waeke, bijsonder omme de kercken ende pastuers te bewaren jeghens de overwillighe Guesen.

Den XXIII^en wierdt bij schepenen van Everghem ter doot vande galghe verwesen de voornomde roovere, aen een galghe nieuwelinghe ghemaect. Onder welcke scepenen was de voornomde Zegher, dien den pacient badt om verghevenesse.

Den XVII^en, wesende sondach, heeft de bisschop in zijne cathedrale kercke uutgheleyt het helich evangelie, bescreven bij sinte Luuc an zijn XVIII^e capitele, daer Jesus zijn apostelen vermaent, dat hij met hemlieden upclemmen soude naer Hierusalem, omme beghect ende bespoghen te werdene vande Joden, die hendelinghe hem crucen souden, welcke woorden zy nyet en verstonden, ende waren de zelfste woorden voor hemlieden verborghen; maer Christus betooghende dat hij can blende lieden verlichten, heeft den blenden bedeleere, sittende neffens den wech, zijn ghesichte verleent. Ende alzo de bisschop tselve verclaerst hadde, heeft te kennen ghegheven hoe dat hem de insetenen desen toecommenden vasten reguleren sullen met hemlieden dispenserende, alzo hij tvoorleden jaer ghedaen hadde van zuvel te derfven de VII daghen, nyet min hemlieden vermanende tot viereghe ghebeden ende breeder aelmoesen te

+ Van roovers.

[p. 384]

doene, sonderlinghe in desen benauden ende dieren tijdt, ooc regard nemende upde groote caude, die nu es duer de menichte vande snee, die de voorgaende weke in dese landen zo abundantelic es up eerderijcke ghevallen, dat in smans ghedijncken noyent zoo veel sneeus ghesien es gheweest. Voorts heeft de bisschop te kennen ghegheven, hoe dat hij van zijn hoofden ende heuversten vermaent es gheweest, ja zelfs uut Roome, dat dezen toecommenden vasten eenen yeghelijcken catholijcke sorghe draghen soude omme hem te doen inscriven inde boucken vande pastuers, want naer Paesschen men sal neerstich toesich nemen upde ghonen, die de mandamenten vande kercke nyet en willen onderdanich zijn, ghelijc Calvinisten en Wederdoopers, die in grooten ghetale hier commen resideren. Ten laetsten es de bisschop voorts gheprocedeert inden catechismus, uutlegghende tvoornomde V^e ghebodt, daerduere wij gheleert werden dat men zijnen naersten lyef hebben zal als hem zelven, want wie zijnen naesten haedt, es voor God eenen dootslagher, alzo ons betuicht sint Jan in zijnen brief; ja, die zijnen naersten nyet en helpt in zijnen uutersten noodt, maer laet hem van ghebreke sterfven, es een dootslaghere, al en compt hij an hem nyet. Ende alzo ons verboden es eenen anderen te dooden,⁺ zo veel te min es geoorloft hem zelven inderlic te wesen noch te dooden, want niemand en es zijn selfs lichaem meestere, maer behoort zelve toe God, ende zijn ghemeente, ghelijc die in huwelick zijn behooren elc anderen toe; boven dien es ons gheboden eenen anderen lief te hebben als hem zelven, Mat. 22, ende bij consequente verboden, hem zelven inderlic te wesen.

Den XX^en, wesende aschdach, heeft in sinte Baefs begonst te preken broeder Jan vander Haghen, een Preeckheere, die ooc den voorleden advent aldaer ghepreect heeft, ende voor zijn⁺ theme heeft ghenomen de autoriteyt van Isaias den prophete, daer hij seght int eerste capitele: ‘Houdt up van quaet te doene, leert goedt doen, souct ordeelen, compt ter hulpe den ghone, die verdruct es, doet ordeel voor de weese, beschermt de weduwe. Daer naer compt ende berespt mij, spreect die Heere,

+ De occidendis etc.

+ Wascht u, wordt ghewasschen, wordt reyn, zijt zuvere, houdt up van quaet te doene, leert duecht doen, weerdt u quaede ghedachten van mijn ooghen.

[p. 385]

al waren u sonden root als scharlaken, zo sullen zij wit zijn als de snee, ende al waeren zij root als een wormken, so sullen sij wit sijn als de wolle. Voorts heeft (hij) uutgheleyt thelich evangelie van desen dach, dwelc hij alzo doen zal alle daghen vanden vastene, metter gratie Gods. Ende tsinte Veerle preecte broeder Jan Saman, ooc een Preecheere, die oock aldaer den advent ghepreect hadde, ende tsinte Niclaus broeder Jan de Pottere, subprioor vande Carmeliten, in desen vasten ende ooc inden advent.

Den XXIIII^en, wesende den eersten sondach vanden vastene,⁺ heeft de bisschop uutgheleyt thelich evangelie vanden daghe, bescreven bij sinte Mattheeus, an zijn IIII^e capitele, hoe dat de Heere, gheleedt wesende duer den gheest Gods, heeft hem zelven beweecht inde woestijne, aldaer hij ghetempteert es gheweest vanden boosen, naerdien hij XL daghen ende nachten ghevast hadde, hebbende honghere, wiens exempele wij vermaendt werden, bijde oude catholijcke leeraers, naer te volghen, zoo verre alst bij ons doendelic es. Welcke institutie vanden vastene haren oorspronck ghenomen heeft van tbeghincsele der helegher kercke, ghelijc de zelve leeraers ons te kennen gheven. Ende vele goede leeringhen gheseyt hebbende uut thelich evangelie vanden vastene, ende die temptatie des duvels, ende de resistentie, met scriftuere, die Christus hem dede, es (hij) voorts gheprocedeert totte uutelegghinghe van tseste ghebodt: ‘Ghij en sult gheen overspel doen,’ dwelck zeer wel volght tghebot van nyet doot te slaen, daerbij ons verboden werdt nyemandts lichaem inderlic te zijne, ende want die in huwelicke state zijn, elcanders lichaem zijn besittende, zo verbiedt ons dit ghebodt daeranne met oncuusheyt an te commene, want wij daer doore groote injurie doen souden onsen naesten, ende principalic Gode van hemelrijcke, die int beghincsele des weerlts ghemaect heeft man ende wijf, hemlieden bij huwelicke versamende, ende segghende, dat zij beede zijn een lichaem, dwelc hij bij thelich evangelie ghevesticht heeft, zegghende dat den man nyet gheoorlooft en es te scheeden van zijnen wijfve, dan alleene

+ Predicatie.

[p. 386]

uut causen van fornicatie ofte overspel; ende dese sonde van luxurie werdt alderbest wederstaen met vasten ende abstinentie van spijse.