Dagboek van Cornelis en Philip van Campene, behelzende het verhaal der merkwaardigste gebeurtenissen, voorgevallen te Gent sedert het begin der godsdienstberoerten tot den 5en april 1571

December.

Den I^en heeft men met een trompet diverssche voorgheboden⁺ uutgheleyt, concernerende de boeven ende hoeren, vremdelinghen wesende, nyet te logieren in eeneghe herberghen, tavernen ende cabaretten, met zeker loon ende prijs ghestelt

+ Voorgheboden.

[p. 370]

voor den ghonen, die de straetschenders, roovers ende moordenaers te voorschijne bringhen sullen.

⁺ Den II^en, wesende sondach, den eersten vanden advent, heeft de bisschop, prekende in zijne cathedrale kercke, uutgheleyt tevangelie vanden daghe, bij sinte Luuc bescreven an zijn XXI^e capitele, vande teeckenen inde sonne, dewelcke haer ghecostumeerde licht nyet gheven en sal, ende de mane zal verduustert werden, ende de sterren sullen schijnen uuten hemele te vallen, ende up eerderijcke zal wezen een perssinghe des volcx voor den tweeste toecompste Christi, int uuterste ordeel, waeraf de kercke nu ghedijnckenesse houdt, welcken advent zal vreeselic wesen voor den quaden, maer den goeden zal hij wesen zeer aanghenaem, want alsdan zal naken huerlieder verlossinghe, zo Christus voorseyt heeft, die ooc de zijne vermaent, dat zij (zich) wachten souden van gulsichede ende dronckenschap ende vande sorchvuldichede van dese weerlt. Naer de uutlegghinghe van tvoornomde evangelie heeft de bisschop voorts gheprocedeert totte expositie vanden ghebode Gods, daerinne dat de christenen hedent sdaeghs zeer boven alle andere natien onnaectsaem zijn, te wetene int helich maken vanden soendach ende andere feestelicke daghen, ons gheboden te vierene bij de heleghe kercke, ende bijsonder die inneghestelt zijn ter eeren Gods, zijne ghebenedijde Moedere ende de apostelen, up welcke daghen nyet gheconsenteert en es dronckenschap te hantieren, maer wij behooren alsdan onledich (te) zijn van alle slavelicke wercken, ende principalic van sonden, ende besich (te) zijn met God te dienen int anhooren vande messe, God danckende van zijnder duecht, ende biddende voor de ghemeene welvaert. De Joden onderhouden bet huerlieder sabaoth, gheenderande werk alsdan doende; ja, zelfs de Turcken die houden met meerdere reverentie huerlieder vierdach, tewetene den vriendach, want up dien dach gaen zij in huerlieder tempels met alle stillichede ende ghemanierthede. Ende verstaende dat de christenen qualic ende booselic overbringhen huerlieder heleghe daghen, werden (zij) daer duere vervrempt van God.

+ Predicatie.

[p. 371]

Ten zelven daghe was binnen dese stede ghecommen M^r Jan du Bois, procureur generael van Mechelen, die smorghens tzijnen logijste ontboden heeft Gheeraerdt de Scheppere, principael commijs vanden X^en ende XX^en penninc, ende noch andere XII mannen, onder hem ghestelt, omme te collecteren de zelve penninghen, danof zijn Anthuenis van Deynse, f^s Mattheeus, Jan van Ydeghem, f^s Jans, Christoffels vander Haghe, Adriaen de Schietere, Lieven de Moor, Jan van Pollare, Bauwen de Chien, Adriaen de Wintere, Anthuenis van Wijchuus, ende andere III, die den eedt ghedaen hebben inde handen vanden zelven generael omme te collecteren. De vier leden slands van Vlaenderen hebben huerlieder uuterste debvoir ghedaen omme te beletten den voortganc vanden X^en ende XX^en penninc, sustinerende dat zij noint tselve gheconsenteert en hebben dan alleene conditionelic, indien andere provincien tselve consenteerden, die insghelijcs ooc mainteneren nyet gheconsenteert thebbene; nemaer den Hertoghe van Alve die willet anders verstaen, ende seght bijde placcaten, dies mencionerende, dat de vier leden hem tselve gheconsenteert hebben, ende (hij) beghint de zelve ter executie te legghen upden visch, vlees ende andere waere, uutghesteken tcooren, dat alsnoch gheen thienden penninc gheven en zal totten Ougst eerstcommende. Omme dese groote schattinghe es den ghemeenen man zeer beroert ende droevich, ende bovendien beghint men ooc te innene den XL^en penninc van alle renten, pachten ende jaerlixe proffijten, ooc van coopmanschepen, danof den rentier ende pachter deen heelft moeten dooghen, ende dandere heelft die de rente ghelt ende proprietaris. In dese contributie zijn ooc begrepen de casteelen ende huusen van playsance, die hier te vooren uutghesloten waren van den hondersten penninc, ende desen last vanden XL^en penninc es te betalene over de jaren van LXXI ende LXXII, omme te helpen vinden ende furnieren het laetste accoordt van zes hondert ende L duusent ponden tournois, bijde zelve leden zijne Majesteyt ghedaen, achtervolghende de instructie, danof ghedruct bij Ghelein Manilius, omme ende ten

[p. 372]

coste van Jan vanden Steene, f^s Jans. Bovendien zijn binnen deser stede gestelt sommeghe mannen omme te contrelueren de ghone die ghestelt hebben de bijlletten vanden hondersten penninck, dwelc men in sommeghe prochien begonst heeft te doene, als namelic binnen Everghem ende elders.

⁺ Den III^en es de tijdinghe ghecommen hoe dat ontrent Curterijcke eenen coopman met vele ghelts afghesedt es gheweest. Ende ontrent Eckerghem cs bevonden, dat een overleden vrauwe inde sack ghesteken es gheweest ende yevers uute weghe gheworpen, zonder behoorlicke begravinghe. De presumptie es, dat zou es gheweest vande heretijcquen ende sectarissen, ghestorfven sonder kennesse vanden pastuer.

Den VI^en, ontrent den avent, waren sommeghe lieden bijden straetschenders, commende up eenen waghen ghereden van Antwerpen naer Ghendt, van huerlieder ghelde berooft, onder welcke deen was Jan de Meyer, bode van deser stede up Antwerpen, ende noch eenen anderen bode van Curterijcke ofte Rijsele, die tsamen wel hadden, zo men seyde, XX^c p. gr.

⁺ Den VIII^en, wesende sondach, heeft de bisschop, prekende in zijne cathedrale kercke, naer de uutlegghinghe van tevangelie vanden daghe, bescreven bij sinte Mattheeus, an zijn XI^e capitele, vande groote ootmoedichede van sint Jan de doopere, die om zijn discipulen van hem te vervremden ende te doen Christum navolghen, heeft hem ghelaten als oft hij niet gheweten en hadde dat Christus was den warachtighe Messias, die den Joden bijden propheten belooft was. Ende voorts es ooc te bemercken de ootmoedighe andworde van Christus, die gheseyt heeft, dat hie die Messias was, maer heeft hemlieden gheinstrueert bij zijn goddelicke ende miraculeuse wercke, van dewelcke geprophiteert heeft Esaias, dat als zulcke wercken ghebueren soude in tJodssche landt, dat alsdan Christus zoude de zelfste doen. Ten derden betoocht Jesus de ghestadichede van Joannes den doopere, die wel wiste dat Jesus was den warachtighen Salichmakere. Ende betoocht ooc de stranghigheyt des levens vanden zelven Joannes, naer welcke expositie de

+ Roof.

+ Predicatie.

[p. 373]

bisschop es voorts gheprocedeert inden catechismus van het derde ghebodt, segghende: ‘Weest ghedachtich, dat gij den dach des sabaoths helich maect.’ In gheen andere ghehoden en ghebruuct God nyet de worden van weest ghedachtich, als daerbij te kennen gevende, dat hij dit ghebodt sonderlinghe bevolen heeft den mensschen, die nochtans bijsonderlic hedent sdaeghs de christenen tselve qualic onderhouden, dwelck nochtans principalic touchiert haerlieder ruste ende ghemack, updat zij naer vele slavelicke wercken, ghedaen in de weke, upden sondach ende andere heleghe daghen, bijde kercke inneghestelt, souden rusten met alle huerlieder familie, ende ooc de beesten, welcke ruste ons gheboden es, updat wij ons souden becommeren metten dienst Gods te anhooren, nyet alleene de misse, hoe wel tselve boven alle andere bevolen werdt, ooc up peyne bijden gheestelicken hove ghecorrigeert te zijne, maer ooc alle andere, als mattene, sermoenen ende vesperen, welcke messe van hooghere estime es dan de sermoenen, want inde zelve werdt ons voor ooghe gheleyt de sacrificie ende offerande, die Christus upden autaer des crucen heeft zijnen hemelsschen Vadere geoffeert, ende bevolen zijn apostelen, dat se tselve naerdoen souden tot sijnder ghedijnckenesse; ende indien wij ghenootsaect waeren deen ofte dandere achtere te laten, so en moghen wij nochtans nyet verszuymen messe te hooren, daer wij God moeten dancken van zijn weldaet, ende hem offeren alle onse goede ghedachten, biddende God voor de ghemeene welvaert vanden lande. Daer naer behooren wij ooc andere diensten te anhooren ende ons besich te maken met almoesen te gheven, den siecken te besoucken ende vertroosten metten monde ende metter handt. Ende alle andere goede wercken van liefde tot onsen naersten werden begrepen in dat wordt van helich maken.

Den XVI^en, wesende sondach, heeft de bisschop, naer de⁺ uutlegghinghe van tevangelie van desen daghe, bescreven bij sint Jan an zijn eerste capitele, vande ghetuughenesse sint Jans den doopere van Jesu, voorts gheprocedeert inde uutlegghinghe van tderde ghebot, vermanende dat men ooc behoort up heleghe

+ Predicatie.

[p. 374]

daghen vanden sondaghe hem te laten bestroyen met wijnwatere, ende daertoe te assisteren smorghens, ghelijc ons ouders pleghen te doene, met alle diligentie ter kerckewaerts loopende, daertoe een clocke wierdt gheluut, welck werpen van wijnwatere es inneghestelt van over XIIII^c jaeren, tot een vermaninghe van onsen doopsele, bijden paus Alexander, die corts naer Petrum paus gheweest heeft. Voorts seyde (de bisschop), dat de goede christenen behooren sondaechs de processie te volghene, in welcke werd vooren ghedreghen tcruce Christi, die ons gheleert heeft dat wij ons selve verloochenen moeten, dat cruce up onsen hals nemen, ende volghen den standaert Christi, als vrome ruuters inden leghere doen, die altoos huerlieder ooghemerck hebben upden standaert. Voorts heeft de bisschop vermaent, dat men up sondaghen nyet en behoort dronckenschap ende tuusschen hantieren, ghelijc vele lieden doen, segghende dat den sondach ghenaempt werdt vande sonde, dwelc es een blasphemie, hoewel de bisschop heeft toeghelaten, dat de aerbeyders, die de gheheele weke gheslaeft hebben, vermoghen, ghehoort hebbende den dienst Gods, messe, sermoen ende vesperen, hemlieden zelven te vermaken thuus, bij huerlieder gheselschap ende kinderen, zonder de taverne te frequenteren, daer men dicwils vele ghelts laet, ende thuus zijn wijf ende kinderen sonder spijse ofte dranck; ende omme dieswille dat de sondaghen ende andere heleghe daghen niet werden ghehelicht met goede wercken, daeromme werden wij aldus ghegheplaeght, ende zullen meer, ten sij dat wij ons beteren, ghelijc ons betuicht de scrifture Levitici, daer ons vermaent wert wat plaghen dat de Joden overcommen souden, die den sabaoth niet en souden onderhouden, te wetene, dat zij uut huerlieder vaders lant verjaeght souden werden in vremde landen, alzo naderhandt ghebuert es, als zij moesten gaen wonen in Babilonien, daer zij waren LXX jaren, ende namaels ooc hebben moeten dienen andere heeren ende conijnghen, in Persie, Medie ende andere landen.

⁺ Den XIX^en heeft men met een trompet uutgheseyt alle vaga-

+ Ledeghanghers uutgheseyt.

[p. 375]

bonden, ledeganghers ende dierghelijke, ende verboden dat men bij nachte up straete nyet gaen en mach sonder lucht, ende gheboden up alle straten lanternen uut te hanghen met berrende keerssen daerinne, ende indien yevers eenich gheruchte ghehoort wierde, es bevolen eenen yeghelicken uut te commene met gheweere, ende gheconsenteert elck te vanghene, die bij nachte zouden willen eenich ghewelt doen, midts de zelve leverende in handen van justitie. Es ooc gheboden alle herberghiers, cabarettiers, taverniers ende sodaneghe, logierende de vrempdelinghen, alle daghen huerlieder namen over te bringhene den wethouders, ende men sal nu voortan tsavents de poorten luucken ten VI huere, ende smorghens open doen ter zelver huere, met verboden, dat nyemant hem en vervoordere over de vesten te loopene bij daghe ofte bij nachte; ende es ooc verboden dat nyemant hem en vervoordere bij nachte naer de VI hueren tsavents, ofte smorghens voor de zesse, yemant te schepe over te settene ofte in stadt te commene, up zeker boeten daertoe staende. Alle dese ende meer andere voorgheboden zijn bijder stede uutgheleyt uut causen dat men daghelics hoort segghen van diverssche moorden, rooven ende diefverien, die buten up tlandt ende ooc in sommeghe steden ghebueren, ende dat eeneghe boeven ende straetschenders, ghevanghen zijnde, hebben voor justitie verkendt, dat huerlieder hoop groot es ende verdreeght de goede steden in roere te stellene, te meer ooc dat alle de steden ende dorpen zeer beroert zijn omme den thienden penninc, die men in sommeghe plaetsen begint te innene, jeghens den danc ende wille vande insetenen. Te Bruesele zijn ooc de inwonenden daer mede zeer beroert, ende (zij) en willen de zelve thiende nyet betalen, sonderlinghe de vleeshouders, die ghedurende dese inninghe vanden X^en penninck refuseren vlees ten vleeshuuse te bringhene. De tijdinghe es hier ooc ghecommen van straetschenders, die te Lueven een leelicke moort ghedaen hebben.