Dagboek van Cornelis en Philip van Campene, behelzende het verhaal der merkwaardigste gebeurtenissen, voorgevallen te Gent sedert het begin der godsdienstberoerten tot den 5en april 1571

September.

⁺ Den V^en, naer de noenent, heeft men bijder stede uutgheleyt diverssche voorgheboden, concernerende omme eenen yeghelicken te behoeden voor de haesteghe siecte vande peste, dat

+ Vande peste.

[p. 351]

men de honden, catten, verckens ende dierghelijcke weeren zoude van ontrent de plaetsen, daer dese siecte es regnerende; dat de lieden van zulcke gheinfecteerde huusen hemlieden naer de clocke ende tsavents voor de clocke nyet en souden converseren ofte wandelen up straete, ten ansiene van andere, ende meer dierghelijcke ordonnantien ter conservatie vande insetenen, ende updat men soude moghen behoeden den voortgane van dese contagieuse siecte, die daghelicx vermeerdert.

Den VI^en es binnen Merlebeke overleden La Chaembre, wijlent⁺ upperjaghere vande voornomde prochie ende circunvoysine, een goedt edelman, sonderlinghe ghejonstich den insetenen vande voornomde heerlichede, achterlatende eenen zone; daeromme dat die van Merlebeke zeer bedrouft zijn gheweest, regardt nemende up zijn goede jonste ende beleefthede totten insetenen, ende den aermen van diere.

Den VII^en es bijden Raedt van Vlaenderen, ten vervolghe van⁺ Joos de Vadder, present cypier vanden zelven hove, vernieut eene ordonnantie vanden jaere XLVIII, daerbij bevolen werdt alle de huissiers van Vlaenderen, de dienaers vanden Oudenburch ende vande lieutenanten civil, huerlieder ghevanghene in criminele ende civile zaken binnen der vanghenesse van sGraven casteel te bringhene, sonder de zelve te houden inde particuliere huusen, tavernen, cabaretten ende andere plaetsen, jeghens ende in prejudicie vande credituers ende hem, cypier, die daerbij becurt werdt in zijnen sallaris ende rechte van cyperage, hem competerende; daertoe was ghevought zeker limitatie vande ghevanghene, X mijlen van Ghendt wezende, die de duerwaerders vermoghen te houden totten III daghen, ende nyet langhere. Int laetste vande voornomde ordonnantie stont een clausule van meerderen ende minderen, ter beliefte ende goetduncken vande voornomde (leden) vanden Raede in Vlaenderen.

Den IX^en, wesende sondach, heeft de bisschop ghepreect in⁺ zijne cathedrale kercke, ende te kennen ghegheven, naer de uutlegghinghe van tevangelie, hoe dat onsen alderhelichsten vader den paus van Roome overghesonden heeft zijn briefven,

+ La Chaembre (Van der Camere).

+ Vande cypiers.

+ Predicatie vanden pardoene.

[p. 352]

daerbij hij es vermanende alle catholijcke meynsschen, dat zij met biechten ende tnutten vanden heleghen sacramente hemlieden zouden voughen tot beteringhe van huerlieder leven, sonderlinghe in desen benauden tijdt, ghemerct dat den Turcq, die bijna inghenomen heeft theylandt van Cypres, uutghesteken de stadt van Famangusta, ende ghedreeght heeft Italie te commen bespringhen, nyet jeghenstaende dat hij een verbondt ghemaect ghemaect hadde metten Venetianen, ende tselve met zijn handt bevesticht; die bijna es gheweldich heere van Asie ende Afrycque, metgaders in partien van Europa, dien eenen conijnc ofte keysere van kestenrijcke, hoe machtich hij ooc waere, nyet en zoude connen wederstaen, zo heeft de voornomde paus, een helich ende sobre man van leven, die die ooc es vermaert mijrakelen te doene, verweet den conijnc van Spaignen, onsen heere ende prince, omme te makene een verbondt met hem, paus, ende de Venetianen, metgaders sommeghe andere potentaten, ter resistentie vanden ghemeenen vijandt vanden christelicken gheloove, die zijn uuterste beste daghelics doet omme den name van Christus uut te royene ende te planten Mahumets gheloove; die, innemende Cypres, heeft den kinderen van huerlieder moeders afghenomen ende zijn slaven ghemaect, de priesters inde kercken vermoort, de zelve tempels bedorfven ende ghesaccagiert. Dit merckende onsen heleghen vader, danct den almoghenden Heere vande voornomde lighe ende alliancie, ende heeft ghebeden, dat alle bisschoppen zouden willen condighen zijn gratie ende pardoene, die hij uutten thresoor vande heleghe kercke alle christene meynsschen es jonnende, behoudens dat men doe ghelijc voorscreven es, ende also men ooc binnen Roome ghedaen heeft in de voorleden maent; daertoe de bisschop gheordonneert heeft dese toecommende ende naervolghende weke. Ende es gheconsenteert bijden paus, dat eenen yeghelicke zal moghen kiesen eenen biechtvadere vande ghonen, die daertoe gheadmitteert zal wesen, die zijne biechtkinderen zal moghen absolveren van allerande sonden, die ooc ghereserveert zijn den stoel van Roome, uutghesteken de beloften

[p. 353]

van reynichede ende religie, ende andere beloften zal vermoghen te veranderen, ende dese biechte met berau voorgaende, zal de meynssche met andere goede duechdelicke wercken gaen ten aultare des Heeren sondaechs daer naer. Ende dit alzo ghedaen hebbende, zullen alzo vele pardoens hebben als oft zij int jaer van jubilee besocht hadden de VII kercken van Roome. Ende hier toe werden ghenomen drije daghen omme te vastene, te wetene smaendaeghs, swoondaechs ende svriendaeghs; ende de tweeste weke zal men processie houden, gaende den eersten dach naer sinte Jacops, den tweesten naer sinte Michiels, ende den III^en naer sinte Niclaus, altijts den uutganc nemende uute voornomde cathedrale kercke, in welcke vermach men hem ooc te stellene in staete van gratie. Uut desen pardoene zijn ghesloten alle de ketters ende die verboden boucken zijn houdende.

Den XIIII^en en was binnen desen bisdomme gheenen feestelicken⁺ dach van thelich cruus verheffijnghe, hoe wel in sommeghe kercken was bij erreure mestdach gheboden, ter consideratie dat in voorleden jaren pleecht helich dach te wesene, maer nu voortan, volghende de ordonnantie van tconcilie van Mechelen, en es gheenen feestdach gheweest.

Ten zelven daghe heeft joncheere Ferdinande de la Bare, souverain van Vlaenderen ende nu als hoochbailliu binnen scepenhuus deser stede ghecompareert, vergheselscipt metten hallebardiers naer costume; die ooc onlancx zijn huusvrauwe verloren heeft, een duechdelicke vrauwe totten aermen, overlijdende binnen deser stede in thuus van Mijnen heere van Huele, schoonzone vanden voornomden heere.

Den XVII^en was processie generael, zo voorscreven es; ende⁺ ten desen daghe zijn scepenen van Ghedeele vertrocken van sint Jooris huus naer huerlieder ghecostumeerde plecke, staende neffens tscepenhuus vander Kuere, als de peste aldaer cesserende.

Den XXII^en was up tscepenhuus collatie, ter causen dat de⁺ Hertoghe van Alve es begheerende dat de ghegoede ende notabele mannen advyseren souden omme de steden te ontlossen vande lasten van renten, daerinne zij verbonden staan ten pro-

+ Helich Cruus dach.

+ Processie.

+ Collatie.

[p. 354]

fijte van particuliere persoonen ende ooc ter causen van allerande accijsen, omme die af te settene.

⁺ Den XXIII^en heeft de bisschop ghepreect inde cathedrale kercke, staende in eenen nieuwen hooghen preecstoel, ghemaect ghenouch up tfatsoen van die tot Antwerpen es, staende in Onse Vrauwe kercke; ende de bisschop, naer de uutlegghinghe ende cort vermaen van thelich evangelie vanden daghe, heeft begonst te exponeren, achtervolghende zijn voorgaende beloften, de X gheboden, segghende dat deerste worden, te wetene: ‘Ic, Heere uwen God, die u uutgheleedt heeft uut landt van Egipte, uuten huuse vande slavernije,’ sijn als een voorreden ofte prologue; daer uute wij gheleert werden, dat God es heere van alle de weerlt, specialic nochtans God vande Israeliten bij verkiesinghe, ende heedt God als dupperste goetheyt.

⁺ Den XXV^en heeft men binnen de kercke ende prochie van Merlebeke ghehouden zeer solempneerlic duutvaert van joncheere Hendrick vander Camere, erfachtich meyere van Merlebeke, heere van Acxpoele ende van meer andere prochien, in welcke prochie van Merlebeke hij begraven es inde middelwaerts vanden choor vande voornomde kercke; ende men heeft in dit uutvaert zeer mildelic bedeelt den aermen, dier waren in grooten ghetale, ende menichte commende uuter stede ende andere circunvoysine prochien.

Ten zelven daghe was eenen criminelen heesch ghemaect bijden advocaet fiscael Schuerman, up ende ten laste van Mijnheer Vander Meere, een joncman, die in zeker proces jeghens M^r Pieter de Bever, raet ordinaire van Vlaenderen ende te vooren greffier inden zelven Raedt, hem beholpen heeft met zeker valshede bij hem gheperpetreert inde briefven, daer hij gheconverteert heeft numerum singularem in pluralem, stellende voor zult, sullen, ende ooc noch anderssins; tenderende de zelve advocaet omme hem ghepuniert te werdene criminelick, naer dispositie van ghescreven rechten, ende de ordonnantie vande keyserlicke majesteyt, ghemaect up tfaict van valshede. Voor

+ Predicatie.

+ Hendrick vander Camere.

[p. 355]

de conclusie was den voornomden heere gheordonneert neder te sittene up bancxken, ende naer heesch te gane inde vanghenesse, daer hij uute ghehaelt was.

Den XXIX^en waren de namen van sommeghe authuers in alle⁺ disciplinen ende gheleertheden gheaffigiert ande kercke van sinte Baefs, die bij bevele vanden Conijnc zullen ghecorrigiert werden in huerlieder boecken, nopende de heresien bij hemlieden gheroert, die anderssins verboden zijn, achtervolghende tmandament vanden Conijnc, naer duutwijsen van tconcilium van Trente, zoot in zeker boecxken gheexpresseert es.

Den XXX^en, wesende sondach, heeft de bisschop ghepreect in⁺ zijne cathedrale kercke; uutlegghende tevangelie van desen daghe, mencionerende van tmeeste ghebodt inde wet, heeft (hij)⁺ principalic gheexponeert teerste ghebodt, dwelck in onse ghemeene tale werdt met dese worden gheexprimeert: ‘Boven al⁺ bemindt eenen God,’ hoe wel Moyses vought daertoe vele andere worden, als: ‘Ghij en sult gheen vremde goden hebben voor mij, ghij en sult u nyet maken eeneghe beelden ghesneden, noch ghelijckenesse van tghuene dat es inden hemele daer boven, noch van tghuene dat es hier beneden up aerderijcke, noch van tghuene dat es in twatere enz.,’ dwelck es al een ghebodt; ende teerste, daerbij ons gheboden werdt gheen vremde goden te hebben, ghelijc hier voortijdts alle natien hadden huerlieder goden, als de sonne ende mane; ende in dit ghebodt werden ghenoompt goden, naer de meeninghe der meynsschen, want inder waerheyt, daer en es maer eenen God van hemel ende aerde. Ende dat God verbiedt eeneghe beelden te maken, dat es ten dien fijne, omme te aenbidden als goden, maer daerbij en moghen wij niet verstaen dat allerande beelden verboden werden, ghelijc sommeghe Guesen ghepredict hebben, daer uute de afgrijselicke beeldebrekinghe ghevolght es, want in teecken dat de beelden nyet simpelick alle verboden zijn, zoo heeft God naderhandt gheboden Moyses, dat hij inde woestijne uprechten soude een motale serpent, dwelck an eenen staeck upgherecht wesende, ende bemerct bijde kinderen van Israel, wierden daer

+ Van verboden boecken.

+ Predicatie.

+ Matt. 22.

+ Ghij en sult gheen ander goden hebben voor mij.

[p. 356]

duere ghesont, van wat serpenten dat sij ghebeten waeren inde woestijne. Voorts heeft Moyses ooc duer tbevel Gods ghedaen maken twee cherubijnnen ijnghelen, die met huerlieder vluereken bedect hebben de arcke Gods. Insghelijcs Salomon in zijnen tempele heeft ooc boven dien ghestelt de ghedaenten van leeuwen. Aldus ten gheenen fijne en zijn de beelden verboden, dan dat men daermede gheen afgoderie bedrijven en soude, ghelijc expresselic behelst tvoornomde ghebodt, hoe wel dat men ooc sonder beelden wel afgoderije doet, de welcke meerst regneert onder de Christenen, ghelijc betuucht de apostele Paulus, segghende dat ghelt ende eerghierecheyt sijn specien van afgoderien, alzo ooc sommeghe hebben voor huerlieder God den buick, die zij dienen in alle wellustichede van spijse ende dranck; ende dit eedt een gheestelicke afgoderije; dandere es zeer grof, daermede de kerstene lettere besmet zijn, noch zelfs de Turcken van onsen tijde, want zij bekennen eenen God.