Dagboek van Cornelis en Philip van Campene, behelzende het verhaal der merkwaardigste gebeurtenissen, voorgevallen te Gent sedert het begin der godsdienstberoerten tot den 5en april 1571

Hoymaendt.

⁺ Den I^en, wesende sondach, heeft de bisschop ghepreect in zijne cathedrale kercke, ende naer de uutlegghinghe van tevangelie heeft gheseyt, dat men desen dach processie houden zal inde prochiekercken, met ommedraghen vande heleghe reliquien, ende tselve continueren sommeghe naervolghende daghen van sondaghen, omme den Heere te verbidden dat hij soude willen verleenen een drooch weder, updat de vruchten van eertrijcke moghen ten behouve vande meynsschen inghedaen werden, want bijcans de geheele maendt voorleden heeft daghelics ghereghent, ende up eeneghe daghen zeer excessivelic, met slachreghen, zo dat men beducht voor eenen magheren oest vanden coorne, hoe wel tselve graen alomme zeer schoone staet,

+ Predicatie.

[p. 343]

ende God es altijts machtich tselve te bringhen tot eenen goeden hende, wiens cracht nyet en can vercort werden, maer dit onbequaem weder ghebuert om onsen sonden wille, ende bijsonderlic van ongheloove, dat de meynsschen te zeer huerlieder gheloove ende betrauwen stellen upde ghemeene almanacken, inde welcke sommeghe bescriven uuter ghestaethede vande planeten ende sterren de toecommende veranderinghe vanden weere, dwelck ons es ghecommen vande heyndenssche, die zulck betrauwen hadden, dwelck den prophete Hieremias seer es mesprijsende.⁺ Ten andere, sommeghe stellen huerlieder gheloove up de evangelien vande spijnrocken, die ooc lueghenachtich zijn, als te zegghene dat VI weken reghenen zal, zo wanneer dat reghent up sint Jans gheboorte lestleden, ende vele dierghelijcken, dwelck somtijts God laet gheschieden omme de groote ongheloovichede vande meynsschen, ende nyet uut oorsake voorscreven. Naer dit vermaen es de bisschop voort ghegaen totte verclaringhe vande articulen des gheloofs, segghende dat hij danof nyet vele en wilde prediken, ghemerct dat elck articule binnen den jaere heeft zijnen feestelicken dach, up welck tselve bij hem ende andere es verclaert gheweest, ghelijck van Christus ontfanghenesse ende gheboorte, inden advent ende upde kerstdaghen; zijn passie, crucen, sterven ende begraven, inden vasten ende goede weke; zijn nederdalinghe ter helle ende verrisenesse upde paeschdaghen, zijn upclemminghe ende sittinghe ter rechter handt zijns Vaders, upden heleghen ascentioens dach; nyetmin heeft (hij) daertoe ghevought, hoe dat Christus neder es ghedaelt ter hellen als een glorieus voorvechter, die zijn vrienden naer de victorie verlost heeft uuter vanghenesse, als de oude patriarken, propheten ende andere goede en rechtverdeghe meynsschen, die ontrent vier duusent jaren daer ghevanghen hebben gheweest, doende als eenen conijnc, die, als hij zijnen viandt verwonnen heeft, zo verlost hij ooc zijn vrienden. Up tarticule, dat Christus sidt ter rechter handt zijns Vaders, heeft (de bisschop) gheseyt, dat dit beteeckent Christus macht te wesene ghelijc als sVaders macht, want God den Vader en heeft

+ Hier. 10.

[p. 344]

gheen rechte ofte slincke handt, noch ooc gheen lichame, als Christus doet. Ten laetsten up tarticule, daerbij staet dat hij van daer commen zal omme te vonnessen levende ende doode, heeft verclaerst dat de voorgaende articulen alle troostelicke zijn, ende sonderlinghe dat Christus nu es inden hemele, voor zijnen hemelsschen Vadere als advocaet intercederende voor de meynsschen, maer dit leste articule vermaent ons tot survuldichede als wij ghelooven moeten dat Christus over alle meynsschen zal strijcken een vonnesse, dwelck alzo sekerlic ghebueren zal, ghelijc wij ghelooven dat al tdandere gheschiedt es, maer den zekeren tijdt van dese gheschiedenesse en es nyemandt bekendt.

⁺ Den III^en was binnen sommeghe prochien vanden lande van Aelst, resorterende onder het aersbisdom van Mechelen, den feestelicken dach van sinte Rombaut, patroon vander stadt van Mechelen. Ende in eenighe andere prochien vanden zelven bisdomme hebben zij daertoe ghenomen den voorleden saterdach, ende dit volghende de ordonnantie van het provinciael concilie vande voornomde stede, over een jaer int sayson vanden zomere ghehouden, ghebiedende dat men in alle bisdommen, daeronder resorterende, vieren zal tgheheel bisdom duere den dach vanden patroon vande cathedrale kercke, ghelijc in dit bisdom van Ghendt sinte Baven, ende alzo voorts van andere sancten.

⁺ Ten zelven daghe was bijden Raedt van Vlaenderen ende met een trompet bijder stede uutghelesen een ordonnantie vanden Conijnc, daerbij alle vremde daelders, weghende huerlieder behoorlicke ghewichte ende uprecht van alloy wesende, zijn ghestelt up een ende dertich stuvers; de halfve ende vierendeelen naer advenant, te wetene hebbende de daten vande jaren LXVII tot ende met LXX, zonder meer, ende dit tot kerssavent vanden jaere LXXI. Ende nopende dandere zelver ghelt van vrempde heeren houdt de stede tverbodt hiervooren gheroert, als vande Franssche testoys van XX gr. ende vande realen, ghesleghen inde landen, onsen Conijnck nyet subject wesende; ende ten oorboore vande insetenen van dese landen zijn tot Antwerpen ghesleghen allerande cleen munten, van

+ Sinte Rombaut.

+ Vande daelders.

[p. 345]

zeven gr. ende van III gr., metgaders dierghelijcke van meerdere ende mindere prijse, die cours ende ganck zullen hebben in dese sConijncs patrimoniale landen van herwaerts overe.

Den VIII^en, wesende sondach, heeft de bisschop ghepreect in⁺ zijne cathedrale kercke, ende achterlatende de uutlegghinghe van tevangelie vanden sondaghe ende ooc tevangelie vande kercwijghinghe vande voornomde kercke, heeft (hij) gheheel zijn sermoen beleedt upde derde partie van onsen gheloove, angaende den heleghen Gheest, regierdere vande heleghe ende catholijcke ofte ghemeene christelicke kercke, segghende dat wij moeten ghelooven inden heleghen Gheest, alzo hier vooren gheseyt es van God den Vadere ende God den Zone. Voorts moeten wij ghelooven, dat up eerderijcke maer een ghemeene kercke en es, hebbende haer ghemeenschap met God ende alle Gods helighen, vande welcke verscheeden zijn alle ketters, als Lutheranen, Calvinisten, Mennonisten ende andere, die ontrent L jaren hebben huerlieder dolinghe ghesayt jeghens de ghemeene leeringhe vande Roomssche kercke, in welcke de sacramenten allen meynsschen ghemeene zijn, rijcke, aerme, edele ende onedele, ghelijc in dese stede de previlegien, ghejont de inwoonders, zijn alle persoonen ghemeene.

Den IX^en heeft men bijder stede verboden up straete te⁺ dansen, met andere verboden, ende dit ter oorsaken dat sommeghe ghebuerten hebben desen tijdt vergadert, met elcander recreerende ende tsamen etende, als de Langhemunte, Veltstraete ende meer andere, die alsdan pleghen met gheluut van trommelen te dansen, dwelck uut consideratien van desen benauden tijdt gheinterdiceert es gheweest.

Den XIII^en heeft men inden Raedt van Vlaenderen gheinterineert⁺ tpardoen, vercreghen bij Joos de Vadder, cypier, ter causen vande mesusen, bij hem gheperpetreert inde vanghenesse vanden Raede in Vlaenderen, daeruute ontloopen waren twee vrauwen, doops ghesinde, ghelijc hier vooren ghescreven staet, ende was ghecondempneert, sConijncs proffijte, inde somme van XX guldens, metgaders inde misen van justitie.

+ Predicatie.

+ Dansinghe verboden.

+ Joos de Vadder, cypier.

[p. 346]

⁺ Den XV^en de voornomde bisschop, prekende in zijne cathedrale kercke, heeft naer een curte uutlegghinghe vanden evangelie van desen sondach, voorts gheprocedeert totte verclarijnghe vande voornomde twee articulen des gheloofs, mencionerende vande heleghe catholijcke kercke ende ghemeensaemhede der heleghen, in welcke kercke de bedinghe, goede wercken, administratie vande sacramenten zijn alle gheloovighe ghemeene, al eyst ooc, zo dat zij quaet van leven zijn, als dronckaerts, overspeelders, ghierighe ende dierghelijcke, daeraf dat Paulus scrijft, dat zij nyet en sullen besitten trijcke Gods, evenverre dat zulcke meynsschen hemlieden zelven nyet en scheeden van een uprecht gheloove, maer blijven persevererende inde eendrachtigheyt des gheloofs, twelck ons betooghen diverssche ghelijkenessen bijden Heere in tevangelie voortghebrocht, als vande visschen, goedt ende quaet, van toncruut tusschen de tarrewe, ende dierghelijcke.

⁺ Den XVII^en heeft men binnen sinte Clare cloostere deser stede ghehouden dhuutvaert van Lucas Clueterijnck, want hij daer begraven es bij zijnen vadere ende moedere. Sijn vader was ghenaempt Lievin, die in zijnen tijden dicwils de stede ghedient heeft als ontfanghere, ende ooc anderssins; ende midts dat bijden overlijden vanden voornomden Lucas es vacerende den staet vanden ontfanck vanden yssue, zo zijnder diverssche persoonen, die thove ende elders zijn solliciterende omme den zelven staet te moghen bedienen dese jaerschaere.

⁺ Den XXII^en, wesende sondach ende den dach van Maria Magdalene, heeft de bisschop in zijne cathedrale kercke uutgheleyt tevangelie, bescreven bij sinte Luuck, an zijn VII^e capitele, mencionerende van huer penitentie, uutwendich betoocht, ende vergheffenesse van sonden, bij haer van God vercreghen, dwelck es het articule des gheloofs, bij hem hedent verclaerst, volghende zijn voorgaende belofte; ende dit voornomde articule volght naer de heleghe kercke, want daer buten en es gheen verghevenesse van sonden, al waert ooc so, dat yemandt dede groote penitentie ende zijn lichame begave omme verbrandt te zijne, ghelijc betoocht sinte Pauwels; dus Turcken, Joden, ketters en

+ Predicatie.

+ Lucas Clueterijnck.

+ Predicatie.

[p. 347]

vercrijghen gheen verghevenesse van sonden, want zij buten zijn vande heleghe catholijcke kercke ende ghemeensaemhede der heleghen.

Ten zelven daghe eenen joncman, procureur, de zone van⁺ Coolbrandt, casteleyn ende conchierge van scepenhuus van Ghedeele, es vande peste overleden, eerstmael sdaeghs te vooren daer uute ghedaen zijnde, daeromme dat tvoornomde huus ghesloten gheweest es, ende scepenen en hebben aldaer nyet te rechte geseten, uut vreese vande haesteghe siecte, dewelcke ooc es op Meerem ende ter plaetse ghenaempt Up stick, Overschelde, ende in sommeghe andere steden, als namelic tot Antwerpen, in diverssche huusen, daer de Hertoghe van Alve alsnoch resideert, die zeer corts van daer vertrecken zal naer Bruessele ende van daer naer Onsen Vrauwe tot Halle.

Den XXIIII^en es binnen deser stede ghecommen, vergheselschipt⁺ met sommeghe zijnder familie, heer Viglius Swijchem, proost van sinte Baefs, cancellier vanden Gulden Vliese ende president vande Staten des landts, nemende zijn logijst naer thuus van sinte Baefs, inde Scheldstraete. Dese voornomde heere heeft een groote somme ghecontribueert tot een edificie, dwelck bijnae vuldaen es, staende vast an een andere oudt ghestichte, bijde voornomde kercke, dwelck betuughen de wapenen vanden voornomden proost, ghestelt an tvoornomde nieu huus; (hij) heeft ooc ghecocht thuus vanden abt van Camberoen, staende neffens tvoornomde huus van sinte Baefs, omme in toecommende tijden tselve te appliceren an thuus voornomd.

Den XXVI^en hebben scepenen van Ghedeele, bij advijse van⁺ scepenen vander Kuere, huerlieder camere ende ghedinghe ghehouden up sinte Jooris huus, daerbij staende, uut causen vande pestilentiaele siecte voorscreven, dewelcke haer extendeert tot sommeghe nieu husen. Ende ontrent Sotteghem es een cleene prochie, daer dese siecte zeer de overhandt heeft, zo⁺ dat bijnae alle de huusen danof gheinfecteert zijn, ende de huuslieden hebben de vruchten van eerterijcke ghestelt upde velden in mijten, bevreesende de zelve thuus te voerene uut oorsaken voorscreven.

+ Peste tot Hendrick Coolbrandt.

+ Viglius Suichemus.

+ Scepenen van Ghedeele.

+ Strijpe.

[p. 348]

⁺ Den XXVIII^en was eenen ghevanghene uut tchaucelet deser stede wech gheloopen, daer omme dat den cypier hem ooc gheabsenteert heeft. Ende ten zelven daghe vertrack oock de voornomde Viglius.

⁺ Den XXIX^en was ande kercduere van sinte Baefs ghestelt een schriftelick bewijs, met bisschops zeghele gheteeckent, daerbij te kennen es ghegheven dat de voornomde prochie ghedeelt es in drije partien, ghelijc danof zijn drije pastuers, daeromme dat zijlieden ghelot hebben, ende moeten nu voortan elck pastuer zijn portie gaeden slaen, ende den inwoonders van dien visiteren, troosten, de heleghen sacramenten van biechte, van aultare ende anderssins administreren, zonder dat zij vermoghen andere te verkiesene buten den wetene ende consente vanden herdere. Ghelijcke divisie ende separatie es ghebuert te Brugghe, daer twee zo drije pastuers zijn, ende ooc tot Audenaerde ende elders, bij consente ende autoriteyt vande bisschoppen, die diverssche nieuwe costumen zijn innebringhende; ooc heeft de voornomde bisschop van Ghendt gheconcipieert te makene eene prochiekercke vande capelle van sinte Anne, staende buten de Guessche poorte, ter commoditeyt vande inwoonders ontrent den nieuwen casteele, die bij nachte ende ontijde qualic connen ghecommen ter kercke van sHelicx Christ, omme haerlieder sacramenten ende andere nootsakelicheden te administreren bijden pastuer; ende ten desen upsiene zoude de nieuwe parochiale kercke ghedoteert werden bij mijnen heere den proost van sinte Baefs, ghelijc betughen de briefven, ter dier causen gheaffigiert ande kercducre van shelicx Kerst.

+ Ghevanghene ontloopen.

+ Deelinghe vande prochye van sinte Baefs.