Dagboek van Cornelis en Philip van Campene, behelzende het verhaal der merkwaardigste gebeurtenissen, voorgevallen te Gent sedert het begin der godsdienstberoerten tot den 5en april 1571

Wedemaendt.

⁺ Den III^en, wesende Sinxendach, heeft de voornomde bisschop in sijne cathedrale kercke uutgheleyt de epistele vanden daghe, segghende met eenen, dat tsacrament vanden voormsele, uut tghuene dies hedent ghebuert es, zijnen oorspronck inde catholijcke kercke ghenomen heeft, alzo ons gheleert hebben over XIIII^c jaren de heleghe leeraers, als Cyprianus, Augustinus ende andere, dwelck nochtans in dese tijden zeer lettel gheacht es van vele meynsschen, hoe wel nopende tvoornomde sacrament tselve werdt openbaer, uutte wercken vande apostelen ende uuten brief van Paulus totten Hebreen, daer gheroert werdt vande uplegghinghe der handen; ende indien de jonghers tot desen sacramente ghinghen, alzoot inneghestelt es, met voorgaende biechte ende belijdinghe der sonden, souden (sij) ooc ontfaen de gratie des helichs Gheests, maer duer de verachtinghe ende onnaecsaemhede vande ouders wierdt dit sacrament lettel gheacht, dwelck nochtans es nootsakelic allen christen meynsschen; men mach wel sonder tghebruuck van desen sacramente behouden wesen, alst nyet bij versmaethede achter ghelaten en werdt, maer diet verachten, en sullen nyet commen in dat rijcke Gods. Hier voortijts pleeght men inde heleghe kercke te

+ Predicatie vanden voormsele, daeraf vele ghescreven heeft de paus Melchiades.

[p. 337]

doopen upden Paesch- en Sijnxen avent, dwelck uut merckelicke redenen, regardt nemende upden noodt vanden doopsele, ende dat somtijdts gheviel de meynsschen te stervene sonder doopsele, so es dit verandert; nyet min de bisschop gaf te kennen, dat hij alle jaeren den tweesten Sijnxendach ende somtijts inde Pacschdaghen dit sacrament confereren zal den jonghers, vermanende dat de ouders hemlieden daertoe zouden willen beweghen met eenen petere ofte metere, hem verwonderende dat in dese groote stadt zo lettel (personen) hemlieden daertoe zijn beghevende, dwelck ghebuert uut onnaectzaemhede, versmaethede ofte schaemte. Naer dit vermaen es de bisschop voorts gheprocedeert totte uutlegghinghe van onsen gheloove, segghende datter maer een God en es, nochtans drijevoudich in persoonen, dwelck wij moeten ghelooven al eyst buten onsen verstande, ende als wij sullen bijden Heere commen, dan sullen wij (dit) moghen verstaen; nyetmin sinte Augustijn gheeft ons een ghelijckenesse, daerbij wij moghen eenichsins begrijpen dit mysterie, te wetene duer de fonteyne, daer uute compt de riviere ende twatere, dewelcke zijn drie saken, ende nochtans ooc een; nyetmin dese comparatie en es nyet gheheel accorderende metter voornomde drijevuldichede, dan alleene voortghebrocht omme ons plomp verstandt met eenegher maniere ter hulpe te commene. Voorts den Vadere werdt toegescreven almueghentheyt ende de scheppinghe des werlts, den Zone de verlossinghe vande meynsschen, ende den heleghen Gheest de justificatie ende helichmakinghe. Up deze III persoonen staet tgheheel ons gheloove.

Ten zelven daghe heeft men in sommeghe prochiekercken vermaent, dat elck zijn debvoir doen soude omme gheregistreert te zijne inden bouck vande pastuers tusschen dit ende sacraments dach, want den zelven dach overstreken zijnde, zullen de registers over ghegheven werden, omme te wetene wie dat de ordonnantie van te biechte te gane nyet vuldaen en heeft, danof de bisschop de inspectie hebben zal omme hemlieden te punieren als overtreders vande mandamenten sConijncs ons gheduchts heere.

[p. 338]

⁺ Den XII^en, sachternoens, es binnen Antwerpen ghearriveert te schepe, vande stadt van Bruessele, de Hertoghe van Alve, nemende zijn logijst ontrent de Meere Brugghe; met hem es ooc ghecommen den nieuwen toecommenden gouvernuer, wesende den broedere vanden cardinael Grandvelle, die tgouvernement hebben soude vande voornoemde stede van Antwerpen, zo de ghemeene fame was binnen der zelver stede.

Den XIIII^en, wesende Sacramentsdach, hebben beede voornomde heeren ghegaen inde solempnele processie vanden Sacramente, vergheselschipt met vele andere edelen ende raedsheeren, metgaders de heeren ende wethouders vander zelver stede, draghende de zelve heeren van Antwerpen flambeeuwen in huerlieder handen, ende andere, tortssen, in groote menichte, ontrent V^c. De bisschop Sonnius drouch de heleghe hostie. Daer waren up sommeghe straten ghestelt stallaigen, met vertooghe van eeneghe hystorien, corresponderende up tvoornomde sacrament, als van Abraham, die Melchisedech, upperste priestere, naer de glorieuse victorie ghepresenteert heeft broodt ende wijn; ende ooc hoe dat hemelsch broot ghevallen es XL jaren lanc ten behouve vande kinderen van Israel, ende dierghelijcke andere schoone hystorien, verchiert de personagen met costelicke cleederen; ende in diverssche plaetsen waren ghestelt autaren met tapijtserien, schilderien ende andere verchiertselen van grooter weerde.

Den XVII^en hebben de jonghe scholieren in de Burgstraete ghespeelt, inde Latijnssche tale, tragedie wijs, de historie van Judith, eerstmael vertreckende de macht vanden conijnc Nabuchodonosor, die verwonnen hadde den conijnc van Medee, ende daer naer wilde in subjectie bringhen alle de bijligghende landen, daerup hij raedt ghenomen heeft met zijn ouderlinghen ende capiteynen, die hem hebben gheraden voort te gane in zijn voornemen, ende heeft vercoren voor den uppersten capiteyn van zijnen leghere den vromen Holofernes, die int tbeghincsele zeer gheluckich es gheweest over veel landts, ende daer naer heeft Holofernes met zijnen leghere hem gheadres-

+ De Hertoghe van Alve tot Antwerpen.

[p. 339]

seert upde kinderen van Israel, die duer den raedt van Eliachim, den uppersten priestere, hebben huerlieder toevlucht ghenomen tot God met vasten ende bedinghen, stroyende up huerlieder hoofden asschen, ende sacken annedoende, nyetmin hebben hemlieden ooc ghewapent jeghens tghewelt vanden prince Holofernes, hem refuserende onderdanich te zijne ghelijc andere provincien ghedaen hadden; dies hem de capiteyn Holofernes verwonderende, raedt ghenomen heeft met zijn andere beveelsheeren, onder welcken es gheweest Achior, die gheseyt heeft dat de kinderen van Israel zijn inde subjectie vanden almueghenden Heere, hem alleene anbiddende, die hemlieden te hulpe compt zo wanneer zij niet en sondighen, ofte naer dien zij doende zijn penitentie, met beteringhe van leven van huerlieder mesdaden, maer als zij van God zijn scheedende ende anroupen vremde goden, zo werden zij ooc verwonnen van huerlieder vijanden; dus moet men eerstmael vernemen de ghestaethede van huerlieder leven, dwelck Holofernes nyet gheloovende ende met hem spottende, heeft bevolen dat men hem die van Betulien overgheven soude, ende die dat last hadden, hebben hem ghebonden ontrent de stede an eenen boom, ende de kinderen van Israel hebben hem naderhandt ontbonden, verstaen hebbende de cause van zijnen ghebande, ende hem binnen der stede ghelogiert, hem troostende. Daer naer es ghebuerdt, dat de prince Holofernes beleghert heeft de stede ende den inwoonders benomen tghebruuck vande wateren, hemlieden daermede zeer benauwende, zo dat de inwoonders in meeninghe waren de stadt over te gheven, maer Onias, den priestere, berade hemlieden dat zij noch V daghen vertoeven souden, dwelck verstaen hebbende de heleghe weduwe Judith, heeft zeer qualic te vreden gheweest, segghende dat men God gheenen tijdt en behoort te bestellen, want hij sal zijn macht tooghen alst hem belieft. Dus vermaende (zij) de priesters ende insetenen, dat zij huerlieder toevlucht nemen souden tot God, met bedinghe ende vasten; gaf hemlieden ooc te kennen, dat zou met haer dienstbode uuter stede vertrecken soude; ende heeft ooc haer beeleedt met hare

[p. 340]

cleederen, ende asschen ghestroyt up haer hooft, alzo anroepende den Heere; ende heeft daer naer haer ghecleedt met costelicke habijten ende juweelen, gaende alzo met haer maerte uuter stede, ende wierdt ghevanghen bij de bespieders ende geleedt voor den capiteyn, die ansiende haer uutnemende schoonheyt, es amoreus gheworden, ende heeft haer ghevraeght waeromme dat zou ghecommen was; daerup zou heeft in andworde ghegheven naer tghuene dat de capiteyn gherne hoorde, zo dat hendelinghe Judith hem onthoofd heeft ende vercreghen victorie, ghelijc breeder begrepen staet inden Bijbel. Daer uute wij gheleert werden vande moghentheyt Gods, die den ootmoedighen ter hulpe compt ende den hoochverdighen neder slaect, ghelijc hier vooren betoocht werdt. Naer dit spel hebben de jonghers een faertse inde Vlaemsche tale ghespeelt.

⁺ Item den XVIII^en heeft men bijder stede uutgheleyt diverssche voorgheboden, concernerende den wijn ende wijntappers, metgaders de cupers, als dat men den wijn nyet corrumperen en zal; dat die vercoopen Rinschwijn, niet en vermoghen petauwen, secke ofte corte wijnen vercoopen, ende die petauwen vercoopen en vermoghen gheene Rinsche wijnen vercoopen, bij hemlieden zelven noch bij anderen. Gheen cupers en vermoghen wijnen te vercoopen; dat de vaten moeten in sint Jans godshuus ghebrandt zijn; dat men gheene wijnen en vermach inne te legghene, sonder de wete vande superintendenten, noch zelfs gheen wijnvaten uut sas ofte vande crane te doene sonder behoorlicke wete te doene, ende vele dierghelijcke poincten, hier voortijdts ooc ten diverssche stonden uutghelesen, maer qualic onderhouden, nyet jeghenstaende diverssche pecuniaire boeten, arbitrale correctien, gheesselinghe ende ban, daertoe staende, ghedenommeert ende ghespecifiert jeghens de overtreders.

Ten zelven daghe hebben de voornomde scholieren ghespeelt inde Latijnssche tale een tragedie, ghenaempt Electra, welck ooc ghespeelt was den XXVIII^en van Maerte anno LXVII, ghelijc hier vooren staet bescreven anden zelven dach.

+ Vande wijnen ende wijntappers.

[p. 341]

Den XXIII^en, wesende sint Jans avent, heeft men bijder⁺ stede met een trompet upde ghecostumeerde plaetsen verboden tsavents vier te makene, noch ooc upden avendt van sinte Pieter ende Pauwels; ende was ooc uutghelesen vande pillegrijms ofte besiecte, dat zij (zich) nyet vervoorderen zouden achter straete te gane tusschen beede clocken, ende tselve hemlieden consenterende naer de clocke.

Den XXIIII^en hebben de jonghe scholieren van M^r Clays, die⁺ ghesuccedeert heeft M^r Willem vanden Steene, over de Nieubrugghe, ghespeelt tragedie wijs, inde Latijnssche tale, de historie vanden pacienteghen Job, die zeer rijcke ende machtich was in tlandt van Hus, en nyet min godvruchtich Gode van hemelrijcke daghelijes dienende met sacrificie ende bermertiechede totten aermen meynsschen, hemlieden bedeelende overvloedelick vanden goede, hem verleent, leerende zijn jonghers zulcx ooc te doene. Ende alzo God van hemelrijcke den duvele vraeghde, waer dat hij gheweest hadde, gaf hem in andwoorde, dat hij de ganssche weerlt overloopen hadde, daerup God seyde: Hebde ghij nyet bemerct mijnen dienaere Job, hoe rechtverdelic dat hij wandelt, ende dat ter weerlt nyemandt en es zijns ghelijck in rechtverdichede? Ende de duvele gaf in andwoorde, dat dit nyet te verwonderen en was, midts dat hem God veel goedts ghegheven hadde, ende in alle zijn saken gheluck, maer indien hem God verliete, ende zijn goedt benome, so soude hij saen⁽¹⁾ verkeert zijn. Dus consenteerde God den duvele, dat hij hem zijn goedt benemen soude, dwelck hij ooc dede, want an Job es de tijdinghe ghecommen, hoe dat zijn kinderen waren met elcander recreerende ende maeltijdt houdende, ende daer es ghecommen eenen noortschen wint, die thuus, daer zij waren, heeft ter neder gheworpen, ende de kinderen ghedoot; daer naer zijnder boden ghecommen, die gheseyt hebben dat de Sabeen ghecommen waren, die alle zijn huusen verberrent hebben, de beesten ooc wech gheleet ende al zijn goedt ghenomen. Job, anhoorende

+ Vieringhe verboden.

+ Job.

(1) Saen, weldra. (Eng. soon.)

[p. 342]

alle dese droeve tijdinghen, heeft den Heere ghebenedijt, segghende: God gaf, God nam, den naem Gods zij altijts ghebenedijt, ic ben naect ter weerlt ghecommen, ic moet ooc naect uut dese weerlt scheeden. Daer naer es ghebuert, dat Job es ghetormenteert ende ghepijnicht gheweest in zijn lichame, wesende vul van zeeren, zodat hij, sittende up den messijnc inde uuterste aermoede ende cativichede, zijnen toevlucht ghenomen heeft an God, hem anroepende ende anbiddende met vieregher herten, ende van hem nyet scheedende, alwast dat zijn naeste vrienden ende ooc huusvrauwe hem tot cleenmoedichede zouden gherne ghebrocht hebben met diverssche argumenten, zo dat hendelinghe Job victorieus es gheworden over den duvele, zijn huusvrauwe ende vrienden, die ooc van God berispt zijn gheweest, ende hemlieden belast, dat zij souden Job doen bidden met sacrificie voor hemlieden, ofte anders zoudt hemlieden qualic vergaen. Dus es Job wederomme ghestelt gheweest in meerder goedt dan te vooren, met beter ghesonthede van lichame ende heere voor alle zijn vrienden ende naghebueren, die hem grootelicx gheheert hebben met ghiften ende allerande eerbiedinghe.