Dagboek van Cornelis en Philip van Campene, behelzende het verhaal der merkwaardigste gebeurtenissen, voorgevallen te Gent sedert het begin der godsdienstberoerten tot den 5en april 1571

Mey.

⁺ Den IIII^en, eenen nieuwen raedsheere, in huwelicke hebbende de dochtere vanden raetsheere Damhoudere, van Brugghe, residerende te Bruessele, heeft voor zijn eerste reyse ghepresideert met M^r Chaerles Lespinoy, inden Raedt van Vlaenderen. Ende ten zelven daghe heeft men inden zelven Raedt uutghelesen een placcaet vanden Conijnck, angaende der jaght ende voghelrie, te wetene dat de landslieden ofte andere nyet en vermoghen hasewijnden te houden up zeker boete. Dat zij ooc nyet en⁺ vermoghen te jaghen mette zelve honden naer eenighe wilde beesten, nochte van ghelijcken die met bussen, boghen ofte andere gheschutten te schietene, up zeker groote peynen, alleene ghereserveert die van oudts tijden daertoe octroy hebben, dwelck zij moeten binnen drije maenden naer de publicatie van desen overlegghen voor den upperjaghere ofte zijne commisen, up verbuerte van huerlieder vermoghen, ende desghelijcs vande voghelrie; oock vande pasteybackers, taverniers ende coquen, ende dat voor den zelven upperjaghere ofte zijne ghecommitteerde alle de zelve zaecken te rechte staen ende zullen resorteren, die ooc zal ghehouden zijn zeker stede daertoe te verkiesen, tsij tot Brugghe ofte elders, daert hem believen zal.

+ Raedsheere.

+ Van jaght ende voghelrie.

[p. 331]

Sijn ooc de landslieden ghehouden zo wanneer alsser eeneghe roode beesten ofte andere ghevanghen zullen wesen bijden upperjaghere ofte zijne commisen, die te voeren, daert hemlieden believen zal, tot drije mijlen, ende vandaer ooc drije mijlen, up verbuerte van een van huerlieder peerden. Es ooc verboden bij dit placcaet, nyet te moghen jaghen van April tot sinte Maria-Magdalene daghe; ende indien yemandt hem vervoordert ter contrarie te doene, zal ghehouden zijn de schaede up te rechten, inde vruchten ghedaen, ter estimatie van mannen, hemlieden dies verstaende. Ghelijcke ordonnantien zijn ten tijde van onsen Conijnc ende zijnen heere vadere, Chaerles, den V^en van dien name, keysere, uutghelesen gheweest ten diverssche stonden, ghelijc behelst den bouck vande ordonnantien, hier te Ghendt ghedruct.

Den V^en, achtervolghende tvoornomde mandament, heeft men in sommeghe voysine prochien de landslieden afghenomen huerlieder jaghthonden, als bracken, hazewijnden ende dierghelijcke.

Den VI^en heeft men drije poosen tsinte Baefs wederomme⁺ de groote clocke gheluut over den voornomden mer Jan de Vos.

Den VII^en, met ghelijc gheluut, was sijn uutvaert ghehouden zeer pompeuselick naer costume.

Den VIII^en arriveerden binnen Aspere, Singhem, Nasarette,⁺ prochien bij Audenaerde, twee zo drie benden van Spaignaerden, commende van Velsijcke, Hermelghem ende circunvoysine prochien, met waghens ende peerden vande huuslieden, daer zij te vooren ghelogiert hadden, doende den landsman groot overlast, bedwijnghende hemlieden victaelghen te halene thuerlieder appetijte, als wijn, bier, wittebroodt, havere ende anderssins, somtijts dieftelick stelende huerlieder ghelt, ende quetsende, ja ooc doodende, ghelijc zij onlancx ghedaen hebben inde prochie van Matere, bij Audenaerde, daer zij vermoort hebben eerst den zone ende daernaer den vadere, zeer onghenadelic. Ende ten zelven daghe heeft men upden Vriendachmaert metten viere verbrandt eenen manspersoon, ontrent den XI hueren smor-

+ Jan de Vos.

+ Spaignaerden arriveren.

[p. 332]

ghens, bij mijnen heeren vander stede, die bet dan een jaer tijds ghevanghen es gheweest ter causen vanden ongheloove jeghens de catholijcke Roomssche kercke. Zijnen mondt was ghestopt, updat hij tghemeen volck nyet beroeren en soude, ghelijcmen nu es doende, tsichtent de ancompste vanden Hertoghe van Alve.

Den X^en zijn de wethouders deser stede vernieught.

Ten zelven daghe hebben de Spaignaerts vanden nieuwen casteele ghearresteert sommeghe waghens vande landslieden, omme daermede te vertrecken naer tSas ende van daer naer Zeelandt, ende in huerlieder stede zouden commen andere. Ende ooc upden zelven dach vertrocken de Spaignaerden van Aspere, Singhem, Auweghem ende Nasarette naer andere circunvoysine prochien, alzoo duerloopende tgheheel landt ende teerende ten laste vande huuslieden. Sommeghe vande voornomde Spaignaerden zijn ghedestineert naer Brugghe, Oosthende, Blanckeberghe ende andere steden, gheleghen anden zeecant, omme Vlaenderen te beschudden vanden uploop vande Waterguesen, die ter zee zeer sterck zijn met oorloossche schepen, beroovende den coopman, uut Spaignen commende, ofte danwaerts treekende, ende zonderlinghe Spaignaerden, Portugaloysen ende andere, die onderhoudende zijn de catholijssche ende Roomssche religie, die zij nomen papisten.

⁺ Den XII^en, ontrent de noenent, zijn binnen den nieuwen casteele ghearriveert de Spaignaerden inde plaetse van een andere bende, naer Zeelandt vertrocken, zoo voorscreven es. Ende ten zelven daghe was binnen sinte Niclaus kercke, achter de choor, begraven M^r Gillis Nijs, van Wettere, die ontrent XXX jaeren tijdts pastuer gheweest heeft vande zelve prochie, ende overleedt sdaeghs te vooren; een man neerstich int bedienen van zijnder officie, sonderlinghe inden choorsanck, messen, biechten ende anderssins, danof dependerende binnen sinte Niclaus kercke, van te vooren gheweest hebbende cappellaen van sinte Baefs kercke.

⁺ Den XIII^en, de bisschop, naer dien hij ghevisiteert hadde

+ Spaignaerden arriveren ende vertrecken.

+ Predicatie.

[p. 333]

Audenaerde, met sommeghe prochien daerbij gheleghen, ende gheconfereert tsacrament van voormsele, metgaders de stede van Denremonde ende prochien daerbij ghelegen, de twee voorleden weken, heeft desen sondach met een corte uutlegginghe van het evangelie, daerbij ghevought de expositie vande articulen des ghebets Christi, als: gheef ons hedent ons daghelics broot, ende andere, naervolghende de leeringhe vanden heleghen martelaere ende bisschop sinte Cypriaen.

Den XXII^en heeft hem vertoocht als onderbailliu deser stede⁺ Adriaen van Ribeke, die in jaeren voorleden heeft ten diverssche stonden ghedient als schepene, ontfangere en anderssins, inde plaetse van Pieter van Overbeke, die midts zijnder siecte ende cranchede onbequaem es omme den zelven staet te bedienen, die hij ontrent XXX jaeren tijdts zeer lovelick ende cloeckelic bedient heeft, zonderlinghe in dese laetste trouble jaren tsichtent den jaere LXVI.

Den XXIII^en heeft zeer ghedondert ende met eenen vreeselicken⁺ donderslach schaede in een huus neffens sint Jooris poorte, upden Steendam, ghedaen.

Den XXV^en es wederomme vernieut tmandement vanden⁺ verboden selveren munte van vrempde heeren, nyet min es den cours van zodaneghe penninghe noch toe ghelaten totten eersten van Wedemaent naerstcommende, up zeker groote peynen jeghens den overtreders ghestelt, die naer texpireren vanden tijde zullen willen sodaneghe penninghe uutgheven; daer duere een groote beroerte es gheweest onder den ghemeenen man, refuserende alreede tghelt vande daelders, testons van Vranckerijcke ende andere munte te ontfaene, want upde zelve ende alle andere ghelt zal groot verlies commen, ooc vande ghonen die huerlieder behoorlicke ghewichte hebben, als upde daelders IIII gr., ende alle andere ghelt naer advenant.

Den XXVI^en heeft inden Raedt van Vlaenderen, smorghens,⁺ sententie criminele ontfaen, van metten zweerde ghepuniert te werdene, eenen Wale van Sint-Omer, wijlent soudaet ende ghecasseert, die commende binnen der prochie van Vive, heeft

+ Adriaen van Ribeke.

+ Donderslach.

+ Vande selvere verboden munte.

+ Justitie van eenen ghevanghen te S. Loys Vive.

[p. 334]

zijnen weert doot ghesteken, die hem nochtans van te vooren ghelogiert ende traictement ghedaen hadde. Ende den zelven dootslach ghebuert zijnde, es hij ghevloden up tkerchof van Haerlebeke, ende van daer ghebroght inden voornomden Raedt, omme naer zijn delict ghepuniert te werdene, zonder prejudicie vande jurisdictie van die van Haerlebeke ende partie adverse. Tlichaem was ooc verwesen gheleyt te werdene up een rat ende thooft daeronder. Dierghelijcke overwillichede ghebuert daghelics upden huusman, bij Spaignaerden ende Walen soudaten, ghelijc zij onlancx betoocht hebben inde circunvoysine prochien deser stede, als Zwijnaerde, Wondelghem, Everghem, Assenede ende andere, daer zij de goede huuslieden ghestolen hebben huerlieder ghelt, lijne ende wulle lakene, boven traictement, hemlieden ghedaen, welcke overwillichede zij ghebruucken ooc inde steden, als tot Brugghe, daer ooc Spaignaerden gheleyt zijn ter bewaernesse vande stede jeghens de Waterguesen, ende aldaer ghearriveert zijnde VI zo VII vaentgens, hebben groote rudichede bedreven upde insetene, som van hemlieden grijfvelick quetsende ende doodende. Sij hebben ooc de sluetels vande stadtpoorten ghenomen, houdende daghelics de wake ande poorten ende upde maert, dwelck zij doen bij bevele vanden Hertoghe van Alve. De voornomde sententie was sachternoens, ontrent den twee hueren, ter executie gheleyt bijden scherprechtere, de pacient hem ghewillichlic voughende ter doot met bedinghe.

⁺ Den XXVII^en, naer een corte uutlegghinghe van tevangelie van desen laetsten sondach voor Sinxen, heeft de voornomde bisschop in zijne cathedrale kercke begonst te verclaren den credo, segghende dat de selve innehoudt alle tghuene dat een christen meynssche moet ghelooven, alzo tghebet Christi, hier vooren verhaelt, houdt inne alle de ghebeden, die bescreven staen inden Bijbel, dwelck, als ghemaect bij onsen Heere, wij moeten in grooter eere houden; ende den credo van ghelijcker weerde, als over XV^c jaren ons ghegheven bijden apostelen Christi, duer den heleghen Gheest der waerheyt, tselve alle

+ Credo.

[p. 335]

christene meynsschen eenvoudelick leerende, want alzo de apostelen bemercten, dat zij van elcanderen moesten scheeden in vrempde contreyen, zo hebben zij eendrachtelic gheconcipieert de articulen des gheloofs, nyet dat sinte Pieter alleene ghemaect heeft een articule, ende dander andere, alzo ons te kennen gheven de schilders, maer hebben alle tsamen uutghesproken de poincten vanden gheloove, als bescriven de oudde leeraers vande heleghe kercke, Cyprianus, Augustinus, Hieronimus ende andere, die niet scrivende inde boecken, maer prentende ende sturtende inde herten vande meynsschen, ghelijc nyet gheloochenen en connen ooc de ketters van onsen tijde, als Martin Luther, Calvijn ende andere, daerbij ons betoocht werdt dat wij meer moeten ghelooven dan de Scriftuere, hoe wel alle de articulen staen in diverssche passagen vande Scriftuere; hier omme werdt tvoornomde gheloove ghenoempt in tlatijne symbolum, dat es te segghene een teecken, daermede een Christen meynssche werdt bekent voor een heydensch, alzo in tijden van oorloghe eenen ruutere van eenen conijnc werdt onderscheeden met eenich uutwendich teecken van eenen anderen conijnck. Symbolum beteeckent ooc een collatie, ghelijc diverssche ghelachghenooten contribueren tot zeker ghelaghe, elc zijn portie, alzo hebben bij accoorde, duer tingheven vanden heleghen Gheest, de apostelen gheleert de voornomde articulen. Aldus de bisschop voorts procederende, heeft begonst uuttelegghen deerste articule, naer dien hij alle de poincten vertrocken hadde, segghende: ic gheloove in God den Vadere, almachtich, scheppere des hemelrijcs ende aerderijcs. Dit gheloove en es nyet een simple wetenthede, alzo wij ghelooven dat den paus es te Roome, ende de Conijnc in Spaignen, maer es zulc een seker wetenthede, dat wij ooc daervooren zouden bereedt zijn, indien noot waere, onsbloet te sturten. Voorts segghende: God, wij moeten ghelooven datter maer eenen God en es, ghelijk het gheloove van Nicee es behelsende, ende nyet vele goden, dwelc onmueghelic waere. Ende God beteeckent goedt, want hij es de vulmaecte goetheyt, van wien alle goet wij moeten verwachten, ende die ons alle, dat goet es, gheeft.

[p. 336]

Ten zelven daghe was ande kercduere van sinte Baefs van bisschops weghen geaffigiert, hoe dat hij in meeninghe es de twee curen pastoralen van sinte Niclaus in een cure te converteren naer toverlijden vanden eerw. heere heer Gillis Nijs, pastuer; indien yemandt hem wilt opposeren jeghens de voornomde unie, dat hij zijn redene comme vertooghen binnen VIII daghen, de bisschop zal hem ghehoor gheven, ende doen dat redelic es.

⁺ Den XXVIII^en was inden Raedt van Vlaenderen, smorghens, ghecontinueert den cours ende ganc vanden verboden vrempden zelveren ghelde, tot een maendt tijdts, te wetene Hoymaendt.

+ Continuatie vanden ghelde.