Dagboek van Cornelis en Philip van Campene, behelzende het verhaal der merkwaardigste gebeurtenissen, voorgevallen te Gent sedert het begin der godsdienstberoerten tot den 5en april 1571

[p. 287]

November.

Den I^en heeft zeer impetueuselic ghewayt, zo dat snachts daer⁺ naer ontrent Hulst, Vremdijck, Sente Pauwels poldere, groote schaede ghebuert es, ende sommeghe polders gheinondeert met verlies van vele meynschen, die ontrent de zeecant verdroncken zijn. Tot Antwerpen heeft ooc zeer hoogh water gheweest inde nieu stadt, ende inde straeten gheleghen bij de Schelde, zo dat men met schepen ghevaren heeft bij Onse Vrauwe kercke, ende dese inundatie was zo groot, dat binnen meynsschen ghedijnckenesse gheen zulcke en heeft gheweest. Daer es ooc groote schaede ghebuert ontrent Ziericzee ende in meer andere plaetsen van Vlaenderen, Zeelandt ende Hollandt, metgaders in Vrieslandt, daer met duusent de meynsschen verdroncken zijn gheweest.

Den V^en een Freuminuer, leesmeestere langhen tijdt gheweest⁺ hebbende van zijnen couvente, heeft begonst sachternoens ten drije hueren te preken inde Walssche tale, dwelck hij anghenomen heeft mette gratie Gods te vervolghen de toecommende sondaghen, uutlegghende tsermoen Christi, dwelck hij upden berch dede zijne discipulen, ende staet bescreven bij sinte Mattheeus, int V^e tot ende met VII^en capitele.

Den VII^en, eenen joncman ende twee vrauwpersoonen waren⁺ bijder stede upde noenent metten viere gheexecuteert, ter causen van huerlieder quade ende valssche opinien in ons christelic gheloove, ende updat zij tghemeen volck met veel clappens nyet ontstichten en souden, waren huerlieder monden ghestopt, dwelck men ooc useert in andere steden over de wederdoopers (ghelijc de voorseyde gheexecuteerde waren) ende andere heretijcken. De voornomde joncman was van Ronse, wijlent ghevanghen binnen dese stede bijden assistent vanden deken van Ronse, ende een vande vrauwen was uuter prochie van Meerendre, bij Vinderhoute gheleghen.

+ Inundatie.

+ Predicatie.

+ Justitie.

[p. 288]

⁺ Den X^en, smorghens, inden Raedt van Vlaenderen was uutghelesen een ordonnancie sConijncs, van asseurancien ofte versekeringhe, dewelcke toegelaten werdt, naer de vorme ende maniere danof bij placcate ghestelt, ende dat de scepen ter zeevaert varende uut dese landen jeghens de invasie vande zeeroovers sullen moeten behoorlic toegherust zijn ende upgheset naer tinhouden vande ordonnancie, ghepublieert a^o XV^c XLIX, ende bijde voornomde ordonnancie, als hedent uutghelesen, es ghestelt een formaet van versekeringhe, ende wat clauselen dat men daerinne stellen zal, metten namen vanden versekereere ende te wyens proffijte, van waer dat scip afvaert, waer dat tselve scip es varende, met wat goedt ende waere, danof men ghehouden zal zijn een registre te houden, daertoe eenen es ghestelt, die tot Antwerpen zal resideren, hebbende zijn commijsen binnen Brugghe, Amsterdamme, Middelburgh ende elders, daert van noode wesen zal, die toesich nemen zal vande uutvarende goeden, ende dat alle cooplieden schuldich zullen wesen haer schepen toe te reeden, equiperen ende voorsiene, ende hoe zij hemlieden regulen zullen int laden vande goeden ende coopmanschepen, ende in haerlieder reyse met andere diverssche poincten ende articlen, dese materie concernerende, behelsende oock straf ende punitie jeghens de overtreders.

⁺ Ten zelven daghe sommeghe raetsheeren, als M^rs Jacop Hesselt, Clays Lauwe ende andere zijn uuter stede ghereyst omme te visiteren ontrent de zee de schade, die ghebuerde inde laetste overvloet ende inundatie van watere, dewelcke zeer excessijf es gheweest, ende namelic ontrent Biervliet, daer sommeghe polders gheinundeert zijn. Daer es ooc verdroncken eenen poldere,⁺ ghenaempt Wulpen, toebehoorende de kercke van sinte Baefs, ende alle de inwoonders van dien. Bij dese inundatie hebben vele cloosters ende kercken schaede, ghelijc de Bijloke, tRijcke Gasthuus, de canunicken van Curterijcke, de cloosters van Baudeloo, Dronghene ende meer andere. Daer es ooc vele goedts bedorfven van coorne, sandt, stroo, saedt, ende allerande etelicke waere. Binnen Antwerpen es ooc de schaede zeer groot

+ Van asseurancen ofte versekeringhen.

+ Commijsen totte inundatie.

+ Prochien van Wulpen ofte landt van Wulpen.

[p. 289]

gheweest ende sommeghe edificien zijn ter neder ghevallen inde nieustadt ende elders; ende tusschen Antwerpen ende Berghen upden Zoom es ooc groote schaede ghebuert. Insghelijcs in Hollandt ende waterlanden, daer sommeghe prochien verdroncken zijn.

Den XII^en, wesende sondach, heeft de voornomde bisscop, prekende smorghens in zijne cathedrale kercke, naer de uutlegghinghe van tevangelie, bescreven bij sinte Mattheeus in zijn XIII^e cap., vanden man die in zijnen acker ghesayt hadde goedt saedt etc., te kennen ghegheven datmen nu voortan, beghinnende vanden eersten sondach inden advent, gheheel dit⁺ bisdom duere, inde prochie kercken ende cloosters ghebruucken zal inde messen ende sermoenen de helighe evangelien naer de nieu manyere, inneghestelt bijde Roomsche kercke, up datter gheen differentie ende onderscheet meer en zij tusschen de kercken, als hiervoortijts gheweest heeft, dwelck ghebuerde uut causen, dat dit bisdom in sommeghe plaetsen subject es gheweest diverssche bisschoppen, als Doornijcke, Camerijcke ende Uuttrecht, ghebruuckende diverssche evangelien; ende updat tselve te beter kennesse mach commen van eenen yeghelicke, so sullen bij Manilius, druckere deser stede, gheprent werden boecxkens, behelsende bij ordene de voornomde evangelien, dwelck ooc ghebieden zal de bisschop van Doornijcke in zijn bisdom. Ten tweesten heeft ooc te kennen ghegheven de voornomde bisscop van deser stede, de gratie vanden paus van Roome, omme dese toecommende weke te anroupen met vasten, penitentie ende aelmoesen de goddelicke gratie, ghelijc de Paus binnen Roome zelve ghedaen heeft met alle de cardinalen, bisschoppen ende andere gheestelicke ende weerlicke persoonen, processie draghende drije daghen inde weken, gaende van zijn principale kercke in andere, ende heeft bij zijne briefven vermaent alle catholijcke bisschoppen, dat zij tselve naervolghen souden in huerlieder cathedrale steden. Dus heeft de voornomde bisscop daertoe vercooren dese toecommende weke, ende dat hij woonsdaghe zal processie wijs gaen van sinte Baefs naer

+ De usancie vanden bisdomme van Ghendt.

[p. 290]

sinte Michiels met sommeghe reliquien, ende svriendaeghs naer sinte Niclaus, ende saterdaeghs naer sinte Jacops, vermanende eenen yeghelicke, dat zij met devotien hemlieden daerbij voughen souden, vastende de zelve daghen, ende ghevende aelmoesen, ende tsondaechs daernaer te nutten thelich sacrament; ende de ghone die belet hebben dese weke, moghen hemlieden daertoe voughen dander naervolghende weke, ende verkiesen zulck eenen biechtvadere, alst hemlieden belieft, behoudens dat hij daertoe gheauthoriseert zij bijden voornomden bisschop, welcke voornomde gratie ghebruuckende, zullen gauderen vande pardoenen ende afflaten, die ghejont werden den ghonen, die inde jaren van jubilee zijn besouckende de heleghen plaetsen van Roome, ende men zal nu voortan alle sondaghen ommedraghen met processie thelich sacrament in alle de prochie kercken omme den Heere te verbidden, dat hij de Turcken, die met grooter macht zijn ghecommen omme inne te nemen tconijncrijcke van Cypres, subject den Venetianen, wille afkeeren van huerlieder quade propoosten ende meeninghe, die zij hebben jeghens de christenen, de welcke zij begheeren gheheel te vernieren, dwelck hemlieden in partien toe soude ghelaten werden, indien zij tvoornomde eylandt, wesende een machtich conijnckrijcke, alzo groot als Inghelant, consten inneghenemen, daertoe zij employeren huerlieder uuterste macht ende ghewelt, daerjeghens hemlieden opposeren de voornomde paus, conijnck van Spaignen ende de Venetianen, die duer de gratie Gods vele vande Turcken versleghen hebben, alzo onlancx de tijdinghe ghecommen es; ende al waert dat de voornomde Turck teenemael versleghen waere, zo moeten wij nochtans danof de Heere dancken met goede wercken, zo hier voorscreven es. Ten anderen staet ons ook wel te bidden ende duechdelic te leven, anmerckende de voorleden inundatie, daer duere menich hondert meynsschen verdroncken zijn, wesende onse naerste ghebeuren, maer vier ofte V mijlen van hier ende inde circunvoysijne provincien, welcke overvloet van watere zo excessijf es gheweest in diverssche bijligghende provincien, dat danof

[p. 291]

boucxkens gheprent zijn ende sonderlinghe vande groote schaede, ghebuert binnen Antwerpen, inde kelders, ende duer de ruyne van sommeghe edificien. Ten zelven tijde was aldaer brandt, zo dat de ghonen, die meenden den brandt te ontloopen, zijn ghevallen in tpericle vanden watere.

Den XV^en, wesende woonsdach, heeft men de processie ghehouden,⁺ ghelijc voorscreven es, te wetene eerstmael de vier orden, daernaer de dienaers ende geestelicke persoonen vande prochiekercken, metgaders de canunicken van sinte Veerle, metten capellanen ende sanghers van sinte Baefs, die ooc volghden de religieusen van sinte Pieters ende de canunicken vande zelve Baven, ende ten laetsten de bisscop. Dewelcke ooc naerghevolght zijn de president ende andere raetslieden sConijncs ons gheduchts heere van zijnen Raede in Vlaenderen. Daernaer scepenen van beede bancken met huerlieder secretarissen ende andere dienaers. Daernaer een groote menichte vande insetenen, gaende van sinte Baefs naer sinte Michiels, daer den dienst vande messe ghedaen wierdt.

Den XVII^en was den dienst ghedaen in sinte Niclaus kercke met ghelijcke processie, ende al was desen dach eenen ordinairen dinghdach, inden voornomden Raedt nochtans hebben de voornomde heeren ooc ghecompareert.

Den XVIII^en was den dienst ghedaen in sinte Jacops kercke inder manieren als vooren. Ghelijcke processien ende ghemeene bedinghen werden ghedaen in andere bisdommen van dese Nederlanden, naer tbeschriven vanden paus van Roome ande bisschoppen.

Den XXII^en, twee jonghe meyssens zijn metten viere levende⁺ gheexecuteert gheweest anden drijepickele, justicie van mijn heere van sinte Pieters, voor de noenent, ter causen van huerlieder opinien inde materie vanden gheloove, ende sonderlinghe vande wederdooperie, daermede dat zij besmet waren, jeghens catholijc gheloove. Van dese pacienten huerlieder monden en waren nyet ghestopt als de voorgaende.

Den XXIIII^en ten tuyne in scepenhuus vander Kuere es een⁺

+ Processien.

+ Justicie.

+ Vande jaght.

[p. 292]

placcaet uutghelesen angaende der jaght, van nyet te moghen jaghene naer eeneghe wilde beesten up zeker groote peynen. Ghelijcke ordinantien zijn hier voortijts dicwils ghepublieert.

⁺ Den XXVI^en, wesende sondach, heeft de bisschop, prekende in zijne cathedrale kercke, smorghens, uutgheleyt tevangelie bescreven bij sinte Mattheeus, in zijn XXIIII^e capitele, hoewel men pleecht up desen dach, wesende den laetste sondach voor den advendt, te lesen inde kercke naer de usancie van Doornijcke tevangelie bescreven in sint Jan an zijn VI^e capitele, vande V brooden ende twee visschen, daermede miraculeuselick versaedt wierden ontrent V duusent mannen, dwelck ooc thalfvasten ghelesen werdt. Ende nu zo voorseyt es heeft de bisscop verclaerst tevangelie vande desolatie, daeraf scrijft de prophete Daniel, an zijn IX^e capitele. Voorts heeft beclaeght dat in dese groote stadt lettel lieden hemlieden ghevought hebben omme te verwerfven de pauselicke gratie voornomd; daermede werdt betoocht de cleene affectie ende jonste, die de insetenen deser stede hebben tot het catholijc gheloove ende de welvaert vande christelicke religie, daer nochtans de machtighen Turck met alle zijn ghewelt ende cracht es de zelve bestridende, ontrent de steden vanden eylande Cyprus, wesende de sluetele van kestenrijcke, dwelck te beduchten es dat hij innemen zal, regardt nemende up zijn groote heerschappie, want hij es gheweldich heere vanden meerderen deel van Asie, Aphrycke ende in partien van Europe, wiens landen onghelijc meerdere zijn dan vande christenen.

Den XXIX^en, ontrent den XII hueren snachts, was brandt upde Mude, tot eenen potbackere bij sHelich kerst kercke, ende alzo tselve vier uutghebluscht wierdt, heeft upden zelven nacht vande twee hueren tot ontrent den morghenstondt zeer ghedondert ende gheblixemt, als oft inde zomere gheweest hadde, ende de blixem es ghesleghen inden turre van Eckerghem, ende men heeft ooc ghesien den brandt te wesene buten dese stede, ontrent Loo, Saffelaere, ofte andere voysine prochien, te wetene upde abdije van Bauweloo, daer den turre afghebrandt

+ Predicatie.

[p. 293]

es ende een partie vanden cloostere, welcken brandt heeft gheduert bet dan VII hueren tijdts. In dit cloostere presideert als abt eenen Brusschen Spaignaert⁽¹⁾, hebbende tot eenen broedere den raedsheere Rio ghenaempt, wesende raedsheere vanden Hertoghe van Alve, in zijnen civilen Raedt neffens hem tot Antwerpen residerende tsichtent zijn ancompste in dese landen, ende es de voornomde abt gheestimeert voor een ghereguleert man, zijnder abdije met soberheyt in goede ende lovelicke manieren presiderende.

(1) Een Bruggeling, van Spaansche afkomst, Delrio genaamd.