Dagboek van Cornelis en Philip van Campene, behelzende het verhaal der merkwaardigste gebeurtenissen, voorgevallen te Gent sedert het begin der godsdienstberoerten tot den 5en april 1571

[p. 281]

October.

Den eersten, wesende sondach, heeft de bisscop, smorghens⁺ ten VII hueren, ghepreect in zijne cathedrale kercke, uutlegghende thelich evangelie van dien daghe, ende tselve voughende tot vermanijnghe, dat eenen yeghelicke ghefrequenteert ende ghehandtiert hebbende de predicatien vanden voorleden trouble, soude pooghen te vuldoene de ordonnantie vanden Conijnck ende zijnder excellentie, heeft vertoocht de grootte vande schult ende mesdaet, daerinne de voornomde persoonen ghevallen zijn jeghens God, de heleghe Roomsche kercke ende de mandementen ende bevelen, alle jaren vernieut ende ghepublieert tsichtent tjaer XV^c XL, want God verboden heeft dat men sulcke valssche propheten gheen ghehoor gheven en zal, zo ooc de catholijcke kercke ende onsen Conijnck. Ghelijck sermoen up andere daghen hebben ghedaen diverssche andere predicanten, ende namelic in vriendaghe laetsleden heer Clement, officiael ende archidiaken van desen bisdomme. Dese gratie zal noch dueren dese maendt tot ende metten XXIX^en dach, ende nyet langhere, alzo de bisscop te kennen gaf. Ende ondere tghemeen volck hebben die aldermeeste mesdaen, die in officie waren, als advocaten, procureurs ende andere officiers, die duer huerlieder frequentatie den ghemeenen man onsticht hebben, dewelcke ooc behooren meerdere ende openbare penitentie te doen, niet min de bisscop en zijne ghesubdelegeerde en belasten hemlieden nyet met zware penitentie, updat eenen yeghelicke te ghewillegher soude wesen, hoe wel hemlieden belast es gheweest van zijnder excellentie, dat die meerst mesdaen hebben, meerdere punitie zouden lijden ende oock openbaerlic, dewelcke gheen excusen en hebben om huerlieder quaedt te wanen bedecken, uut causen dat de predicatie zoude bijder hueverheyt gheconsenteert gheweest hebben, want zulck

+ Predicatie.

[p. 282]

consent was uut bedwanghe, zonder derogatie ende abolitie van sConijncs placcaten, die altijts in viguere bleven, ende was alleene gheconsenteert, dat die emmers wilden ter predicatie gaen, tselve doen zouden zonder gheweere ende aflegghende huerlieder anghenomen wapenen. Voorts heeft de bisschop te kennen ghegheven, dat een yeghelicke van hem weeren souden de verboden boucken, up aventure oft men huussouckinghe dede; ende dat hem niemandt vervoorderen soude boucken bij hem te behouden vande heleghe scriftuere, ooc goede boucken, dan die tselve toeghelaten es.

⁺ Den III^en heeft men inden Raedt van Vlaenderen uutgheleyt een ordonnantie, nopende de criminele saken, behelsende vele ende diverssche articlen, die men nu voortan onderhouden zal in dese Nederlanden, welcke ordonnantie es ghedruct bijden hooftprentere Christoffels Plantijn, tot Antwerpen, met privilegie van VI jaeren nyet naer te moghen prenten, up zeker peyne daertoe staende.

⁺ Den VI^en zijn diverssche Spaignaerden te peerden duer dese steden ghereden, commende vanden Hertoghe van Alve, die dese weke commende es van Berghen up den Zoom ende uut Zeelant, binnen Antwerpen residerende met zijnen staet, naer dien de conijnghinne van Spaignen ghetrocken was naer hueren man, vergheselscipt met groote menichte van schepen van cooplieden ende andere.

⁺ Den VII^en hebben die vanden Audenburch ghepublieert de nieuwe ordonnantie vande criminele saken, ende den stijl, die men nu voortan houden zal in dese Nederlanden, wesende zeer groot, van een huere lesens ende bet.

⁺ Den VIII^en, de voornomde bisschop prekende in zijne cathedrale kercke, heeft wederomme vermaent, dat eenen yeghelicke vuldoen zoude de ordonnantie vanden pardoene ende remis, ghejont den ghonen, die culpable zijn vanden voorleden trouble vande ongheoorloofde predicatie, te kennen ghevende dat de gratien noch dueren III weken tijdts, ghelijc voorscreven es.

+ Ordonnantie.

+ Spaignaerden passeren.

+ Ordonnantie.

+ Predicatie.

[p. 283]

Den IX^en, smorghens, heeft men ten tuyne uutghelesen bij⁺ deser stede van Ghendt, de ordonnantie criminele voornomd, behelsende vele ende diverssche poincten vande malefactuers ende quaetdoenders, en hoe de jugen, provoosten, baillius ende cypiers hemlieden nu voortan reguleren moeten in alle dese Nederlandsche provincien, in welcke ordonnantie sommeghe statuten gherepeteert werden, hier voortijts ghestatueert bijden keyser Carolus den V^en, ten tijde als vrau Marie, coninghinne van Hongherie, regente was. Voorts behelst (deze) ooc den eedt, die⁺ alle officiers int ancommen van huerlieder officie doen sullen, te wetene dat zij zijn catholijc, gheenssins besmet met eeneghe dwalinghe, dat zij goede justitie zullen eenen yeghelicke doen gheschieden, zonder faveur, dissimulatie, haedt ofte nijdt, met meer andere articlen, daerinne begrepen. Voorts hoe hem reguleren sal den amman van Bruessele ende provoost vanden hove, in tvanghen ende punieren vande insetenen, borghers, hovelinghen, Spaignaerden, Italianen, Duutsschen ende andere vremdelinghen, zo dat de voornomde ordonnantie ontrent een huere ofte bet lesens innehoudt, ghevende ooc te kennen van noch andere ordonnantien, die men curtelinghe ooc publieren zal in civile saken ende instructien van hooghen justitien, ghealieneert⁺ zijnde, te lossene, tsij de zelve losbaer ofte ooc onlosbaer zijn, indien daer materie is om zulcx te doene. Bovendien verclaerst de voornomde ordinantie, dat de Conijnck heeft ghedaen maken ende beworpen eenen generalen stijl ofte vorme⁺ van procederen inde zelve materie, dewelcke es ooc ghedruct bijden voornomden hooftprenter, annex ande voorgaende ordinantie, behelsende LXXV articlen, die men nu voortan sal onderhouden ende observeren inde procedueren vande criminele zaken ende materien in dese landen. Voorts verclaerst de voornomde eerste ordinantie van trecueil vande penale edicten ende ordinantien, als up stuck vande religie, vagabonden, straetschenders, lantloopers, monopoliers, valssche muntslaghers, ende andere dierghelijcke statuten ende edicten, ende ooc angaende die appellatien, daerinne ooc gheremedieert zal werden,

+ Ordonnantie, edict ende ghebodt ons heeren des Conijncs up tstuck vande criminele justitie in dese zijne Nederlanden, van LXXXI articlen.

+ Aengaende den eedt.

+ Vande lossinghe vande hooghe justitien.

+ Ordinantie ons heeren des Conijncs angaende den stijl.

[p. 284]

lastende ende bevelende midler tijdt alle jugen ende rechters, hemlieden in huere sententien ende wijsdommen te quijten ten alderenbesten dat hemlieden moghelic werdt, ende zo zij verstaen huerlieder conscientien daer van te ontlasten, ende teghens God, den Conijnc ende der weerlt te verandworden. Ten laetsten gheeft ooc te kennen vande cypiers, dat danof ordinancie ghemaect sal werden jeghens huerlieder negligentie ende malversatie, ende hoedaneghe persoonen ontfanghen zullen worden tot bewaerders van vanghenissen, danof ooc ordinantie es gheannexeert ande voorgaende, up tstuck vande cypiers.

⁺ Den X^en heeft men tEckerghem ghehouden de uutvaert van joncheere Chaerles de Grutere, gheseyt Exaerde, heere van Meeriekercke, die onlancx deser weerlt overleden ende in huwelicke ghehadt hebbende de dochtere van joncheere Pieter van Cauwenbergh, daermede hij ontrent twee jaren ghehuwt es gheweest; hij was int jaer LXVIII scepene vander Kuere.

⁺ Den XIII^en was bijder stede eenen ghegheesselt up eenen waghen, van deen straete up dandere, ende ghebannen, ter causen vande dieverie, bij hem ghedaen inde accijse vanden wijne; ende eenen andere was oock civilic ghecorrigiert met ghelde ende tdraghen van eender tortsse, ende was hem ooc verboden gheenen wijn meer te moghen vercoopen, omme zijn abuus ende bedroch nopende de accijse, competerende de stede, clandestinelic ghedaen.

⁺ Den XV^en was den laetsten dach tAndwerpen vanden pardoene voornomd, midts dat XIIII daghen aldaer eer ghepublieert was dan in andere steden ende landen, alwaer de Hertoghe van Alva es residerende met zijnen Raedt ende Spaignaerden.

⁺ Den XXI^en heeft inden Raedt van Vlaenderen sententie criminele ontfaen van onthoofdinghe, eenen M^r Heyndrick, chyrurgin van zijnen stijle, omme dieswille dat hij over sommeghe jaeren, A^o 66, anghenomen hadde te cureren eenen mans persoon binnen Brugghe, die naderhandt ghestorfven es, den welcken doot zijnde, heeft bij hem behouden ende tlichaem gheweyghert te begraven, tvlees afdoende, ende werpende tinghe-

+ Chaerles de Grutere.

+ Justitie.

+ Uutganck vande gratie.

+ Justitie.

[p. 285]

want in een privaet ofte heymelichede, makende vanden licchaeme sonder consent vande wet een anatomie, ende alzoo de huusvrauwe vanden overledene vraeghde naer haren man, gaf de voornomde meestere in andworde, dat hij begraven was in thospitael van sint Jans. Bovendien in de absentie van zijne huusvrauwe heeft de voornomde meestere eens ontboden een dochtere van XII zo XIII jaren, dewelcke oneerlick hantierende, heeft zijn uuterste debvoir ghedaen om haer vleesschelic te bekennen, daervooren hij de vrienden betaelt heeft vier ponden gr.; ende de voornomde sententie hielt oock inne confiscatie van lijfve ende van goede, waer dat ghestaen ofte gheleghen es, roerende ofte onroerende, ende tlichaem verwesen gheleyt te werdene up een radt, ende thooft onder eenen staeck, naer welcke sententie, tzijnder laste ghepronuncieert bij M^r Pieter de Bevere, greffier, gaf de pacient te kennen, dat hij vrijlaet was, ende de procureur generael versochte anden Raedt dat hem sachternoens, ter assistentie van justitie, presenteren zoude de bailliu vanden Audenburch, ofte in zijne absentie zijnen ghesubstitueerde, metgaders de huissiers vanden hove ende messagiers te peerde, dwelck hem alzo gheconsenteert wierdt; naer den twee hueren wierdt de voornomde sententie ter executie gheleyt, alvooren de voorgaende sententie hooghe ende overluudt ghelesen wesende bij Augustijn van Huerne, notaris vanden voornomden Raedt, achtervolghende de nieuwe ordonnancie, onlancx ghepublieert van criminele saken in dese sConijncs Nederlanden.

Den XXII^en, de bisscop prekende in zijne cathedrale kercke,⁺ heeft wederomme vermaendt, dat eenen yeghelicke de predicatie ghehandtiert hebbende, hemlieden zoude voughen naer de ordonnantie sConijncs ons gheduchts heere, mencionerende vande gratie ende pardoene, want als hedent es den nalesten sondach vande gratie; gaf ooc de voornomde bisschop te kennen, dat hij ghescreven hadde an zijn excellencie, hem te kennen ghevende dat de insetenen deser stede in alle obedierende waren de mandamenten ende placcaten van zijnder Majesteyt, zonder-

+ Predicatie.

[p. 286]

linghe de ghone die zijn mencionerende vande voornomde gratie, aldus vermanende dat de insetenen huerlieder debvoir doen zouden, updat de bisschop nyet lueghenachtich bevonden en worde.

⁺ Den XXIIII^en, twee jonghe meyssens, doops ghesint, zijn bij nachte uutter vanghenesse van sGraven casteel uutgheloopen, dewelcke bet dan twee jaren hebben inde vanghenesse gheweest, ende zouden curtelinghe metter doot ghepuniert gheweest hebben, volghende de nieuwe criminele ordonnantie, ghebiedende dat men over de ghevanghenen goede ende curte expeditie doen soude in alle wetten ende vierscharen, oock postponerende de civile zaken, ende voor de noenent met een trompet upde ghecostumeerde plaetsen was gheboden, dat hem nyemandt vervoorderen en soude de voornomde dochters te logieren ofte herberghen, ende diese te voorschijnen bringhen soude, waren belooft vijftich gulden. De cypier, ghenaempt Joos de Vaddere, ende den sluetere (bewaarder?) zijn wech gheloopen, uut vreese van justitie, want duer huerlieder neggligentie es dit ghebuert, ende achtervolghende de voornomde ordinantie zijn grootelicx te punieren.

⁺ Den XXIX^en, wesende sondach, heeft de bisscop, prekende in zijne cathedrale kercke, smorghens, te kennen ghegheven dat desen sondach es den laetsten dach, die den Conijnck onsen gheduchten heere heeft gheconsenteert den Guesen, omme hemlieden te reconcilieren mette heleghe kercke, duer belijdinghe van huerlieder mesdaet, naer welcke reconciliatie heeft de ghenadighe Conijnck hemlieden oock ghejont zijn gratie ende pardoen, vermanende voorts dat eenen yeghelicke, die alsnoch deffaillant es gheweest, emmers desen dach zijn debvoir doen zoude, omme te ontgane de indignatie vanden Conijnck, die vulverdich es zijn ondersaten meerdere gratie te jonnen, indien zij zijn mandementen onderdanich zijn, ghelijc de briefven ghescreven anden voornomden bisscop uuten hove te kennen gheven.

+ Twee ghevanghenen ontloopen.

+ Predicatie.