Dagboek van Cornelis en Philip van Campene, behelzende het verhaal der merkwaardigste gebeurtenissen, voorgevallen te Gent sedert het begin der godsdienstberoerten tot den 5en april 1571

[p. 242]

1570.

Lauwe.

⁺ Den VI^en passeerden duer dese stede diverssche waghens niet Spaignaerden ende Spaensche vrauwen gheladen, ende ooc sommeghe Spaignaerden wel ghemonteert te peerden, nemende huerlieder wech naer Audenaerde, ende waren tsavents te logijste tot Nazarette, vertreckende alzo naer Doornijcke.

⁺ Den VII^en was op tschepenhuus collatie ter causen inde voorgaende maent ghescreven.

⁺ Den VIII^en de bisscop, prekende smorghens in zijne cathedrale kercke, heeft te kennen ghegheven hoe dat hij groote neerstigheyt daghelics dede omme een goede schole op te rechten, daer men den jonghers zoude moghen leeren ende bequaem maken totten gheestelicken staet, biddende dat de oudders ooc souden willen huerlieder debvoir doen, want zonder hemlieden es hem onmoghelic tselve te vulbringhen. Ende dit werdt ghedaen bijden bisschop, inde schole ghenaempt de Fratres, daer de bisscop stelt naer zijn goetduncken schoolmeesters, ende de rijcke jonghers, die van oudts tijden daer ghewoont hadden voor een cleen prijs van IV zo V p. gr., bedwinghende meer te ghevene zes of zeven pond gr.; ende dit wierdt bijden bisscop ghedaen uut bevele ende ordonnantie van tconcilie van Trenten, laetst ghehouden, daerbij gheordonneert es, dat de bisscoppen tselve alzo besurghen zouden, zonderlinghe inde steden van huerlieder cathedrale kercke, en omme tselve te bet te vulbringhen, zo werden de pastuers, canuncken ende capellanen daertoe ghetauxeert, omme ter voorderinghe vande voornoemde

+ Spaignaerden passeren.

+ Collatie.

+ Schole te Fratres.

[p. 243]

schole te contribueren binnen den bisdomme van Ghendt residerende, daer ondere dat resorteren de Vier Ambachten, als Axele, Hulst, Assenede, ooc tlandt van Waes, de stede van Audenaerde ende Pamele, de prochien ligghende tusschen Ghent ende Audenaerde, ende meer andere circunvoysine prochien bij deser stede, de welcke hier voortijts pleghen te resorteren, zom onder Doornijcke ende Uuttrecht.

Den XIIII^en, smorghens, inden Raedt van Vlaenderen, wierdt⁺ ghepronuncieert sententie criminele up ende ten laste van eenen, die wijlent te Steenvoorde int cloostere ghecocht hadde zijn tafelkosten, omme te bet ghenesen te werdene van zeker cranchede, binnen welcken middelen tijde de voornomde persoon ghebouleert heeft met eene religieuse vanden zelven cloostere ende haer vleesschelick bekent, haer vervremdende van haerer religie, in dier voughen dat zou hem ghevolght heeft tot Amsterdamme, hebbende met hem ghepact sommeghe juweelen ende goedinghen vanden voornomden cloostere, dwelck de rechten zeer straffelick willen ghepuniert hebben, oock inde ghone die alleene attenteren ende pooghen te corrumperen zulcke religieusen ghediceert totten dienst des Heeren (zo zeght de loy si quis non dicam). Ende omme de voornomde delicten was ghewesen dat hij metten zweerde zoude ghejusticiert zijn, ghelijc hem tselve ghebuerde sachternoens ontrent den drie hueren, ende voor zijn onthoofdinghe dede hij totte bijstaenders een cort vermaen, dat hem niemant te zeer betrauwen zoude totte religieusen, want indien hij gheen ghelt gheheescht en hadde van dat men hem duechdelic schuldich was, en zoude tot deser doot niet ghecommen hebbe. De voornomde persoon was gheweest een quacksalver van zijnder exercitien weghen, uutghevende hem zelven voor eenen medecijn, ende daertoe latende drucken menichte van brieven, die gheplact wierden upde ghemeene plaetsen deser stede, met beteeckeninghe dat hij hem houdende was binnen sGraven casteel, daer hij ghevanghen was.

Den XXIIII^en was met een trompet gheboden dat alle vrem-⁺

+ Justitie.

+ Vagabonde uutgheseyt.

[p. 244]

delinghen ende vagabonde leechgangers hemlieden uuter stede maken zouden, ende dat de huuslieden zulcke overbringhen zouden up zeker peyne, daertoe staende voor deerste reyse, de zelve peyne te augmenterene indien zij in ghebreke bevonden wierden de zelve ordonnantie niet vuldaen thebbene.

⁺ Den XXIX^en, wesende den sondach ghenaempt Sexagesima, heeft de voornomde bisscop ghepreect, smorghens in zijne cathedrale kercke, ende naer de uutlegginghe van thelich evangelie, bescreven bij sinte Luuc, in zijn VIII^e capitele, mencionerende vanden sayere, dwelck ooc heeft bescreven sinte Mattheeus, in zijn XIII^e, ende sinte Marck, in zijn IIII^e, heeft begonst te preken vande penitentie, te kennen ghevende dat hij de zelve materie vervolghen zoude de naervolghende sondaghen tot Paesschen, updat de catholijcken hemlieden met penitentie ende belijdinghe van huerlieder sonden, nut ende bequaem maken zouden tot nutten van het helich Sacrament in de paeschdaghen, ende want vele meynschen in desen tijdt hemlieden zelven qualick voughen totter onderhoudinghe vande ordonnantie vande catholijcke kercke, bevelende dat alle christen meynschen ten minsten eens tsiaers heurlieder sonden zouden belijden voor huerlieder pastuers, visiteerders ofte andere religieusen vande vier orden, daertoe gheauthoriseert, ende daernaer gaen totten aultaer des Heeren, omme alzoo weerdelick te ontfaene thelich lichaem Christi, heeft de voornomde bisscop te kennen ghegheven, hoe dat hij bij advijse vanden hove ende ooc daertoe ghehadt hebbende tadvijs vande prochiepapen ende religieusen voornomd, heeft gheordonneert, dat men zeer corts zal van huuse te huuse gaen, ende teeckenen in eenen bouck alle de prochianen van elcker prochie, ende inde vastene naervolghende zullen de pastuers, visiteerders ende religieusen notitie houden vande ghone, die ter biechte commen, ende naer paesschen zal men ondersoucken de ghone, die in ghebreke zijn de voornomde ordonnantie vande catholijcke kercke te onderhouden, ende die zullen naer huerlieder verdiensten ghepuniert werden, indien zij gheen behoorlicke excuse en

+ Predicatie.

[p. 245]

hebben. Voorts gaf de voornomde bisscop te kennen, hoe dat gheenssins hij en wilde ghedooghen, dat men inde kercken, tewijlen dat men den dienst Gods doen zoude, wandelen ende spacieren zoude, want daer duere werden de priesters zo beledt van huerlieder officie, dat zij nauwelics, lesende ende singhende, hemlieden zelven connen verstaen, ende ooc de goede devotie vande catholijcke weerlicke persoonen wert ooc behindert, ende updat de zelve ordonnantie te bet nu voortan soude ghehouden werden, heeft ten laste vande overtreders ghestatueert zeker peyne pecuniaire van eenen schellinck gr. ofte meer, de zelve te employerene ten proffijte vanden ghemeenen aermen deser stede, ende indien zulcke persoonen de voornomde ordonnantie van te biechte ende te sacramente te gane, ende van hemlieden te behoeden vande onbehoorlicke wandelinghe, niet en willen onderdanich zijn, men sal hemlieden int gheestelick hof innedaghen, ende punitie doen gheschieden naer tbevindt vande mesdaet; in wat stick men sal niemandt sparen, noch edel noch onedel, al waere hij burghmeestere vande stad. Ten laetsten gaf te kennen, dat hij de materie vande penitentie ten naesten sondaghe zoude vervolghen inde naeste kercke, te wetene sinte Niclaus, ende daernaer inde andere prochien.

Den XXX^en, de bailliu van Uutberghe rijdende ontrent den⁺ nieuwen casteele deser stede, es metten peerde verdroncken an tvoornomde nieu casteel, daer ende alomme de wateren zeer hooghe van overvloet waren, zo dat men in diverssche plaetsen moet met scepen varen, daer men droochvoets pleeght te gane, als bij tPrincen hof, ter Muelenstede, tEverghem ende elders rontsomme de stede.

Den XXXI^en heeft men met een trompet gheboden, dat eenen⁺ yeghelick hem ghereet maken zoude omme te betalen den honderdsten pennijnck, ende dat hem niemandt te soucken zoude, noch weygheren tselve te betalen, ende die weten te beclaghen van excessive stellinghe, zullen hemlieden addresseren an scepenen vander Kuere, omme recht te ghenieten naer

+ De bailliu van Huutberghe verdroncken ande hauten brugghe, nederwaerts rijdende.

+ Den honderdsten pennijnck.

[p. 246]

de zake. Insghelijcs ten platte lande heeft men begonst inninghe te doene van tderde vanden honderdsten pennijnck, daerinne ooc begrepen wierden de husinghen ende plantinghen, staende buten den lande, in pachte uutghegheven, naer advenant vanden pennijnck XXII, volghende de placcaten dies roerende. Ende updat eenen yeghelicken te bet zijne calculatie ende rekenijnghe doen zoude, zo zijnder quoyeerkins te Brugghe gheprent vanden honderdsten pennijnc, zeer gherieflick voor alle rentiers, ontfanghers ende alle andere, omme alle sommen lichtelicke te vinden, zo van losrenten als lijfrenten, bijlevinghe ende anderssins.