Dagboek van Cornelis en Philip van Campene, behelzende het verhaal der merkwaardigste gebeurtenissen, voorgevallen te Gent sedert het begin der godsdienstberoerten tot den 5en april 1571

[p. 198]

December.

⁺ Den IIII^en was den feestelicken dach van sinte Baerbele, nemaer was onder den ghemeenen man weerckdach, ende de weercclocke luyde naer costume. Ten zelven daghe de voornomde Jesuyt, prekende tsinte Jacops, smorghens, gaf te kennen dat hij desen advendt gheduerende, sondaechs ende upde heleghe daghen, soude voor de kinderen, boden ende maerten, metgaders andere simpele luyden, uutlegghen, sachternoens inde croght binnen sinte Baefs kercke, de eerste leeringhe van onse christelicke religie, up dat nyemandt danof ignorantie en pretendere. Ten zelven daghe heeft de bisschop van Ghendt ghewijdt ende gheconsacreerdt den hooghen autaer ende andere vande voornomde prochiekercke, ghelijc hij ooc ghedaen heeft inde prochien ende kercken van deser stede, ghemerct dat de autaren nyet gheconsacreert en waren in voorleden tijden ofte ghevioleert bijde laetste emotie van Vlaenderen, ter causen vande nieuwe en ghereprobeerde religie, bij Calvinus voortghestelt met zijne consorten.

⁺ Ten zelven daghe heeft Rousselis, huissier, van boven ter bretesque uutghelesen van sConijncs weghe de indaghinghe ten laste van eenen Jan van Roije, insetene deser stede, hem dachvaerdende met drij termijnen van XV daghen te compareren totter stede van Antwerpen, ofte daert den Hertoghe van Alve, marquys de Coria etc. believen zal, voor den raedtsheeren sconijncs ons gheduchts heere, omme aldaer te verandworden den procureur generael, up zijnen heesch, die hij tsijnen laste zal maken, nemen ende kiezen, up den eeuwighen ban ende confiscatie van goede, indien hij nyet en compareert. Danof ooc de brieven van citatien wierden, bij bevele vanden Conijnck, gheaffigiert ande principale kercke deser stede.

Ten zelven daghe wierden inden Raedt van Vlaenderen

+ Barbara.

+ Jan van Roije.

[p. 199]

gheinterineert de letteren van remisse ende pardoene, gheottroyeert den cijpier van sGravensteen, te wiens laste criminelen heesch ghemaect was den XXVIII^en Ougst lestleden, zoot hiervooren gheteeckent staet upden zelven dach. Ende was zijn interinement belast met een lib. gr., te betalene sConijncs proffijte, ghemerct zijn ghestaethede, ende voorts wierdt hij ghecondempneert inde costen vanden processe ende ghedeporteert van zijnen staete van cijpierschippe, ende boven dien in zijn lijwaet vergheffenesse te bidden, met een onghebrande tortsse, Gode van hemelrijcke ende den Raedt uuter name van justicie; daertoe de president van Vlaenderen voughde een vermanijnghe, dat hij hem waghte zoude van mesdoene nu voortan.

Ten zelven daghe wierden up de Vriendachmaert deser stede vercocht ten vijlen prijse de huuscateylen van M^r Pieter de Rijcke, f^s M^r Pieters, als tafelen, thresooren, tapijtssche, cussens ende dierghelijcke.

Den V^en heeft smorghens in sinte Baefs kercke ghepreect den⁺ bisschop deser stede van Ghendt. Ende upden zelven dach, wesende sondach, heeft de voornomde Jesuyt inden crogh, zo voorscreven es, begonst voor de kinderen ende simple, onverstandeghe lieden, ende uutgheleyt ende verclaerst eerst hoe men behoort te formeren ende maken voor hem teecken des helich cruus.

Den VI^en, wesende sinte Niclaus dach, heeft de voornomde Jesuyt gheresumeert de voornomde maniere van leeringhe, bevelende zijne audituers, dat zij int beghincsele met hem doen souden ende maken teecken des helich cruus, ende ooc segghen: pater noster, ave Maria, in Latijnsche ende Duutsche tale. Daer naer een cort ghebet an Maria, de heleghe moeder, dat zu bidden zoude voor ons, sondaers, daer naer belijdende tgheloove ende ooc uutsprekende de X gheboden ende de V gheboden vande heleghe kercke, met expressie vande 7 dootsonden, ende alzo voorts inde uutlegginghe vanden gheloove, tselve alzo vervolghende up andere naervolghende feestelicke ende sondaghen, desen advendt gheduerende. Ende upde weercdaghen

+ Predicatien.

[p. 200]

preecte de voornomde Jesuyt in sint Jacops kercke, smorghens ten VIII hueren, uutlegghende de hijstorie van den pacientighen Job, voor zijn eerste materie, ende voor de tweste, vande hope. Insghelijcs hebben andere catholijcke predicanten ghepreect inde prochiekerken, als tsinte Baefs, ter zelver huere, eenen jonghen Preecheere, uutlegghende den eersten brief van sint Jan, in sinte Niclaus ooc eenen Preecheere, ende in sinte Veerle kercke broeder Jan de Pottere, Onsen Vrauwen broedere, uutlegghende van Isaias de prophete, welcke twee laetsten preecten ten VII hueren smorghens.

⁺ Den XII^en, wesende sondach, heeft men smorghens ghepreect in de prochiekercken naer costume, ende verclaerst de redene, waeromme dat men desen dach ghehouden heeft processie generael, te wetene omme den Heere te bedancken dat die vianden uuten lande ghescheeden waren, ende dat men den almoghenden Heere zoude bidden voor eendrachtigheyt in tgheloove onder de conijnghen ende princen. De vergaderinghe van dese processie ghebuerde in sinte Baefs kercke, ende van daer heeft men ghegaen tot inde kercke van sinte Michiels met tsacrament des autaers; inde processie was ooc de bisscop van deser stede, ende den dienst vande messe wierdt ghedaen in sinte Michiels kercke, ende men dede alsdoen gheen sermoenen ghelijc costume pleecht te wesen, ghemerct dat men smorghens ghepreect hadde, inde prochien, zo voorscreven es. De voornomde vianden hebben zeer sterck gheweest met peerde volck, maer letter schade ghedaen inde steden. God lof, dat wij van hemlieden verlost zijn.

⁺ Den XIII^en heeft de Jesuyt begonst uut te legghen voor zijn tweeste materie vande bedinghe, dewelcke spruut uuter hope, verclaerssende wat dat es tghebedt, ende hoe men bidden moet, ende waer wij bidden moghen, ende duer wiens name dat wij zullen bidden.

⁺ Den XIIII^en was sinte Nicasius dach, nemaer en was gheenen feestelicken dach onder tghemeente van desen bisdom van Ghendt, ghelijc in voorleden jaeren pleecht te weesene, ende

+ Processie.

+ Predicatie.

+ Sinte Nicasius.

[p. 201]

dit volghens de nieuwe politie ende ordonnantie vanden bisscop deser stede.

Den XV^en ende andere naervolghende daghen was een groote⁺ ende excessive vurst ende cauwe, ghelijct was over IIII jaeren, want de rivieren die vervrosen, zo dat men die moeste open houden jeghens tvervriesen.

Den XVI^en ende andere daghen heeft voor sGravensteen ghehanghen⁺ een berdt met de namen ende toenamen vande inneghedaechde, ten fijne voorscreven, tot CL persoonen.

Den XIX^en heeft de voornomde bisscop ghepreect in sinte Baefs⁺ kercke, smorghens, doende diverssche vermaninghe ende den hoorders vermanende tot beteringhe des levens met biechten ende tnutten vanden heleghen Sacramente, ghevende ooc te kennen, dat men up dien sondach zoude ommedraghen tsacrament des autaers met alder reverentie ende eerbiedinghe, omme den Heere te bidden voor zijne ghebenedijde gratie ende voor de eendrachtegheyt des gheloofs, want al eyst dat de vianden uuten lande gheweken zijn, zo mochten dezelve up eenen anderen tijdt wederkeeren. Gaf ooc de bisscop te kennen, dat hij briefven ontfaen heeft vanden Paus van Roome, die ooc wilt neerstelicken ghebeden hebben voor pays ende vrede onder de christene heeren ende conijnghen, met vele andere christelicke vermaninghen, die de voornomde bisschop dede van nieuwe politien ende ordonnantien.

Den XXI^en heeft de voornomde bisscop, prekende smorghens ten VIII hueren, wesende den dach van sinte Thomas, uutgheleyt de mijsterie vande wijdinghe ende consecratie vanden tempele ende autaren, midts dat nu ter tijt de Guens daermede ghecken ende spotten, ende over twee jaren de zelve hebben fautelick afghebroken. Ende heeft onderwesen dat dese costume haren oorspronck ghenomen heeft uuten ouden testamente ende in partien onderhouden gheweest vande apostelen, hoewel de heleghe pausen ende bisscoppen, duer den heleghen Gheest verlicht, ten tijde dat de heleghe kercke pays ende ruste hadde vande vervolghinghen der tijrannen, hebben de

+ Vurst.

+ Inneghedaechden.

+ Predicatie.

[p. 202]

ordonnantie vande tempelen ende autaren consacreren in sommeghe poincten vermeerdert ende principalick Silvester den eersten paus ten tijde van Constantinus, den gheloovighen keyser, naer dien alle zijn voorsaten martelaers ghestorfven waren, ghelijc de voornomde bisscop dit propoost met redenen scriftueren versterct heeft inde kercke van sinte Michiels, daer hij ten zelven daghe sommeghe autaren gheconsacreert heeft.

Den XXII^en heeft de voornomde bisscop opde voorgaende materie smorghens vervolght in sinte Baefs kercke ten VIII huere.

⁺ Den XXIII^en zij twee wederdoopers bijder stede ontrent den een huere verberrent gheweest upde Vriendachmaert, ende ten zelven daghe heeft de voornomde Jesuyt vulhendt de hijstorie vanden pacientighen Job, ende voortgheghaen inde materie vande christelicke leeringhe, te wetene van tbidden, ende gaf te kennen, dat hij de zelve materie vervolghen zoude alle naercommende weken twee mael, te wetene sdijcendaechs ende sdonderdaechs, tot inde vasten; ende want sdijcendaeghs inde kerstdaghen was helichdach, gheconsacreert den onnoosel kinderen, die vermoort wierden bij Herodes den tijran, zo zeyde hij dat hij swoondaechs zoude preken, smorghens, vande zelve materie.

⁺ Den XXV^en es overleden een vande principale pussemiers deser stede, wonende inde Cleen Sigghele, bij sinte Baefs kercke, ende de bisscop weygerde den lichame sepulture up tghewijde, ende Onse Vrauwe Broeders hebben hem begraven binnen huerlieder couvente.

⁺ Den XXIX^en heeft de voornomde Jesuyt ghepreect zo voorscreven es, ende voor zijn eerste materie heeft uutgheleyt vande sceppinghe des weerlts, bescreven in tboeck Genesis, bij Moysem. Ende voor de tweeste materie vervolghde (hij) vande bedinghe ghelijc voorscreven es. Ende hoe wel dat in voorleden jaeren desen dach pleecht eenen feestelicken dach te wesen ter heeren van sint Thomas van Cantelberghe, es nochtans in dit jaer afghesedt, bijde nieuwe ordonnantie vanden bisscop van deser stede van Ghendt.

+ Justitie.

+ Pussemier.

+ Predicatie.

[p. 203]

Den XXX^en was up scepenhuus collatie, ter causen vande⁺ petitie ghedaen up tlandt van Vlaenderen, bijden Hertoghe van Alve, van III^c duusent guldens ende bet, die over sommeghe daghen ghearriveert es binnen Bruessele, ende eeneghe van zijne ruuters ende voetvolc heeft (hij) ghelicentieert, ende andere, als namelicken Spaignaerden ende Italianen, in zijnen dienst behouden, ende de zelve beschiet in diverssche steden, als te Mechelen, sHertoghenbosch, Bruusele, Grave, Maestricht ende elders, daert den voornomden hertoghe ende zijnen Raedt belieft heeft.

+ Collatie.