Dagboek van Cornelis en Philip van Campene, behelzende het verhaal der merkwaardigste gebeurtenissen, voorgevallen te Gent sedert het begin der godsdienstberoerten tot den 5en april 1571

November.

Den I^en, de voornoomde bisscop prekende tsinte Baefs, zoo voorscreven es, heeft onder andere divisen ende propoosten zeer neerstelic vermaent den auditeurs ende insetenen deser stede tot eerbiedinghe vanden heleghen sacramente des autaers, dwelck nu over alle zijden vande ketters zeer anghevochten werdt, die, al eyst zo dat zij in andere leeringhen zijn in tweedraght, hier inne nochtans accorderen zij, ghelijck de Phariseen ende Sudduceen eens droughen jeghens Jesum, ende nyet alleene en ontheeren zij tvoornomde sacrament met woorden, maer ooc faictelick met voeten tredende, alzo nu onlancx ghebuert es bijde Duutschen, die in desen Nederlanden zijn met eenen

[p. 193]

gheweldeghen hoop, schoffierende de jonghe maeghden ende religieusen Gode gheconsacreert, hoe wel de inlandsche Guen hemlieden ghejonstich zijnde, zegghen dat zij gheen quaedt en doen. In tlaetste vanden sermoene heeft de voornomde bisschop gheseyt, hoe dat over twee jaeren tijts de vianden des christelicken gheloofs hebben onder tghemeente ghesayt sommeghe boecxkins, daerbij zij wilden betooghen, met LXXXVIII redenen ende autoriteyten, dat men geen heere en behoorde te doene den verstorfven heleghen, welcke scriftueren, uuten heleghen vaders boucken ghenomen, zij ketters vervalscht hebben, achterlatende de woorden, die hemlieden mochten bejeghenen ende somtijts daertoe voughende tghuene dat thuerlieder propooste dienen moghte, ja ten diverssche stonden stellende een affirmative ofte negative redene, daer de originale ende autentijcque boucken anders innehielde, bedrieghende daermede simple ghemeente, als of de leeraers vande catholijcke kercke dusdaneghe boucken vande oude leeraers nyet en hadden ghelesen, ghelijc es Tertullianus jeghens dese 88 redenen, verdraydelic gheappliquiert, heeft ghescreven ende laten uutgaan in prente, de voornomde bisscop betuughende uute heleghe scrifturen ende leeraers, dat wij schuldigh zijn de heleghen te heerene, nyet als goden ende ghevers van eeneghe ghiften, maer als middelaers, dewelcke Christus zeght, dat zijnen hemelschen Vadere hemlieden heert, maer de teghenstrijders zegghen dat zij, wesende inde hemelsche glorie, zo duerdroncken zijn vande liefde Gods, dat zij nyet en weten vande meynschen, upde eerde wesende, welc argument de voornomde bisscop betooghde te wesene jeghens de heleghe scriftuere vanden Evangelie, daer Christus zeght: dat de ijnghelen Gods hemlieden verblijden van eenen sondaere, penitentie doende. Ende alzoo voorts verclaersde de bisschop vande heere, diemen schuldich es te bewijsen Gods heleghen, sancten ende sanctinnen.

Den II^en, wesende den dach dat men houdt de ghedijnckenesse⁺ vanden ghelooveghe menschen in Christo overleden, was bijden bisscop gheconsenteert den insetenen huerlieder hantie-

+ Aldersielen dach.

[p. 194]

ringhe ende neeringhe sachternoens te doene, behoudens dat zij voor de noenent de feeste onderhouden, naer costume, dwelck wierdt alzo ghepublieert inde prochiekercken sondaechs te vooren lestleden.

⁺ Den IIII^en was tsachternoens overgheleedt Dierick Jooris naer sGravensteen, omme ghepijnt te werdene; insghelijcs ooc eenen pachtere, ende dit ter causen vande heresie. De voornomde Dierick, commende van de pijnbanck, betoochde uutwendich dat hij niet zeer ghepijnt en was.

⁺ Den V^en hebben de Preecheeren omme ghedreghen thelich sacrament, ende den dienst ghedaen naer tsermoen, ghelijck upde voorgaende vriendaghen gheteeckent staet.

⁺ Den VI^en es uuter vanghenesse laten gaen den voornomden⁺ Dierick, die ghevanghen heeft gheweest een half jaer tijdts, ende ten zelven daghe met tgheluut van eenen trompette zijn bijde heeren ende scepenen vander Kuere diverssche voorgheboden uutghelesen, daerbij verboden es den insetenen wijn te halen uuten nieuwen casteele, ende gheconsenteert de lieden vande maert met huerlieder etelicke ware een huere smorghens alleene voort te stane upde sondaghen, ende andere heleghe daghen, bijden bisscop van Ghendt gheboden te vieren. Ende de voghelmaert, diemen upde heleghe daghen pleecht te houden voor tBeelfoordt, es verleyt over dandere zijde vanden voornomden Beelfoordt, ontrent den scepenhuuse van Ghedeele, ooc te houden eenen cleenen tijdt van eender huere.

⁺ Den VII^en heeft de voornomde bisscop shelich Kerst int sermoen ghedaen een curt vermaen vande voornomde gheboden, concernerende de politie vande heleghe ende feestelicke daghen.

⁺ Den XIIII^en heeft de voornomde bisscop ghepreect inde prochiekercke van Eckerghem, daer sinte Martin patroon es, te kennen ghevende dat hij in sondaghe naestcommende preken zoude in sinte Baefs kercke; ende als hij preect heeft vele audituers vande insetenen deser stede.

⁺ Den XIX^en hebben de Preecheeren solempneerlick tsacrament ommeghedreghen, ghelijc up andere voorgaende vriendaghen

+ Dieric Jooris.

+ Processie.

+ Dierick Jooris.

+ Ordonnantien.

+ Vermaen vanden bisscop.

+ Predicatie.

+ Processie.

[p. 195]

ghenoteert staet. Tselve werdt ooc alle sondaghen ghedaen inde prochiekercken. Ten zelven daghe heeft men van scepenen vander Kuere weghen met eenen trompet uutghelesen, upde ghecostumeerde plaetsen, een ghebot ende ordonnancie, touchierende de lijne lakenen, van huerlieder linghde ende behoorlicke breedde.

Den XXI^en heeft de voornomde bisscop ghepreect in sinte Baefs⁺ kercke, vermanende ende te kennen ghevende, hoe dat men dese toecommende weke voor de huusen vande ghegoeden collecteren zal aelmoesen, ten behouve vander ghemeene aerme camere, dewelcke nu grootelicx belast es met desen benauden tijdt, ende zij hebben wel van noode totter somme van V^c lib. gr. omme hemlieden te voorsien van caussens, schoens, lijwaet, wulle, lakene, principalic desen wintere. Ende ten zij dat de rijcke huerlieder debvoir doen mildelic ende blijdelic tot onderstant vande voornomde camere, es ghescepen, dat de lovelicke ordonnancie van deser stede ghemaect ende onderhouden ten oorboore vanden aermen, zal moeten onderbliven, twelck zoude grootelics wesen een schande voor dese stede.

Ten desen daghe waren ooc ande kerckdueren ende voor schepenhuus, metgaders andere openbare plaetsen, gheaffigiert brieven van commissien, daerbij waren inneghedaecht diverssche fugitiven vrauwen, ter causen vande overwillighe predicatie, omme te compareren voor den Hertoghe van Alve ofte zijnen Raedt tot Antwerpen, ende daert hem believen zal, omme te anhooren zulcken heesch, als de procureur generael zal willen maken thuerlieder laste. Ende dese commissie spreect ooc van drie acht daghen totte vulle daechvaert, ghelijc de commissien deden ten laste vande mans, hier vooren gheroert. Ende onder andere diversche vrauwen, wel tot XX toe, waren namelick dese ghescreven: als de huusvrauwe van M^r Pieter de Rijcke, f^s M^r Pieter, Reynier de Peste, Lievin Buus, Jan de Vos, inde Audenburgh, ende meer andere. Dese commissie wierdt bedient bij Rousselis, duerwaerdere van Mechelen, ende ten voornomde daghe wiert de commissie, an stadthuus gheaffigiert, bij eeneghe quaetwillighe gheschuert.

+ Predicatie.

[p. 196]

⁺ Den XXVII^en waren an sGravensteen up een groot pampier, bij bevele vanden Hertoghe van Alve, ghescreven alle de namen vande inneghedaeghde fugitiven, ter causen vande nieuwe ende ghereprobeerde religie bij hemlieden voortghestaen, ende tselve papier was onderteeckent bij Rousselis, duerwaerdere voornoompt. Ende int beghincsele van dien was ghestelt de redene, waeromme dat de namen vande inneghedaeghden, alzo wel doode als levende, daer ghescreven stonden, omme dat nyemant en zoude pretenderen ignorantie van hemlieden, omme dat bij dien middele te bet te voorschijne commen zouden de schulden van hemlieden, die men hemlieden schuldich staet, updat zij anden ontfanghere zouden overghebroght werden, ende dit upde boete daertoe staende, bijder ordonnantie hiervooren ghenoteert staende. De namen vande voornomde inneghedaeghde beliepen anden cant van hondert ende LIIII, die binnen deser stede huerlieder residentie hielden over twee jaeren tijds, ghedurende de predicatie ende commotie van desen Nederlanden. Insghelijcs es ghebuert inde steden hier bij ligghende, als Deynse ende elders, daer de de predicatie was.

Ten zelven daghe, sachternoens, passeerde duer dese stede een vaentgin Spaignaerden, commende van Deynse, danof den meerderen deel zeer qualic ghehabitueert waren, ende vele jonghe onghebaerde knechten; ende hemlieden volghden diverssche waghens gheladen met huerlieder cleederen, wapenen ende anderssins, reysende tot up sinte Baefs en alzo voorts naer Antwerpen.

⁺ Den XXIX^en heeft men sachternoens de vigelie ghesonghen in sinte Baefs kercke, over de Coninghinne van Spaignen, ons conincx Philips huusvrauwe.

⁺ Upden zelven achternoenent heeft men justicie ghedaen over eenen Vande Putte, wijlent ghewoont hebbende inden Rooselerre, upde Burchstraete⁽¹⁾, ter causen dat hij groote jonste ende faveur

+ Fugitiven.

+ De Coninghinne van Spaignen.

+ Berthelemeeus vande Putte, crudenier.

(1) Rechtover de Meersteeg, tegenwoordig eene bakkerij, nog onder dien naam bekend.

[p. 197]

ghedreghen heeft over twee jaren totte nieuwe religie, boomen ghegheven hebbende totte temmeringhe vande Guessche schuere, (en) die ooc heeft vande inneghedaechde te Bruessele gheweest, voor de excellentie vanden Hertoghe van Alve; ende (men heeft hem) laten gaen; ende thuus ghecommen zijnde, wierdt van nieus gheapprehendeert, ende naer langhe detentie van zijnen persoon, es ter doot up desen dach ghebrocht met noch eenen man, ende (zij) wierden onthooft upde Veerle plaetse, voor sGravensteen dezer stede van Ghendt.

Den XXX^en heeft men in sinte Baefs kercke den dienst vande uutvaert ghedaen vande huusvrauwe van conijnc Philips, coninghinne van Spaignen, Elisabeth ghenaempt, de oudste dochtere⁺ vanden conijnc van Vranckerijcke, Hendric den II^en, die in huwelicke hadde een dochtere uuten huuse ende gheslachte van Medices, in Italien, de nichte van Paulus den derden, paus van Roome. Dese voornomde coninghinne overleden, was metten eersten a^o XV^c LIX gheordineert tot huwelicke met Carolus, de prince van Spaignen, maer naderhandt nam haer ten huwelicke zijnen vader Philips. De choor vande kercke was behanghen met zwart laken, ende rontsomme waren gheaffigiert de wapenen van Spaignen ende Vranckerijcke; inde middewaert vanden choor was een bare, becleedt met een zwart cleedt ende daerup een wit cruce, ende boven ghelijcke wapene; ende ter zijde de wapenen van Spaignen, Vranckerijcke ende Medices. Ende boven dien was daer ghemaect een hoogh huusekin met vele keessen ende tortssen, die alle ontsteken wierden. In desen dienst vande messe waren present de president ende raetsheeren van Vlaenderen, metgaders scepenen vander Keure ende Ghedeele, met huerlieder huissiers, scepenen, pensionarissen, secretarissen, boden ende andere dienaers vanden voornomden Raedt ende stede, ghecleedt met raucleederen. Insghelijcs heeft men in andere steden van desen lande ende Vranckerijcke ghedaen den dienst vande kercke over de voornomde coninghinne.

+ Catharina Medices.