Dagboek van Cornelis en Philip van Campene, behelzende het verhaal der merkwaardigste gebeurtenissen, voorgevallen te Gent sedert het begin der godsdienstberoerten tot den 5en april 1571

October.

⁺ Den III^en heeft de bisschop van Ghendt, smorghens ten VII hueren, ghepredict in sinte Niclaus kercke, uutlegghende tEvangelie vanden sondach, bescreven int VII^e capitele van sinte Luuc, van Jesus, die ghinc naer de stadt ghenaempt Naim, daer hij verwecte vande doot den joncman; ende gaf te kennen dat hij den toecommenden sondach prediken zoude in sinte Jacops kercke.

Den IIII^en, wesende den dach van sinte Franchoys, heeft eenen Freremineur, Penneman met name, desen dach ende andere naervolghende uutgheleyt tghebet Christi, Onse Vader ghenaempt, naer dat bescreven staet in sinte Luuc, an telfste capitele, daer een vande discipulen Christi heeft gheseyt tot Jesum: Heere, leert ons bidden; ghelijc Joannes heeft gheleert zijne discipulen. Ende de Heere heeft hemlieden gheseyt: Als ghij bidt, seght: Vader, ghehelicht zij uwen name, etc. Daer⁺ naer heeft de voornomde predicant voor het tweeste deel van⁺ zijnen sermoene ghenomen een propositie uut Solomon, daer hij zeght: De ghedinckenesse vanden rechtverdighen zal wesen met lof, maer de name vanden boose vergaet als een verrot dijnck; tselve voughende tot leven vanden voornomden Franchoys, die es gheboren gheweest uut een stadt van Italie, Assisium, hebbende rijcke ouders, cooplieden van lakenen, die haren eenighen zone zeer lief hebbende, hebben hem voorsien van ghelde,

+ Predicatie.

+ Franciscus.

+ Die ghedinckenesse vanden rechtverdighen es met loffelicheden, maer den name der ongoddelicker zal verrotten. Pro. X.

[p. 187]

omme dat hij leeren zoude de hantieringhe vanden coopmanschepen, maer naderhandt de zelve verlatende, vrienden ende maghen voorbij stellende, heeft hem gheheel begheven totten dienst Gods, handverdende een asschegrau cleedt, ghedachtich wesende den Niniviten, die naer de predicatie van Jonas, den prophete, hemlieden voorsegghende huerlieder totale destructie, hebben asschen up huerlieder hoofden ghestroyt, penitentie doende ende de gramschepe Gods ontgaen. Ende heeft Franchoys met hem ghenomen sommeghe goede mannen, die zijn exemple van leven naerghevolght hebben, zo dat ooc binnen den leven van Franchoys vele cloosters ghesticht hebben gheweest, als hier binnen Ghendt over III^c jaeren, ter plaetsen, die men nu noompt Poortackere; ende alzo zeer corts daer naer de Grave van Vlaenderen hem begaf totter zelve religie, heeft zijn eyghen huus ende casteel ghejont den Broeders, daer zij nu resideren. Tselve ghebuerde daghelics in dien tijde in andere landen van kerstenrijcke, al eyst dat in onse benaude tijden inde landen, hier bij ligghende, als Inghelandt ende Duutschlandt, vele cloosters werden te nienten ghedaen ende de Broeders verjaeght, hoe wel in andere verre gheleghen landen huerlieder cloosters werden van nieuws upghemaect, ghelijc in Indien, daer nieuwelinghe tgheloove Christi werdt gheplant ter eeren Gods ende ter confusie vande landen, die de leeringhe Christi hebben verlaten. Daer werdt de name Gods met alder reverentie gheheert ende hier ontheert.

Den IX^en, wesende den dach van sint Denijs, die men in⁺ voorleden jaeren feestelick heeft gheviert, es in eenen weercdach verkeert bijde ordonnantie vanden bisschop van Ghendt, die ooc heeft gheordonneert dat men de sondaghen ende andere heleghe daghen met meerder reverentie ende eerbiedinghe nu voortan houden zal binnen deser stede ende bisdomme, dan men hier voortijts ghedaen heeft, verbiedende coopmanscepen ende slavelicke wercken te doene. Voorts heeft ghestatueert conforme de dispositie vande gheestelicke rechten, in cap. III de clande. desp., dat men tusschen de drij gheboden vanden huwelicken

+ Sint Denijs.

[p. 188]

staete, die men doet inde prochiekercken, zouden altijts gheprofigiert wesen ten minsten twee daghen, te niente doende de oudde costume, daerbij dat men ghewoone was de zelve ghebiedinghe zeer te precipiterene, ende somtijts den staet van huwelicke te handverdene upden dach van tlaetste ghebodt, zo datter gheenen bequamen tijdt en was omme de denunciatie te doene jeghens de ghuene, die tsamen wilden in huwelicke versamen jeghens de gheboden Gods, gheestelicke ende weerlicken decreten ofte costumen vanden lande.

⁺ Den X^en heeft den voornomden bisschop ghepredict in sint Jacops kercke, zo hij voorseyt hadde, ghevende redene waeromme dat den voorgaenden feestelicken dach afghestelt es, ghemerct dat sommeghe daeromme waren murmurerende, hoe wel sulcke murmuratien den ondersaten nyet en betaempt, nemaer behoorden in alles huerlieder hueverhoofden met alder reverentie ende eerbiedinghe onderdanich te zijne.

⁺ Den XV^en waeren upden avendt dese stede passerende ontrent C ende L soldaten, Walen, commende vande frontieren, hebbende een vaentgen, danof den meerderen deel waren busschieters ende sommeghe lancen draghende, ende trocken duer de stede naer sinte Baefs, omme alzo voorts te vertrecken naer den leghere vanden Hertoghe van Albe, ofte omme ievers in tgarnisoen te ligghen jeghens den gheweldighen hoop vanden Prince van Oraigne met zijne gheallieerde, die ghepasseert zijn over de Mase. Ende de voornomde hertoghe heeft ook zijnen leghere gecampeert bijder vyanden leghere, zo dat men beducht voor eenen toecommenden slach. De steden van Brabant, bijde leghers gheleghen, zijn met garnisoen voorsien, als Antwerpen ende Leuven. God gheve dat dese strijt mach soetelick vergaen sonder bloetstortinghe.

Den XVI^en passeerde ooc duer dese stede een vaentghin soldaten, ooc commende vande frontieren, danof den meerderen deel waren busschieters, ende sommeghe lancedraghers in cleenen ghetaele. Ten oorboore vanden voornomden leghere vanden Hertoghe van Albe heeft de zelve ghedaen ghereet

+ Predicatie.

+ Soldaten passeren.

[p. 189]

maken groote quantiteyt van mele, ende tselve ghedaen legghen in de reefters van sommeghe cloosters, ende ooc in noch andere plaetse besproken omme te legghen.

Den XVII^en, wesende sondach, heeft de voornomde bisscop⁺ ghepreect in sinte Baefs kercke, uutleggende smorghens tbeghincsele vanden Evangelie van dien daghe, Matth. XXII^en.

Ten zelven daghe heeft Franchoys, de bode van Leuven (daer ontrent de leghere vanden Hertoghe van Albe es), overghebroght, hoe dat bij zijnen crijghknechten ghenomen zijn een hondert waghens vanden Prince van Oraigne ende IIII^c ruuters te peerde afghesleghen, ende hoe zij binnen Tongeren, een vande oudste steden van Ludick, een groote moort vande insetenen ghedaen hebben, ter causen dat de zelve gherefuseert hadden inne te nemene thuerlieder bewaernesse tgarnisoen vanden zelven hertoghe, ende dat zij ghedoocht hadden tvolck vanden prince binnen te comen, die de costelicke juweelen vande zelve stede ende abdie gherooft hadden, hoe wel tvolck vanden hertoghe de zelve weder ghecreghen hebben inde voornomde hondert waghens, bij hemlieden ghenomen, die inden meerderen deel gheladen waren met kerckelick goedt, als kijlten en casulen. De zelve tijdinghe es bij diverssche brieven overghescreven ande heeren deser stede.

Den XXI^en, broeder Jan vander Haghen, smorghens prekende⁺ in sint Jacops kercke, wesende den dach van sinte Ursule, heeft verclaerst, hoe dat de zelve maeght was uut landt, ghenaempt Brijtaigne, de meeste dochter vanden conijnck, ende die haer maeghdelicke reynicheyt overghedreghen heeft haren brudegom Christo, al wast dat zou versocht was ten huwelicke vanden zone vanden conijnck van Bretaigne, de mijnste, die in dien tijden noch ongheloovich was; ende heeft bij haer ghenomen uut alle circunvoysine landen noch XI^m maeghden, onder de welcke twee waren uut Vlaenderen, ende de zelve maeghden heeft Ursula gheleert tgheloove Christi, ende met haer alle ghereyst naer Roome, omme te visiteren de heleghe plaetsen, daer Pieter en Pauwels omme tbelijden Christi ghedoot hebben ghe-

+ Predicatie.

+ Ursula met XI^m maeghden.

[p. 190]

weest, ende daer comende, heeft de paus van Roome een visioen ghehadt bij nachte, dat hij hem bij dese maeghden voughen soude, dwelc hij ooc ghedaen heeft, ende met hemlieden ghereyst naer Cuelen, de welcke alsdoen beleghert was vande Hunnen, vianden des gheloofs, diese alle ghedoot hebben, ende hemlieden es ghegheven de croone van martilisatie; insghelijcs es ghedoot gheweest de heleghe maeght Ursula, die ten huwelicke versocht was vanden heere ende prince der Hunnen, midts haer uutnemende schoonheyt, nemaer heeft liever vercoren de croone vande martelers ende ghetuighen Christi. Ende de voornomde Ursula met alle hare medeghesellen es te Cuelen begraven, daeromme dat de voornomde stadt helich ghenaempt werdt, ende daer dese maeghden begraven zijn, daer en werden gheene andere lieden begraven, want tes ghebuert, dat men aldaer eenen anderen goeden man begraven heeft, maer sanderdaechs wierdt zijn lichaem bevonden uuter sepulture miraculeuselick ghedaen, naer welcke gheschiedenesse gheen andere lichamen daer begraven en hebben gheweest. Ende dat voorscreven es vande heleghe maeght Ursula, es ghebuert over XIII hondert jaeren, zo de voornomde predicant seyde.

⁺ Den XXII^en hebben de Preecheeren solempneerlic ommeghedreghen in huerlieder clooster thoochwerdich sacrament vanden autare, smorghens naer de predicatie, met tortssen ende keersen, doende ooc den dienst vande messe, in dancbaerhede vande voornomde victorie jeghens de Guens, hoewel de inlandsche Guens tselve nyet zeer en achten noch en ghelooven, ende hopen, dat de vianden voorseit zullen noch trumpheren in prejudicie vande Catholijcke, hemlieden betrauwende upde macht vanden Prince van Oraigne, ende beghinnen alreede de psalmen te singhen, ghelijc zij deden over twee jaren.

⁺ Den XXIIII^en, wesende sondach, heeft de bisschop van deser stede smorghens ghepreect in sinte Michiels kercke, uutlegghende tEvangelie vanden daghe, bescreven bij sente Mattheeus in zijn IX capitele, voor deerste deel van zijnen sermoene ende voor tweeste tghebodt Christi, vande liefde tot God ende

+ Processie.

+ Predicatie.

[p. 191]

den meynsche, uut tEvangelie vanden voorgaenden sondach. Ende in tlaetste heeft vermaent tvolck tot dancbaerheyt, te betooghen anden almoghenden Heere, vande victorie verleent de catholijcken jeghens de Geus, ende dat men den Heere soude bidden voor eendrachtecheyt in tgheloove, ende dat den twist ende oorloghe zoude moghen vergaen mette mijnste bloedstortinghe, ende te kennen ghevende, dat hij in sondaghe naerstcommende zoude preken in Onse Vrauwe kercke up sinte Pieters.

Den XXVI^en heeft Jan vanden Poele, ontfanghere vande confiscatien,⁺ in tquartier van Ghendt ende Audenaerde, upde sale van sGravensteen verhuert sommeghe husen, binnen dese stede staende, toebehoort hebbende de inneghedaechde ende fugitiven, als van Joos Seys, f^s Jacops, Lievin Brakelman, Lievin Hendricx, in twee partien, met meer andere. De zelve verhueringhe was te vooren te kennen ghegheven bijden voornomden ontfanghere, onder zijn handteecken, an alle openbare plaetsen, ghelijc voor de prochiekercken, sGravensteen, met briefven daertoe gheaffigiert.

Den XXIX^en hebben de Preecheeren processie ghehouden, zo⁺ voorscreven staet upden voorgaenden vriendach, omme den Heere te bidden dat de jeghenwordeghe oorloghe vande catholijcke jeghens den Prince van Oraigne soude moghen vergaen mette mijnste bloedstortinghe, want de voornomde teghenstrijders vervoorderen hemlieden daghelicx naerder Bruessel te commen met huerlieder leghere, daerjeghens es de macht ende leghere van onsen Conijnck, onder den capiteyn generael de Hertoghe van Albe.

Ten zelven daghe heeft sententie vande coorde ontfaen eenen⁺ uut Westquartier, inden Raedt van Vlaenderen, ter causen dat de zelve hem vervoordert hadde te maken eeneghe instrumenten, daerinne dat ghegoten waren penninghen van VI gr., die men noompt realen ende testons van Vranckerijcke, ende de zelve bij hem uutghegheven, de welcke emmers sommeghe van dien wierden in zijn presentie voor de consistorie vanden Raedt in sticke ghesneden, ende alsmen dese sententie execu-

+ Verhueringhe.

+ Processie.

+ Justitie.

[p. 192]

teerde, zo waren de penninghen an zijnen hals ghehanghen, volghens tdictum vande sententie, ende zijn lichaem ande plaetse patibulaire, met confiscatie van goede; welcke executie ghebuerde upde Veerle plaetse, an een vande potente daer staende, ende upde zelve plaetse stondt noch scavodt, daer up gheexecuteert wierdt de laetste muntenaere van Maestright, uut causen datter noch andere ghevanghen zijn inden Raedt, besmet metter zelve mesdaet, die bij aventuere metten ketele zullen ghejusticiert werden, maer zeer corts naer de voorgaende justitie wierdt schavodt ende de ketele gheweert.

⁺ Den XXXI^en heeft de voornomde bisschop ghepreect in Onse Vrauwe kercke, smorghens, uutlegghende de schoone parabole ende ghelijckenesse, die men leest up desen sondach inde catholijcke ende christelicke kercke, bescreven bij sinte Mattheeus an zijn 22^e capitele, in beghincsele, vanden Conijnc, die zijn brulocht maeltijt ghehouden heeft; ende gaf te kennen, dat hij als morghen preken zoude in sinte Baefs kercke, met uutlegghinghe vande reste vanden voornomden Evangelie ende vande anroupinghe der heleghen.

+ Predicatie.