Dagboek van Cornelis en Philip van Campene, behelzende het verhaal der merkwaardigste gebeurtenissen, voorgevallen te Gent sedert het begin der godsdienstberoerten tot den 5en april 1571

September.

Den III^en heeft men inden Raedt van Vlaenderen smorghens⁺ ghepublieert ende uutghelesen eenen besloten brief van Ferdinando de Tolede, hertoghe van Albe, marquys van Coria, ridder vanden orden, stadhouder, gouvernuer ende capiteyn generael inde landen van herwertsover, daerbij hij beveelt dat binnen XXX daghen naer de voornomde publicatie alle de ghonen, die onderteeckent hebben zeker tractaet, dwelc de

+ Ordonnantie jeghens die hebben gheleeckent, touchierende de edelmannen, die bij procureurs huerlieder vertooch moghen doen, behoudens dat zij in sConijncs landen van herwaerts over blijven ende tselve te kennen gheven zijnen Baedt.

[p. 174]

gheallieerde vande Guens ghenoompt hebben Compromijs, ofte andere, sullen schuldich zijn te compareren voor den voornomden hertoghe ofte magistraet, daertoe van zijnent weghen ghedeputeert, omme danof huerlieder excuse te doene ende te vercrijghen pardoen, indien huerlieder zake daertoe ghedisponeert es, ofte bij faulte van dien zal jeghens hemlieden rigoureuselic gheprocedeert werden; ende dat omme te remedieren de commotien, seditien ende beroerten van over twee jaeren in dese Nederlanden ghebuert, up dat ooc hendelick eens een eendrachtegheyt mach wesen.

⁺ Ten tweesten heeft de voornomde hertoghe van sConijncs ons gheduchts heeren weghen te kennen ghegheven, hoe dat den XXIIII^en van Hoymaendt lestleden deser weerlt overleden es in Spaignen de prince Charles, sConijncs zone, die naer groote siecten met berau van zijne zonden zeer christelick ende catholijckelick deser weerlt ghepasseert es, ter grooter droufhede van zijnen heer vadere. De zelve prince heeft omme sommeghe overwillicheden langhe van te vooren bij zijnen heer vadere in bewaernesse ghestelt gheweest. Voorts es bevolen, dat men in alle steden van Vlaenderen, daer men ghewoone es zulcs te doene met abten, religieusen, priesters, wethouders ende tghemeente, voor zijn siele den almoghenden Heere bidden (zal), up dat zijn mesdaden moghen vergheven werden.

⁺ Ten derden heeft men inde Vlaemsche taele (want de twee voorgaende waeren inde Walsche ofte Fransoyssche taele) ghepublicert ende vernieut tplaccaet nopens den vijvandiers ofte vijctailliers, van huerlieder vrijheyt ende liberteyt van tollen ende imposten, ende ooc van civile schulden ende arresten van huerlieder persoonen, waghens, caretten, scepen ende schuten, verclaerssende alle acten daer jeghens ghedaen nul ende van onwerden, up dat den legher vanden voornomden hertoghe, ligghende ontrent Maestricht, te bet mach ghesecoureert werden van spijse ende dranck, danof eenen yeghelicke goede betalinghe gheschieden zal. Daertoe es ghecommitteert de Heere van Berlaymont, gouvernuer van Namen, rudder vanden

+ De doot Philips zone Caroli.

+ Van vijvandiers.

[p. 175]

orden, ghelijc ooc voorscreven es anden VI^en van Hoymaendt lestleden.

Ten vierden zijn ontrent den X hueren smorghens ghepasseert⁺ duer dese stede diverssche Walssche soldaten met menichte van waghens, die naer den leghere ghetrocken zijn, over den Steendam, naer Denremonde, ende zij quamen vande frontieren van Vlaenderen, daer zij in garnisoene gheleghen hadden.

Ten sesten hebben scepenen vander Kuere met gheluut van⁺ eenen trompette ghedaen publieren een ordonnantie, touchierende de peste, vermanende dat de ghebueren vanden huusen, daer de peste es, zouden dootsmijten huerlieder honden ende catten, ende dat hem nyemandt vervoorderen en zoude te logieren ende herberghen de lieden, commende uut vremde ende ghesuspecteerde contreyen, want de voornomde siecte sichtent halfougst lestleden heeft binnen deser stede gheweest ende daghelics vermeerdert, sonderlinghe up sint Pieters, inde Savaenstraete ende andere plaetsen, zo dat nu twee gheeselen vanden Heere upgheheven zijn in dese Nederlanden ende circunvoysine, te wetene: oorloghe ende peste, omme tghemeente te punieren; want de Hertoghe van Albe heeft een groote hercraght van volcke bij een ontrent Maestright, zo ooc doen zijne vianden de Prince van Oraigne, de Grave van Nassauwe, Lodewijck, de Hertoghe van Sassen, Mauritius broeder, ghenaempt Augustus, oom van sPrincen van Oraigne huusvrauwe, de Grave vanden Rhijn Palatijn, zwaghere vanden Heere van Egmondt was, de Marcgrave van Brandenburch, alle drije kuervosters, de Grave van Swartsenburgh ende andere graven ende Duutsche heeren, tsamen gheallieerdt jeghens den voornomden Hertoghe van Albe. Maer tes te hopen, dat huerlieder voornemen gheen goedt hende hebben en zal, ghemerct de alliantie, die onsen Conijnc heeft mette principale hoofden van kerstenrijcke, als den Paus, den keysere, zijnen zwaghere, den conijnck vande Fransche croone, de hertoghen van Savoyen, Florence, Loreyne ende andere potentaten, gheestelicke en weerlicke, in Italien ende Duutsche landen. Overzulck heeft Maximiliaen, de key-

+ Een vaentgen soldaten.

+ Peste binnen Ghendt, Embdem, Groeninghe ende elders.

[p. 176]

sere, ontboden den voornomden Hertoghe van Sassen, dat hij zoude scheeden uut de pretense alliance voornomd, ofte hij zal hem eenen van zijne vianden vanden huuse van Sassen up zijnen hals laten commen, ghelijc dit ghescreven es voor een zeker tijdinghe an M^r Joos Jaquelot, advocaet fiscael van Vlaenderen. Naer sHertoghens van Albe leghere zijn uut Vlaanderen vele waghenpeerden ghereyst, ende men maect noch daghelics vele peerden ghereedt uut alle de prochien, daeromme dat ooc de landslieden ende ghegoede zeer belast werden met settinghen, want elcke prochie moet de cost dooghen van zijne peerden, ende die coopen, ende thuerlieder cost beschicken naer den leghere. Boven dien de prochien, daer de soldaten passeren, hebben ooc grooten cost, daer mede sommeghe van hemlieden te vrede nyet en zijn, maer berooven ooc de goede lieden van huerlieder huuscateylen ende juweelen, tselve met hemlieden voerende thuerlieder grooter schaede ende verdriete, zo eenen yeghelicken, redene ghebruuckende, wel weet.

Den IIII^en, wesende den VIII^en dach naer sinte Augustijns dach, heeft de voornomde predicant vande Augustinen vulhendt zijn sermoenen, dewelcke hij VIII daghen ghedurende ghedaen heeft, uutlegghende tnegenste capitele van sinte Pauwels, totte Romeynen sprekende van die verkiesinghe der godsalighe, ende verwerpinghe duer Gods eeuweghe predestinatie vande ongoddelicke. Ende daer naer heeft hij ooc ghesloten zijn predicatie⁺ mette stellinghe van sinte Augustijns goddelic leven, dwelc hij naer zijn miraculeuse bekeeringhe beleedt heeft, themwaerts nemende zijnen zone, Deodatus ghenaempt, ende andere godsalighe meynsschen; hij wierdt bekeert bijden bisscop van Milanen, Ambrosium, naderhandt es hij priester gheworden ende een medehulp van Valeris, bisschop van Hyppone, in Aphrica, ende naer zijn overlijden wierdt hij bisscop vander zelver stede, ende oudt wesende bet dan LXX jaren, es hij overleden, als de Vandalen ende andere vremdelinghen Aphricam met gheweldt overvielden. Dit es dan gheweest een uutvercoren vat, eenen hamere van alle ketterien, regnerende ende overhandt nemende binnen

+ Sinte Augustijn.

[p. 177]

zijnen tijden, als vanden Manicheen, Priscillianisten, Pelagianen, Donatisten, Circumcellionen, die hij alle metten woorde Gods verwonnen heeft, jeghens hemlieden ghestadelicken disputerende, zo van hem ghetuicht Posidonius. Hij was ooc zecr sobre van leven, een weynich wijns nuttende, gheen vlees etende dan als hij gasten hadde; hij was te vreden met cruden van eerderijcke.

Ten zelven daghe heeft men ten tuyne voor tschepenhuus⁺ uutghelesen de voornomde ordonnantien ende brieven, ghesonden vanden hertoghe voornomd, jeghens de Guens, die gheteeckent hebben zeker verbanden ende alliancien met elcanderen, metghaders vande vrijheyt vande vijvandiers, treckende naer den leghere, zo voorscreven es, tot Maestright ofte daer ontrent, in welcke contreyen een groote vergaderinghe van crijsvolck es bijden bisdomme van Luydick. Ende binnen Antwerpen zijn ooc ghearriveert diverssche soldaten, ende daer binnen ghefouriert inder goede lieden huusen, ende ooc in tnieu casteel, uut welcke oorsake vele zijn hemlieden beduchtende van ghevanghen te werden, ter causen vande seditien ende beroerten, aldaer over twee jaren ghebuerdt, als de Calvinisten met duusent ghestaen hebben in tvolle harnasch, voorsien van groote engienen, up de Meerebrugghe. Huerlieder principael capiteyn ende predicant was Hermannus, een beroerlick gheest jeghens de catholijcke heeren ende wethouders vander stede, die over huerlieder zijde ghecreghen hebben de Martinisten; ende alzo was de voornomde stede ghedeelt in drije principale partien: Catholijcke, Martinisten ofte Lutheranen ende Calvinisten, elck hebbende huerlieder tempels, van elcanderen dissiderende ende contrarierende; nu de autheurs, upsetters ende gheallierde vande voornomde twee secten werden somtijts ghevanghen, ende andere nemen de vlucht anne.

Den VII^en es den bisscop van Ghendt ghearriveert binnen⁺ sinte Claere cloostere, buten dese voornomde stede, commende van Aelst, vergheselscipt met die van Hulst ende sommeghe heeren deser stede.

+ Ordonnantie ghepublieert.

+ Imcompste vanden bisscop.

[p. 178]

Den VIII^en, wesende onsen Vrauwen dach, hebben die vanden nieuwen casteele upgherecht de conijnclicke banieren, ter eeren vanden feestelicken dach. Ende smorghens naer den VII hueren quam de voornomde bisscop, up een muele sittende, in stede ghereden. De messagier vander stede reedt alvooren, daer naer sommeghe edelmannen ende de president met Raedsheeren van Vlaenderen, den onderbailliu met andere insetenen ende zijn hallebardiers neffens hem; daer mochten ontrent XXX peerden wesen; ende de bisscop was gheconvoyeert tot in tcloostere van sint Jooris, ten Vijf Wintgaten, omme hem daer te habitueren met bisschoplicke cleederen, ende de vergaderinghe vande gheestelicke staten was in Baghinhof daerbij. Ende naer de IX hueren hebben gheweest deerste vande processie de baghinen van beede de hoven, met huerlieder crucen, priesters, clercken, ontfanghers, bailluwen ende jonghers; daer naer de vier biddende orden met huerlieder crucen ende bailluwen, te wetene Freremineuren, Augustijnen, Carmeliten ende Jacopijnen; daer naer quamen VI crucen vande prochien deser stede, met huerlieder pastuers, visiteerders, capellanen, sanghers, costers, coraelen, kinderen ende bailluwen; daer naer quamen drije crucen vande cathedraele kercke sint Jans, vande collegiale kercke van sinte Veerle ende vande abdie van sinte Pieters neffens Ghendt, de canuncken sint Jans, met huerlieder coraelen, sanghers, priesters, costers ende andere ghinghen upde rechte zijde, de religieusen van sinte Pieters ande slincke, jeghens de ghemeene usancie, want van oudts ende immemorialen tijde hebben in alle processien generale die van sinte Pieters de rechte zijde behouden ende dandere de slinke; daer naer quamen twee abten, te wetene den abt van Bauweloo ende Dronghene, ghehabitueert metten mijters up thooft ende de staffen voor hemlieden ghedreghen; de welcke volghde de bisschop, ghemijtert, de staf voor hemlieden ghedreghen, zeer costelick ghehabitueert, met anschoens ende ringhen ande handt; hem volghde de president van Vlaenderen, raedsheeren, advocaeten, procureurs, huussiers vanden zelven; daer naer onderbailliu, voor-

[p. 179]

schepene ende schepenen van beede bancken, met huerlieder pensionarissen, secretarissen, clercken ende dienaers; daer naer sommeghe notabele ende edelmannen deser stede, ende ten laetsten tghemeente, alzo processiewijs gaende naer de cathedraele kercke, daer men den dienst vande messe zeer solempneerlick ende pompeuselick ghedaen heeft inden choor, tprincipael officie doende de voornomde bisschop, wesende een man van ontrent LX jaeren, hebbende een rijp upsien ende een middelmate van stature. De noenmaeltij es gheweest in thuus vanden proost van sinte Baefs, inde Schelstraete; sijn woonstede es inde Balanche, wijlent thuus van Lievin van Tessele, ende nu zijn kinderen toebehoorende. De voornomde bisscop heeft zijn consecratie ontfaen ontrent den hende vande voorgaende maendt binnen Leuven, plaetse van zijne laetste residentie, gheconsacreert wesende van andere nieuwe bisscoppen, want binnen dese Nederlanden zijn diverssche bisscoppen inneghestelt, als te Brugghe, daer bisscop heeft gheweest M^r Pieter de Curte, een Brugghelinc ende wijlent pastuer van Leuven tsente Pieters, ooc doctuer inder godheyt, nu onlancx overleden. Tot IJpere es ooc eenen bisscop doctuer inder godheyt ende groote gratie hebbende int uutlegghen vanden woorde Gods. Insghelijcs es eenen aertsbisscop van Mechelen, de cardinael Grandvella, wijlent bisscop van Atrecht ende hooft vanden secreten Raedt sConijncs, ons gheduchts heere in dese zijne patrimoniale landen. Die van sHertoghenbosch hebben tot eenen bisscop ooc eenen doctuer inder godheyt, Zonnium, wijlent pastuer van sint Jacops tot Leuven, ende daernaer caneunick vande cathedrale kercke van Uutrecht, ende ooc inquisituer van Hollandt ende Uutrecht. Die van Namen hebben ooc eenen bisscop, zo ooc doen die van Deventer, ende meer andere, mij onbekendt.

Den IX^en heeft Jan vanden Poele, als ontfanghere inde Ghendsche⁺ ende Audenaertsche quartieren, vande confiscatien vanden inneghedaechde Gues, ghedaen vervoeren uuten huuse vande weduwe Van Campene, zulcke habijten ende andere huuscateylen,

+ Vercoopinghe.

[p. 180]

als hebben toebehoort M^r Jan van Campene, naer zijn huus, ende tsachternoens de zelve vercocht, ende ooc van andere persoonen, die ghevlucht zijn ter causen vande beroerlicke predicatie. Sulcke vercoopinghe es ooc onlancx ghebuert te Brugghe, bij Louys van Havere, die daer de commissie heeft, ende up andere quartieren, (bij) andere ontfanghers.

⁺ Den XII^en heeft de voornomde Eerw. bisscop van Ghendt, smorghens ten VII hueren, up eenen sondach, inde cathedrale kercke van sinte Baefs voor zijn eerste reyse ghepredict, te kennen ghevende int beghincsele, vande goede jonste ende faveur, die de insetenen deser stede themwaerts zijn betooghende, hemlieden vermanende dat zijlieden daerinne zouden willen persevereren ende ghestadich zijn, alzo hemlieden betaempt tot huerlieder hueversten, danof hij een es, ghestelt bijder Con. Majesteyt, ende van welcke officie hij altijts heeft begheert ontsleghen te zijne, bemerckende den grooten last van zijnen staet, ghelijc Paulus es bescrivende tot Thimotheum ende Titum, bisscoppen van zijnen tijden, nemaer duer tvermanen ende bewijsen van vele hooghe gheleerde mannen, ende ooc ghemoveert zijnde bijder autoriteyt van zijn hueverhoofden in tgheestelic ende weerlick, heeft dit officie handvert, al eyst dat hij daertoe noch nyet wel bequaem en es, ende sonderlinghe totte prekinghe inde Vlaemsche taele te doene, ghemerct dat hij van over VIII jaeren de zelve niet zeer gheuseert en heeft, maer hem zelven meer gheoefent inde disputatien ende boecken te bescriven in latijnsche sprake; nyet mijn hoopt duer de usancie ende exercitatie van dien, daghelics meerder bequaemtheyt te ghecrighen, ende goede ordonnantien te stellen met gheleerde ende wijse mannen, die hij daertoe verkiesen zal, tot profijt ende welvaren van deser stede, besijden stellende alle ghierigheyt, want eer hij tot desen bisscoplicken staet ghecommen es, en heeft hij gheen goedt ghebreck ghehadt, ende (dit thans ook niet) hebbende, omme eerlicken zijnen staet te beleeden, en begheert gheen goedt meer. Dit propoost ende voorsprake vulhendt hebbende, heeft al vooren vultrocken thelich Evangelie van desen

+ Predicatie vanden bisscop.

[p. 181]

daghe, ende tselve daernaer met corte woorden uutgheleyt, dwelck ons bescrijft sinte Luuc, in zijn X^e capitele, daer Christus zeght tot zijne discipulen: Salich zijn de ooghen, te wetene van ulieden, die sien dat ghijlieden siedt; niet de ooghen der scriftgheleerden ende phariseen, want ic segghe ulieden, dat vele propheten ende conijnghen hebben begheert te siene, dat ghijlieden siedt, ende en hebbense nyet ghesien; ende te hooren dat ghylieden hoort, ende en hebbent nyet ghehoort; ter welcker oorsaken hebben de propheten gheseyt: Laet de hemelen dauwen ende de wolcken zullen reghenen den rechtverdighen: laet de eerde voortsbringhen den Salichmakere. Daer mede beteeckende Christum, die uuten hemelen ghecommen es nopens zijn goddelic wesen, ende aengaende de menschelicke nature, es hij uuter eerde ghegenereert. Ende siedt, eenen, gheleerdt inder wet, es upghestaen, hem beproevende. Also hedent sdaeghs: vele lesen de scriftueren, niet om daer naer te leven, maer omme huerlieder gheleerthede te betooghen, ende eenen anderen te berespen, dwelck niet goedt en es; ende de voornomde scriftgheleerde heeft gheseyt: Meester, wat doende zal ik teeuwich leven besitten? Dese vraghe beteeckent, dat tgheloove alleene en maect niemandt salich, hoe wel de Lutheranisten zegghen: tgheloove alleene es ghenouchsaem; dwelck de catholijcke kercke ooc ghebruuct, maer nyet tot huerlieder propoost. Ende naer sommeghe woorden staet in tEvangelie: Ghij sult lief hebben uwen naesten ghelijc u zelven, niet uut uwer alder herten, alzo vande liefde tot God voorseyt staet. Daer naer vertrect Christus de parabole vanden Samaritaen, die bermerticheyt betoont heeft den ghequetsten Jode, hoe wel de zelve Joden gheen ghemeenschap en hadden mette Samaritanen, ghelijc sint Jan betuucht in zijn evangelie, welcke parabole bewijst ons, dat niet ghenouch en es de kercke te hantieren ende den dienst der kercke te vuldoene, maer boven dien zo versouct de Heere de wercken der liefden tot zijnen naesten, ghelijc hij up een ander plaetse seght: Ic wille dat de meynsche doet bermerticheyt, ende niet sacrificie, dat es bermerticheyt ende sacrificie, want de sacrificien ooc de jodiesche priesters

[p. 182]

bevolen waren int oudde testament. Also ooc elders Christus en mesprijst de Phariseen nyet, dat zij, volghende de insettinghe vande oudders, gaven tienden van menthe ende andere cruden, maer vought daertoe: Dit behoort men te doene ende tdander nyet vergheten. (Voorts) heeft ooc de voornomde bisschop in zijn predicatie beclaeght, dat de ghemeene man de voorgaende ghelijckenesse es verstaende ter onheere vanden priesterlicken staet, hoe wel daertoe Christus leeringhe nyet en tendeert, maer ten fijne, zoo voorseit es. Dit es int corte de predicatie.

⁺ Den XVIII^en heeft de voornomde bisscop inde cathedraele kercke van sinte Baefs orden ghegheven den ghonen, die daertoe bequaem waren, doende den dienst vande messe.

⁺ Den XIX^en heeft de voornomde bisscop ghepredict in sinte Baefs kercke, smorghens, uutlegghende tEvangelie van dien sondaghe, mencionerende vande X melaetsen. Ende heeft ooc zeer gherecomandeert de camere vande ghemeene aermen deser stede, de welcke in desen benauden tijdt grootelicx tachtere es, te meer want de ghifte Gods vande haesteghe siecte daghelics meer en meer binnen deser stede vermenichvuldicht, tsinte Pieters, upde Coorenleye, up Meerem, in de Curte Munte ende elders, in XV ofte XVI plaetsen, danof de schamele lieden commen ten laste vande voornomde camere. Dus gaf (hij) te kennen, dat men dese weke ommegaen zoude bij pastuers ende helich gheestmeesters, ten behouve vanden ghemeenen aermen. Ghelijcke recommandatie heeft men ghedaen in andere prochiekercken, als sinte Niclaus, daer ghepredict heeft broeder Jan vander Haeghen, Preecheere, die ooc gheseyt heeft ten sij dat de ghegoede den aermen behoorlicken bijstandt doen, zo zoude dese stede in grooten dangiere wesen van gheheel ontsteken te werdene vanden viere der pestilentiaele siecte, danof de Heere ons wille behoeden met zijnder gratie.

Den XXI^en heeft men ghelijcke recommandatie ghedaen inde kercke van sinte Baefs, ten behouve vanden ghemeenen aermen, wesende sinte Mattheeus dach, ende te kennen ghegheven, dat men in donderdaghe de aelmoesen collecteren zoude, zoot voor-

+ Collatie van orden.

+ Predicatie ende recommandatie vanden aermen.

[p. 183]

screven es. Ende up desen dach, in de voornomde kercke, heeft⁺ men ghehouden thuutvaert van Carolus, de eeneghe zone Philippi sConijncs ons gheduchts heere, die een joncman heeft gheweest van grooten verstande. De bisschop dede den dienst vande messe; den Raedt van Vlaenderen, bailliu ende scepenen van deser stede, ghenaempt vander Kuere ende van Ghedeele, waren daer present, ghecleedt met raucleederen, naer costume.

Den XXIII^en hebben pasteurs ende helich gheestmeesters⁺ vande prochiekerken omme ghegaen voor der lieden deuren ten behouve vanden ghemeenen aermen deser stede, ende de huuslieden, die nyet thuus en waren, hebben zij gheteeckent; ende van anderen ontfaen de aelmoesen, bij hemlieden ghewillichelic ghegheven.

Den XXIIII^en heeft men bijde heeren vanden Raede in Vlaenderen,⁺ tsachternoens, justitie ghedaen van twee persoonen, danof deen was een joncman van ontrent XX jaeren, die onthooft wierdt, ende was zeer cloeck van spreken, anroepende den almueghenden Heere, ende biddende verghevenesse voor zijn sonden. De andere was zijn vadere, die zo cloec nyet en was, ende zijn punitie was ghedaen bijden ketele, daer inne hij, handen ende voeten ghebonden, gheworpen wierdt, in siedende water ende olie, ter causen dat hij ghepresumeert hadde valsche munte te slaene, daertoe hem behulpich was zijnen voornomden zone, onthooft zo voorseyt es. Ende upde stellinghe, daer hij onthooft was, stondt de ghedaente van eene galghe, beteeckenende dat hij de zelve verdient hadde, maer overmidts zijn joncheyt, ende dat hij bij bevele van zijnen vadere zulck mesdaet ghedaen hadde, was metten zweerde ghepuniert.

Den XXVI^en was processie generael; de vergaderinghe ende⁺ den dienst was in sinte Baefs kercke, ten fijne dat wij den almoghenden Heere zouden bidden voor pays ende eendrachtegheyt der kercke, ende dat de zelve zoude moghen gheschieden met letter bloedtstortinghe, want alreede veel bloets ghestort es ter causen vanden twist in tgheloove binnen dese Nederlanden, ende het es te vreesen van meerder bloetstortinghe, ten sij dat

+ Uutvaert Caroli.

+ Ommeganck.

+ Justitie.

+ Processie.

[p. 184]

de Heere voorsiedt, midts dat den Hertoghe van Albe heeft eenen gheweldighen leghere van Spaignaerden, Walen ende Duutsschen, jeghens de maght vanden Prince van Oraigne, grave van Nassauwe, ende huerlieder gheallieerde, die ooc veel rosvoles landsknechten bij een hebben, ende en zijn niet wijdt van elcanderen ligghende, zo dat men ducht vanden aanstaanden slach. Voorts de Heere beghint ooc daghelics meer ende meer binnen deser stede zijn volc te slaene metter haesteghe siecte vander peste. Daeromme dat wij ooc moeten de gratie ende bermertigheyt van zijnder godheyt anroupen zonder cesseren, up dat hem believe alle smettelicke siecten van ons te weeren, als peste ende roemelesoen, danof ooc sommeghe huusen besmet zijn, ende namelick tcloostere van Onse Vrauwe Broeders, daer sommeghe religieusen af ghestorfven zijn. Ooc hebben nu onlancx bloedeghe teekenen ghesien gheweest snachts inde hemellucht.

Den XXX^en, wesende sinte Hieronimus dach, heeft broeder Jan vander Haghen ghepredict voor de noenent totte Fratres, uutlegghende tleven vanden voornomden helighe, die gheleeft heeft ten tijde van Constantinus, den keyser, ende was uut een stadt Hungherie, Stridon ghenoompt, (en) bloyende inde heleghe kercke als eenen phenix, dwelck es eenen voghele binnen der weerlt van een wesen alleene, ghelijc de natuerlicke meesters bescriven, ende als hij bet dan C jaeren gheleeft heeft, zoo vlieght hij up eenen hooghen berch, hem zelven daer makende eenen nest, die duer de craght der sonne onsteken werdt; ende de voghele werdt verbrandt, ende uuten asschen compt eenen anderen eeneghen voghele. Alzo was Hieronimus in helichede ende gheleerthede eenen phenix; zijne ouders waren ongheloovich, zijnen schoolmeestere was Donatus in de eerste latijnsche leeringhe, inder godheyt was zijnen meestere Gregorius Nasiansenus, bisschop, een uuter maten hooch gheleert Griec. In zijne joncheyt was Hieronimus zeer gheneghen totter leeringhe van Cicero ende andere weerlicke philosophen. Daeromme hij eens zeer cranck wesende van siecte, heeft een visioen ghehadt,

[p. 185]

daerbij hem dochte, dat hij ghedachvaert was voor den rechtstoel⁺ Christi, daer hem ghevraeght was, wie dat hij was, ende andwordende, seyde: Ic ben een christen. De Rechter repliquerende, verweet hem dat hij een Ciceroniaen was, ende nyet christen; ende terstondt zo docht Hieronimo datter twee inghelen quamen, die hem onghenadelicken hebben ghegheesselt, dwelck en es nyet gheweest alleene een simple visioen, want Hieronimus, ontspringhende uut desen vreeselicken droom, bevandt zijn schouderen bebloedt; ende van dien tijdt voorts heeft Hieronimus hem gheheel begheven totter leeringhe vande heleghe scriftuere, altijts in therte draghende de vreese van Gods uuterste ordeel; weer hij adt, weer hij dranck, docht hem in zijn ooren te luden den verschrickelicken voys: Hieronimo, comt ten oordeele. Daerom hij track naer Egipten, in een woestijne, hem zelven makende een cleen cellekin, blijvende aldaer abstract ende verscheeden van allen meynsschen, zes jaren lanck, converserende daghelics met struthien ende serpenten, continuelick in ghebeden, zonder ruste, dan als de swacheyt vande natuere hem daertoe gheweldelick bedwanck, zulck een stranghe leven leedende, dat in alle zijn lichaem gheen vlees en was dan alleene senuwen ende beenderen an een rotelende. Daernaer es de heleghe man ghecommen naer Bethleem, in Joodtsche landt, daer Christus gheboren was, met hem nemende sommeghe gheleerde mannen, levende zo voorscreven es tot XCI jaren, ghelijc eeneghe van hem scriven, ende voor zijn overlijden was zo cranck van lichame, dat hij moeste blijven ligghen V zo VI jaren up zijn bedde, hem zelven somtijdts uprechtende met eender coorde, totten laetsten dach van zijn leven. Ende als hij soude nutten tghebenedijde ende hoochwerdich sacrament, voor zijn overlijden, es al crupende den priester te ghemoete ghegaen, met alder eerwerdegheyt tselve nuttende, ende corts daer naer hebben de inghelen zijn salighe ziele ghedreghen inde eeuweghe ruste, ende duer de craght Gods zijn an zijn ghebenedijde beenderen vele miraculen gheschiedt. Dese Hieronimus es dan gheweest een sonderlinghe verlichtende keerse, die met zijn goedt

+ Hieronimus.

[p. 186]

ende uprecht leven vele edele vrauwen bekeert heeft, als Paulam, Eustochium, Priscillam, ende meer andere, duer wiens hooghe gheleertheyt menich man daghelics gheinstrueert werdt, bijsondere inden Bijbel, die hij uuten Hebreeussche ghestelt heeft inde Latijnsche sprake, ende bijna up alle de boucken ghemaect een uutnemende uutlegghinghe, zo dat hij es een patroon nyet alleene van sommeghe religieusen, maer ooc van alle hoochgheleerde mannen.