Dagboek van Cornelis en Philip van Campene, behelzende het verhaal der merkwaardigste gebeurtenissen, voorgevallen te Gent sedert het begin der godsdienstberoerten tot den 5en april 1571

[p. 162]

Ougstmaendt.

Den II^en, smorghens voor de noenent, es ande galghe ofte potente, staende upden Coornaert, ghehanghen de voornomde M^r Jan, die in zijnen tijdt heeft gheweest een fray componist inde Vlaemsche rhetorijcke, dichtende menich refereyn, bemindt van edele ende onedele omme zijn sonderlinghe gratie van refereynen ende ghenouchte, die hij hadde inde zelve; hij heeft hier voortijts ghemaect een refereyn van alle de cloosters deser stede, voughende bij maniere van huwelicke de monijcken metten nonnen ofte religieusen, daeromme hij te lijden heeft ghehadt vanden deken van Ronse, ghemerct dat tselve touchierde de religie; nyetmijn hij heeft in zijn uuterste betoocht penitentie, catholyckelic stervende, ende (werd) begraven tot onse Vrauwe Broeders, inde sepulture van zijne ouders. De Heere wille hem ghenadich wesen.

⁺ Ten zelven daghe heeft men sommeghe huuscateylen openbaerlic vercocht ten huuse van Lievin Hendricx, hem toebehoort hebbende, ende dit ter causen vande nieuwe ende ghereprobeerde religie, daeromme dat hij met meer andere ghedachvaert ende bij non comparitie ghebannen ende zijn goedt gheconfisquiert es gheweest, zo hier vooren ghescreven staet; hij es een man met eeren ende zeer ghegoedt gheestimeert gheweest, die hier voortijdts als schepen vander Kuere gheweest heeft, hebbende vele kinderen.

⁺ Den IIII^en heeft de voornomde ontfanghere verhuert smorghens upde groote sale van sGravensteen, de voornomde huusen, met conditie dat de huerders gheen partien vande huusen voorts verhueren en moghen, dan bij zijnen consente, ende dat zij zullen ghehouden zijn uute zelve huusen te verhuusen voor den tijt van drije jaren, in huerlieder huere begrepen, als den ontfanghere hemlieden zal te kennen gheven een half jaer te vooren, dwelck zij zullen besitten zonder huere te betalen; ende

+ Lievin Hendricx, coopman.

+ Verhueringhe.

[p. 163]

de voornomde huusen waren voor eenen cleenen prijs verhuert, ende dicwijls voor min, dan zij van oudts belast waren, als Hemelrijcke, staende inde Langhemunte, wijlent ghecoght bijden voornomden Lieven jeghens den vooght vande onbejaerde kinderen van Franschoys van Deynse, dwelck verhuert es voor ontrent VII lib. gr., ende es jaerlicx berent wel tot XXX lib. gr.; thuus ghenaempt den Salm, upde Leye, ooc voor ontrent VII lib. gr.; thuus van Jan Commelijn, staende inde Burchstraete, wijlen toebehoort hebbende M^r Chaerles Lespinoy, raedt ordinaire sConijncs ons gheduchts heere in zijnen Raedt van Vlaenderen, voor ontrent X lib. gr., dwelck hier voortijts wel verhuert es gheweest voor XX lib. gr. Ende alzo van andere, want midts de vlucht van vele huuslieden, ter oorsake vande religie, staen groote quantiteyt van huusen alomme onbewoont, niet alleene binnen deser stede, maer ooc in andere, als namelic te Doornijcke, daer vele huuslieden ooc wech gheloopen zijn, bevreesende hemlieden vande justitie ende inquisitie, volghens de nieuwe ordonnantien cortelinghe in dese Nederlanden ghepublieert, ende oudde vernieut.

Den VI^en hebben scepenen vander Kuere ghedaen met tgheluut⁺ van een trompet ghebien, dat bij nachte nyemandt naer tluuden vande tweede clocke, ontrent den X hueren, achter straete gaen zoude zonder licht, ende dat hem niemandt vervoorderen en zoude de wakers, die in alle straeten ende wijcken ghestelt zijn totter nachtwaecke, volghens de nieuwe ordonnantie, over drije weken ghepublieert, te injurierne ofte qualic ende vijleynelic toe te spreken. Voorts es ooc ghedenunciert ende te kennen ghegheven, dat men in sondaghe naestcommende, te wetene den VIII^en van deser maendt, processie generael houden zal omme den almueghenden Heere te bedancken vande groote victorie, verleent den Hertoghe van Albe jeghens sConijncs⁺ ons gheduchts heere vijanden, die tot VII duusent versleghen zijn gheweest, met cleen verlies vande catholijcke, in welcken slach heeft hem zelven ghesauveert de Grave van Nassauwe, met vlucht over twater, ghelijc dese tijdinghe ghescreven heeft

+ Ordonnantien.

+ De versleghene waren uut Oostlandt, als Bremers.

[p. 164]

eenen Curtewijle, secretaris vanden voornomden hertoghe, anden Raedt van Vlaenderen. Ende dese victorie es ons volck toecommen ontrent den XX^en vande voorleden maendt, met ghewin van groote engienen ende victaille zeer abundant. Daeromme dat men ooc in andere steden met ghemeene supplicatie den Heere ghedanct ende ghelooft heeft, als tot Antwerpen, Brugghe, Rijsele, ende dierghelijcke.

⁺ Ten zelven daghe zijn drie manspersoonen ghevoert uut sGravensteen naer Deynse, omme aldaer te sterven, ter causen vande nieuwe ende ghereprobeerde religie van Calvinus, ofte omme anderssins punitie te lijden, naer tbevindt van huerlieder mesdaet, bij commissarissen vanden Raedt.

⁺ Den VIII^en heeft men processie generael ghehouden binnen deser stede, ende de vergaderinghe was in sint Jacops kercke, ende den dienst vande messe in sinte Michiels kercke. De predicatien waren tsinte Niclaus, aldaer prekende broeder Lievin vanden Bossche, ende te Preecheeren broeder Jan vander Haghen, die voor zijn principale propositie voortghebroght heeft twordt van Abia, conijnck van Juda, ende Benjamin, twee gheslachten Israels, bescreven int XIII^e capitel van tweede bouck der chronijcken, daer hij zeght: Hierom es God die capiteyn in ons heyr, ende zijn priesters, die met trompette blazen ende maken gheluudt, teghen ulieden, kinderen van Israel, en wilt nyet strijden tegen den Heere, uwer vaderen God, want dat en es u nyet oorboorlick. Welcke autoriteyt ende hijstorie van dien capitele de predicant heeft ghevought totte voornomde victorie, segghende totten volcke, hoe dat zeker tijdinghen commen waren vanden doorluchtighen Hertoghe van Albe ende diverssche zijne edelmannen, daerbij te kennen es ghegheven, datter VII duusent vande vijanden versleghen zijn gheweest vande catholijcke, danof maer ontrent VII doodt ghebleven zijn, dwelck ghenouch conform es de voornomde hijstorie, als Hieroboam regneerde ende Abia. Hieroboam hem zelven heeft hij upgherecht jeghens den warachtighen conijnck Abia, die met letter volcks overwonnen heeft Hieroboam, die onghelijck meerder macht hadde, maer

+ Justitie, danof rechters waren Frans Curtewyle ende Burch.

+ Processie.

[p. 165]

mitsdien dat hij een afgoden dienaere was ende strijdende jeghen God, ende zijne priesters verjaghende, zo heeft hij met al zijn anhancsele de nederlaghe ghehadt. Ghelijckerwijs de Guens over twee jaren hebben de catholijcke priesters ende andere mannen verjaeght, jae in sommeghe plaetsen, als te Honschote, leelick vermoort, ende jeghens de zelve priesters hebben hemlieden zelven upghestelt andere predicanten ende doctueren, als hier tot Ghendt doctors Vander Schueren ende Balten.... vianden vande catholijcke kercke, vande welcke Christus in tevangelie van desen jeghenwordeghen sondach vermaent ons te wachten, Matthei, int VII^e capitele, segghende dat mense kennen zal van huerlieder vruchten, dwelck zijn dootslaghen, verschueringhe, twist, verjaghinghen, brandt ende dierghelijcke, want tsichtent de voornomde overwilleghe predicatien zijn binnen dese Nederlanden uut oorsake van dien, wel tot L duusent van levenden lijfve ter doot ghebroght met oorloghe, justitie ende anderssins, danof vele van hemlieden zijn ghestorfven die eeuwighe doot, dat aldermeest te claghen es, latende ooc noch menich meynsche besmet met tfenijn van huerlieder heresie ende dolinghe, uut causen dat zij hadden inden mondt thelich evangelie Christum, de liefde ende charitate, sommeghe goede wercken met schijn van duechden doenende; maer zulcke versierde wercken en cunnen nemmermeer langhe bedect worden of zij en commen ten voorschijne.

Den XII^en heeft gheweest den laetsten dach dat men te⁺ Preecheeren smorghens met berrende tortsen ende keerssen omme ghedreghen heeft toochwerdich sacrament, omme den almoghenden Heere te verbidden voor pays ende eendrachtichede in tgheloove Christi, ende dit was ooc den laetsten dach van sinte Dominicus octave, binnen welcke VIII daghen broeder Jan vander Haghen heeft uutgheleyt tEvangelie, dat men leest tzijnder eere ende tonser leeringhe, daer Christus noompt zijn apostelen te wesen saut vander eerde, legghende met een uute de nature ende conditie, metgaders de nootsakelichede vanden saute, tselve voughende tot leven van sinte Dominicus, patroon

+ Processe.

[p. 166]

vande voornomde Preecheeren. Ende tvoorseyt evangelie staet bescreven sinte Mattheeus int V^e.

⁺ Den XIIII^en zijn malefactuers ende quaetdoenders metter galghe ende anderssins ghepuniert bijder stede. Ten zelven daghe heeft men voor tvleeshuus upgherecht een nieuwe Onse Vrauwe beelde, want de oudde was over twee jaren bijde beeldebreekers afgheworpen; alzo ooc up andere plaetsen voor de huusen zijn de afgheworpen beelden van nieus upghestelt, ghelijc voor thof van Ravensteyn, voor tcloostere van Galilee, voor de Freremineuren, Preecheeren, Augustijnen, sinte Veerle, ende voor alle andere kercken, cloosters ende godshuusen, daer voor de beeldesturminghen beelden ghestaen hadden van Onse Vrauwe, sinte Fransoys, Augustijn ende andere Gods heleghen, ende ooc vanden heleghen sacramente.

⁺ Den XVI^en es deser weerlt overleden M^r Pieter de Rijcke, de oudde, wijlent advocaedt inden provincialen Raedt van Vlaenderen ende pensionaris van hooftschepenen vanden Lande van Waes, een goedt practisijn, vader van M^r Pieter de Rijcke, de jonghe, over twee jaren een vande principale hoofden vande nieuwe religie, over zulc hij es ghebannen ende zijne goedinghen gheconfisquiert, zo hier vooren ghescreven staet. De voornomde overledene es begraven tot Onse Vrauwe broeders, bij zijne ouders.

⁺ Den XX^en, wesende den eersten dinghdach naer de vacantie, hebben de practisijnen ende subpoosten vanden voornomden Raedt huerlieder eedt vernieut, achtervolghende de oudde costume, ende sonderlinghe heeft de president van hemlieden ghestipuleert den eedt vande onderhoudinghe vande Roomsche catholijcke religie, welcken eedt de nieuwe advocaten daghelics doen moeten eer zij gheadmitteert werden tot advoceren; zo ooc doen de procureurs, huussiers, messagiers ende alle andere ondersaten. Inden zelven Raedt wierden vele pardoenen ende remissien gheintermeert, belast met civile boeten van dootslaghers, dewelcke bewijsen de menichte van zulcke quaede faicten, die in Vlaenderen daghelics ghebueren ter grooter confusie vande

+ Justitie vande doot over II, ende beeldebrekers ghebannen binnen der stede.

+ M^r Pieter de Rijcke.

+ Den eedt vande practisijnen.

[p. 167]

meynschen, die hemlieden kersten heeten. Ende inden zelven Raedt was ooc mer Jacop Hesselt, die ooc raedsheere gheweest heeft van den nieuwen Raedt, bijden Hertoghe van Albe vercooren, alzo hier vooren ghescreven staet.

Ten zelven daghe heeft men thuutvaert ghehouden vanden voornomden overledene M^r Pieter de Rijcke.

Den XXI^en, sommeghe vande dootslaghers hebben rontsomme⁺ de vier pijlaren vande Vischmaert ghegheesselt gheweest, tot drije, naer costume, nyet hebbende voor de betalinghe vande civile beteringhe, volghens tghemeen segghen: die niet en heeft in ghelde zal metten lijfve betalen; dwelck ten diversche stonden ghebuert inden voornomden Raedt, van schamele lieden.

Den XXII^en heeft eenen Preecheere in zijn sermoen van desen⁺ jeghenwordeghen sondach, binnen sinte Niclaus kercke, smorghens, gherecommandeert de reparatie vande zelve kercke, te kennen ghevende, dat men de toecommende weke ommegaen zal bij pasteurs ende kerckmeesters voor de duere vande prochianen, omme de dueght ende aelmoesen vande goede lieden, tvolc daertoe vermanende bij exempele vande Israeliten, die ten tijde van Moyses, duer zijn versouck, zo veel goudts, selvere, peerlen, sijde lakenen, motael ende andere nootsakelicheden ghebrocht hebben tot maken vanden tabernakele ende dienste van dien, dat de zelve Moyses hemlieden moeste verbieden van meer te gheven; so ooc David dede, die tot maken vanden nieuwen tempel, naerderhandt bij zijnen zone Salomon ghemaeckt, groote stoffe bij een vergadert heeft, gheen moyte noch cost daertoe sparende. Also behoorden ooc de kerstenen te doene, ten mijnsten dat huerlieder kercken nyet ongherepareert bliven. Ghelijcke recommandatien zijn ghebuert inde prochiekercken van deser stede up andere tijden, als sinte Michiels, sint Jacops ende dierghelijcke, zo hier vooren ghenoteert staet. Ende de insetene catholijke hebben redelick huerlieder debvoir ende charitate ghedaen. Ten zelven daghe heeft men Onse Vrauwe van sinte Pieters ommeghedreghen naer costume.

Sachternoens, naer den twee huren, hebben de scholieren van⁺

+ Gheesselinghe.

+ Reparatien vande kercke.

+ Een vertellinghe van Joannes den apostel.

[p. 168]

Neckere, den schoolmeestere, in tlatijne ghespeelt tghuene dat Eusebius, bisscop tot Cesarien, in zijnen derden bouck van de hijstorie der heligher kercke, ant XXIII^e capitele, vertelt van Joannes den apostel, bisscop tot Ephesien, in Asien. In deser manieren hoort, seyt hij, een fabele, en nochtans en ist gheen fabele, maer dat gheschiedt es van Joannes den apostel, den welcken Jesus beminde, die te Ephesien naer hem ghestelt heeft eenen bisscop, daer ontrent hij ghesien heeft eenen schoonen jonghe, sterck van lichame ende van grooten verstande, met een lijfvelick ansien, bijden spele ghenaempt uuten Griecxe Agapetus, dat es te segghene: beminde, ende ansprekende den bisscop, bij hem gheordonneert, heeft hij hem zijns officie vermaent uutte leeringhe Pauli, van den eersten brief ant III^e capitele, dat eenen bisscop betaempt onberispelick te wesen, man van eender huusvrauwe, sobre, wijs, verchiert met goede manieren, als zuverheyt ende eerbaerheyt, gherne herberghende, gheleert, gheen wijnsuiper, gheen vechter, maer in alle dinghen middelmate houdende, gheen kijver, nyet ghierich, zijn huus wel regierende, hebbende onderdaneghe kinderen met alle suverheyt, want eyst dat een bisschop zijn huus nyet en kan regieren, hoe zal hij die kercke Gods besorghen. Ende dierghelijcke vele goede vermaninghen heeft den apostel Joannes zijnen navolgher ghegheven, uuter scriftuere ghenomen, ende naer diverssche propoosten met hem gheleedt hebbende den voornomden jonghelinck voor den bisschop, heeft den zelven hem gherecommandeert, segghende: Boven alle schatten bevele ic u desen jonghen, cloec van moede, met alle neersticheyt ende Christi ghetuughenesse ende der vergaderinghe daer over gheropen, wiens bloedt ic van u verheesschen zal. Die bisschop heeft den jonghen in zijn huus ontfanghen, ende heeft belooft alle zijn uuterste neerstigheyt daerbij te doene, alzo hem bevolen was van sint Jan, dwelc de zelve apostel noch eens ende dicwils vermaent heeft, hem zeer rijpelic den jonghe bevelende, scheedende alzo van hem. De bisschop, de jonghe themwaerts ghenomen hebbende, heeft hem terstondt tot een schole beschict, daer hij

[p. 169]

redelic wel gheleerdt ende gheprofiteert heeft, maer naderhandt loopende vande schole, en heeft nyet willen zijnen meestere onderdanich wesen, verleedende sommeghe van zijne medescholieren, die ter herten ghenomen hebbende ledicheyt ende oncuisheyt, verlatende de dueght ende anclevende de wulpsheyt, dronckenschap, ende een quaet leven der allerande sonden, gaende den wech des doots met oncuissche vrauwen. Ende namaels heeft de jonghe gheweest een capiteyn van roovers ende diefven, stelende ende moordende de passanten ende cooplieden bij daghen ende bij nachten. Als dit eenen langhen tijdt gheduert hadde, zo es Joannes wederomme ghecommen totten voornomden bisschop, hem ondervraghende vanden schat, die hij hem bevolen hadde, heesschende van hem den jonghelinc. Doe seyde die bisschop: hij es doot Gode, ende es gheworden die alder snoodtste ende misdaeghdichste moordenaere, belegghende de weghen ende vele moorden doende. Als die apostel dit hoorde, es (hij) zeer bedrouft gheweest, ende es haestelick ghereyst ter plaetsen, daer de jonghe was, daer hij wierdt met zijnen leetsman ghevanghen vande roovers, die hem vele injurien aendeden, ende hij, Joannes, daer up niet passende, heeft van hemlieden begheert gheleedt te wesen tot huerlieder capiteyn, de welcke ancommende, heeft van verre den apostel ghekendt, zijnen gheestelicken vadere, ende es met groote schaempte bevanghen, ende en dorste up hem zijn ooghen niet slaen, bekivende den roovers zijn medeghesellen, dat hij van hemlieden ghevanghen was, hemlieden dreeghende, en wilde van taenschijn vanden apostel vlieden. Maer Joannes riep hem, naer hem volghende haestelick, segghende: Waeromme vlietste, o zone! van uwen vader, o aerme sondaere, wilt blijven staen, ende en wilt nyet vreezen noch despereren, ghij hebt eenen hemelschen vader in den hemele, die ooc den moordenaere ande galghe des crucens in ghenaede ontfaen heeft; ghij sult Christum anroepen, ende ic zal voor u bidden, ende ic stelle mijn ziele te pande voor u: Christus es voor den sondaers ghestorfven; keert doch wederomme met berau van uwen doodelicken sonden,

[p. 170]

want Christus de Salichmakere heeft mij tot u ghesonden, ende wilt u in ghenaede ende in zijn eeuwich leven ontfaen. Als hij dit aldus hoorde, es hij te voete ghevallen voor den apostel, keerende zijn ghesichte ter eerden met berau van zijne sonden, ende daernaer heeft zijn wapen van hem wech gheworpen, ende es zeer benaut gheworden, bitterlijk weenende voor zijne mesdaeden, zo dat hij met die overvloedeghe fonteyne der tranen weder ghedoopt wierdt; ende heeft ghenaede vercreghen duer de ghebeden vanden heleghen vrient Gods, die zijn rechte moordadeghe handt ghecust heeft. Ende de voornomde jonghe heeft ooc ghebeden voor zijne medescholieren, dien hij een capiteyn ende hooft was totten quaede, heeft nu ooc gheweest eenen voorganghere inde duecht van penitentie ende berau der zonden. Naer dit principael spel hebben de jonghers een Vlaemsche faertse ghespeelt, touchierende de pijlichede vanden schoolkinderen ende de onwijsheyt ende ongheleertheyt van sommeghe oudders te platte lande wonende, nyet kennende een A voor de B.

⁺ Den XXIII^en zijn van Brugghe ende van tVrije ghearriveert binnen dese stede III^c waghen peerden, wel ende van nieus gheharnascht, die reysden naer Mechelen ende voorts naer den leghere.

⁺ Den XXVI^en passeerden duer Brugghe naer Eeckeloo, ende alzo voorts naer den leghere vanden Hertoghe van Albe, ontrent C ende LX soldaten, met een vaentgin, ende IX oft X waghens. Insghelijcs zijn hier duer Ghendt ooc ghepasseert andere soldaten vanden garnisoene vande frontieren, omme ooc naer den leghere, die de voornomde hertoghe maect ghereedt jeghens den Prince van Oraigne, grave Lodewijk van Nassauwe, zijnen broedere, met huerlieder gheallieerde, die ooc een groot hercraght van ruuters ende lansknechten bijeen hebben ende schijnen te willen innaderen dese landen. Hier zijn ooc sommeghe scepen ghepasseert met oorloochs volck ooc naer den leghere. Ende ontrent half van deser maendt zijn in Zeelandt ghearriveert VIII zo IX^c Spaignaerden, ten behouve vanden

+ Waghenpeerden.

+ Soldaten passeren.

[p. 171]

Hertoghe van Albe, die ontrent Maestricht zijnen leghere ghereedt maect.

Den XXVIII^en heeft Augustijn van Huerne, notaris vanden⁺ Raedt in Vlaenderen gheordonneert, ghepronuncieert twee sententien diffinitiven capitale, danof deerste was jeghens eenen van IJpere, die wijlent schepen gheweest heeft, ende de predicatie vande nieuwe religie ghefrequenteert, zo wel voor ende naer de permissie ofte toelatinghe vande zelve. Duer wiens autoriteyt wierdt predicatie ghehouden binnen Formeseele, daer men noynt en hadde ghepredict; omme welck mesdaet ende meer andere breedere bijde sententie gheroert wierdt, ghecondamneert tot onthoofdinghe, met confiscatie van goede. De tweede sententie was jeghens eenen, die ghepresumeert hadde met zekere instrumenten te ghieten testons vanden conijnck van Vranckerijcke, daeromme hij wierdt verwesen ghehanghen te zijne an een vande potente, staende upde Veerle plaetse, ende de penninghen, bij hem ghegoten, an zijnen hals ghehanghen, ende de voornomde vormen te nienten ghedaen te werden in zelfs Raedt presentie, met confiscatie van goede, ende zijn lichame ghehanghen te werden ter plaetse patibulaire, welcke sententien wierden sachternoens ter executie gheleyt upde voornomde plaetse.

Ten zelven daghe wierdt criminelen heesch ghemaect bij⁺ M^r Joos Jaquelot, advocaet fiscael, up ende ten laste vanden cijpier van sGravensteen, ter causen van vele quaede hooghe eeden, die hij ghecostumeert es jeghens de goddelicke majesteyt te zweeren, ende dat hij, bij drancke wesende, ghewoone es de schamele ghevanghenen onghenadelicken te tracteren. Omme welcke zaken ende meer andere de voornomde advocaet tenderende ten fijne, dat hij zoude ghepuniert werden naer tinhouden vande ghescreven rechten, disponerende in autentico ut non luxurientur contra naturam, dat zulcke lijfvelicke zullen ghepuniert werden. Ende zonder van dien fijne te willen scheeden, heeft ooc ghesustineert dat de voornomde⁺ cijpier ten mijnsten es ghevallen inde peynen vande keyserlicke

+ Sententien criminelen.

+ Criminelen heesch.

+ Ordonnantie vanden jaere M V^c XVII ende XVIII.

[p. 172]

placcaten, bevelende dat men zulcke blasphematueurs punieren zal met schavotteringhe ende duerstekinghe vande tonghen, ofte anderssins ter discretie van mijne heeren. Desen heesch wierdt de procureur van partie voornomd overghegheven, daer up te andworden binnen VIII daghen, midts de absentie vanden advocaedt. Ende de voornomde cijpier wierdt gheleedt bijden huussiers in de cijperage ende vanghenesse vander stede, ghemerct dat hij cijpier was van sGravensteen.

⁺ Ten zelven daghe, ontrent den XI, es binnen sint Jans kercke, gheseyt sint Baefs, ghecommen mer Jacop Martins, president vanden voornomden Raedt, met M^r Gheeraert Rijm, raedt ordinaire vanden zelven Raedt, metgaders scepenen van beede de bancken deser stede ende pastuers vande prochiekercken der zelver stede, in wiens presentie quam M^r Adriaen de Meyere, canuenick vande voornomde kercke, inde possessie vanden bisdomme deser stede, nomine procuratorio, daertoe hem de benedictie gaf de scholaester vande zelve kercke, ende de sanghers hebben ghesonghen in musijcke te Deum laudamus, met groot gheluudt van alle de groote clocken. Den bisscop es ghenaempt M^r Cornelis Janssens, van Hulst gheboren, doctuer van Leuven inder godheyt, een hooghe gheleerdt man, president gheweest hebbende van tcollegie vande studenten tot Leuven inder godheyt, ende van te vooren over XX jaren leesmeestere inde abdije van Tongerloo in Brabandt, bij Aerschot, ende daernaer pastuer vande stede van Curterijcke; hij heeft zijn gheleerthede betoocht bijde boucken, danof een van dien es toegeschreven den eers. abt van Tongerloo, Arnoldo Streyters, overleden, ende eenen andere Viglio Zwichemo Phrisio, eerw. proost van sinte Baefs deser stede ende president inden secreten Raedt vanden Conijnck onsen gheduchten heere, in dese zijne patrimoniale landen.

⁺ Ten zelven daghe, wesende sinte Augustijns dach, heeft men ten Augustinen, smorghens ten VII hueren, begonst uut te legghen tleven vanden voornomden Augustijn, ende tselve wierdt ooc te vooren ghedaen in tlatijne, naer costume, daerin dat gheseyt

+ Possessie vanden bisscop.

+ Augustinus eerst een sondaer ende oncuus van leven, ghevallen inde ketterie vande Manicheen, naderhandt peniterende, een uutvercoren vat ende leeraer vande catholijcke kercke, hem zelven oeffenende daghelicx inde leeringhe Christi, ende versmadende de leeringhe vande philosophen ende gheleerde vande weerlt, daer inne hij ten tijde van zijnder joncheyt alleene mede besich was, besijden stellende de heleghe scriftuere als nyet wesende ghelijc de wijsheyt, die men uut den boucken vande wijsen deser weerlt es verkiesende.

[p. 173]

wierdt hoe dat de voornomde was uut een stadt van Aphrica gheboren, hebbende eenen heydenschen vadere, ghenaempt Patricius, een edelman ende hooftman van eene stadt van Aphrijcke. De moedere was Monica, een eerw. vrauwe ende gheloovich, de welcke groote sorghe ghedreghen heeft up dat haer zone in goede uprechte leeringhe Christi zoude gheinstrueert werden, ende ooc in goede zeden ende manieren, continuelick biddende den Heere voor zijn salicheyt, want de voornomde Augustijn heeft zijn joncheyt overghebroght naer den wellust zijns vleeschs, ghelijc hij zelve verkendt bij zijnen bouck van belidinghe, ende es ooc ghevallen inde dolinghe vande Manicheen, langhe uutstellende zijnen doop. Ende alzo hij eens cranck was van siecten, heeft zijn moedere ten diverssche stonden van hem versocht, dat hij tsacrament vanden doop handverden zoude, dwelck hij haer belooft heeft te doene naer zijn ghesonthede, nemaer de zelve vercreghen hebbende, es wederomme ghevallen in zijn oudde sonden, ende de belofte, die hij zijn moedere dede, was maer een kinderlicke belofte, uut vreese ende reverentie van zijne moedere, haer nyet willende bedroufven, midts dat zou nyet up en hielt van haren zone daertoe te vermanen tallen tijden, als een goede moedere sorchvuldich voor haren zone, dat hij zoude moghen besitten teeuwich leven.