Dagboek van Cornelis en Philip van Campene, behelzende het verhaal der merkwaardigste gebeurtenissen, voorgevallen te Gent sedert het begin der godsdienstberoerten tot den 5en april 1571

[p. 100]

Sporckele.

⁺ Den eersten hebben de Preecheeren thelich sacrament omme ghedreghen ende den dienst ghedaen ghelijc voorscreven staet, midts dat desen dagh, sondach wesende, ghedeputeert was tot nutten vanden heleghen sacramente, so men ooc ghedaen heeft in sint Jans kercke, duer tvermaen vande kerckmeesters, alzo ten zelven daghe te kennen gaf heer Leo, pastuer, in zijn sermoen smorghens, daertoe zijnen auditeurs vermanende uuter evangelie van dien daghe, Matthei VIII.

⁺ Den II^en, wesende Onsen Vrauwe suuveringhe dagh, hebben de Spaignaerts, die de nacht waeke ghehouden hadden up sGravensteen deser stede ende elders, smorghens voor de VII hueren afgheschoten huerlieder bussen, daermede vervaert makende menich meynsche, ligghende in huerlieder ruste, dwelck zij ghedaen hebben ter eeren vanden feestelicken dach van Onse⁺ Vrauwe. Tsachternoens hebben sommeghe Spaignaerden ghegaen met momaensichten.

⁺ Den III^en, upden avendt, es wederghecommen maistre del Campo, te waghene, met sommeghe Spaignaerden vergheselschipt tot zijn huus ende domicilie (de refuge) van Dronghene.

⁺ Den VII^en zijn ghearriveert binnen den lande van Ro⁽¹⁾ sommeghe soldaten, Spaignaerts te peerde, totten ghemeenen huusman teerende zeer overdadelick, ende quamen van Hoorteghem⁽²⁾, aldaer zijlieden boven tgroot overdaet hebben een pachthuus verberrent; ende naderhandt van Ro zijn zij ghetrocken naer Morslede⁽³⁾ ende elders.

Ten zelven daghe wierden sommeghe malefactuers sachternoens van schepenen van der Kuere weghen ghetortueert up sGravensteen, present de voornomde wethouders, omme van hemlieden te weten tquaedt, dat dicwils buten upden landsman

+ Processie te Preecheeren.

+ Spaignaerden schieten huerlieder bussen af ende hebben gherecht huerlieder standaerden.

+ Mommerie.

+ Wedercompste van maistre del Campo.

+ Torture.

(1) 't Land of de heerlijkheid van Rode, waarvan de zetel te Schelderode was.

(2) Hoorteghem, Oordeghem.

(3) Morslede, Moortzele, of Moorsele bij Aalst?

[p. 101]

bedreven werdt, als van bij nachte de goede huuslieden te rooven ende de zelve met brandstichten te verdreeghen, ghelijc onlancx ghebuert es binnen Huesdene, Merlebeke ende andere bijligghende prochien.

Den X^en zijn binnen Bruesele in thof bij eenen huissier huutghelesen⁺ diverssche namen ende toenamen van insetenen van Ghendt, die ter causen vande catholijcke religie absenten uuter stede van Ghendt waren, danof deerste was Frans. Huerebloc, den welcken volghden diverssche andere, als Clays de Salerre, Adriaen de Hamere, de weduwe van Jan Weyns, inde name van hueren overleden man, die te Wesel ghestorfven es, M^rs Jan van Campene, Willem Mayaert, Clays vanden Steene, f^s Jans, Joos Seys, Bauwen vanden Bogaerde, Frederic de Buc, gaudsmet, ende noch vele andere, wel tot ontrent hondert, danof de sommeghe hebben gheweest consistorianten, als Huerebloc voornomd. Marten Dierkins ende andere hebben gheweest simple audituers. Ende als de voornomde namen alzo upde plaetse vanden hove uutghelesen waren, niet alleene van Ghendt, maer ooc van Brugghe, IJpere ende andere steden van Vlaenderen, zo es zeer corts daernaer bijden huissier, uut laste vanden nieuwen Raedt, gheseyt, dat alle de comparanten, die uutghelezen waren, souden commen inde camere, daer de raedsleden waren, dwelck ooc alzo ghebuerde; ende in desen nieuwen Raedt waren de sommeghe presidenten, als mer Jacop Martens, van Vlaenderen, ende den president van Artoys; dandere waren raedslieden, ghenomen uut den Raedt van Mechelen, als M^r Jan de Blasere, uutten Raedt van Vlaenderen, als mer Jacop Hasselt, M^r Jan de Laporta, advocaet fiscael van Vlaenderen, ende andere meer raedsheeren; hier was ooc eenen procureur generael Duboys, die zeer corts ghecommen was inde stede van M^r Frans. Verliesen; ende in desen Raedt was ooc eenen secretaris, Mesdagh ghenoompt, van Ghendt gheboren. Voor welcken voornomden Raedt wierden iterativelick ghelesen de namen vande ghone, die den XVII^en vande voorleden maendt waren inneghedaeght te compareren voor den hertoghe van Alve, jeghens desen dagh,

+ Innedaghinghe binnen Bruessel vande Gues, die absenten hebben gheweest, ende waren tot diverssche daghen inneghedaeght, de sommeghe jeghens den IIII^en, VI^en, ende dandere jeghens den X^en van dese maendt.

[p. 102]

ende zo wanneer de presenten hoorden lesen huerlieder namen, zo zeyden zij overluudt: ‘Ic ben hier,’ ofte dierghelijcke worden in substantien; ende also men las den name van Jan Weyns, zo heeft haer ghepresenteert zijn weduwe, ende huer es naderhandt belast binnen drije weken certificatie te bringhen van hueren man; ende M^r Fransoys Mayaert heeft hem van ghelijcken ghepresenteert over M^r Willem, ende Lucas zijnen broedere, overghevende met eenen een requeste omme uutstel thebbene, zo ooc doet Philips van Campene over zijnen broedere M^r Jan, presenterende ten dien fijne ooc requeste, dewelcke was gheintituleert: A son excellente. Ende als alle de namen uutghelesen waren vande voornomde inwoonders van Ghendt, bij eenen huissier, zo heeft M^r Jan Duboys, procureur generael, inde Fransoyssche tale ghenomen deffaut jeghens de non comparanten, ende de comparanten belast van shertoghens weghen te bliven binnen Bruessele, up peyne van confiscatie van goede ende vanden ban, ende dat zij anden huissier zouden overbringhen huerlieder logijsten, omme hemlieden te moghen dachvaerden voor commissarissen, die de voornomde hertoghe daertoe sal committeren, ter examinatie ende ondersouck van huerlieder absentie ende latitatie. Up andere ende voorgaende daghen, ende ooc naervolghende, zijn van andere circunvoysine landen diverssche persoonen inneghedaeght, ja zelfs de groote meesters ende gouverneurs wijlent vande provincien van dese Nederlanden zijn in dandere voorleden maent Lauwe inneghedaeght⁺ gheweest bij tgheluut van zes trompetten, voor thof van Bruessele, ende metten herauten, als de prince van Oraigne, in huwelicke hebbende de eeneghe dochtere vanden hertogh van Sassen, Mauritius ghenaempt; mijn heere van Hoochstrate, de heere van Brederode, de grave van Nassauwe ende de grave van Cuelenborch; ende alsmen de voornomde heeren uutghelesen heeft, zo heeft men ooc uutghelezen huerlieder tijtelen van huerlieder mesdaden, als dat zij verraders ende onghetrauwe dieneers gheweest hebben, met vele andere hooghe worden beswarende ende groot makende huerlieder mesdaet ende ver-

+ Inneghedaecht de heeren vanden Gulden Vliese, als onder andere Willem, prince van Oraingen; grave van Nassau, zijn broedere; de heere van Berghen, bij Cleven.

[p. 103]

raderie, die zij up handen ghehadt hebben de twee voorleden jaeren, animerende de ghemeene ondersaten tot uproer, seditie populaire ende afval van huerlieder natuerlicken prince, den Conijnck van Spaignen, onsen gheduchteghen heere.

Ter zelfster causen zijn ooc de heerlicheden ende alle andere goedinghe vande voornomde heeren bescreven ende gheregistreert, metgaders ooc vande graven van Egmondt, Hornes, marquys van Berghen ende mijnen heere van Montigny, wijlent gouverneur vanden casteele van Doornijcke, hebbende in huwelicke ghenomen over twee jaeren tijts de dochtere, noch jonck wesende, vande princesse van Antoigne, weduwe vanden prince van Espinoy; ende de voornomde marquys hadde in huwelicke ghenomen de dochtere van Molembays, binnen Turnaut, inde presentie vande coninghinne van Vranckerijke, ende vrau Marie, coninghinne van Hongherie, ghesusters. Dese twee laetste heeren waren over twee jaeren ghesonden uut dese Nederlanden anden Conijnck van Spaignen omme hem te kennen te gheven de ghestaetheden vande landen, ende aldaer es overleden den voornomden marquys, ende Montigny es nochtertijdt ghevanghen met sommeghe andere Nederlandsche heeren, als mijn heere vanden Nest, in huwelicke hebbende de weduwe van Cauwenhove, die capiteyn wijlent gheweest heeft voor Mets, in Loreyne, als de zelve stadt beleghert was van onsen gheduchteghen⁺ heere Caerle den V^en, keyser van Roome, welcke capiteyn heeft een sustere, die nu ter tijt abdesse es vande Bijloke binnen deser stede van Ghendt.

Den XVII^en, ontrent den XI hueren voor den noenent,⁺ hebben van Schepenen vander Kuere sententie criminele ontfaen VI quaetdoenders, vremdelinghen, danof deen van hemlieden was eenen Hollandere, ende (zij) wierden sachternoens ter doot ghebroght buten deser stede, duer de Mudepoorte, ende levende verbrandt. Ter assistentie van deser justitie quam ooc de provoost vande Spaignaerden te peerde, met sommeghe andere vergheselschipt, ende den Spaignaerden was verboden met huerlieder gheweere ter plecke vande punitie te commene,

+ Anno XV^c LIII.

+ Vagabonden ghepuniert ontrent den avendt.

[p. 104]

dwelck zij moesten ter poorten aflegghen. Dese voornomde boeven waren zeer onghewillich omme hemlieden te begheven totter doot, waerbij quam, dat wel V hueren was, eer zij ghedoodt wierden, overmidts huerlieder quaede propoosten ende voornemen, daerinne zij langhen tijdt persevereerden, ende een van hemlieden ghehoort hebbende zijn sententie, gaf hem den duvele over, zo dat in hemlieden scheen warachtich te wezen tghemeen spreecwordt: Zulc een leven, zulc een hende; want zij, letter kennesse hebbende van God, hebben voor huerlijder overlijden veel quaets ghedaen buten, den huuslieden, hemlieden met diverssche tormenten van viere groote pijne andoende, omme huerlieder schat van ghelde te rooven. Ende dese VI waren vande ghonen, die den XXVIII vande voorleden maendt waren ghevanghen ontrent Princen hof, in den Schilt van Bourgoignen.

⁺ Den XVIII^en hebben ghelijcke sententie ontfaen noch drie andere jonghe dieven ende straetschenders, wesende van eender compagnie ghelijck de voorscreven, ende waeren ter plaetse patibulaire ghevoert ontrent den III hueren sachternoens, hebbende met hemlieden twee Jacopijnen, danof deen was broeder Lievin vanden Bossche, ende twee Frueminueren, ghelijc de voorgaenden hadden twee Onse Vrauwe Broeders, danof deen was broeder Jan de Pottere, ende twee Augustijnen, omme hemlieden een goedt vermaen te doene tot ghewillich sterven voor huerlieder groote mesdaeden, die zij met viere ende andere diversche tormenten up de goede lieden van buten bedreven hadden, alzoo den heesch van mijnen heere den onderbailliu was behelsende, ende de sententie ten dien einde conforme daer naer ghevolght, ghepronuncieert bijden secretaris Gillis Uuteneechoute, die ghecommen es inde stede van M^r Martin de Peystere, ghelijc hier vooren gheannoteert staet inde notitie, ghehouden bij Cornelis van Campene; nemaer de voornomde quaetdoenders waren aldereerst gheworght metter coorde, te weten de drie, hedent executeert; ende ter plecke vande executie was ooc maistre del Campo, desen dach ende den voorgaenden,

+ Vagabonden ghepuniert.

[p. 105]

met een groote menichte van volcke, omme te sien sterven de voornomde quaetdoenders als straetschenders en vagabonden, die ghevallen zijn inde ordonnantie ende placcaten van diverssche onse gheduchteghe heeren, als van Philips, conijnck van Castile ende ertshertoghe van Oostenrijcke, in daten vanden XXII^en Septembre M V^c ende VI, ende vanden keyser Carolus den V^en, ghedateert den XXII^en van Decembre M V^c ende XV, ende vanden zelven keyser in daten den XXIIII^en April M V^c XXXII ende den XXIX^en Novembris XV^c XXX, ende den XV^en in Wedemaent XV^c LVI, dewelcke bevelen, datmen de quaetdoenders ende eenen yeghelicke van hemlieden, naer dat zij aengetast ende zullen verwonnen zijn, van hueren delicten ende quaede faicten, ten exemple van anderen, gheexecuteert zullen worden ende an eenen staeck verbrandt, met confiscatie van alle huerlieder goedinghe, waer die ghestaen ofte ghelegen zijn, ten proffijte vanden Coninck, alzo tanderen tijden gheordonneert es gheweest in ghelijcke zaken, bij wijlen heere ende overoude vadere van onsen conijnc Philips, hertoghe Philips, dien God ghenadigh zij, ghelijck behelst de ordonnantie vanden jaere XXX ende XXXII anno XV^c.

Den XXIII^en, van smorghens ontrent de VI huere, hebben de⁺ Spaignaerden huerlieder trommelen ghesleghen, omme dat elck zoude vergaderen onder zijnen capiteyn, ende vandaer zijn zij ghegaen tot in Princen hof deser stede, ende monster ghepasseert, voorsien van huerlieder behoorlicke wapenen, als van handbussen den meerderen deel, ende sommeghe met hallebaerden, lancen, hellemen, wapenrocken ende anderssins, naer heesch vanden crijghandel; ende eeneghe vande voornomde compagnien hebben hemlieden gheadresseert tot inden crogh van sint Jans kercke, daer ontrent zij ghemonstert hebben, ende desen monstere duerde tot ontrent den avent.

Den XXVIII^en, smorghens tusschen IX ende X hueren, hebben⁺ de Spaignaerden zeer onghenadelicken ghepuniert drije mans persoonen, met stroppe de coorde, voor sGravensteen deser stede, omme dieswille dat een van hemlieden een busse afghe-

+ Monstere.

+ Stroppe de coorde van drije insetenen, danof deen was een turfdraghere ende somtijts met vallende sleckten besmedt.

[p. 106]

schoten hadde ontrent den huuse van Jan van Loo, amman deser stede, bij nachte, ende meer andere rudicheden bedreven, ende waren de voornomde mannen insetenen ende suppoosten deser stede, daerom menich man van eeren zeer beroert es gheweest, dat scepenen danof zelve de kennesse nyet en namen ende punitie deden van huerlieder ondersaten, ende dat zij ghedooghden den Spaignaerden tselve te doene, jeghens de concordaten, ghemaect tusschen maistre del Campo ende de heeren vander stede, te wetene, dat elc kennesse hebben zoude ende punitie doen van zijnen volcke, zonder dat deen metten anderen hem moyen soude, ghelijc ooc de heeren vanden Raede doen van huerlieder suppoosten, hoe wel sommeghe ter excusatie van die vande stede hebben gheseyt, dat de sententie ghecommen es vanden hertoghe van Alve, gouverneur ende generael capiteyn van desen landen.

⁺ Den XXIX^en, wesende sondach, ghenaempt papenvastelavent, hebben sommeghe jonghens, met voorgaende musijcke, in mommers habiten up straten ghegaen naer de noenent.

+ Mommerie.