Dagboek van Cornelis en Philip van Campene, behelzende het verhaal der merkwaardigste gebeurtenissen, voorgevallen te Gent sedert het begin der godsdienstberoerten tot den 5en april 1571

[p. 94]

1568.

Lauwe.

⁺ Den III^en met een trompet es te kennen ghegheven van sheeren weghen, datmen ten naesten daghe soude houden processie generael, naer tghescrifte vande hertoghinne van Parme ende Placence, gouvernante van dese Nederlanden, die den XII^en Decembris laestleden zulcx ghescreven heeft anden Raedt van Vlaenderen, ende den Raedt heeft tselve ghescrifte ghesonden ande capitelen ende wetten van Vlaenderen, ende de voornomde heeren, obedierende, hebben dese processie ghehouden mette ghemeene insetenen deser stede, biddende Gode van hemelrijke dat hem believe zijnen toorne te keeren vande kerstenen, die nu zeer beroert zijn met heresien ende tweedraght, uut welcker oorsaken sommeghe heeren zijn jeghens huerlieder conijnck ende heere upgheresen, als in Vranckerijcke de prince van Condé, die in desen tijden heeft een groot hercraght van Hughenoysen jeghens Chaerles den IX, conijnc van Vranckerijcke, ende hij conijnc heeft van ghelijcke vele gendaermen, omme te wederstaene de rebellie ende seditie van sijne ondersaten. Daertoe hem ooc eensdeels groote hulpe doet den conijnck van Spaignen, onsen gheduchteghen heere, die hem⁺ ghesonden heeft uut desen Nederlanden den vromen grave van Arenberghe, gouverneur van Vrieslandt, met noch sommeghe andere edelmannen, vergheselschipt met vele peerdevolck. So dan, laet ons den Heere bidden dat hij ons wille ghenadich wesen, ende dat hij ons benedie met verlichtinghe van zijn ghebenedijde aensight up ons, updat wij in dese eerde moghen

+ Processie.

+ Arenberghe ende met hem Tambroese, over een jaer capiteyn van Ghendt, Montoye, edelman van Araigne, ende andere.

[p. 95]

bekomen den wech Gods, ende onder alle heydenen sijn salicheyt, ghelijc ons vermaent de prophete David in zijnen XX psalme. Ende dese autoriteyt heeft de prioor vande Carmeliten voor een propositie ten desen daghe vande processie in zijn sermoen voortghebroght, prekende beneden inden crocht, ende de Pottere boven in sint Jans kercke.

Den VI^en de trommelslaghers vande Spaignaerden zijn, slaende⁺ huerlieder trommelen, ghegaen ten huuse van maistre del Campo, smorghens; ende sachternoens sommeghe Spaignaerden hebben mommerien bedreven.

Den IX^en drie Spaignaerden zijn van Ghendt ghegaen tot boven⁺ Eecke, onderweghen Audenaerde, omme te jaghen, die bedrivende rudechede upde bosbewaerders, ende eenen doot schietende, hebben vande insetenen zeer ghequest gheweest, zo datter een te bedde langhen tijd gheleghen heeft met vreese vande dood; omme welcke zaeke de Spaignaerden, zeer beroert wesende, principalick vande bende vande gequesten, logierende inde Donderstraete ende Langemunte, zijn met eenen grooten hoop uutter stede ghegaen totter prochie, daer de voornomde schermutsinghe es ghebuert, hebbende huerlieder ghecostumeerde wapenen, ende ooc waren sommeghe Spaignaerden te peerde.

Den XI^en zijn de voornomde soldaten wederghekeert ontrent⁺ de noenent, bringhende met hemlieden sommeghe ghevanghen, ende die recommanderende binnen de cyperaige sGravensteen. Ende den meerderen deel vande ghevanghen waren muelenaers van huerlieder exercitie weghe.

Ten zelven daghe sommeghe Spaignaerden zijn in mommers⁺ habijten achter straten, hemlieden vertooghende met musijcke, ende onder tdecksele van mommerie, hebben eeneghe laghen gheleyt omme de bursen te berooven vande goede joncvrauwen, wesende den eersten sondach naer Derthiendach.

Den XV^en de voornomde mueleneers wierden uuter vanghenesse⁺ ontsleghen, overmidts huerlieder onnooselheyt, ende ten zelven daghe was bij mijn heeren vanden Raedt in Vlaenderen

+ Trommelslaghers.

+ Rudechede vande Spaignaerts.

+ Wedercompste vande Spaignaerden.

+ Mommerien.

+ Mueleners ontsleghen.

[p. 96]

⁺ ghepublieert een ordonnantie jeghens de beeldebrekers ende kerckschenders, die de pastueren ende priesters vanden platten lande groot overlast andoen, hemlieden gheesselende, huerlieder ooren ende nuesen afsnijdende, ende somtijts als verken bradende, hemlieden uut huerlieder pastorien verjaghende, ghelijck eensdeels behelst de voornomde ordonnantie, dewelcke ooc statueert, dat alle gheestelicke persoonen zijn inde bescherminghe ende sauvegaerde vanden conijnck, bevelende eenen yeghelicken zulcke ghebouften te wederstaen, ende de priesters te beschermen van huerlieder injurien, ende dat hem niemandt en vervoordere zulcke persoonen te logieren, up peyne van ghepuniert te werden als beeldesturmers ende fauteurs vandien, ende dat eenen yeghelicke zijn uuterste debvoir doe omme zodaneghe quaetdoenders te apprehenderen ende hemlieden overgheven den officiers, updat zij moghen ghepuniert werden naer de meriten.

⁺ Den XVI es hier binnen ghevanghen Claude Goetghebuer bijde dieneers deser stede, ende gherecommandeert inde vanghenesse, dewelcke inde laeste emotie vande beeldesturminghe over een jaer ende bet ghebuerdt, den XXII^en van Ougst a^o XV^c LXVI. Hij was een van de principaele capiteynen ende leedtmannen vande beeldesturmers, leedende uut ende in de predicanten buten de Hueverpoorte, ende naderhandt voorstaende de beeldebrekers, loopende met hemlieden van deen kercke in dandere, ende van deen cloostere ende godshuus in dandere.

⁺ Den XVII^en voor schepenhuus deser stede zijn uutghelesen diversche namen vande fugitiven Guens, ende zijn alle inneghedaecht bij eenen dieneere, thuerlieder laetste domicilie ofte naer bestaende vriendt, te compareren voor den hertoghe van Albe, residerende te Bruessele, jeghens den X^en van Sporckelle naerstcommende, omme te vertooghen de redene van huerlieder absentie ende te anhooren zulc eenen heesch alsmen thuerlieder laste maken zal Onder de ghedaechde waren M^r Jan van Campene, f^s Jans, Clays de Salerre, eenen Adriaen de Hamere, ende meer andere; insghelijcs up eenen anderen voorgaenden dach waren

+ Injurien den priesters ghedaen, zonderlinghe in Westvlaenderen, ende namelick te Hontschote, daer den verloren hoop vande Gues doot ghesmeten hebben bij schoonen daghe den pastuer ende den coster, ende in andere vlecken hebben bij maniere ende schijn van justitie, jeghens justitie ter doodt ghebrocht sommeghe gheestelicke persoonen, makende heesch thuerlieder laste bij maninghe van een van huerlieder capiteynen, ende wijsdomme van huerlieder wethouders ter doot verwesen.

+ Claude Goetghebuer.

+ Indaghinghe vande fugitiven Guens jeghens den IIII^en, VI^en als X^en van Sporckelle.

[p. 97]

noch inneghedaecht diverssche andere fugitiven ofte absenten, ghehuwde ende onghehuwde persoonen, ende huerlieder goedinghen wierden uut staten ende cavelbrieven bescreven bij Jan vande Poele, ontfanghere vanden extraordinairen, daertoe ooc ghecommitteert waren M^rs Fransoys Curtewijle ende Burch, raedsheere vanden Raede in Vlaenderen, omme den voornomden ontfanghere assistentie te doene inde voornomde bescrivinghe, ende informatie te houden ten laste vande ghonen, die consistorianten gheweest hebben vande guesche vergaderinghe, ende zonderlinghe vande ghonen, die uproerich gheweest hebben, ende ghepooght ghelt te vergaderen ofte knechten te lichten ten behouve vande nieuwe leeringhe, jeghens huerlieder prince ende heere, in steden ende dorpen animerende tghemeen volck tot meuterie ende uproer.

Den XVIII^en, wesende eenen sondach, hebben sommeghe⁺ Spaignaerden upghestelt een mommerie, te peerde rijdende in stede, ende vertooghende met lancen een battaelge, daervooren ghereden hebben de speellieden deser stede ende trommeleers, slaende up de Turcsche manieren huerlieder trommelen ofte ketelen, ende voor dese mommerie heeft ghereden maistre del Campo, met zijn edelmannen ende Swijtsers ofte Duutschen allebardiers neffens hem.

Den XXI^en quam binnen deser stede de Roroede met sommeghe⁺ zijne dieneers, die sachternoens met hem te peerde gheleedt heeft de voornomde Goetghebuer, wiens handen gheboyt waren, die over vier daghen ghevanghen was, nyet jeghenstaende dat hij toochde den officier deser stede een sauvegaerde van shertoghe van Alvens weghen.

Den XXIII^en eenen Spaignaert, die groote rudechede bedreven⁺ hadde jeghens een bevruchte vrauwe, wierdt voor sGravensteen ghepuniert metter coorde up zijn Italiaensche, dwelck men noompt stroppe de corde.

Den XXV zijn ghepublieert inde prochiekercken deser stede⁺ de pauselicke gratien, daerbij de paus van Roome gheeft volle remis ende pardoen alle gheloovighe menschen, die hemlieden

+ Mommerie.

+ Claude Goetghebuer uutgheleedt bij Spille, die den XI^en van Sporcle a^o LXIX te Bruessele wierdt ghehanghen om zijn dieverien.

+ Stroppe de coorde.

+ Pauselicke gratien.

[p. 98]

duer vasten van drije daghen ende nutten vanden sacramente bequaem maken totte zelve gratien, welcke gratien moghen vercreghen werden dese weke ende de naervolghende, van alle sonden, ooc ghereserveert de pauselicke digniteyt, uutghesteken de belofte van religie; ende dese gratien zijn alzo sterck als zijn de ghone, die de paus gheeft in tjaer van jubilee, ten hondert ende ten L jaeren. De zelfste gratien zijn ghepublieert in tlandt van Aelst ende andere landen bijligghende, up andere sondaghen, ten behouve vande goede kerstenen. Ten zelven daghe, sachternoens, sommeghe Spaignaerden liepen in stede met momaensichten bedect, ende de knechten zonderlinghe vande Spaignaerden, diemen mosaetsse noompt, up zijn Spaensche, liepen hemlieden naer, werpende met sneeballen, want sdaeghs ende snachts te vooren heeft zeer ghesneeut.

⁺ Den XXVI^en es uuter stede ghereden de maistre del Campo, ontrent den XI hueren smorghens, met drije waghens, de voornomde maistre rijdende te waghen, vergheselschipt met sommeghe te peerde, naer Bruessele, aldaer ooc ghearriveert es hertogh Erick van Bruunswijck met vele peerdevolcx. Desen hertoghe heeft altijts ghetrauwelick ghedient den Coninc van Spaignen, sonderlinghe jeghens de Fransoysen, voor Sinte Quintins.

⁺ Den XXVIII^en, wesende woensdag, ghedestineert tot vasten, hebben de Preecheeren met grooter eerbiedinghe ende eerwerdigheyt, smorghens naer den VIII hueren, ghedreghen tghebenedijde sacrament vanden autare inde kercke ende rondsomme huerlieder pandt, ende naderhandt met ghelijcke reverentie ghesonghen een messe vanden heleghen Gheest, hem biddende voor eendrachticheyt in tgheloove, ende dat alle de affayren van desen landen moghen commen tot eenen goeden hende, want alomme zeer groote beroerte es onder heeren, vorsten, princen ende ghemeen volck.

⁺ Den XXIX tlichaem van eenen Spaignaert, vaendraghere binnen zijnen levene, wierdt met groote pomperie ghedreghen naer Onse Vrauwe Broeders, omme aldaer begraven te werden; alvooren met huerlieder cruce ende vane ghinghen de voor-

+ Vertreck van M^e del Campo.

+ Processie te Preecheeren.

+ Begravinghe.

[p. 99]

nomde broeders, ende daernaer de Cellebroeders met tortsen, ende ten laetsten de Spaensche priesters ende andere; sommeghe soldaten hebben ghedreghen de kiste, bedect met een zwardt cleedt, ende de voornomde Onse Vrauwe Broeders droeghen in huerlieder handen keerssen, zo oc deden sommeghe Cellebroeders ende soldaten, die in grooten ghetalle volghden tlijck totter kercke, ende de Carmeliten songhen int gaen, zo ooc deden de priesters.

Den XXX^en, wesende eenen vriendach, ghedeputeert tot vasten⁺ ende bidden, omme tvercrighen vande gratie apostolijcke, hebben de Preecheeren, als upden voorgaenden woonsdagh, ommeghedreghen tsacrament vanden autare, met vele tortsen vergheselschipt, ende menichte van goede catholijcke lieden, celebrerende ooc een ghesonghen messe metten orghele, ende broeder Jan vander Haghe, zeer hooghe gheleert, heeft naer zijn sermoen vermaent de catholijcke meynsschen, dat nyemandt verzuymen en soude de voornomde gratie te vercrighen met beden, vasten, aelmoesen ende andere goede wercken van penitentie ende boete voor de mesdaden; ende die zonderlinghe beledt hebben dese weke, moghen hemlieden daertoe voughen de naervolghende weke, ghemerct dat dese gratien selden overcommen, van XL jaeren nauwelicken eens, te meer want sij nu ghejonght zijn in dese landen van herwaerts overe, omme den almoghenden Heere te verbidden voor een ghedureghe eendrachticheyt inde christelicke religie, dewelcke duer quaede ende seditieuse gheesten zeer jammerlicken beroert es. Ende ten zelven daghe zijn ghearriveert binnen der prochie van Wettere ontrent II^c soldaten⁺ te peerde, theerende zonder eeneghe vergheldinghe upden schamelen huusman, ghevende ooc huerlieder peerden tcoorne abundantelicken, alzo ooc tselve ghebuerdt es van in December laetsleden ontrent Aelst, ende namelick binnen der prochien van Meere, Aeltert ende elders, daer zij ooc de jonghe dochters verleen met soete worden, ende anderssins dreeghende de oudders, diet gherne beletten zouden, doot te steken, ter welcker causen de oudders huerlieder woonstede verlaten ende abandonneren.

+ Processie te Preecheeren.

+ Wettere.