Dagboek van Cornelis en Philip van Campene, behelzende het verhaal der merkwaardigste gebeurtenissen, voorgevallen te Gent sedert het begin der godsdienstberoerten tot den 5en april 1571

[p. 49]

1567.

Mijn heere den grave van Egmondt quam hier binnen der⁺ stede up den IIII^en Januarij, wesende sente Verle dach, ende reysde sanderdaechs wech up eenen sondach, wesende derthien avondt, naer Audenaerde, ende met hem trocken de Roocasacken, die gheleghen hadden XIIII weken tsente Baefs, ende veel qwaets bedreven hadden, zoo wel buuten als binnen, daerom dat de insetenen aldaer verbliedt waeren van heurlieder vertrecken, ende vander ghelijcken den lansman. Ende (de soldaten) waeren onder den capiteyn Tambroese voornomdt.

Item binnen sHertoghenbosch wasser zeker dachvaert ghehouden⁺ vande Guuds van desen lande ende van Brabandt, om met elckanderen te communiqueeren, om te wetene dach ende tijt om af te branden alle de cloosters, daerom dat sij het lot wierpen. Ende deerste lot viel up die van Doornicke, daeraf dat zielieden heurlieder voornemen eensdeels vulcommen hebben, maer niet al, zoo hier vooren ghementionneert staedt. Ontrendt Nieudach zoudense ghecommen hebben naer Ghendt, ende alzoo bij loterie, gheheel de cloosters af te bernen, maer heurlieder qwaedt upstel was huut ghebrocht bij een van heurlieder medegheselle, zoo datter thof af ghewaerscuwt was, en men ter stondt in alle stede dede garnisoen legghen, principalick binnen der stede van Doornijcke, zoodt voren gheseyt staet.

+ Compste ende vertrecken van Egmondt.

+ Dachvaert te sHertoghenbosch.

[p. 50]

Ende alsdoen wierden dieversche ghevanghen, ende over zom justicie ghedaen, ende zom die heurlieder besculdicht kenden, lieten heurlieder over de vesten vallen, ende liepen alzoo wech, maer (zij) wierden inne ghedaecht, up achterhaelt te ziene vanden sticke.

⁺ Item de laeste reyse int wechreysen trock den grave van Egmondt naer de westcant, om heurlieder aldaer te paysieren, ende heeft ghedaen justicie over de rebelleghe vande heretijcquen. Hij quam van Brugghe binnen Ghendt, up sente Amands dach, up den v^en Februarij, eenen Donderdach, ende reijsde sanderdaechs naer Sotteghem; maer ze lieten tEeckeloo som van de bende van den capitein Tambroese (de Roocasacken) die met mijn heere van Egmondt wechreysde up den derthien avondt, zoot vooren gheseyt staedt. Dese selve Roocasacken zijn ghebleven tEeckeloo, aldaer datmen die van Eeckeloo bevolen heeft al heurlieder haresnasch ende ghewerre te bringhen teender zeker plaetse, om van daer ghebrocht te werdene int nieu casteel binnen Ghendt. Ende de predicatie die cesseerde hier deure inden westcandt.

⁺ Item desen xxvi^en Januarij up een Sondach waeren ghenomen dieversche valsche testamenten, ende andere scimpachteghe boucken, die ghemaeckt waeren up gheestelicke. Dese boucken waeren vercocht inde predicatie vande Guuds, ende stonden daermede voort, ende waeren ghenomen bijden hoochbailliu ende tsijnen huuse ghedreghen. De bouckvercoopers wierden ghevanghen, ende al de boucken gheconfisquiert.

⁺ Item den xxviii Januarij wierden ontboden alle de scoolmeesters ende scoolvrauwen tscepenhuuse, aldaer heurlieder belast was heurlieder scoolkinderen anders gheen boucken te leeren dan die uprecht in gheloove zijn, die gheenen smaeck van heresie en hebben.

⁺ Item dese vastene zoo preecte tSente Baefs alle de daghe eenen Jesuwijt⁽¹⁾, van te vier hueren totten v hueren, dewelcke hadde

+ Egmont naer West-Vlaenderen.

+ Boucken ghenomen.

+ Verbodt den schoolmeesters ghedaen.

+ Predicatie.

(1) Pater Frans de Coster. - Vergelijk: De Jonghe, I, 69.

[p. 51]

grooten loop, zoo wel van Guuds als van andere persoonen, zoodat de kercke gheel vul was, hoe wel dat hij preecte goede kerstelicke leeringhe.

Item up den eersten Sondach van de vastene zoo verberrende⁺ tot Andwerpen zom van de cloostere van de Graubroers; zom wilden segghen, datter met puppen van viere inne ghesteken was, ende zom spraken anders, zoo zij ghesindt waeren.

Item de pasteur van Sleinghen⁽¹⁾, wesende een predicant vande⁺ Guuds, wiert ghehanghen an eenen boom, ontrendt Mechelen, ende in sterfven weerriep al tgundt, dat hij ghepreeckt hadde, qwaedt ende valsch te wesene, ende dat hijt ghedaen hadde om de giereghede vanden ghelde, ende gheheert te ziene van de Guuds, zijn gheallieerde.

Item de Guuds waeren in meeninghe knechten up te lichtene⁺ ende te doen scrievene binnen Andwerpen, maer om tselve te doene was heurlieder gheseyt buuten der stede te gaene, aldaer heurlieder beledt was, mids dat heurlieder ghevraecht was, wye heurlieder bevelsheere was, daer up dat zielieden gheen andworden en gaven, wandt alle bevelsheeren hadden hier te vooren heurlieder eedt ghedaen thove, der kercken ende den coninck goedt ende ghetrauwe te ziene. Dus scheedense, ende waeren scerpe wech ghesonden, ende alle vremdelinghen ende vagebonden waeren huuter stede van Andwerpen gheseydt.

Item te Halfvasten ende daer te vooren waeren ontboden⁺ scepenhuuse, bij wijcken ende prochien, alle huushoudende persoonen, insetenen binnen der stede van Ghendt, om heurlieder eedt te doene, der kercke ende den coninck ghetrauwe te ziene, ende daer toe waeren gheordonneert twee camers in scepenhuus, daer elck dievers ginck: deene, die papist ghesindt was, ginck in deen camere, ende hij, die anders ghesindt was, in een

+ Brandt.

(1) Sleinghen, Sleidinge. - Martin de Smet, pastoor van Sleidinge, tot de Hervorming overgegaan, bediende de Antwerpsche gemeente, die hem naar Mechelen zond, alwaar hij den 2 Februari 1567, predikende op eenen meersch, gevangen genomen, en den 8 Februari buiten de stad gehangen werd.

+ Predicant ghehanghen.

+ Anscrivinghe van knechten.

+ Eedt ghedaen.

[p. 52]

ander camere, daertoe dat twee boucken ghemaeckt waeren, om elck zijnen name daer in te scrievene, zoo wel van deen partie als van dandere. Ende de ghone, die Guuds ghesindt was, waeren gheseydt heurlieder harnasch ende ghewerre scepenhuuse te bringhene, up zeeker boete, daeraf dat zom van hemlieden niet en obedierden tmandemendt van scepenen, maer delven heurlieder ghewerre. Het ghetal vande papisten in sommeghe wijcken was dunne ghesaydt, wandt men seyde, dat rondsomme de Vriendachmaert (maar) en waeren VIII zoo X huushoudende liens, die swoeren der kercken ghetrauw te ziene. Dese ondersouckinghe bracht eensdeels eenen twist ende beroerte onder den ghemeenen man, segghende jeghens de ghone, die metter kercke waeren: ‘Ghielieden sult ons alle verraden,’ ende dierghelijcken. Zoo dat den eenen ghebuer ende deen broere jeghens dander woorden namen.

⁺ Item bij scepenen was seker mandemendt huudt gheleydt, gheen vergaderinghe te houdene, heymelick noch openbaer, maer (de Geuzen) en lieten daerom niet te gaene ter predicatie.

⁺ Item meester Martin de Pestere, secretaris bij mijn heeren scepenen van der Keure, aldaer hij dien dienst wel xxx jaeren ofte bedt bedient heeft, es in tuutgaen van de maendt Februario binnen den scepenhuuse van der Keure van der popelicie ghesleghen, ende vandaer es hij gheleedt ofte ghedreghen bij den Castelein van der Keure, aldaer hij voetstaens starf. God ghedijnckt de zielle. Ende in zijn plaetse, dwelck ghegheven was bij scepenen, quam voetstaens eenen Gilles Huuten Eechoute, een van de drie secretarissen bij Scepenen van der Keure.

⁺ Item bij mijn heere van Sente Baefs, daer men noemt ter Quader roepinghe, (zijn) verberrent twee malefacteurs, ende eenen ghehanghen, ende van ghelijcken eene ghehanghen up de Verle plaetse, die ghecondempneert was bij de heeren van den rade, van valsche munte, daeraf dat eene vrauwe ghegheesselt was, ende een ontsleghen, al ter causen als vooren. Ende dit ghebeurde Saterdaechs in de halfvasten weecke.

+ Mandement.

+ Den 27 Februarij es overleden M^r Martin de Peystere.

+ Malefacteurs ghedoos.

[p. 53]

Item bij de duchesse van Parma ende heuren raedt waeren⁺ huuten hove gheseijt dese drie principaelle eelmans, te wetene: den grave van Nassau, broeder van den prince van Oraigne, mijn heere Van Brederode, principael beschermerheere van de Guens, mijn heere den grave van Cuelenborch.

Dese drie waeren deghone, die principael thove wederstonden, over een jaer, d'inquisitie van Spaingnen. Zij quamen thove in den vastene ghereyst, ende gaven supplicatie ande gouvernante over, zoo dat bij adviese van den heeren van der oordene de selve inquisitie ghestrempt wiert ende ter neder gheleijt, zoo dat selve in mijnen voorgaenden bouck ghescreven staedt. Dese met noch XXV zoo XXX smalle heeren ende eelmans waeren huuten hove gheseyt bij de gouvernante ende ducesse van Parma.

tAudenaerde es binnen der stede gheleyt garnisoen, dewelcke deden den huusman groodt overlast, door te nemen ende te doen haelne dat hemlieden belieft. Zoo eyst, naer dien dat men den insetenen aldaer verboden hadde niet ter predicatie te gaene, in heurlieder tempele, die se aldaer ghemaeckt hebben, upgheresen een scermutsinghe ende ghevecht tusschen de Catholijcque ende de Guuds, aldaer dat van de Guuds ghebleven⁺ zijn vijf zoo zes persoonen, ende zom van hemlieden ghequest.

Item tAndwerpen es oock eenen slach ghesleghen buuten de⁺ poorte van Berghen, tusschen de Catholijcque ende de Guuds, aldaer datter wel bleven van de Guuds twee hondert ofte daer ontrendt, ende van deghone, die wech liepen, waerender veel ghehanghen an boomen, bij den drossaert ofte Roo Roode van Brabandt. Binnen desen middelen tiede zoo was binnen der stede een uproer ende commotie tusschen twee secten, de Calvinisten ende Martinisten, gheseyt Luteranen, ende waeren in wapenen jeghens elck andere. Dese commotie was ooc een deels jeghens de Catholijcque. Mijn heere den prince van Oraignen met de maerckgrave, heere ende wedt, met nocht andere ghegoeden, waeren up Stadhuus, wel voorsien van ghescutte, ende ronsomme de maert waeren

+ Edelmans huuten hove gheseydt, als Hendric van Brederode.

+ tAudenaerde de Guens versleghen.

+ Oostreweel.

[p. 54]

dinsetenen, al wel voorsien. Soo eyst ten hende ghebeurt, dat men dede vraghen de Martinisten, met wien datsi vallen wilden; zij deden zegghen: ‘Met heere ende wedt, ende met de papisten.’ Dit hoorende de Calvinisten, zoo zijnse huuter wapenen ghegaen, up zeker belofte, diemen heurlieder dede. Hiermede es dit ghesust. Dit ghesciede up den XIIII^en in Maerte, ofte daer ontrendt. Dese versleghene hoop was eenen verlooren hoop van dieversche steden, zonder capitein.

Item binnen Andwerpen waeren zommeghe scepenen vande Guuds naer Zeelandt ghesonden, ende commende ontrendt Vlissinghe,⁺ waeren in gronde ghescoten, aldaer dat zielieden alle versmoorden, zoo men alhier zeyde.

Item hier vooren staedt ghescreven, hoe datter sommeghe waeren binnen Acxelle, die den bailliu verdreechden, ende de vanghenesse open smeten, om daer huut te verlossen vande Guuds, diere ghevanghen saten. Zoo eyst ghebeurt, dat heden desen XV^en in Maerte, up eenen saterdach, eenen van hemlieden bijden heeren vanden rade onthoofd wiert, ende ontfinck zijn sentencie bij de voornomde heeren met gheslooten deuren,⁺ te wetene ande vanghenesse. Ende den lieutenandt die ghinck dinghen (?) in de drie Coppen. Dese persoon was verwezen, omdat hij beelden afgheworpen hadde, den bailliu verdreecht, ende de vanghenesse open ghesmeten. Inde vreese van uploop, waeren gheordonneert twee capiteinen vander waecke te staene up de Verleplaetse, totdat de justicie vulcommen wiert, ende aldus wiert ghedaen. Ende hij starf als een heretijcq.

⁺ Item naer dat den heere van Brederoode huuten hove gheseydt was, zoodt voren gheseydt staedt, soo socht hij hem te wrekene, ende qwam met scepen om Zeelandt in te nemene. Maer die vanden hove, dit hoorende, hebbender volck van wapenen jeghens ghesonden, zoo dat zij tselve beledt hebben, ende (Brederode en zijn volk) zijn van daer vertrocken zonder yet te doene.

Item Hermannus, voorgaende predicant vande Guuds, een

+ Schepenen verdroncken.

+ Sententie vander doodt jeghens eenen Acxeler Gues.

+ Brederode in Zeelandt.

[p. 55]

huutgheloopen broer vande oordere vande Reguliers, es alsheden van shoofs weghe ghestelt up vijftich ponden grooten. tSelve wiert openbaer huut gheroupen van vier weeschede te vier weeschede, met trompetslaghe. Dit ghebeurde den XXII^en in Maerte.

Item binnen de prochie van Ackerghem, ten XII Cameren⁽¹⁾,⁺ was brandt, zoo datter XV zoo XVI huusen afghinghen van brande. Dit gheschiedde den XXVI^en in Maerte.

Item huut laste van de gouvernante was gheordonneert dat⁺ mijn heere den hoochbailliu moeste gaen naer Zeelandt, ghemerckt dat hij vice-admirael van der zee was, om aldaer te paysierne zommeghe, die Guuds ghesindt waeren, niet jeghenstaende dat hij thuus zieck lach van fledercijn. Ende in zijn plaetse es gheordonneert, om binnen Ghendt te resideerne, mijn heere van Mouscron, souverain (baljuw) van Vlaenderen. Hij was wonachtich binnen Brugghe ende hielt zijn residencie binnen Ghendt, int hof van den abt van Nienove, daer Joos Cobbaert inne woonde.

Item binnen Doornijcke waeren commissarissen ghedaen van shoofs weghe om inquisitie aldaer te houdene van de voornomde Guuds, daeraf dat zom van hemlieden heurlieder goedt gheconfisquiert wiert, ende veel van hemlieden ghevanghen. Den eenen commissaris was M^r Jan de Blasere, raedsheere van Mechelen.

Item up den Paeschavondt, den XXIX^en in Maerte, was verboden⁺ met trompetslaghe, van vier weschede te vier weschede, de buutensche predicatie, up zeker boete, zulck als verbooden was tSt Jansmesse, up de selfste boete. Ende toen was gheseydt niet te preeckene up lief⁽²⁾ ende goedt, maer tselfste en was maer alsdan huutgheroepen scepenhuuse, hoewel dat zielieden niet en obedierden mandemendt, maer preecten zoot hemlieden goedt dochte. Maer als nu es ghebooden de tempele toe te slutene;

(1) De Twaalfkamerstraat.

+ Brandt.

+ Vice-admirael van der zee.

+ Predicatie verboden

(2) Up lief, op het lijf.

[p. 56]

over zulck eyst ghedaen, ende de sleutels zijn ghelevert in de handen van mijn heere van Mouscron. Ende de voornomde tempele was toe ghenaghelt ende ghesloten.

⁺ Item de predicanten liepen met hoopen weg, ende andere ghegoede persoonen vander steede, die heurlieder te verre overghegeven hebben ende ghemoeit in dese voorgaende predicatie ende emotie, zoo datse wijf ende kinderen ende heurlieder goedt achter ghelaten hebben. Ende zijn ghetrocken zom naar Andwerpen, Inghelandt ende naer Vranckerijcke.

⁺ Item binnen Bruesselle zijn ghehanghen bij de roo roede, ofte drossaert van Brabandt, XXIII persoonen van dieversche steden, die oproerich gheweest hebben, ende kercken gherooft ende ghebrocken.

⁺ Heden desen laesten Maerte, wesende den II^en Paeschdach, qwamen binnen Ghendt gendaermen, tot twee vaentkens, onder de capiteinen Jeremie ende Tambroese, ende waeren fray knechten, wel in dhabijt. Zij waeren ghefourriert met brievelkens van heere ende wedt weghe, die heurlieder ghegheven waeren om inde huusen van de Guuds te gane. Ende de papisten die ginghen voorbij⁽¹⁾. Zij waeren ghefourriert inde Langhe Munte, Vriendachmaert, Leertouwersgracht ende dAuburcht. Als deze gendaermen inne qwamen, soo eyst ghebeurt, commende up den Coornaert, zoo schooten zij met bussen, ende de waecken van binnen der stede schooten vander ghelijcken, aldaer dat eenen Pauwels Penneman, vrije scipman, staende up den Coornaert metten anderen, omde knechten te zien liedene⁽²⁾, ghecreech up hem vallende een loot, ende wel up zijn herte, zoo dat hij neer sonck, en soubijt starft. Van waer dat loot qwam, en wist men niet. Men heeft naerder handt gheseyt, dat qwam huut dOlieslaghershuus, daer de dachwaecke lach, onder andere

+ De predicanten loopen wech.

+ Kerckroovers ghehanghen.

+ Compste vande Walen.

(1) De papisten die ginghen voorbij, bij de Papisten werden geene soldaten gehuisvest.

(2) Liedene, geleiden.

[p. 57]

wasser eene vande waeckers, die meende zijn busse af te latene, maer en conste, zoo datse vensde, ende leydese up de veinstere vanden olieslaghers huus, meenende datse niet afloopen en soude, maer in contrarie van zijnder meeninghe ghebeurdet ende liep af, zoodat dese voornomde Penneman doot ghescooten wiert, ende den anderen liep wech, ick an hem treckende.

Item naer langhe rebellichede, die die van Valenchienne ghedaen⁺ hebben jeghens die vanden hove, ende niet en hebben willen heurlieder upgheven, noch bij appointemente niet en hebben konnen accorderen, soo eyst gheschiedt dat last ghegheven es van shoofs weghe, met fortse ende ghewelt de voornomde stede te ghecrijghene, ende overzulck schooten up de stede, ende daer inne, zoo dat die van binnen der stede heurlieder upgaven, ende daer en mocht niement noch huut noch inne gaen. Ende de principaelle ghegoede vander stede wierden ghevanghen, deene naer Bruesselle ghevoert, ende andere gheleedt ghevanghen in casteel te Doornijcke.

Item binnen Doornicke es justitie ghedaen over een kettere, ende was bode up Brugghe ende up Doornicke, die veele cleenechede ende injurie seyde vanden heleghen sacramenten, ende zijn scoens ghesmeert hadde met helich oliesel, segghende dat niet beters en was. Desen sacramentaris heeft binnen Doornicke de hostie ghenomen ute priesters handen, doe hij zijnen dienst dede binnen Onse Vrauwe kercke, ende dezelve hostie met voeten ghetorden. God vergheeft hem. Hij was zijn tonghe huutghetrocken, zijn handen af ghenepen, ende zoo levende in vier gheworpen ende verberrendt.

Item binnen Ghendt was gheordonneert van shoofs weghe ende oock van scepenen, dat de vier capiteinen binnen Ghendt, te wetene Stoppeleere, Passchairis, Wijchuus ende Boesins, het lot werpen souden om te wetene up wije dat vallen soude, ende up de gene diet vielle, dat zijn knechten ghehouden sijn soude af te breckene ende te niente te bringhene de tempele, die de Guuds⁺ ghemaeckt hadden buuten der Brucxsche Waelpoorte, ende over zulck zoo viellender anne, om af te brekene, van snuchtens ten

+ Valenchienne overghegheven.

+ De schuere vanden Guens afghebroken.

[p. 58]

drie ofte te vier hueren, ende de Brucxsche poorte wiert gheslooten tewilen datse besich waeren met afbreeken, ende aldaer een waecke ghestelt, ende gheheel de stoffe wiert up niet ghebrocht. Men seyde dat men van de stoffe boodt drie hondert ponden groote, ende het haudt (dat daaraan) ghedaen en was, al noch niet betaelt (was) van desen tempele, wandt de ghone diere voren ghesproken hadden, wierden daghelicx scepenhuuse ghedachvaert, maer (zij) waeren wech gheloopen, ende ze absenteerden heurlieder. Dese breekinghe van den tempel ghebeurde up eenen Woensdach ende Donderdach, wesende den IX ende den X in April XV^c LXVII^tich naer Paesschen.

⁺ Item desen X^e in April was huutgheleyt van vier weescheede te vier weescheede, met slaen van de trompette, dat alle de ghone, die heurlieder eedt niet ghedaen en hebben scepenhuuse, zoo wel de ghene die daer toe ghesommeert ende vermaendt gheweest hebben, als andere, die niet ghesommeert gheweest en hebben, dat de selve commen souden om heurlieder eedt te doene binnen derden daghe, up lijf ende up confiscatie van goede.

⁺ Item de knechten, die gheleyt waeren in de Langhe Munte ende elders, die waeren ghedunt ende elders gheleyt, tot de ghone, die Guuds ghesint waeren binnen der stede.

⁺ Item bij de heeren van den Rade in Vlaenderen waeren inneghedaecht alle de advocaten, procureurs ende anders, die wech gheloopen waeren, ende ten huuse van zom van hemlieden waeren weddeboon⁽¹⁾ gheleyt, ende tgoedt toe ghezeeghelt, te wetene onder andere meester Pieter de Rijcke, advocaedt. Ende up den XXVI^en van April waeren bij mijn heere de president in Vlaenderen huut ghelesen alle de namen van advocaten, procureurs, huusiers ende messagiers van den voornomden Raedt, die aldaer eedt ghedaen hebben. Ende de president verclaersde, dat alle de ghone, die gheenen eedt ghedaen en hebben, ghepriveert zouden

+ Eedt doen.

+ Verlech van knechten.

+ Indaginghe van absenten.

(1) Weddeboon, wetteboden (garnisaires).

[p. 59]

zijn van heurlieder staedt, ten zij behoorlicke excuse, ende dat zij commen heurlieder eedt doen binnen behoorlicken tijt, oft anders niet bekendt te ziene suppoost van der camere.

Item dese jaerschaere es gheseyt gheen papegay te schietene⁺ bij de vier guldens van der stede, noch oock tgulde van sente Antheunis, naer doude costume.

Item tes ghebeurt van een soudaet huuten nieuwen casteele,⁺ hoe dat hij hem in twee plaetsen dede anscrieven, te weten in nieu casteel, ende binnen Andwerpen, daerom dat hij moeste sterven, ende was verwesen in nieu casteel ghehanghen te zine, ende was ghebrocht huuten nieuwen casteele, sittende up een slede, naer tPas, met een vijftich soudaers huuten nieuwen casteele, al in harnas, ende alzoo naer de Coornaert, daer hij reedt rondsomme de galghe. Ende van daer was hij ghevoert oock rondsomme de galghe up de Vriendachmaert, ende van daer naer de Steendam, ende alzoo naer tnieu casteel ghebrocht, aldaer hij ghehanghen wiert up de muraille vanden voornomden nieuwen casteele. Dese justicie ghebeurde up sent Jooris avondt, den XXII^en April.

Item binnen Ghendt up de Vriendachmaert waeren ghehanghen⁺ drie poorters van binnen der stede, ende waeren kerckbrekers ende heretijcken, daeraf dat deen ghenaempt was Jooris vanden Westhuuse, smedt, Jooris de Gurseme, cordewaghen cruwere, ende Gillis Made. Ende in doen van justicie waeren de vier capiteinen vergadert met heurlieder volck van wapene, ende stonden alle in ordonnancie, tot dat justicie vulbracht was. Ende alle sijdtstraten waeren besedt met volcke. Dese persoonen zeyden veel qwaeds als zijlieden ghinghen sterven.

Ende ten selven daghe waerender noch vijf zoo zesse ontsleghen, mids dat zom van hemlieden ghebannen waeren binnen der stede, vijftich jaeren, ende zom buuten der stede. Dit ghebeurde up den VII^en in Meije, wesende Assensioens avondt.

Item binnen IJpre es zeeker justicie ghedaen van een predi-⁺

+ De Guldebroeders en schieten gheen papegayen.

+ Een soudaet ghehanghen.

+ Drije kerckbrekers ghehanghen (7 April 1567, volgens De Jonghe).

+ Predicant ghehanghen.

[p. 60]

cant ende twee souldaeten, dewelcke ghehanghen wierden up de maert, ende in doen van justicie waeren alle de soudaeten ende capiteinen up de maert, staende in ordonnancie, tot dat justicie vulbrocht zijn zoude. Aldaer ghebeurde dat de Guuds, die achter de gendaermerie stonden, wilden met fortse deur drummen om naerder den predicant te wesene. Dit ziende de gendaermes, schooten in den hoop, zoo datter wel XVI zoo XX doot ghescooten waeren, ende veel van hemlieden ghequest.

Item in Hollandt, voor de stede van Viane⁽¹⁾, toebehoorende mijn heere van Brederode, es zeker slach ghebeurdt tusschen de catholijcquen ende protestanten, aldaer dat de catholijcquen den slach ghewonnen hebben, daerder veel van hemlieden versleghen bleven, ende veel ghevanghen. Ende mijnheere van Brederode die vloot wech, zom zeggen in een grau cappe. Ende de grave van Aremberghe hadde bij hem ghevanghen twee graven huuten huuse van Badenburcht, ende hadden onder heurlieder veel kerckwerck, tzij van kilcken, cyborien, casulen ende anders, datse vande kercke ghenomen hadden. Daer was ghevanghen oock een Vriesse, ende wel hondert ander persoonen, ende laghen ghevanghen te Vollenhove⁽²⁾ ende te Luignes⁽³⁾.

Item zijn de schepenen van beede de banken ghemaeckt ende vernieuwt, bij mijnheeren de commissarissen, naer doude coustume, up den X^en in Meije, commende up eenen saterdach, in de cruusweke, ende ditte vanden jaere XV^c LXVI⁽⁴⁾.

⁺ Item desen vriendach den XVI^en in Meije, in de langhe weke

(1) Viane light tusschen Gorcum ende Utrecht, een vrije stadt, toebehoorende den heere van Brederode. (Kantaanteekening van Phil. van Campene.)

(2) Vollenhove, op verren afstand van Vianen, stadje aan de Zuiderzee, in de provincie Overijsel.

(3) Kuinre (Kuinder)? een vlek, ook aan de Zuiderzee, aan 't uiterste noordwestelijke punt van Overijsel.

(4) De lijsten der Schepenen van Gent, in het Hs. voorkomende, hebben wij gemeend te mogen achterwege laten. Men treft ze aan in de Gendsche Geschiedenissen van De Jonghe, in de uitgave van J^r Ph. Blommaert, en in 't Memorieboek der stad Gent.

+ Beeldebreckers ghehanghen.

[p. 61]

voor Sinxsene⁽¹⁾, waeren bij den souverain⁽²⁾ Gheeraert Rijm snuchtens tielick tusschen drie ende vier huuren ghehanghen tot vijf persoonen buuten tsente Baefs poorte, ende naer datter veel persoonen achter liepen, zoo dede men de poorte sluuten up den langhen Steendam. Dese persoonen, den meerderen deel, waeren kerckbrekers; ze waeren woonachtigh up sente Pieters, ende waeren bessemmaeckers: Lieven Weevers, ende dier ghelijcken; ende in sterven zeyden (zij) veel qwaets vanden heleghen sacramente, segghende dat God in thelich sacramendt niet en es, ende ander heresie, die zielieden hielden, contrarie onsen gheloove van ons moedere de heleghe Kercke.

Item de vier capiteinen van binnen der stede met heurlieder⁺ soudaeten wierden afghedanckt desen XXII^en in Meije, ende daer warender an bleven ontrendt een hondert, van binnen der stede; ende boven desen noch twee vaentgins vremdelinghe, die hier te voren in de paeschdaghen in stede quamen onder de capiteins Tambroesse ende Jeremie. Dese twee vaentkens knechten waeren in stede gheleyt tot de ghone, die Guus ghesijndt waeren, ende waeren allomme in stede ghesayt⁽³⁾. Nu was bij scepenen contrarie gheordonneert, (zoo) dat de selve knechten gheleyt wierden zoo wel (bij) de ghone, die paeps ghezindt waeren, als Guus, ende waeren al bij een gheleyt in de Langhe Munte, van deure te deure, allomme twee; in sent Jacops prochie oock der ghelijcken. Ende men seyde, datmense bij maenden gheheel de steede deur legghen soude, maer den huusman en hadde heurlieder de cost

(1) De lange week vóor Sinksen. - Dit spreekwoord is dus zeer oud. In de St-Nicolaaskerk van Diksmuide leest men op eenen zeer grooten zerk, die den grafkelder bedekt van Willem de Sacquespée de Jonglet, heer van Diksmuide, Watten, enz.: ‘....la sepmaine devant le Penthecoste, que l'on dict la longue sepmaine....’ Deze steen dagteekent van 1549. Van waar deze benaming: lange week vóor Sinksen? - Zou het zijn, omdat die week, gerekend van Christus' Hemelvaartdag tot het Sinksenfeest, tien dagen schijnt te duren?

(2) Souverain, voor souverain bailli.

+ De IIII capiteynen afghedanckt.

(3) Ende waeren allomme in stede ghesayt, - en waren verspreid door de gansche stad.

[p. 62]

niet te ghevene, dan berren⁽¹⁾, zulck als zielieden bringhen om te cokene, ende met eenen bedde moestense oock te vreden zijn.

Desen XXIIII^en in Meije zoo wiert binnen Andwerpen ghevanghen den capitein van de kerckbreckers ende sacramendtscheinders binnen der stede van Ghendt, zoot hiervoren gheseyt staet, eenen meester Jan Onghena, die veel qwaets bedreef, ende wierdt terstondt up een pijnebanck gheworpen.

⁺ Item in veel plaetsen, waert mense conste ghecrijghen, wierden ghehanghen dieverssche predicanten, ende onder andere zoo waerender twee ghehanghen binnen der stadt van Valenchienne.

⁺ Item binnen Valenchienne zoo was daer onthooft met beede zijn zonen een machtich coopman van wiene ende van harinck, die ghegoedt was bij duusentich, ende was heere van twee zoo drie prochiën, ende was ghenaempt Jan Herlijn. Ende in doen van justicien zoo wierden vijfve zoo zesse doot gheschooten van de soudaers, deur zeker rumoer ende uploop, diere huudt gheresen soude hebben, ende hier mede zoo wiert belet. Dese Jan Herlijn, laet ick mij dincken, dat hij hem te breedt ghemoyt hadde mette heretijcken ende protestanten van den gheloove, soo dat hij bij commissarissen van den hove met beede zijn zonen verwesen wierde, ende al heurlieder goedt gheconfisquiert. Dese justicie ghebeurde in Junio.

⁺ Item zeer curts hier naer, zoo wierden binnen de voornomde stede van Valenchienne noch ghehanghen tot XVII persoonen, de welcke waeren kerckbreckers ende sacramendtsscheinders ende heretijcquen, ende waeren verwezen bij de commissarissen aldaer.

⁺ Item binnen Audenaerde waeren verwesen bij de heeren vander stadt ghehanghen te ziene up de maert, twee persoonen, die Guus ghesint waeren, dewelcke kercken, cloosters gheschent ende ghebrocken hadden, ende sancten, sacramentshuusen ghebrocken hebben. Deene was een rieck coopman van

(1) Berren (van bernen, branden), brandhout.

+ Predicanten ghehanghen.

+ Jan Herlijn onthoofd.

+ Beeldebrekers ghehanghen.

+ Jan Backereel ghehanghen.

[p. 63]

wulle, wonende binnen Leupeghem, bij Audenaerde, ende zijnen dienere starf met hem, dien hij ghegheven hadde VII s. sdaechs om tselve werck te helpen doene. De coopman was ghenaempt Jan Backereel. Dit ghebeurde up den XIII^en Junij.

Item binnen Ghendt waeren twee verwesen bij de heeren⁺ vanden rade, die beticht waeren van kercken ende cloosters te roovene, sancten ende sacramendscheinders. Deene was van Haesbrouck, in West qwaertier, ende dander van Acxele. Eenich van beeden hadden de vanghenesse open ghebroken ende den officier vander plecken ghesmeten. Dese twee storven op de Verle plaatse, ende waeren ghehanghen up den XXI^en Junij, up eenen saterdach.

Item hier vooren staat ghescreven, hoe dat de marquies van⁺ Berghe, heere vander oordene, ghesonden was van shoofs weghe, met mijn heere van Montigni, oock heere vander oordene, om zeeker affairen, die de landen anne ghinghen, in Spaingnen, bijden coninck aldaer, de welcke marquies van Berghe, naerdat hij langhe in Spaingnen gheweest heeft, es aldaer ghestorven. God ghedijnckt de ziele.

Item scepenen vander Keure lasten ende bevelen alle kercken,⁺ cloosters, godshuusen, wederomme te verchierne, sancten, sacramendshuusen wederomme up te rechtene, dat rechtelick es. Voorts alle oultaeren van guldens, nerringhen ende ambachten, tselve up te rechtene bij kerckmeesters, dekens van gulden, hooftmannen van nerringhe, ende bij prioors, paters, gardiaenen vande cloosters, daertoe dat ghecomitteert was om tselve te ondersouckene ende te lastene, eenen scepene vander Keure, met eenen secretaris. Ende kercken, cloosters ende godshuusen wierden gherepareert, ooc in sommeghe plaetsen cierlicker dan zij te vooren en waren, sonderlinghe de prochiekercken⁽¹⁾.

+ Twee kerckbrekers ghehanghen.

+ Marquys van Berghe.

+ Reparatien van kercken.

(1) De stadsrekeningen vermelden het verleenen eeniger onderstandsgelden voor herstelling en versiering van bidplaatsen:
‘Item gheadvanchiert ende ghedebourseert an den prior van den Predicheeren binnen deser stede de somme van XVI lib. XIII s. IIII gr. omme daermede in behoorlicke vormen ende eerestate te verchierne ende restaureerne de aultaeren ende de keercke van huerl. couvente te doen repareren ende van andere gherequireerde nootzakelicheden te voorziene, ende remedierne den brisemente, ruine ende spolie, als zy den voorledenen tijt grootelicx ende meer andere ghedoocht ende ghesupporteert hadden ende daerinne zy niet en consten voorzien mits heurlieder sobre ghestaethede.... XVI lib. XIII s. IIII d. gr.’
‘Item gheadvanchiert ende ghedebourseert an den gardian ende religieusen van den cloostre van de Freremineuren binnen dese stede, de somme van VIII lib. VI s. VIII gr. omme daermede ooc in behoorlicke vormen te verchierne ende restitueerne heurl. aultaeren ende keercke....’
‘Betaelt Franchoys Hoorenbaut, scildere, de somme van VII s. gr. voor dat hy uutghetrocken ende in scilderie ghestelt ende ghemaeckt heeft up den curten voet, zekere crucificx naer tcruuce up St. Jacobs keerchof metten ghewesten ende huusinghen daer ontrent....’
(Stadsrekeningen van 1567-1568.)

[p. 64]

⁺ Heden desen St. Jansavondt (werd) huutgheleyt bij trompetslaghe, van vier weeschede te vier weeschede, huudt laste van scepenen vander Keure, gheen St. Jans vier ofte sente Pieters vier te maeckene.

⁺ Item ghij sult weten, hoe dat hiervooren ghescreven staedt, hoe dat de fiertelle van mijnen heere van sente Lievin, met noch andere juweelen, ghedraghen was in tnieu casteel, up den XVIII^en Oust, dewelcke fiertelle als nu up de Zeven slapers dach, den XXVIII^en Junij⁽¹⁾, met scoon gheluudt van clocken wiert afghestelt in de voorkercke van sente Baefs, daer menich duusendt menschen hem qwamen besoucken, zoo datter eenen persoon boete ghecreech, ende lieter zijn crucke⁽²⁾, ende eenen anderen, die blendt was, ghecreech zijn ghesichte. Dus wiert dese voornoemde fiertele wederom upghestelt met gheluudt van clocken, up den VII^en Julij, eenen sondaech.

⁺ Item up sente Pieters ende sente Pauwels avondt waeren niemaeren ghestroyt, datter weder omme commen waeren nieu predicanten, ende dat die selve predicanten preecken zouden ter plaetsen, daer zij hier vooren ghepreeckt hadden. Ende deden

+ Vieringhe verboden.

+ St-Lievins fiertele.

(1) Zeven slapers dach (volgens l'Art de vérifier les dates, den 28 Juli). De zeven Slapers: katholieke legende van de eerste tijden des Christendoms.

(2) Boete ghecreech, boete deed. - Ende lieter zijn crucke, lam of kreupel zijnde, genas hij, en hij mocht de kruk, waarmede hij naar de kerk gekomen was, achterlaten.

+ Nieumaren van predicanten.

[p. 65]

weddinghe daer uppe, deen jeghens dandere, om ghelt, dat zoo ghebeuren soude. Zoo eyst dat selfste ghecommen es ter hooren van scepenen, ende die persoonen, die ghewedt hebben, zijn snachs van heurlieder bedden ghehaelt, ende in vanghenesse ghesteken, daer af dat deene was Willem vander Keene, gaudsmedt, omdat zielieden zulcke mare stroyden.

Item up den laesten dach Junij waeren dieversche ghevanghenen⁺ inne ghebrocht van Eeckeloo, ende vele liepender wech. Ende een scoolmeestere binnen Eeckeloo wierder ghehanghen bijden souverain (baljuw), ende bij den souverain waeren oock inneghebrocht ghevanghenen van Zeeuerghem, die al Guus ghesindt waeren, ende oock van ander durpen.

Item binnen Doornijcke waeren ontrendt desen tijt ghebannen⁺ bijde commissarissen van shoofs weghe, die aldaer laghen, te wetene meester Robert Duusselier, raadsheere binnen Ghendt, ende meester Jan de Blasere, raadsheere binnen Mechelen, tot honderd ende acht persoonen, alle gheghoedden mannen van binnen Doornicke, ende heurlieder goedt gheconfisquiert. Aldaer liepender ooc vele gheghoedde wech, deen naer Inghelandt, ende dander naer Vranckericke, ende naer Vraukens landt.

Item ghij sult weten hoe dat Gheeraert Rijm, souverain (baljuw),⁺ was oock bailliu vande mannen van sente Pieters, van welcken staedt hij scheeden moeste, ende in zijn plaetse qwam, om bailliu vander mannen te ziene, de zone van meester Gheeraert Rijm, diens vadere raedsheere es inden raedt van Vlaenderen. Ende de voornoemde souverain Rijm was oock bailliu vander prochie van sente Pieters. Dus was hij van eenen staedt ontsleghen, omdat hij dander twee staten te bedt bedienen soude.

Item scepenhuuse huuten tun⁽¹⁾ waeren zeker briefven ghelesen, die ghesonden waeren an mijn heeren vander wedt, daer in dat stondt, datmen bidden soude voor de prosperiteyt vanden

+ Schoolmeestere ghehanghen.

+ Ghebannen.

+ Gheeraert Rijm.

(1) De tun, pui, of wil men, 't balkon van het stadhuis, rechtover de Zaadstege, waar de wettelijke verordeningen aan het volk afgekondigd werden.

[p. 66]

⁺ coninck, die up weghe was om naer dese landen te commene, ende de ghone die wech gheloopen waeren huuter stede, dat sij wederomme in stede commen souden, heurlieder betrauwende up de ghenadicheyt vanden coninck: hij soudese in ghenade ontfanghen, wel verstaende die om cleender sake huuter stede ghegaen zijn. Deze briefven zijn huudt Spaengnen ghecommen.

⁺ Item de scepenen boden hadden last van scepenen weghe, over te bringhene, bij ghescrifte, alle de ghone die wech gheloopen waeren, die Guuds ghesint gheweest hebben, ende noch sijn, ende dat men van nu voortaen tscepenhuuse noticie houde van de ghone, die noch wech loopen sullen, ende die overbringhen bij name ende toename.

⁺ Item ten anderen, alle de ghone, die heurlieder kinderen hebben laten kersten doen, in de Gheuskercke, ofte tempele, dat die selve kinderen sullen ghebrocht worden wederomme in ons kercke, ende dat men over de selfste kinderen houden ende lesen sal zulcke ceremoniën, ghelijck men van ouds tijeden over de kinderen ghelesen heeft, ende de ghone, die niet ghedoopt en zijn, dat mense ter kercke bringhe, om ghedoopt te ziene, zoo verre dat die ghedoopt zijn up heurlieder manieren van doene, wandt (het eerste) gheen doopsele en was, ende die behoorlic ghedoopt zijn, over heurlieder te lesen de voornomde ceremoniën als voren.

⁺ Item van der ghelijcken alle de ghone, die daer ghetraudt zijn in de Gheuskerke, datse wederomme commen ter kercken, om anderwerf ghetraudt te ziene, wandt deerste trauwe die en bindt niet, ende dit up peyne van te leven in oncuuscheyt ende in onreinicheyt. Ende de kinderen, dier af commen, zullen zijn bastaerden gherekendt, ende daer over ghehouden. Dese articlen zijn dus scepenhuuse verclaert, zoodt vooren gheseyt staedt up den IX^en Julij, voor de noene.

⁺ Item die vander Oudenburcht zijn ghesommeert van shoofs weeghe om waghens huudt te sendene, jeghens le ducke d'Albe, die over compt naer dese landen, met vijfthien duusendt Spaingnaerden ende Italiaenen, om hier in landt te commene ligghen.

+ Ghebeden voor den coninck.

+ Absenten ghenoteert.

+ Van de ghedoopte kinderen.

+ Van de ghetraude.

+ Waghene ghesonden.

[p. 67]

Dese waeghens souden voeren heurlieder ghewerre, omdat zijlieden te lichter over tlandt commen souden, wandt de voornomde knechten deden cleen voyagen, boven twee zoo drie mielen weechs sdaechs, ende huudt dese lande was heurlieder oock victaelle naer ghesonden. Ick duchte datse ons een benauden tijt in tlandt bringhen sullen, niettemin wij hebben wel verdient. Dese duuck d'Albe werdt vooren ghesonden voor de compste van den Conninck, omdat de selve Conninck te vrijer in tlandt commen mach, ende in Zeelandt wierden scepen ghereedt ghemaekt, tot VIII zoo X, om met die scepen te gaen legghen voor de custen van Inghelandt, omt passeren aldaer voor den Conninck, om te belettene perijckele, datter soude moghen vallen. Ende den hoochbailliu vertrack ontrendt den XX^en in Oust met een duust soudaten.

Item de knechten ende soudaeten, die in de Langhe Munte,⁺ Vriendachmaert ende elders gheleghen hebben, van Paesschen, wierden elders verleyt, te wetene up de Vischmaert, Coorenmaert, Donckersteecke, Cooren Leye, Veltstraete ende elders, ende waeren onder de capiteinen Tambroese ende Jeremie voornomdt.

Item up den XIIII^en Julij was bij de heeren van den Rade up⁺ den laetsten Dinghedach van de vacantie huutghelesen dat al tgoedt van meester Pieter de Rycke, de jonghe, advocaet⁽¹⁾, meester Cornelis Teymondt, meester.... Delabecque, van Douway gheboren, ende meester Jacop Tayaert, gheboren van Acxelle, alle viere advocaten in den Raedt van Vlaenderen, ende noch twee postulanten, waeren alle zesse heurlieder goedt gheconfisqueert, ende ghebannen vijftich jaeren huuten lande van Vlaenderen, up heurlieder hals. Ende mids dat de voornomde persoonen inne ghedaecht waeren, up den XXVI^en April, ende niet en compareerden, dus bij faute van heurlieder persoonen zoo

+ Verlegginghe van knechten.

+ Geet van de advocaten ende procureurs gheconfisqueert.

(1) Zie de nota bij De Jonghe, I, 85. - Deze schrijver en Van Male geven den 15^en Juli op. De eerste noemt slechts Pieter de Rijcke.

[p. 68]

heeft men handt ghesleghen an heurlieder goedt, ten proufijte van den Coninck.

⁺ Item de secte van de Calvinisten soude eensdeels slabacken, wandt die Calvienist ghesindt gheweest heeft, valt in de secte vande Herdoopers, dewelcke secte nu binnen Ghendt zeer groodt wert ende multipliëert zeere, wandt zoo wye valt eens huudt tghemeenscepe van de heleghe Roomsche Catholijcque kercke ende wilt sustineren contrarie ons moedere de heleghe kercke, valt in deen dwalinghe ende in dandere, zoo dat zij gheen ruste en heeft, zoo dat tzelve gheblecken heeft bij dieverssche, die bij justicie ghestorven zijn, die alder eerst Martinist ghesindt waeren, daer naer Calvinist, ende ten laetsten in de Herdooperie.

⁺ Item desen XXVIII^en Julij, up een maendach, was bij scepenen van der Keure huutgheleyt, bij mandemente, dat alle Herdoopers heurlieder kinderen bringhen ter kercken om ghedoopt te zijne, ofte in contrarie van dien bevonden, up zeeker amenden ende boeten, die daer toe stonden. Item vander ghelijcken oock dat alle vroevrauwen ghehouden zijn het selfste te doene up correctie ende boete als vooren.

⁺ Item in wadt plaetse datmen houdende es de predicatie vande Calvinisten, in heymelick ofte in openbaer, zoo wye tselve weedt, ende daeraf scepenen adverteert, zal hebben voor zijn advertissemendt XXV guldens.

⁺ Item in tjaer voorleeden zoo triumpheerden de Guuds, ende en wilden gheen ommeganghen hebben, ende braecken de beelden, zoodt hier voren gheseydt staedt, maer de canse es ghekeert, wandt de ommeganghen buuten ende binnen worden ghehouden, ghelijckse van te vooren. Ende Onse Vrauwe van sente Pieters wiert omme ghedreghen naer doude coustume, verchiert de fiertele met een menichte van roosenhoen, zoo datse up de fiertele niet en conste gheligghen, maer wierden ghedreghen up eenen stock, met eene menichte van volcke, die huut devocie naer volchden in heurlieder lienwaet ende anders, gheduerende neghen daghen, naer doude coustume.

⁺ Item binnen Brugghe es een poortere van Brugghe berucht

+ Van de Herdoopers.

+ Van de Herdoopers kinderen.

+ Predicatie.

+ Triumphe vande catholijcken.

+ Een ghehanghen.

[p. 69]

ende ghevanghen gheweest, dat hij ghelt huudt ghegheven heeft om de kercken ende cloosters, de santen om te werpene ende te brekene, hetwelcke hij zoo kende⁽¹⁾. Hij wiert up den XVI^en in Oust ghehanghen. Men boodt voor zijn lief, om te houden leven een half jaer, XI^c lib., maer de vrienden boden verlies; zijn goedt was werdt tot vier duusendt ponden grooten, ende al gheconfisquiert.

Tes nu jaerghetiede, te wetene up de octave van Onser Vrauwe⁺ halfthoust, dat de breeckinghe vande santen gheschiede, zoodt voren gheseydt staedt, dat de Guuds alsdoen triumpheerden. Maer heurlieder sanck es ghekeert, wandt in steeden dat zij alsdoen braecken, ende saten ende bancqueteerden up strate, nu zoo heeft men theelicx sacramendt ommeghedreghen in veel kercken ende cloosters, ende principalick in tclooster te Predicheeren, daer meer dan hondert torssen waeren inden ommeganck, aldaer datmen dede een schoon ghesonghen messe, die aanhoort wiert bij groote menichte van volcke, Gode danckende ende lovende van zijnder godlicker gratie, dat hij de handen vande Guuds ende gheboufte ghestremdt heeft, ende en heeft heurlieder gheen breeder macht ghegheven, ghelijck hij dede als Job wiert ghequelt vanden duvele.

Item meester Jan du Boys, deerste pensionnaris bijder Keure,⁺ es ghecoren om te zijn procureur-generael binnen Mechelen, ende meester Jan de Brune, die hier procureur-generael was, es⁺ ghecoren raedsheere binnen Ghendt, ende in zijn plaetse es ghecommen Commissairis, oock van Mechelen gheboren, ende meester Jacop Hersselt, alhier raedsheere, es ghecoren inden⁺ priveen raedt van Bruessele, ofte inde financie, om aldaer raedsheere te zijne.

Item desen XXII^en in Oust was bij de heeren vanden rade⁺ verweesen ghehanghen te ziene up de Verle plaetse, eenen die penninghen van VII groote vervalscht hadde met anderen

(1) Hetwelcke hij zoo kende, dat hij bekende gedaan te hebben.

+ Triumphe vande Catholijcke.

+ M^r Jan du Boys.

+ M^r Jan de Bruyne.

+ M^r Jacop Hersselt es in den nieuwen raedt.

+ Een ghehanghen.

[p. 70]

ghelde, ende was een Waele, ende wiert ghehanghen, ende zijn lichame naer de galghe ghevoert.

⁺ Item bij de duchesse van Parma was gheordonneert dat alle capiteinen, die eenich bevel ghehadt hebben van 's hoofs weghe, om knechten up te lichtene om in de steden te legghene, zijn nu al tsamen afghedanckt, zoo wel te Antwerpen, als binnen Ghendt, IJpre ende Audenaerde, ende over zulck waeren afghedanckt binnen Ghendt tot twee vaentgins knechten, onder de capiteinen Tambroese ende Jeremie, de welcke gheleghen hadden up den Coornaert, Maieleinstrate, Veltstraete ende elders, ende qwamen hier in stede in de Paeschdaghen, zoodt hier vooren ghescreven staedt. Ende binnen desen tyeden hadden zij den meerderen deel den cost ghehadt metten huusman, sonder heurlieder cost. Dese vertrocken up den XXV^en in Oust XV^c LXVII, ende in heurlieder plaetse qwamen Spaingnaerden, Ytaliaenen ende Switsers, die qwamen met duc d'Albe. Binnen Antwerpen, Doornijcke ende Valenchienne waeren Duutschen gheleyt.

Item le duuck d'Albe zijnde binnen Bruesselle, ende zijn volck zijnde rondsomme Bruesselle, theerende up den landsman, die zij groote scade deden, soo eyst ghebeurt dat mijn heere van Eecke commissie ende last hadde, te bringhene naer de steede van Ghendt (eenige) van de voornoemde Spaingnaerden, Ytaliaenen ende andere, die hij brachte naer de stadt van Dendermonde, dewelcke stadt sijlieden⁽¹⁾ huut cochten, om datse deur de stede niet passeren en zauden, ende gaven daer veure an den capiteyn, mijn heere van Eecke voornoemdt, tot vijftich ponden groote, ende ghelijke vijftich ponden groote voor victuaelge, diemen hemlieden cochte, ende bedeelde buuten der stede. Van daer zoo zijnse ghecommen naer Wettere, Heusdene, Melle, Roon⁽²⁾, Lanscoutere, Ghijselle, Oosterzeele, Wiendeke, Lemberghe ende Merrelbeke, ende hebben voorts heurlieder ghespreedt rondsomme daer ontrendt ende den lansman aldaer zulcke eenen overlast ghedaen, te wetene

+ Afdanck van capiteinen.

(1) Sijlieden, die van Dendermonde.

(2) Roon, Schelde- en Gontrode.

[p. 71]

van heurlieder huusvrauwen, die in kinderbedde laghen, ghecouffiert, jonghe dochters van ghelijcken, in de presencie van heurlieder ouders, daerom dat dootslaghen ghebeurt zijn, bedwonghen de pachters om vleesch, wijn, broodt, visch ende ander provancie te Ghendt te haelne; zommeghe hadden X zoo XII peerden up heurlieder hof, dat nochtans maer scamel lanslieden en waeren, ende niet te min en hadden zij soudaerden. Sommeghe scamel lanslieden, die niet en consten gaederen den cost, liepen wech ende abandonneerden heurlieder huus, beesten, ende al dat zielieden hadden. In dese huusen staeckense tvier, ende sloughen de beesten dier, up ende in waeren, ende haeten die. Al datse consten ghecrighen, dat namen zij ende staellen: kiekene, duven, endtvoghels, gansen ende dierghelijcke, sloughen al doot. Somma den lansman hadder grooten cost af, ende groote bescaedhede, wandt dese knechten qwamen in dese voornomde prochien smaendaechs, ende quamen naer de stede saterdaechs. De pachters waeren zoo verlast, dat zij sonden an heurlieder meesters om ghelt te hebbene, om victaelge te coopene. Men heeft binnen Ghendt langhe, vele ende breedt ghefouriert, zoo dat zielieden ghefouriert hebben buuten de oude veste vander steede, ende niet een cleen straetjen achter ghelaeten, mids oock de heeren van den rade, metten onderbailliu dezer steede, om dese knechten te logieren.

Dese knechten qwamen binnen der steede tot XVII vaentgens,⁺ ende incommende waeren binnen der steede drie zoo vier doot ghescooten, ghemerckt dat zyelieden zeer scooten. Veel van hemlieden, ende den meerderen deel, waeren qwalick in dhabijt, wandt zom quamen van boven Roomen, Cecilie, Napels, Malta, ende daer ontrendt, wandt ons Coninck die hadde bestandt jeghens den Turck ghenomen, V jaeren lanck, zoo dat daer deure al hauwaerts qwam. Ende de rappoorten waeren erghere over ghedreghen bij den Coninck dant was, wandt men seyde in

+ XIX vaentgins waren (er), die binnen Ghendt quamen⁽¹⁾.

(1) Deze kantaanteekening werd er, evenals de overige, later bij geschreven.

[p. 72]

Spaingnen, dat hier de priesters al doot ghesmeeten waeren, ende de cloosters al te niente ghedaen, het welcke al leughene was. Zielieden (de Spaansche soldaten) meenden, dat al tgoedt van den insetenen gheconfisquiert zijn soude theurlieder prouffite, het welcke anders slouch, wandt die niet mesdaen en heeft, en heeft niet te beteren. Dese Spaingnaerden qwamen binnen der steede up eenen saterdach, den XXX in Oust, sachternoens, ende in stede commende, elck liep naer zijn logijs, ende veel van dinsetenen en waeren maer een bedde ghefouriert, ende moesten drie zoo viere decken. In zommeghe plecken en constense men niet contenteren, ende zommeghe waeren te vreden wadt men hemlieden dede. In sommeghe plecken creghen zij den cost, ende in sommeghe niet, wandt daer was huudt gheleyt, metten trompette, dat men hemlieden den eersten avondt den cost gheven soude, zonder meer. Ze waecten binnen der stede alle nachten, ende ghecreghen de slootels vande poorten vander stede, die zielieden open ende toe deden. Dit es ons ghecommen van ons heelicx kersten gheloove ende zijn heeleghe sacramenten met voeten te steken, ende een ander gheloove te willen souckene; wij zien watter ons afcompt, dat wij niet ghewandelt en hebben inde gheboden des Heeren. Laet ons toch roepen om gratie, wandt wij zien dat de handt des Heeren up ons ghevallen es, ende laedt elck eenen beteren. Hier zijnder veele in stede, die heurlieder besculdicht kennen, die bij daghe ende bij nachte wech loopen, X zoo XII menaigen up de Vriendachmaert, ende elders, naer advenandt. Over een jaer, zoo quamen alle Herdoopers ende sectarissen naer de stede, ghemerct dat heurlieder dochte, datse vrij waeren, om datmer gheen justicie over en dede, maer de canse es nu ghekeert, ende (zij) loopen met hoopen wech.

Item in steede was groote benaudtheede met veel persoonen, deene, die hem ghevoordert hadde te handteekene het voorgaande contrackt, bij hemlieden ghemaekt; andere, die heurlieder kinderen hadden laten kersten doen in heurlieder tempele; andere, die boucken daer vercocht hadden; andere, die ghevanghen

[p. 73]

wierden om dat zielieden boomen ende stroo ghelevert ende ghegheven hebben, om tupmaecken van heurlieder tempele, ghelijck Jan vanden Bossche, up de Leertauwers gracht, zijnde te Wettere, up zijn goedt, wiert ghevanghen ende inne gebrocht bijden souverain Gheeraert Rijm, om dat hij zeeker boomen daer toe ghelevert hadde⁽¹⁾, ende vander ghelijcken bij Jan Wanseele het stroo, oock als vooren ghevanghen. Item vander ghelijcken wiert oock ghevanghen bijder stede eenen Jan Martins, aut cleercoopere, om dat hij inde kercke santen afgheworpen ende ghesciet hadde, de sticken om Gods wille ghegheven, ende vander ghelijcken eenen Joos Meyeraert, vleeschauwere, ende noch eenen peltier. Andere werden ghevanghen vande Spaingnaerden ende ghecoort ende ghebonden voor heurlieder capitein gheleet, ende daer vooren gheaccuseert, om dat heurlieder kinderen bij ghevalle spelen met santgins, die ghebrooken zijn, segghende dat al Leuteriaenen zijn. Dus zoo es de steede vul drucx ende desolacie. God verleene ons, dat ons salich es.

Desen XXIIII^en Septembris zoo wiert ontsleghen van vanghenesse Jan Martins ende Lieven de Vlieghere, peltier, ende Joos Meyeraert, up belofte niet te verhuusene noch huuter stede te gaene, dan bij consente van scepenen.

Item dese voornomde Spaingnaerden zijn superstitieus ende⁺ jelours vanden gheloove, maer hebben (nog) andere ghebreken; onder andere, up den III^en Septembris zoo monsterden de Spaingnaerden in sente Baefs kercke, ende deden aldaer betalinghe, dewelcke kercke daertoe niet ghemaeckt en es, maer om bedinghe⁽²⁾ ende lofsanghen daer in te sturtene tot God almachtich. Dese betalinghe ghebeurde up eenen donderdach, up welcken dach een van heurlieder stal zijnen meestere een goede somme ghelts. Hij, vervolcht zijnde, wiert achterhaelt metter proye, ende sanderdaechs up den Coornaert ghehanghen.

(1) Jan vanden Bussche ende Jan Wanzeele wierden zeer curts ontsleghen, met ghelde ende met vrienden.

+ Spaignaerden superstitieus.

(2) Bedinghe, gebeden.

[p. 74]

Item binnen Eynghen⁽¹⁾ ende binnen der steede van Liere waeren oock een qwantiteyt van Spaingnaerden gheleyt, die den huusman oock gheheel bijstier maeckten, ende vander ghelijcken binnen Bruessele. Als die van Eynghen bijstier ghemaeckt waeren van de Spaingnaerden, zoo waeren die gheleyt tAudenaerde desen XV^en October.

Desen XXX^en Septembris zoo vertrocken dese soudaten, ende waeren gheleyt dieversch van elckanderen up diversche slooten ende casteelen, dier gaen wilden, ende gheen anderen.

Item in nieu casteel waeren gheleyt drie vaentkens Spaingnaerden, die up ende af ghinghen, houdende de waecke, ende de oude soudaerden waeren gheseyt huut te gaene, ende waeren ghefouriert up de Mude, aldaer zoulieden waeren gheleyt up de huusmans, ende maecten den huusman ooc biestier, ende zouden daer theeren up den huusman tot dat zielieden betaelt zijn van heurlieder gage, zoo men zecht.

⁺ Item alle dese voorgaende predicatie, maeckinghe van tempels, breeckinghe vande kercken, ende de heeleghe sacramenten, es eensdeels toecommen bij toelaedt van mijn heere den grave van Egmondt, gouverneur van Vlaanderen, die ghenomen heeft goedt ende ghelt, van zoo wel over de ziede vander catholijcke, ende vande protestanten, zoo men naerderhandt verstaen heeft, daer deure dat menich meinsche anden hals commen es, ende commen sal. Soo eyst ghebeurt, dat up den X^en Septembris ghevanghen wiert van le duck dAlbe, binnen sienen huuse, weesende alsdan te Bruessele, mijnheere den grave van Egmondt, ende men meende hem zijn mes af te gurdene, maer hij geurdet tselve af, ende hij wierpet alzoo verre als vlooch. Met hem was oock ghevanghen den grave van Hoornes, ende noch neghen zoo thien ander personagen. Men seyde oock dat Backerzeele, den lieutenandt vanden grave, ghepijndt ende ghejusticieert zijn zoude. Dit riest⁽²⁾ huudt ghiereghede ende heergiereghede.

(1) Eynghen, Edingen?

+ Egmondt.

(2) Riest, rijst, spruit uit gierighede.

[p. 75]

Item hier voren staedt ghescreven hoe dat meester Willem Ridsemelis ende Pieter Andries, zeepziedere, met andere ghevanghen, ghebrocht waeren up den X^en Septembris XV^c LXVI huuten nieuwen casteele, int oudt casteel, tot zesse in ghetalle, ende nu desen XV^en Septembris zijn ghebrocht ende ghelevert van huuten ouden casteele in Saucelet, meester Willem Ridsemelis ende Pieter Andries, als zielieden bedt dan een jaer ghevanghen gheseten hebben.

Item de uppercapiteyn vande Spaingnaerden binnen Ghendt⁺ es ghenaempt del Campo, dewelcke een straf man es, ende heeft beghert te hebbene ten huuse vanden veurscepene ende ten huuse vanden onderbailliu. Met goede ghevierde bussen ghinghen een qwantiteyt van Spaingnaerden met de voornomde capitein om te hebbene berringhe, om te berrenen bij daghe ende bij nachte in heurlieder waecke, daer af dat heurlieder gheconsenteert was, ende zom ontseyt, segghende: ‘Wij en meughen tgoedt vander stede dus niet weggheven;’ daer met dat zielieden niet te doene en hadden. Emmers heurlieder heesch was heurlieder gheconsenteert. Dus maecten zij vier in alle waecken, daer zielieden waecken.

Item men heeft collacie ghehouden binnen Ghendt om te⁺ vindene ende te consenteerne zekeren heesch, die begherrende was de voornomde capitein Campo, om daer mede te betaelne zijne benden vanden Spaingnaerden, diere binnen Ghendt laeghen; ende hiesch een groote somme, de welcke hem gheconsenteert was, ende tselve te vindene up den impost.

Item up sente Matheus dach, commende up eenen sondach⁺ den XXI^en Septembris, zoo trocken huudt Ghendt tot VIII zoo X ventgins Spaingnaerden naer Aelst, aldaer zielieden verwachten souden de compste vanden grave van Egmondt, gouverneur van Vlaenderen, met mijnheere den grave van Hornes, beede heeren vanden gulden vliese, die beede ghevanghen waeren binnen Bruesele van le duck dAlbe, zoo vooren gheseyt staedt, soo eyst ghebeurt dat de voornomde twee ghevanghenen alsdan niet en qwamen te dien daghe, maer

+ Maestre del Campo van zijn officie weghen.

+ Dese collatie es ghebuerdt den XVIⁿ Septembris.

+ Egmondt ende Hornes.

[p. 76]

qwamen sdicendaechs daer naer, den XXIII^en Septembris. Ende ten selven daghe waeren huudt Ghendt ghesonden noch vier vaentkins Spaingnaerden, om inne te haelne de voornomde ghevanghene, ende met hemlieden qwamen noch vier hondert perdevolcks, die van Bruessele qwamen. Dese twee ghevanghenen waeren ghebrocht in nieu casteel te Ghendt, ende den grave van Egmondt qwam ghereden in eene letier met twee perden, ende den grave van Hoornes up eenen anderen verderen waghene. Ende heurlieder was bee toeghelaeten te hebbene zeker van heurlieder dieners, diese dienen souden, tot dat God voorsiet⁽¹⁾. Als

(1) Hier zullen, zoo wij meenen, eenige regelen omtrent de geboorteplaats en de gevangenschap van Philip van Montmorency, graaf van Hoorne, niet misplaatst gevonden worden.
Geen enkele der door ons geraadpleegde schrijvers noemt de plaats, waar Philip het eerste levenslicht zoude ontvangen hebben. Om dit vraagpunt op te lossen hebben wij gansch het archief zijner voormalige heerlijkheid van Nevele, hetwelk eerst dezer dagen door de afstammelingen van den laatsten heer dier plaats aan het staatsdepot te Gent werd overgeleverd, doorzocht, en zoo wij niet met zekerheid de bakermat van Lamoraal's lotgenot noemen kunnen, hebben wij toch, onzes oordeels, eenige inlichtingen verzameld, die het vermoeden wettigen, dat hij een Zuid-Nederlander, dat hij een Vlaming, dat hij geboren is in het nog bestaande prachtige slot van Odonk, te Ste-Maria-Leerne, onlangs door den tegenwoordigen bezitter, den heer t' Kint van Roodenbeke-de Naeyer, met kennis, zorg en smaak hersteld.
Het kasteel van Odonk was, zoo men weet, de verblijfplaats der heeren van Nevele, wier gezag zich over verscheidene schoone dorpen uitstrekte. In de meeste, om niet te zeggen, in al de charters, door de Montmorencys bezegeld of onderteekend, wordt, onder de talrijke heerlijkheden en leenen, welke hun toebehoorden, Nevele vooraan genoemd - een bewijs, dat deze bezitting voor hen de voornaamste was, en zij er de voorkeur aan gaven. Dat de familie er langen tijd verbleef, is zeker; daarvoor pleit, onder andere, de omstandigheid, dat zij reeds op 't einde der XV^e eeuw, gelijk de meeste groote heeren, wier slot niet verre van de hoofdstad gelegen was, een verblijf te Gent had, voornamelijk in oorlogstijd betrokken, toen het ten platten lande onveilig was, en hetwelk er was gekend onder den naam van thof van Nevele. (Zie de Geschiedenis van Ste-Maria-Leerne, door Fr. De Potter en J. Broeckaert.) Voorts blijkt uit oorkonden, welke wij hier niet kunnen mededeelen, dat de Montmorencys op het heerlijk kasteel van Nevelete Odonk woonden, in den aanvang der XVI^e eeuw, en nog in 1530, twee tijdstippen tusschen het geboortejaar van Philip: de rekening der heerlijkheid over laatstgemeld jaar, door den baljuw Joost Bultinc aan Anna van Egmont, vrouwe van Nevele, Burcht, Zwijndrecht, Huise, enz., overgelegd, behelst, ten hoofde, de volgende regelen, welke daaromtrent geenen twijfel overlaten: ‘Ghepresenteert mijne vrauwe in haer casteel te Odonc den XXVIII^en in Ougste anno XV^e twee en dertich.’ Deze rekening de oudste zijnde, welke wij in 't bedoelde archief gevonden hebben, zoo kan het onderzoek niet tot aan het geboortejaar van Philip van Montmorency voortgezet worden, maar stellig is het: eenige jaren vóor als na de geboorte van Philip bewoonde de familie het slot van Odonk. Waarom dan ook niet tijdens het geboortejaar?
De familie had, ten overige, redenen om 't verblijf op Odonk te verkiezen aan dat te Huise, in de kastelnij van Oudenaarde, of in nog meer verwijderde, afgezonderde plaatsen, als Burcht en Zwijndrecht waren. Ste-Maria-Leerne, althans, ligt slechts op een paar uren afstands van Vlaanderens hoofdstad, waar de beste gelegenheid was om de ridderlijke opvoeding der adellijke telgen te volmaken. Bovendien was eene dochter van Anna van Egmont, jonkvrouw Helena van Montmorency, non, vervolgens priorin van Ste-Agnetaklooster te Gent, en de familie bleef, uitwijzens de heerlijke rekeningen, met deze in betrekking. Ook was 't haar een genot, den bewoneren der heerlijkheid weldadig te zijn: op sommige bruiloften zonden zij geld of wijn, en zij hielden over de doopvont kinderen, welke zij later met rijke geschenken begiftigden.
Alles pleit dus, zoo men ziet, voor het vermoeden, dat de Montmorencys te Odonk woonden, toen Philip er geboren werd.
Wat de gevangenschap van Philip van Montmorency betreft, daaromtrent is ons uit de meergemelde documenten gebleken, dat de ridder in 't Spanjaardskasteel te Gent niet in 't geheim gehouden werd; dat hij, integendeel, niet alleen het noodige keuken- en kamergerief, benevens uitgezochte spijzen, van de zijnen ontving, maar ook zijne bedienden zag, en er mede correspondeerde; dat hij, om zich in zijne gevangenschap niet te vervelen, de aardrijkskunde bestudeerde, enz. Men kan er eveneens uit zien, welke pogingen door den graaf en zijne echtgenoote werden ingespannen om de vrijheid terug te bekomen:
‘...Item d'ontfanghere stelt hier noch voor uutgheven voor thien coppelen partricen, die mijnen heere ghelevert zijn int casteel te Ghendt, binnen den tijde dat hij daer ghevanghen was, dewelcke bedraghen ten XII s.p. de coppele.... ende voor twee coppelen coninen, die mijnen voirn. heere daer ooc gelevert zijn
VI p. XVI s.p.
Item den XXIII^en Septembre anno LXVII ontfaen met eenen Spaignaert te peerde eenen brief van mijnen heere, dat dese ontfanghere tsanderdaechs int casteel commen zoude te Ghendt, betaelt voor zijn loon, midts die huere van den peerde
III p. XIIII s.p.
Item alsdoen ghecocht duer tbevel van mijnen heere drij chaerten van Asia, Europa ende een mappa mundi, tstuck
XXXV stuvers.
Item den XXIIII^en aldaer ghesonden onder tschepe zekere meublen van bedden, slaeplakens, teneweerck, ijserweerck, ketels, potten, pannen ende andersins, met twee voer mutsaerts, ende clofhaut tot mijns heeren ende der garden provisie, betaelt den schipper van Oodoncq tot Ghendt. XXVIII s.p.
Ende den voerman van tzelve te voeren van voir tcasteel tot binnen aan mijns heeren logiest met eenen straetwaeghen, ten tween reysen
XV s.p.
Ten selven daeghe voor twee selveren lepels, die den boutellier begheerde voor mijnen heere ende die bewaerde
IX p. V s.p.
Item om een taefele te voeren van den Ghulden Appel tot int casteel.... die men ontleende voor mijnen heere, met noch andere meublen. III p. X s.p.
Item den XXVI^en Septembre ten bevele van mijnen heere ende advise van capitein Salmas ghereden van Ghendt naer Wert, om mevrouwe te visiteren, betaelt an Gillis de Vroe voor twee huerpeerden van vijf daeghen gaens ende wederkeeren
X p.p.
....Item den XXVIII^en ghereden tot Wachendonck ende den XXIX^en te Moeurs ende Urmerstin bij mijn vrouwe admirale, ende alzo tot Cuelen om den drossaert van Horn te segghen, dat hij naer den keyser niet reysen en zoude, maer zo de zelve vertrocken was, keerde wederomme te Doermael, Urmerstin, Moeurs, ende den IIII^en October te Weert..., ende den VI^en van Weert naer Diest ende Brussel, met briefven aen den hertoghe van Alve. Den IX^en wederomme te Ghent ende den thiensten, mijnen heere ghesproken hebbende, naer Oodonc, verteert met twee peerden ende Reymer, ghenaemt tRom, die mij vrouwe met zandt
XXXIX p. XV s.p.
Den XXIII^e ghereden naer Weert, duert bevel mijns heeren van Mansvelt, omdat mij vrouwe voorsien soude advocaet ende procureur om mijnen heere te dienen teghen die fiscalen, ende den XXVI^en zo keerde de zelve weder naer Brussel, ende verwachte mevrouwen ordonnantie totten X^en Januarij, tot dat hij verstont dat men die goeden van de heeren zoude saisieren
LXIII p.p.’
(Provinciaal archief van Oost-Vlaanderen. - Rekeningen der heerlijkheid van Nevele, 1566-1567.)
‘Betaeld bij ordonnancie van mijnen heere van de Rekencamere van hare ghenade, aen Ghijzelbrecht de Grave, backer van zijnen stiele, wonachtich binnen Ghendt, die somme van twintich guldens ende zeven stuvers, ende dat over de leverijnghe van brooden, dat hij ghedaen heeft aen wilent zaligher memorien den grave van Horne, in den tijt ghevanghen wesende binnen den casteele van Ghendt
XL p. XIIII s.p.’
(Idem, 1579-1580, bl. 50 v^o.)
‘Jan van Cruybeke, in zinen levene coopman van wine, wonende binnen den drij Coppen, binnen der stede van Ghendt, de somme van twee hondert zessendertich guldens..., ende dat over de leverijnghe van wine, die hij Cruybeke ghedaen heeft om mijnen heere den grave van Horn, admirael etc., doen de voorn. grave ghevanghen was binnen den grooten casteele van Ghendt....’
(Idem, 1580-1581, bl. 48 v^o.)

[p. 77]

beede de ghevanghenen in casteel waeren, zoo trocken de IIII^c perdevolcx deur de steede naer tsente Denies prochie, om daer

[p. 78]

up den lansman te terrene, ende van daer naer Audenaerde, zoo iek meene. De ree vande Spaingnaerden int innecommen binnen

[p. 79]

der steede was vijf dicke, ende duerde een gheslaghen huure, eer al voor bij leedt ende deure was.

Mijnheere van Pitthem, Maldeghem, ende upperjaghere ons⁺ gheduchs heere conincx, es deser werrelt binnen Brugghe overleden, vander oude ontrendt de XL jaeren, ende starf up den XX^en Septembris up eenen saterdach.

Item meester Jan de Brune, procureur generael ende ghecoren⁺ raedsheere binnen Ghendt, zoodt vooren gheseydt staedt, es deser werrelt overleden binnen Valenchienne, daer hij van shoofs weghe in commissarie lach, ende was doot naer Ghendt gebrocht ende (in de kerk van) sente Michiels begraven.

Item ghij sult alhier weeten hoe dat de prochie van Onse⁺ Vrauwe tsente Pieters gheteeckendt was als ghefourriert, maar zielieden en hadden al noch gheen volck, maer in recompense van aldien, zoo moesten zij leveren huut elcken huuse, diets van stade waeren, een bedde, een hooftpeulen, een paer slaeplaken ende een oorcussen, ende decxelle naer advenandt, om de Spaingnaers, die alsnu int nieu casteel laghen, daer up te slapene. Hier en waeren maer zommeghe persoonen, diet leeverden, te meer, mids dat de bedden in casteel bleven, daer up dat de oude soudaeden gheslapen hadden, toebehoorende de cloosters, die eens gheseyt waeren thuus te haelne, ende wederomme weerseydt. Sommeghe van up sente Pieters gaven stoelen, bancken, scabellen, ledecanten, ende namen eerdewerck, teenewerck vanden boorde, dat heurlieder diende.

Item de hertoghinne van Parma, ons gouvernante, heeft⁺ beghert an de heeren vanden Rade, om te gaen visiteren ende besien de kercken, cloosters ende godshuuzen, zoowel binnen der stede als daer buuten, daer men ghebroken heeft, om te besiene de scade ende interrest, die zielieden gheleden hebben in breecken van aldien, zoo wel tghelt, datse vorenghescooten es in tmaecken van aldien, als noch datter te maecken staedt, heur al tselve over te scrievene, ende daernaer raedt. Hier toe was ghedeputeert meester Fransoys Cortewielle, ende noch eenen raedsheere. Dit ghebeurde up den eersten Octobris XV^c LXVII.

+ Pytthem.

+ M^r Jan de Brune.

+ Ste. Pieters.

+ Reparatien van kercken.

[p. 80]

⁺ Item ons coninck van Spaingnien es gheallieert metten paus, den coninck van Vranckericke, ende met Maximiliaen, keysere, beede zijn swaghers. Ende over zulck zijn ghetrocken huudt Doornicke IIII^c Duutschen ter assistencie vanden coninck van Vranckericke, die orloghe hadde jeghens mijnheere van Condé, huuten huuse van Vendosme, die protestandt ende heretijck was van ons heelicx kersten gheloove, ende berrende in Vranckericke dieversche kercken ende cloosters af, met zijn gheallieerde, ende over zulck was gheboden bij den heeren vanden Rade, dat niemendt hem en vervoordere souden an te doen scrivene onder mijn heere van Condé, zijn gheallieerde, up de galghe.

⁺ Item bij de selve heeren es oock gheboden ende gheseyt, dat alle Guuds, die huuter stede ghevloden zijn, zouden commen houden heurlieder oude domicilie, desen XI^en Octobris, wel verstaende die maer ter predicatie ghegaen, ofte ander cleen saecken maer bedreven en hebben. Maer die hem breeder ghemoyt heeft, die mach commen in stede up zijn aventuere ende hem ghetroosten in justicie.

⁺ Item de Spaingnaerden in stede zijnde, deden up sommighe huushoudende mannen groote ruudesse ende groote cost, zoo dat ghemeen liens hadden theurlieder huuse XIIII zoo XV soudaerden in den cost, ende maecten in drie zoo vier plaetsen vier, zoo datter menich man om biestier worden sal.

⁺ Item tes gheseydt datmen binnen den nieuwen casteele legghene soude tot IIII^c soudaerden, daerom datse up de prochie van Onser Vrauwe, gheseyt tsente Pieters, bedreven hebben alle de voorgaende ruudessen in de huussen, ghelijck vooren ghescreven staadt, van huusraedt huudt te haalne, liever tbeste ghenomen dan tqwaetste, dat zommeghe huusliens hadden wel willen XII zoo XIII lib. grooten tellen, om heurlieder huusraedt wederom te hebben, dwelck heurlieder niet ghebeuren en mochte. Desen huusraedt wierd al ghevoert in nieu casteel, ende (de soldaten) bedwonghen daer toe de straedt waghens, ende de waghens van buuten, om tselve te voerne, sonder yet te ghevene.

+ Alliancie vanden conynck.

+ De Guens gheboden in te commene.

+ Rudichede vande soldaten.

+ Ste. Pieters.

[p. 81]

Item boven desen zoo waeren de huusliens aldaer bedwonghen noch te ghevene huudt elcken huuse een goude croone, ende was tselve ghehindt bij den bailliu aldaer, om de soudaerden daermede te coopene cabuuscoolen⁽¹⁾, rapen, poer⁽²⁾ ende anders ghelijcxse in steede van sommeghe huusliens hebben.

(1) Cabuuscoelen, kabuiskoolen, kabuizen.

(2) Poer, peper.

An den leser.

Ghemerct dat Cornelis van Campene van omtrent den XXV^en Octobris zeer cranck gheworden es van zijnder siekte, zo es hem benomen gheweest duer Gods voorsienichede de voorgaende materie van gheschiedenessen deser stede ende circunvoysine plaetsen te vervolghen; nemaer zeer corts voor zijn overlijden heeft mij Philips van Campene, an wien hij deze jeghenwordighe hystorie toegheeyghent heeft, gheboden, dat ic naer zijn overlijden tselve continueren zoude, dwelck ic ooc voor mij ghenomen hebbe te doene, uut broederlicke liefde, die mij daertoe zonderlinghe es verweckende. Nemaer gheconsidereert dat ic bevinde bij de voorgaande bescrivinghe, dicwils gheinsereert diversche proposten ende divisen, die de voornomde auteur naderhand bevonden heeft min dan warachtig te zijne⁽³⁾, zo heeft mij goedt ghedocht nu voortaen nyet anders te bescriven dan tghuene dat ic zekerlicx wete warachtich te wesen, ende principalic tghuene dat binnen deser stede ghebuert es, ofte ghebueren zal, want van andere steden, dorpen ende landen, verre gheleghen, worden daghelicx nieumaren overbrocht, die met diverssche circunstantien van lueghenen ghestoffert zijn. Ten anderen zoo es ooc mijn meeninghe, elcke gheschiedenesse te stellen op zijnen dach, bij ordene van daghen, zonder dezelve ordene te veran-

(3) Dergelijke artikelen, weinig in getal, zijn op het handschrift, in eene kantaanteekening, te recht gewezen. Wij hebben deze artikelen hier niet overgeschreven.

[p. 82]

deren, ghelijc ic somtijts bevinde in de voorgaende narratie ghebuerdt zijnde. Aldus, beminde leser, wilt desen onsen cleenen arbeyt in dancke ontfaen. Ende indien wij tselve niet lovelick ghedaen en hebben, up sommeghe poincten ende articulen, zoo willet ten beste keeren, ende hier inne tooghen u meerder neersticheden, corrigierende ofte vuldoende de deffauten, gheinsereert bij onser onwetendhede, ofte andersins, want de gratien des Heeren zijn diversch ende separaet, ghelijc ons Paulus betuucht. Ende de goede wille van eenen yeghelicken en es niet te mesprisen, al eyst dat tfaict, daernaer volghende, niet vulmaect en es. Hiermede blijf Gode bevolen.

Tot Ghendt, desen XXVI^en Lauwe XV^c LXVII.

Den al uwen,

philips van campene.

⁺ Item den XII^en Septembris zijn de voornomde Spaignaerden ghegaen in tnieu casteel, omme aldaer in garnisoene te ligghen ende tselve te bewaren, ghelijc de Spaignaerden zijn ooc ghedeputeert ter bewaernesse vande gheheele stede, wackende nacht ende dach upde Vriendachmaert, Coornaert ende binnen den ouden casteele; ende sommeghe vander stede gaen ooc up eeneghe daghen ende nachten binnen den nieuwen casteele, aldus wesende gheweldeghe heeren vande gheheele stede, hebbende ooc bij nachte de sluetels vande stede, de welcke werdt open ende toeghedaen thuerlieder beliefte, ten behoorlicke tijde, zo dat zij omtrent de VI huere smorghens ende tsavents de poorten vande stede slueten ende openen.

⁺ Item den XIIII^en hebben de Spaignaerden ghedaen uutroupen, dat eenen yeghelicke zoude commen uut halen tghuene dat hij binnen den casteele hadde, hoe wel alzo de religieusen van sommeghe cloosters quamen omme huerlieder bedden ende anderen huusraedt uut te halen, zij (de Spanjaarden) hebben tselve gherefuseert te ghedooghen.

⁺ Item den XVI^en hebben de voornomde Walen soldaten huerlieder huusraet uutghehaelt, dwelck voor huuthalen wierdt

+ Spaignaerden int casteel.

+ Uutroep.

+ De Walen uuten casteele draghen huerlieder huusraedt ende gaen ooc uute.

[p. 83]

bijde Spaignaerden neerstelick ondersoght, ende principalick de couffers open doende.

Ten zelven daghe was collatie, ghelijc hier vooren ghescreven staet.

Item den XVII^en ghinghen de Walen uuten nieuwen casteele.

Iem den XXI^en ghinghen sommeghe benden van Spaignaerden⁺ naer Aelst, omme den grave van Egmondt ende Hornes ghevanghen te bringhen naer Ghendt, ghelijc Cornelis hier vooren breeder verclaerst heeft, hoe wel wij tselve wederomme herhalen met andere propoosten, omme te onderhouden tghetal der daghen, naer de orden vande daghen.

Item ten zelven daghe was een ghebodt uutgheleyt, dat hem⁺ nyemandt vervoorderen en zoude zijnen huusraedt te verhuusen uuten huusen, daer de Spaignaerden ghefouriert zijn, ende die vertrocken zijn naer Aelst.

Item den XXIII^en worden in stede ghebrocht de voornomde⁺ graven Egmondt ende Hornes, alzo ooc Cornelis ghescreven heeft hier vooren.

Item den XXVI^en eenen Spaignaert wierdt upde Vriendachmaert⁺ ghehanghen ontrendt de XI huere voor de noenent, omme de dieverien, bij hem ghedaen. Ende eer hij ghehanghen wierdt, zo esser gheresen een beroerte onder tvolc, uut causen vande Spaignaerden, die huerlieder zweerden uuttreckende, hebben sommeghe persoonen ghequest; naer welcke justitie wierd ooc eenen anderen Spaignaert ghehanghen upden Coornaert, uut causen van dieverie ende roof, daer ooc een beroerte es upgheresen, tghemeen volck vande maert loopende, ende de Spaignaarden hemlieden ghereedt mackende omme de insetenen te bevechten, twelck ghebuerde up eenen vriendach, alst coorenmaert was, zo dat de boeren liepen vander maert, abandonnerende huerlieder coorensacken ende andere waren, maer dese beede beroerten verghinghen soetelick, Gode lof. Ende de lichamen vande voornomde pacienten bleven sommeghe hueren hanghende, tot ontrent den avendt, met eenen brief voor huerlieder borst, behelsende in Spaensche taele huerlieder mesdaet.

+ Spaignaerden naer Aelst.

+ Ghebodt.

+ Egmondt ende Hornes.

+ Spaignaerden ghehanghen.

[p. 84]

Dese waeren den voorgaenden dach ghevanghen ende sanderdaeghs ghehanghen, ende tsavents begraven up tghewijde, bij ende present wesende huerlieder priesters, daertoe met sanghe ende keersen, ghebruuckende sommeghe gheestelicke ghebeden ende ceremonien.

⁺ Item ten zelven daghe es bij mijne heeren vanden Raede in Vlaenderen uutgheleyt ende uutghelesen van shoofs weghen een ordonnantie, van uut desen lande nyet te voerene eeneghe hoppe. Ende met eenen verboden den brauwers met andere substantie van cruden te brauwen.

⁺ Ende ten zelven daghe wiert in sinte Michiels ghehauden thuutvaert van M^r Jan de Brune, binnen zijnen tijden eerste advocaedt inden voornomden Raedt, ende daernaer pensionaris van schepenen vander Keure van Ghent, ende ten laetsten procureur generael ende raedsheere van Vlaenderen, die overleden es te Valenchienne, zo hier vooren bij Cornelis ghescreven es, welcke staeten hij lovelick bedient heeft, in huwelicke ghehadt hebbende joncvrouw Johanna Diericx, dochtere van M^r Philips, wijlen advocaedt ende pensionaris int jaer XV^e XL van deser stede bijder Keure, ende es begraven voor sint Anna aultaer, ghestorfven zonder hoyr van zijnen lichame, oudt wesende XL jaeren.

⁺ Item den XXX^en zijn vertrocken uut deser stede de Walsche soldaten, over den meerderen deel.

⁺ Item den III^en Octobris, inden Raedt van Vlaenderen, es ghecommen ende ghesubstitueert gheweest M^r Joos Jaquelots, advocaet vanden voornoemden Raedt, zeer wel gheleert ende goedt practisijn, inde stede van M^r Jan de la Porta, advocaedt fiscael vanden zelven Raedt, die met Jacop Martens president ende sommeghe andere gheleerde mannen, ghenomen uut diverssche provinciale Raeden, ghecoren es tot eenen nieuwen Raedt, residerende te Bruessele, omme te ondersoucken wettelick ende bij justicie de waerheyt vande predicatie ende beeldesturminghe vanden voorgaenden jaere, ende te punieren de ghonen, die danof culpable zijn naer de meriten van huerlieder mesdaet.

+ Vande hoppe.

+ M^r Jan de Brune.

+ Vertreck vande Walen.

+ M^r Joos Jaquelot.

[p. 85]

Item den VI^en, naer den X hueren, met gheluudt van eenen⁺ trompette, es te kennen ghegheven van shoofs weghen alle ambachts ende weerclieden, dat men zeer corts binnen Antwerpen zoude maken een casteel, omme te behoeden de voornomde coopstad vande seditieuse uproeringhen, die ghebuert zijn over eenen jaere bijde Calvinisten ende Martinisten, makende tempels voor de nieuwe predicatie, ter ruine totale vande catholijcke kercken, die zij ooc eensdeels ghepoocht hebben te niente te bringhen, omme de huerlieder te verstercken; ende es ooc de voornomde weerclieden te kennen ghegheven, dat men hemlieden te wercke stellen zal, elck betalende naer zijn handwerc. Ende zijn ooc uut deser stede gheseyt bijde wethouders, alle de vagabonden, levende upde aelmoesen, die van andere contreye zijn, te rumen uut deser stede voor de sonne onderganck.

Item den IX^en met slach vande trommele es verboden bij⁺ maistre del Campo, dat gheen Spaignaerden van nu voortaen hemlieden vervoorderen uuter stede te loopen ofte rijden, omme de goede lieden van buten te berooven van huerlieder victuaille, vlees, stroo, hoy ofte dierghelijcke, maer dat eenen yeghelicke binnen deser stede blijve, hem te vreden houdende met zijn soudye, want zij groote schaede deden den butenman.

Item ten zelven daghe eenen Spaignaert es zeer stoutelick⁺ gheghaen ten huuse van eenen advocaedt vanden Raedt van Vlaenderen, den zone van Thomas Harduyn, procureur inden zelven Raedt ende bailliu van Aeltert, bij Brugghe, welcke Spaignaert wierdt ghequest van eenen clercq, wesende int voornomde huus; daer uute gheresen es een groote beroerte onder de Spaignaerden, souckende den ghone, die huerlieder medegheselle ghequest hadde, die ontliep, ende (zij) vinghen eenen anderen, alle de ghebuerte duurloopende omme den voornomden gheselle te vinden. Ende was ooc ghevanghen Charles Dorbeques, procureur van Vlaenderen, als naestghebuere, die zeer corts ontsleghen wierdt, bevindende zijn onnooselheyt,

+ Tcasteel binnen Antwerpen.

+ Verbodt jeghens de Spaignaerden.

+ Rudicheden van Spaignaerden.

[p. 86]

maer de voornomde joncman was bij hemlieden zeer strictelick ghevanghen sommeghe daghen, ende naderhand wierdt ghelevert inde vanghenesse vanden Raedt voornoompt.

⁺ Item den XI^en eenen jonghen knecht, Spaignaert, uut causen van sacrilegie ofte kerckroof, wierdt ghehanghen upden Coornaert, ontrent den avendt, hebbende ooc voor zijn borst ghescreven de oorsaeke van zijnder punitie, ende naer den avendt wierdt eenen goeden joncman van deser stede dootghesteken ende berooft van zijnen mantele bij St. Jans kercke.

⁺ Item den XIII^en es tot Antwerpen vernieut ende ghepublieert een statuut jeghens de fugitiven, die huerlieder cattheylen elders in vrempde contreyen transporteren, dwelck hemlieden verboden wierdt, ende ter deser causen werdt ondersouck ghedaen bijden officiers, in de schepen ende elders, ende die bevindende, doense de zelve cattheylen uute ende confisquieren die ten proffijte vanden conijnck, dwelck ooc ghebuert in andere circunvoysine bijligghende landen, te watere ende te lande, als in Zeelandt, Hollandt, Vrieslandt ende elders. Ten zelven daghe es oock verboden alle crijslieden van desen Nederlande, upde galghe ende confiscatie van goede, gheen vrempde heeren te dienen in crijghandel.

⁺ Item den XVI^en zijn diverssche handwerckers ghecommen binnen Antwerpen, omme hemlieden te verhueren ende besteden tot maken vanden nieuwen casteele, volghende den uutroep vande trompette, ghedaen den VI^en van deser maend, ende de plaetse tot desen nieuwen casteele was besteken buten Antwerpen, ande Crooneburghpoorte, bijder Schelde, ende tghehuuchte ghenaempt de Kijl, daermen naderhandt begonnen heeft tcasteel te maken, ruinerende eensdeels de voornomde poorte ende vullende de vesten, daerbij gheleghen.

⁺ Item den XVIII^en, VI vagabonde boeven zijn uutgheleedt buten de Hueverpoorte bijden broedere vanden bailliu van St. Pieters met zijne dieneers, ende M^r Hans, den scerprechtere, diese alle VI vast ande poorte ghegheesselt heeft met scerpe roeden, tsachternoens naer den twee hueren, hemlieden bevelende dat

+ Spaignaert ghehanghen.

+ Statuut jeghens fugitiven.

+ Tcasteel van Antwerpen.

+ Vagabonden ghegheesselt.

[p. 87]

sij niet wederomme keeren en zouden naer de stede, up de galghe, dwelck ghebuerde up sinte Lucas dach. Ten zelven daghe, smorghens naer den VIII hueren, wierdt bij tgheluudt van diverssche trommelen verboden den Spaignaerden, dat zij huerlieder patroons vande huusen niet meer nomen en zouden, bogghers ofte Lutheranen, want zij, gram zijnde, hebben dese quaede costume.

Item den XIX^en was binnen deser stede ghehouden processie⁺ generael, gaende uut St. Jans kercke ende aldaer den dienst vande messe doende, ende prekende de Augustinen boven ende beneden. Ende die inde croght preeckte, nam voor zijn principale propositie dwordt van Paulus totten Ephesien, int V^e capitele, daer hij vermaent: Siet dan nu toe, broeders, hoe ghij voorsichtelick mueght wandelen, niet als onwijsen, maer als die wijsen verlossende den tijdt, want de daghen zijn quaedt. Welcke authoriteyt hij seyde zeer bequaem te wesen tot onsen tijden in dese Nederlanden, die zeer verstoort hebben alomme gheweest duer de rasernie vande heretijcquen, ende zonderlinghe Calvinisten. Daeromme moeten wij nu voortan wijselick wandelen, nyet als onwijsen, ghelijc in tvoorleden jaer, maer als wijse, omhelsende ende handverdende een uprecht ende catholijc gheloove, verwerpende alle dolinghen, lossende den tijdt duer godvruchteghe wercken, want hebben oynt de daghen quaedt gheweest, zoo sijnse nu boos; nyet dat de daghen in hemzelven quaet zijn, maer werden quaedt gheheeten omme de quaede wercken, die in de daghen ghebueren, ghelijc men ghemeenlicken seght, die meynsche heeft ghehadt een quaede huere, alsmen spreect van yemandts ongheluc.

Item den XXIII^en ende XXIIII^en was collatie ghehouden bijde⁺ heeren vande stede, omme te vuldoene zeker begheerte van maistre del Campo, die ten behouve van zijn soldaten begheerde zeker groote somme van ghelde.

Item den XXV^en met een trompet was uutghelesen bij heeren⁺ ende wet een ordonnantie, dat de insetenen deser stede zullen van nu voortan ghehouden wesen te gheven huerlieder soldaten

+ Processie generael.

+ Collatie.

+ Ordonnantie van de Spaignaerden.

[p. 88]

alle weken een ammelaken ende serveeten, ende telcken XIIII daghen schoon slapelaken, met andere huusraedt, hemlieden noodtsakelick wesende, zonder meer, want de voorgaende maenden naerdien de Spaignaerts hier ghearriveert zijn, hebben de insetene moeten gheven de voornomde Spaignaerden houdt, keersen, botere, olie, azijn, saudt, mostaert ende dierghelijcke, huerlieder spieze cokende, danof zij nu ontsleghen zijn, midts dat maistre del Campo gheconsenteert ende ghedelivreert wierdt zeker somme van ghelde, omme den soldaten te distribueren boven huerlieder ordinaire gagen, welcke voornomde somme beliep anden cant van VI^m guldens, ten XX sts. den gulden. De zelve ordonnantie was ooc ghepublieert bijde Spaignaerden metten slach vande trommele, segghende dat dese ordonnantie innegaen zal smaendaechs naervolghende, uut welcke oorsake wierdt maistre del Campo berespt bijde commissarissen, die van sduucs dAlve weghen hiertoe gheordonneert waren, want de voornomde ordonnantie behoorde inneghegaen thebbene naer de betalinghe, ghedaen vande gheheeschte somme, hoe wel de insetenen, omme pays te voedene metten Spaignaerden, hebben desen dach ende den naervolghende pacientie ghehadt, hemlieden dienende als vooren. Ende want omme dese ende andere saecken, zouden dicwils questie rijsen tusschen de insetenen ende Spaignaerden, zo zijnder ghedeputeert sommeghe jugen van elcke partie, omme de voornomde differentien te middelen, daertoe hemlieden gheordonneert zijn zeker daghen binnen der weke, omme in schepenhuus zittende, de zelve controversien te modereren; hiertoe waren ghecommitteert eenen vrempden raedsheere, Lievin van Caseele, scepene vander Kuere, Jan Tayaert, schepene van Ghedeele, eenen advocaet uutten Raedt van Vlaenderen, die bijcans alle Spaensch verstonden.

⁺ Item den XXVII^en ghebuerde een beroerte van sommeghe overwilleghe Spaignaerden, wesende ten huuse van Lievin de Moor, meersenier inde Langhe Munte, dewelcke bijder compste van maistre del Campo wierdt ghesust, intervenierende ooc schepenen deser stede, ontrent den noenent. Ende ten zelven

+ Overwilleghe Spaignaerden.

[p. 89]

daghe ontfinghen de Spaignaerden VII realen, den reael van VII sts, omme daermede te coopen haudt, keessen ende dierghelijcke. Ende ooc ten desen daghe hebben ghekeven binnen nieu casteel maistre del Campo ende de capiteyn vanden zelven, Salinas ghenaempt, dwelck ghebuerde inde presentie vanden grave van Egmondt, ende wiert danof de claghte ghedaen anden hertoghe van Alven, generael gouverneur van dese Nederlanden, residerende int hof te Bruessele.

Ende den VII^en Novembre, wesende eenen vriendach, sachternoens,⁺ es deser weerelt overleden Cornelis van Campene, f^s Jans, die authuer es vanden beghinsele van desen boucke, naerdien hij VIII ofte IX jaren met groote miserien van siecten gheprouft es gheweest, dewelcke hij met dancbaerheyt pacientelick gheleden heeft. Ende es begraven (in de kerk van) sinte Niclaus, inde vrije sepulture ghedaen maken an sinte Remeeus autaer bij zijnen vadere, over XX jaren, ende heeft achterghelaten een eenighe dochtere, Lievijne ghenaempt, van ontrent XVI jaren, die hij hadde bij joncvrouw Josijne van Puttem, filia Willems, noch levende.

Item den XIII^en eenen boeve van desen lande wierdt ghegheesselt⁺ bij schepenen vander Kuere, ende een vrauwe wierdt ooc ghegheesselt, in wiens rugghe gheprent wierdt met een gloyend ijsere de lettere G, ende was ooc ghebonden an eenen staeck up eenen straetwaghen, ende boven den staec stondt de ghedaente van eene galghe, dwelck al smorghens voor de noenent ghebuerde. Ende sachternoens wasser een ghehanghen buten.

Item den XXI^en de procureur generael van Vlaenderen, ghenaempt⁺ (De) Cock, wesende gheboren van Mechelen, wiens vadere was procureur generael vanden grooten Raedt, te Mechelen residerende, heeft anden president versocht dat M^r Joos Jaquelots, substituut vanden advocaet fiscael, zoude staen neffens hem inde consistorie, dwelck hem gheconsenteert wierdt, ende inde plaetse vanden voornomden (De) Cock, gheweest hebbende commissaris, es ghecommen eenen Molineus, greffier gheweest

+ Cornelis van Campene overleedt up eenen vriendach na de noenent.

+ Justicie ghedaen.

+ M^r Joos Jaquelot.

[p. 90]

hebbende vanden lieutenant civil, ende in zijn stede van greffierschip qwam Jan Simoens, wijlen huissier vanden Raedt van Vlaenderen, vande residentie van Curterijcke. Ende ten zelven daghe was inden voornomden Raedt ghepronuncieert bij M^r Pieter de Bevere een diffinitive sententie jeghens den heere van Vendeville, daerbij hij ghebannen wierdt ende zijn goedt gheconfisquiert, ter causen van Calviniste religie, ende dat hij ghevloden was naer Vranckerijcke, bij Condé.

Item den laetsten van deser maendt sommeghe benden van Spaignaerden zijn met huerlieder bussen ghegaen naer tnieu casteel, daer zij huerlieder handbussen afgheschoten hebben. Ende up tvoornomde casteel ter stede waert zijn upgherecht twee standaerden⁽¹⁾, hebbende de banieren van de wapenen vanden conijnck van Spaignen, ende smorgens ten zelven daghe wierden afgheschoten alle de groote engienen vanden voornomden casteele, dewelcke maecten een groot gheluut binnen ende verre buten deser stede, zo dat de prochien ontrent Ghendt daermede beroert wierden. Ende dit ghebuerde ter eeren van sint Andries, wiens feestelicken dach was hedent, die de Bourghenons houden voor huerlieder patroon ende beschermer heere, voerende up huerlieder bannieren ende wapenen, in tijde van oorloghe, een dweers cruce, roodt, ghelijc men sint Andries inde schilderie uuter hystorie van zijnen leven toescrijft.

⁺ Item den eersten ende vervolghende daghen van December, inden advendt, zo heeft een Jesuyt gepreect in St. Jacops, ten VIII huere smorghens, eerst uutlegghende de hystorie van Tobias, ende ten tweesten ontrent de halve huere heeft (hij) vervolght de materie van onsen christelicken gheloove, behelst inden credo, beghinnende van Christus verrisenesse, daer hij (zijn sermoen) inden vasten ghelaten hadde.

(1) Dese standaerden werden alle groote heleghe dagen upgerecht, of emmers up sommeghe feesten.

+ Predicatie.

[p. 91]

Ten zelven tijde heeft broeder Jan vander Haghe ghepreect⁺ te St. Jans, uutlegghende de materie vande biechte; daertoe in tbeghincsele van zijnen sermoene heeft gheallegiert de autoriteyt ende twordt vanden apostele Hieremias, segghende in zijn VIII^e capittele: In dien tijde, zeyt die Heere, sullen sij uutworpen die ghebeenten des conijncx van Juda, ende die ghebeenten van zijnen princen, ende die ghebeenten der priesteren, ende die ghebeenten der propheten, ende die ghebeenten der gheenre, die in Hierusalem ghewoont hebben, uut haeren graeve, welcke materie vande biechte hij vervolght heeft naer den advent, in tnieu jaer, binnen zijn cloostere, drijemael ter wecken preckende, smaendaechs, swoondaegs ende svriendaeghs. Insghelijcs heeft tsinte Michiels ghepreect eenen preecheere, gheboren in Scaeck, te Melle. Ende Jan de Pottere, carmelijt, preecte tsinte Niclaus ooc den gheheelen advent.

Item den V^en twee Spaignaerden zijn verwesen ter doot voor huerlieder mesdaet van rooven, ende wierden snachts ghehanghen, deen ande potente staende up sinte Veerle plaetse,⁺ ende dandere upden Coornaert, wiens lichamen bleven hanghende den dach naervolghende, wesende de feestelicke dach van sinte Niclaus, ende ontrent den avent wierden (zij) begraven up tghewijde, naer de Spaensche maniere.

Item den XI^en vier beeldebrekers zijn smorghens bij schepenen⁺ vander Kuere ter galghe ghewesen, ende wierden ghehanghen ontrent de noenent, danof deen, ghenaempt Trystram, was een curdewaghen crudere vande Ledertauwersgracht, ende tewijlen dat men met hemlieden besich was, omme te hanghen, so hebben sommeghe Spaignaerden eenen grooten uproer gheghemaect onder tonnoosel ghemeente, uuttreckende huerlieder zweerden, ende daermede zeer grijfvelick smitende ende stekende naer de insetenen, hemlieden quetsende ende doodende, onder de welcke was eenen joncman, de zone van Jan de Vos, den doove genaempt, wonende inde Schelstraete, ende Gillis de Buc, wonende in de Meere, wijlen conijnck van sint Jooris, ende Marten de Clercq, practisijn bij schepenen van Ghedeele,

+ Broeder Jan vander Haeghe, die voor zijn propositie ghealligiert heeft uut VIII^e capitele van Hieremias, daer hij seght: Dit seyt die Heere, ende zal hij, die valt, niet upstaen, ende die afghekeert is en zal hij nyet wederkeeren. Waerom is dan dit volck in Jerusalem afghekeert met een crijghele, afkeerende hebben sij die loghene aenghenomen, ende zij en hebben nyet willen wederkeeren. Ie hebbe toeghehoort ende gheluustert, niemandt en spreecter, dat goedt is, daer en is niemandt die penitentie doet van zijn boosheyt, segghende: Wat hebbe ic ghedaen? Dus zo en heeft hij nyet gheallegiert, zoo hier staet.

+ Spaignaerden ghehanghen.

+ Beeldebrekers ghehanghen.

[p. 92]

eenen Stoppelerre, cypier vanden Gravensteene, die corts naer zijn quetsure danof overleden es, ende sommeghe vande bijstaenders zijn over elck anderen ghevallen ende bijde Spaignaarden ghewondt, ende andere hebben ontloopen, achterlatende huerlieder cappen ende mantels, danof een ghenaempt es Willem Rubbins, ende uuten nieuwen casteele wierdt een engien afghelaten ende beschiet naer schepenhuus. Dese beroerte ghebuerde principalick upden Coornaert ende circunvoysijne straten, inde presentie vanden onderbailliu, staende zeer verbaest met zijne dieneers ontrent de potente.

⁺ Item den XIII^en wierden de goedinghe vande inneghedaeghde bescreven, ende oock van sommeghe andere, die ghevloden waeren uuter stede, ter causen vanden Calvinisten religie, bijden ontfanghere vande extraordinairen Jan vanden Poele, daertoe ooc ghecommitteert es gheweest M^r Frans Curtewijle, raedt ordinaire van Vlaenderen, ende M^r Jan de Burch, ontfanghere vande exploicten, hebbende bij hemlieden eenen Exaerde tot eenen dieneere.

⁺ Item den XIIII^en, sachternoens voor de drije hueren, es binnen deser stede ghecommen den zone vanden hertoghe van Alve⁽¹⁾, groot prioor van Malte, van sint Jans orden; ende hem es te ghemoete ghereden le maistre del Campo met alle andere Spaensche capiteynen ende vele edelmannen; ende de zelve prioor es vergheselschipt gheweest met vele peerdevolcx, hebbende handgheschut ende commende van Bruessel naer Ghendt; (hij) nam zijn logijst ten huuse van mer Nicolaes Triest, heere van Auweghem, jeghen overe thuus van Dronghene, daer logierde den voornomden maistre del Campo, ende voor tlogijst vanden prioor was een wake bij daghe ende bij nachte, met lancien ende handgheschut, ter bewaernesse vanden voornomden prioor.

⁺ Item den XVI^en ontrent den XI huere voor de noenent hebben de insetene deser stede toeghesloten huerlieder huusen ende wijnckelen, uut causen datter twee vande Spaignaerden wierden

+ Beschrivinghe van goede.

+ Compste vanden prioor van Malta, zone vanden hertoghe van Albe.

(1) Don Frederik van Toledo.

+ Spaignaerden ghehanghen.

[p. 93]

elck up een slede ghestelt voor sGravensteen deser stede, ende also metten peerden ghesleept tot ande potente upden Coornaert, ende aldaer ghehanghen, ende naderhand onthoofd ende ghevierendeelt up eenen block, ende huerlieder hoofden ghestelt boven upde potente, dwelck dede M^r Hans, hangman, ende eenen anderen scherprechter van Bruessele, ghecommen metten voornomden prioor, ontrent den middach. Ende voor de noenent met eenen trompette was gheboden, dat de insetenen voor mijne heeren schepenen vander Kuere overbringhen souden de namen vande soldaten, die hemlieden bijde voorgaende nachten gheabsenteert hadden.

Item den XVII^en bleven de hoofden voornomd upde potente.

Item den XVIII^en wierden ande zelve potente noch twee⁺ Spaignaerden ghehanghen, ende tewijlen datmen dese voorgaende justitie ghedaen heeft, zoo hebben de andere soldaten nauwe wake ghehouden ontrent den Coornaert ende bijligghende straten.

Item den XIX^en es vertrocken uut deser stede de voornomde⁺ prioor, smorghens voor den IX hure, bij wiens bevel wierden noch vele Spaignaerden ghevanghen, zonderlinghe de ghone, die wacht hielden den XI^en dach voornomd, als die groote rebellie ghebuerde, hoe wel ontrent een maendt daernaer wierden zij ontsleghen. Ende sommeghe zijn wechgheloopen.

Item den XXXI^en met een trompet es verboden de insetenen,⁺ dat zij nu voortan snachts noch sdaeghs gheen mommerien bedriven souden, ende hemlieden es ooc verboden bij nachte te loopen ter causen vanden nieuwen jaere.

+ Spaignaerden ghehanghen.

+ Vertreck vanden prioor.

+ Mommerien verboden.

(1) Deze kantaanteekening werd er, evenals de overige, later bij geschreven.