|
| |
Tegen 't Geestig-dom Der schilder-konst, straf-rymen.
Ofte anders Idolelenchus.
II.
BEeld-rijcke Schilder-hand, na-aapster van Gods hand,
V wil ick door gedicht, af-schild'ren voor 't verstand;
Verleyt-Ster van 't gesicht dat sich verstaart op 't sterffelijck,
Vw toverisch vergif is mee al Ziel verderflijck.
| |
| |
Dijn lof weet elck genoeg. Dit lof voeg ick'er by,
Dat gy oyt moeder waart van vele sotterny:
Hoe! steeckter soo een kracht in Verwen en Pincelen
En 't hangend' muyr-cieraet van vlacke Taferelen?
Een werck dat in hem selfs naer treck en schaduw is,
Behuyst dat eenig quaet of ziel-verderffenis?
Wel aen, hoort na 't bewijs. Doch ghy die door 't genaacken
Vws geests, in 't goede helpt, en kont het beter maacken:
Gun dat mijn tong en pen, door Reden-schildery,
In 't Schilder-straffen sterck en onverwinn'lijck zy
De Wet op Sinai in vuyr en vlam gegeven
En met den vinger gods wel eer twee-werf geschreven
Veroordeelt alle slag van maacksel ofte beelt
Door konstelijck vernuft uyt eygen drift geteelt
Een dier gelijck bevel (doch 't welck de beelden meerder.
En krachtiger verdoemt) geeft onse groote Leerder
De Heere Godes Soon, wanneer hy 't beelden vlien
Door pen van sijn gesant wel duytlijck laet gebien.
Dit 's klaer. Nochtans wat sond' en wort niet tot geen sonden
Door neus-wijs onderscheyt van 't listig breyn gevonden?
't Is (seyt-men) 't Heydens-Beelt dat Godes Wet verbiet,
Maer 't maacksel van dees tijt, strijt met sijn wille niet.
Droeg 'd Arcke Cherubijns, op 't Goddelijck begeeren?
Was door sijn beelden-konst Besaleel in eeren?
Stont Mosis kopre slang tot hulp van die-s' aensag?
Had oock den tempel Beeld'? waer-om, ten minsten mag
Der Heyligen gedaent', gelijck een leerlijck teecken.
Niet worden voor-gestelt tot boeck en schrift der leecken?
Stae stil. Kant Mosem (knecht) niet tegen Christum (Heer.)
Richt Christi nieuwe niet na Mosis oude Leer.
't Is soo dat Moses selfs, die 't Beeld-werck had verboden,
Na beelden heeft gemaeckt. Maer hoe? door last van Gode,
Van Gode die de Wet, waer na moet zijn geleeft,
Hem selven niet, maer 't volck tot stuur en reghel geeft.
Doch Christus, die soo wel als Moses, 't beeld gaet doemen,
Waer hoort men in sijn Wet 't hem oyt geoorloft noemen?
Waer vint men dat hy 't oyt als Moses last of raet,
En ('t zy in wat geval) ons daer toe vryheyt laet?
Met 't oud is 't nieuw verbond in 't beel-verbieden eenig:
In 't geven van verlof nochtans niet even-meenig.
| |
| |
En alle Wet blijft Wet, soo lange dien niet breeckt,
Of anders duyd, die s' eerst uyt last van Gode spreeckt.
Duert eenig oud gebod soo duert het om t'herhalen
Van hem, die nu alleen in alles stelt de palen,
Alleen ons Meester is, alleen moet zijn gehoort.
Die beelden straft, noyt prijst, noch vry stelt in syn woort.
't Geld met des Keysers munt gebied hy voort te langen
(Wil ooc dat d' over-heer het syne sal ontfangen)
Doch niet dat hy daer door 't beeld-maken goet betuyg;
Maer wil dat onder 't jock de Iode wille buyg;
Nu ist al-om soo vol van dese stomme leugen;
Dat nau een heylig oog kan op-sien met verheugen.
Te handlen met de Wer'lt, in, en door 't geen vry staet;
Oock dat-men in het huys eens beelden-dienaers gaet,
Of geeft sich in (een schip als Pauli Reys-gesellen)
Daer Castor en Pollux 's scheeps naem een teycken stellen,
Sulcx al en straf ick niet, 't heeft oock geen lof by mijn,
Beeld-stormen tegen danck van wiens de beelden zijn.
Vyt noot-dwanck bruycken wy, na 's Werelts dingen loopen,
Een stuck gebeeld metaals, in 't koopen en verkoopen.
Oock ist des gelts natuyr, te swerven niet te staen,
Maer als een vluchtigh pant, van heer tot heer te gaen;
Niet moylijck van cieraet. In 't korte noch den Ioden,
Noch yemant was van God dat Keyser-beeld verboden.
Dies stel ick sond' noch quaed in 't handelen van gelt.
Als 't hert noch op bedroch noch gelt-liefd' is gestelt.
En binnen sulck een perck is 't geld-beeld van die saken
Die wel een Chrsiten-hand onsondig kan genaken.
Maer datmen 't beeld ('t zy hoe) tot oog-lust maeckt en hout
Is (meyn ick) na Gods wil niet wel het beeld geschout.
Van werck in hout of steen, gegoten of gesneden
En roert mijn pen nu niet. Van 't schild'ren is mijn reden:
Van weynig van die slag (want wie doortelt-se al?)
Van weynig, en de best, ist dat ick spreken sal.
Hier tusschen vint-men vry yet gheschilders van sonden
Ick wraack noch oordeel niet 't geen my is onbevonden.
In dees verdurven Eeuw (wat dullicheyt van sin!)
| |
| |
Daer maelt-men 't Paradijs en Eva naeckt daer in
Ist nu of tijt op plaets, der Oude'ren schaamt t' ontdecken?
('t Was oock Chams deeg'lijckheyt, doch die tot vloeck kon strecken)
Daer doch soo menig oog, vol over-spels ontrent,
Sulck sien een hit van lust in 't diepst van 't herte sent?
't Is waer men deckt som-tijts des lijfs verborgen deelen,
Om 't geen beschaemd'lijck is voor 't geyl gesicht te helen,
Doch dan wordt boos tot bot (siet hoe sich d'hand versiet)
Der ouden naeckt' een-voudt en past het decksel niet.
Ist nu een tijt en plaets, als klucht-toneels persoonen
Den Vader met sijn Kint in bloed-schand te vertoonen?
Siet hoemen d'oude acht! de nacht, die eertijts 't feyt
In donckerheyd verborg, had meer eer-biedicheyt.
De nagel van Iaël en Iudiths swaert vol eeren,
Zijn bey' geveruwt in 't bloet van slapende veldheeren.
Maer sint-men neffens 't boeck de stille mommery
En 't swijgend' toon-spel krygt, door 's Schilders phantasy:
De nagel van Iaël en Iudiths swaert vol eeren
Doen menig wakend man van wijs in sot verkeeren.
Urias had wel eer een schaap, maer nu soo veel
Dats' al nauw telbaer zyn, door miltheyt van 't pinceel.
Dat eene niet te min beheerschte Davids sinnen.
Hy, dien de stercke Reus niet konde over-winnen,
Dien noch des Conincks toorn, noch eenig krijgsgewelt
Noch hongerige Leeuw, noch Beyr en heeft ghevelt,
Is door een teder schaep (een vroulijck beeld) verwonnen
Wat oegst van ongeval heeft dit in-brengen konnen?
't Welck soo 't met recht verschrickt, wien lust dan noch te sien
't Geen leelijck in der daet, 't gesicht behoort te vlien?
Dan doch de schoone glimp vergoelijckt vuyle daden.
Men doen een naeckte vrouw sich tusschen minnaers baden;
Tot Kancker van goe seen' en schoubaer oogh fenijn:
En dat sal noch Susann' / een kuyssche vrouwe sijn.
Wie kan, ô Schilder-list, al u Mariaes tellen?
Die gy Gods Moeder noemt, siet nu ten besten stellen,
Lichtvaerdig op-gesmuckt, voor 's volcks hoeachtig oog?
Maeckt dan de naem tot deuchdt 't geen in hem selfs niet doog?
| |
| |
Is dat een Maegt ge-eert, een maegt te gaen opproncken
Op soo verscheyden wijf', en maken d'ooghe droncken?
(Des Hemels-Koningin, daer d'oud' af-godery,
Wel eer op was verdwaest, quam (meyn ick) niet eens by.
Kan dat een eerb're Maegt goet maegden-lof verstrecken,
't Bedrieg'lijck aen-gesicht in volle Kerck t'ontdecken
Doch dat s' onschamel zijn, geef ick haer toe, die, niet
Dan verw en schim zijn min, dan 't oog meynt dat'et siet.
Wort soo u moeder Gods van u gelijck de snollen,
(Beeld-minnaer) uyt-gebootst, tot locking van de pollen?
Wort soo de Moeder Gods, wiens eer ghy niet en acht,
Van u (Beeld-haetsche geest) met bitter spot belacht?
O klocken huylt van rouw. 'T is jammer dat men milder
Voor u dan voor dees pop, dees dochter van den Schilder
Haer niet so wel als dy, het heylig doopsel schenckt.
Wech hoeren-oog, wech kelck, die 't hart met dulheyt drenckt.
De wijn werkct op het breyn, en d'uyt-gegulpte glasen
Doen als een dwerrel-windt, des menschen sinnen rasen.
Soo oock de schoon gedaent, begeerlijck aengesien,
Maeckt droncken in den geest en sinneloose lien.
Haer kracht, die als een pijl, tot in het merch komt raken,
Dringt door in 's menschen ziel, en kan hem 't hert ontschaken.
Schoont is een oogen-wijn, al siende drinckt-men in
Den sin verwoesten brant, de beestelijcke min;
Die Samsom (sterck van leen, onsterck in 't bogen toomen
Door liefs aen-sien, sijn sin en leven heeft benomen.
En schoon gy u Goddin, demoedig van gelaet;
Som-tijts, ô Schilder, kleet in statelijck gewaet
Nochtans na-dien door haer de deucht al heeft te lyen,
Is 's erger dan den hondt of rav'nen doode pryen.
In 't quaet schaed heyl'ge schijn. 't Kus-vaerdig aen-gesicht
Lockt aen, als is schoon 't kint en hooft omstraelt met licht.
Wort niet een geest'lijck man, in schildery bevonden,
Die tusschen 's moeders borst en 's kints heylsame wonden
Ontmaegt wort van de maegt, en heeft in 't hert geschil
In twijffeling' of hy sijn heer begeven wil?
Was 't snooder daet gedaen, des smorgens 't hooft te keeren
| |
| |
Na 't nieuwe sonne-licht den rug na 't huys des Heeren?
En nochtans wort sulck doen een sware sond' genoemt,
En in Gods oude volck wel hart en scherp verdoemt.
Gaet neen nu hoop vol hop, en bromt met voller keelen
Marias groot en lof op 't opper-smits bevelen.
Des Heeren moeder was genaden-rijck by God:
Dit lof 't welck haer behoort, strijt niet met Gods Gebod
En haer, wien God sijn Soon te baeren waerdig kende,
Behoort-men niet alsdus met Venus-pronck te schenden.
Nu wort door lof op lof, Maria hooch gestelt,
Op dat Marias-beeld te hooger zy van gelt.
Schaf op waan-heyl'ge tong uyt uw' Out-vaders keucken,
En helptu krancke Goon, schaf op gecierde spreucken.
Dat slechs de maalder maal, geeft gy 't gemaalde grijn
Dees of diens Heyl'gens naem: sal 't u een geltaes zijn;
Een gelt-aes maer geen spoor tot deugt. Dat doode wesen
En geeft het loflijck doen der Ouden niet te lesen.
De twaelf gesanten Gods, Pilaars vanChristiKerck,
Wat anders waren die dan sulckenpoppen-werck:
Hoop, liefd', en vreese Gods bewoond' het hert dier mannen
't Welck broederlijck vereent, in God was 't faem gespannen.
Met sulcken ziel-cieraet, (dat noch Apelles hand
Noch eenig konstenaer, hoe maal-rijck van verstant
Door veruw te voor-schijn brenght) heeft dese schaar gedroncken
De waerde gaef des wijns, hun van haer heer geschoncken.
Waer toe dan dese grijs met sleutels op sijn sy?
En ront geschoren top? slechs om de schildery?
Der Iaren statigheyt, die eertijts (soo wy lesen)
Niet sonder stenge straf gehoont heeft moghen wesen
(Getuyge zy de wraeck door Beirentand gedaen)
Heeft die in 't mal fatsoen van soo een Kruyn bestaen?
Of had hy sulck gelaet, die onverschrickt den Ioden
In haren Priester-raed het aen-sicht heeft geboden,
En vast gelijck een steen, haer dreiging niet ghevreest?
Hy die eerst Saulus was, na Paulus is geweest,
Hiel voor een snoode last sijn vleesch, 't welck doen hy raedsden
Na 't vrome Christen-bloed) hem ydelijck op blaesden.
Soo was dan 't levend' huys in 't oog sijns heeren snood:
| |
| |
En 's gevels dood vertoont acht u verstant dat groot?
Behaegt u Pauli lijf, waer-om niet meer sijn oordeel:
Die doch in vleesch of vel noch achting stelt noch voordeel;
Ia Iesum selfs na 't vleesch (door dien sich 't hert af-went
Van al wat vleesch'lijck is) van nu niet meer en kent.
Niet dat hy blind of dom, der sijner niet gedachte'
Maer wist dat God alleen, alleen 't inwendig achte.
De stichtelijcke deucht, des herten bood' en oog;
Die, maer geen lijfs gedaent, was hy hem waerd en hoog.
Sijn Onesiphorus, stond hem in 't hert geschreven;
Als oock Timothus: doch om haer heylig leven.
Sijn Titum wild' hy sien, maer niet om slechte reen:
Haer lijden en haer doen, haer hart en sin was een.
Den vroomen by te zijn, is allen vroomen heuglijck;
's Lijfs lijveloose schim noch dienstig noch gheneuglijck.
Nochtans leeft schildery, en siet haer siender aen;
Maeckt (segt gy) veel uyt een; doet doot noch levend' staen.
Ist soo? ey! waer toe dan u wacht-hond? laet dees waken,
Die nimmer slaep bevanght; die niemand ang kan maken;
Die niet uyt vleesch en bloed, maer gom en aerde zijn;
Waer toe men noyt behoeft of kock of medecijn.
Veel oogen op een planck laet die de dieven schricken,
En d'uytgebeelden dag in 't doncker licht beschicken.
Dat een Erasmus-beelt de bedel-hoop vermaen,
Gelijck Erasmus selfs in 't leven heeft gedaen.
Stelt maer dit platte goet (dat Heerom sacht mach slapen!
En tegen het bedroch des ketters in de wapen.
Dat maer 't geschildert nat den brand lesch en verjaeg,
En even soo de muys voor 't katten-beelt vertsaeg.
Doch dit lijckt malle klap: want wie g'looft nu aen dooden?
Wie hoopter schut of scherm van dese mall' huysgoden?
Maer waer tot dan de lust van 't sot en kindsch gesicht,
En midden op den dag een keerse sonder licht?
De Sonn' is op: wech nacht. 't Herlevend' heerlijck leven
Straelt in, hoe? sal ick my tot doode schaduw geven?
Recht uyt. Gelijckenis der Heyl'gen geeft geen baet,
Dan dat men heylig leert gelijcken sonder daet.
Deucht maeltmen als een wijf, doch met een hoeren wesen:
| |
| |
Dit is geen deuchden-lust maer hoeren-minn' gepresen.
Sulck dier laet David (niet Iesse maer Ioris soon)
De Werelt opentlijck in klaren druck ten toon.
Sijn roem-rijck wonder-boeck, vol waen-verborgentheden,
Doorspeckt, met uyt Gods-woort-kracht-aen-gedane, reden,
Heeft een versterde Maegt voor aen in schildery;
Die haer vyanden trapt, doch dood, soo wel als sy.
Dees heeft ter weder-sijds (verhalen doet my schamen)
Gepast op yder lid hooch-waerde heyl'ge namen.
Een beeltenis van 't vleesch, die 't vlees vol uyt vermaeckt,
En (met een woort geseyt) vrouw Venus moeder naeckt.
Draegt op 't beschaamd'lijck deel (ô droeve schand'lijckheden:)
Den aen-genamen naem van weeld' en salicheden.
Wat durf en doet den mensch! door dit syn lieve werck
Beeld gy (als rechts) ons of de waerde Bruydt Gods Kerck.
Voor-waer verborgenthe'en! doch die (om niet te styven.
In 't quaed) wel eeuwiglijck verborgen mochten blyven.
Voor-waer een eerb're bruyd! wel waerdig voor een man;
Die buyten buyck en keel geen hemel vinden kan;
En achter het gardijn van schoone woord verhaling
't Inwendig wesen deckt van fijn vergifte dwaling.
Men maalt dan wat men maelt, van 't beste blijft men veer.
Deuchd, liefde, hoop, geloof, en maelt men nimmermeer.
Gods Helden treckt men af; doch die sich meest gebaren
Met aen-gesicht en lijf, of 't kamer-speelders waren.
(Soo draegt oock wel een guyt, doch trots en stijf van keel
Tobi's of Abrahams persoon op 't speel-tooneel.)
Een Wijsen maalt-men oock; sijn wijsheyt noyt. Wat reden?
Het maecksel self is sot, gelijck de makers mede.
Nu seg die lustig ben om af-gemaalt te zijn,
Wat grond heeft uwen lust om voorc te staen in schijn?
Ist om te zijn bekent als 't leven is ten enden,
(Dy selfs dan onbekent) voor die gy noyt en kenden?
Of dat het na-geslacht, wanneer 't sijn oogen set
Op sulck geveynst vertoon, besmet word door u smet,
Een faem-streep en een smet, geen e'elen aarts bewijsing,
Is 't waen-cieraeds geklad': waer toe veel lof en prysing,
Van menig kloecke geest gehaelt van na en veer?
't Geen sot en ydel is, en krijgt noyt ware eer.
| |
| |
Wat baet geleert gedicht by schildery geschreven?
Noyt kan een doot fatsoen onsterff'lijck eere geven,
Waer toe dan? 't is 't gedenck (segt gy) van mijnen stam:
Siet, dits mijn vader; dat 's mijn moeder, daer 'k van quam.
'k Siet wapen wel in veruw, maer niet in daet en wesen
De waerde deuchd-livrey in Christi woord gepresen.
Dees verw' dit leef-loos ding, daer niet dan schim is an,
Is dat u vader wie de over-vader dan?
En wie voort d'ouders van dees' hangend' over-ouders
Wat oorsprong deses diensts, ô domme stam-aen-houders?
Gy pronckt met uwes stams op hangsels aen de muyr,
Als eer-(ja schand)-tropheen van 's levens korten duyr.
Want leyter eenig eer ins sulck geslachts op-hangen:
De Doot; maer niet u stam, moet s' al te mael ontfangen:
De doot, die gy te meer en duyd'lijcker verheft,
Hoe ghy meer luyden toont die van haer zijn ghetreft.
O groove sotterny! waer sal men wijsheyt leeren
Wanneer men eere soeckt in schandelijck verneeren?
Wech Simm' en schimmen-werck, met al wat vleesch'lijck is:
Gy t'saem met naem en faem, moet ter verderffenis.
En schoon gy na de dood 't gemaald' her-maalt, ô Sotten!
't Is nieuw en meerder aas voor wormen en voor motten.
Den adel aen de want, gemeenden goe'n en quae'n,
De schorff' ist die gy soeckt. Vw' oordeel is ellendig:
Recht anders ons God: die siet maer op 't inwendig.
Een Iongelinck of Maegd in kostelijkce kle'er,
Een braef of wreet Soldaet, een groote Vrouw, een Heer.
Die d' hand aen-treck'lijck treckt, zijn freay in 't oog en wonder:
Maer wacht u voor de konst: daer speelt bedriegkonst onder.
't Geen d'oogen weyt en leyt, bevalt den sinnen soet,
En d'yd'le beeltenis beheert het swack gemoet.
So komt het dat gy (t'wijl 't gesicht sich laet bedriegen,
En 't hert verwondert staet door 't schoone schilderliegen)
Soo als ghy alles geern in schildery aen-schout,
Alsoo oock in der daet geern doen en hebben sout
Dus krijgt d'onwijse lust door schildery sijn voetsel.
En ondeugt wort geteelt door 't sotte breyns uitbroetsel.
| |
| |
't Geprijs uyt schijndeuchds mont en schaft de deucht geen goet,
Ghelijck oock doeck of planck met verw' besmeerd, niet doet;
't Beeld is een lompig boeck dat sonder nut of sin is:
't Welck niet leerachtigs heeft: daer spraeck noch letter in is:
Een vleyend' oog bedroch, 't welck naackt t'aenschouwen geeft,
Hoe dat hy is in 't hart die 't maeckt en die het heeft.
Kan dit doot-loome tuyg des levens werck verklaren,
En 't verw-geklad de deuchd van Faam-geklad bewaren?
't Beeld is een redenaer, (eylaes!) al t'onbespraackt.
Wat prijst hy dien sijn selfs gebreck onprijs'lijck maeckt?
Nochtans 't heeft mee (segt gy) sijn nut. Men kan 't uytleggen,
En leven naem en daet al t'saem doen sien, door seggen:
Maer (och!) wat uytleg en wat lof kan veylig staen,
By toonsels die 'tgemoet uyt eygen aart beschaen?
Ey tolck van stomme goon! u ampt (merkurialig,)
Maeckt traeg en goede ze'en en van de deuchd afdwalig.
Gy uyt't der mannen lof, doch die ghy toont in beelt,
En door sulck lof, voor 't beeld den halven lof ontsteelt.
Door prijsing' met gedeylt aen snoode popp' en leuren
En kan een brave ziel, geen waren lof gebeuren.
En noch, ô Schilder, komt u konst in konst te kort.
't Geschiede dat som-wijl van u geschildert wort,
Of deckt of breeckt gy af, en geeft steeds oog-verleyding:
Al wat u hand vermag, toont slechs, of voor-bereyding
Tot yet dat schieden sal, of datter is geschiet:
Maer 't recht geschieden selfs, en toont ghy nimmer niet.
Dus broeyt u dwaes pinceel gedurig mis-verstanden:
Door u is metter tijdt (ô weenens waerde schanden!)
Gods dienst tot spel veraert, door u is deur en deur,
't Geen ernst behoort te zijn, verandert inde sleur.
Gy bootst den jongsten dag, en neemt t'onrechter stonde
(Soo veel in u is) 't Recht den Rechter uyt de monde.
Der levendig' en do'on toe-komstig loon en straf
Meynt leerlijck uwe konst met verw te beelden af:
Maer (och!) al ydelheyt, door 't kamer-speelsche wesen
Van 't koude vuyr uws Hels, verdwijnt het ware vreesen
| |
| |
Wacht daer na, dat de Ziel die 's Heeren Woort niet acht
Door beeld of schildery tot boete werd' gebracht.
Oock is uw hand niet trouw, die loons en strafs oorsaken,
In 't loon of strafbaer-volck niet schijnbaer en kan maken.
Vaeck stelg' uws selfs gedaant (want immer doch zijt gy
Vws stommen rechters heer) aen 's Rechters rechter zy:
Den Duyvel geeft gy oock het Beuls-ampt in der Hellen,
Om op verscheyden wijs 't onsalig volck te quellen.
(Recht of 't verteerend vuyr, den boosen toe-geleyt,
Den Duyvel selfs niet me'e van Gode waer bereyt.)
En om door geyl vermaack de oogen te gerijven,
Soo stelt gy mans en wijfs met moeder-naackte lijven:
Wat ist? gy maalt wel 't lijf: maer niet 's lijfs eeuwigheydt,
Noch 't sterck basuyn-gheklanck, noch 't geesten onderscheydt.
Monstreus, doch spottelijck, gaet ghy den Duyvel malen:
Meynt ghy dat hy soo laet, als hy verlockt tot dwalen?
Neen: als een Engel Gods komt hy by-wijlen aen,
(Een konst die van sijn volck hem kloeck wort nagedaen.)
Maer door u mal gemael is 't volck in waan gekomen,
Dat 't als 't niet leelijcks siet, niet quaeds behoeft te schroomen:
Daer nochtans menig-mael sulck leelijck droes-gebaer
Gepronckt heeft op de borst van menig martelaer,
Van menig vroom Gods-helt, die met sulck hoon bestreden,
Des Heeren wisse komst en oordeel heeft beleden.
Kort af: dese argernis en ydel muyr-cieraet,
Sy sijn dan wat-se zijn, zijn argerniss' en quaet.
Het is wel soo, uw breyn, ô Schilder, is vernuftig,
En maeckt (ick kent) uw hand in schijn-konst kloeck en kluftig:
Maer (laes!) wat baet verstand: Ia d'heel natuyr te vrient,
Als 't daer toe dient dat God daer mede is ontdient?
Vaeck helpt den mensch 't verstant in list en schelmeryen;
Die hoe-se kloecker zijn te meerder schae doen lyen.
't Vernuft geeft God den mensch, maer niet tot sulcken endt,
Als daer 't (mis-bruyckelijck) den mensch toe bruyckt en wendt.
Verstandelheyd, niet konst: denck-krachten, niet denck-vonden.
| |
| |
Zijn van hem die noyt poost, in 't haten van de sonden:
Die 't dier, dat, uyt selfs keur, na nieuws en konsten blaackt,
Een/voudig, slecht en recht, wel eer-tijts heeft gemaeckt.
Wilt g'uw verstand doen sien? wel aen soo laet uw handen
Sich rusten van een werck quaet voor de teer' verstanden.
Mits in af godisch volck en grove beelden-eer
Geseten, haten wy (na 't lijckt) d' af-good'sche Leer,
Hier tusschen d'yd'le konst (van yd'le mensch en Goden
Vruchtbaer) bestaet ons 't huys, als huys-raet hart van noden.
Een konst, die, soo men sich yet vryheyts daer in geeft,
Noch palen van hoe veel, noch maat van prijs en heeft.
In 't huys van kleyn en groot (d'ervinding kant ons toonen)
Sal veel-tijds meer gebeeld dan levend' volck in woonen.
De muur, vaack bet-gepronckt dan haren schralen Heer,
Wat geeft-s' hem weder-om? oog-weyding, en niet meer,
Wat nu kan schildery op 't glasen venster geven,
Dan dat daer door het licht ten huys word uyt-gedreven?
Dees oog-quaal is gemeen, by eel en by oneel;
Soo wel in 't eerlijck huys als in het vuyl bordeel:
Soo wel in kerck als kroeg: recht of ten waer de oogen
Yet hadd', de deuchd door 't oor niet in het hert sou mogen.
Wat wil dit Grijse grijn, 't welck lang van kleet en baert,
Komt kijcken uyt 't gewolck? dat's God, Die God? die d' Aerdt
Met alles wat er is in stuer en toom kon houwen?
Wiens heyl'g Hooch-waerdiche'en geen aerdtsch gesicht kan schouwen?
Fy drieste dommicheyd! nochtans leert schildery
Ten minsten 't slechte volck van datter een God zy.
Ellendige meesterss' die 't aller wesens wesen,
't Welck noyt aen-dachtig hert bepeynsde sonder vresen,
Die 't al-verslindend' vuyr, die ons den Grooten God
By leuren vergelijckt en leelijck geeft te spot.
Wat baet het nu of 't breyn hem dicht als onomschrijff'lijck?
En in elck minste ding nochtans geheel verblijff'lijck?
Veynst niet, gelijckenaer, veynst niet, of immermeer
God waer van uw gesien: uw oog straelt niet soo veer.
Sy strijden met Gods wil, die God te bootsen trachten.
| |
| |
Getuyg', ô Schilder, zijn uws dwasen hoofts mis-drachten.
Som-wijlen brengt ghy God gelijck een Sonne voort,
Die in haer midden heeft 't Hebreeusch vier-lett'rich woort:
Som-wijlen doet ghy hem in verw te voor-schijn komen
Met een drie-dubb'le kroon, gelijck de Paus van Romen.
En als hy al-te met getogen is op glas,
Staet hy met dubb'le le'en, recht oft een Ianus was.
Rust, rust, verwaende hand: niet Gods gedaent, maer rozen;
Niet lof, maer plagen stof word door u konst geboren.
'k Heb een drie hoofdig lijf (waer loop de losse wil!)
Sien staen, 't had mee een naem: maer, ô mijn pen, swijg stil.
Ach! dwaesheyt al te groot van den gewaenden Christen!
Wel waert om sijn belacht van Iood' en Mach'metisten
Ach! sonden, waert beweent van al die sonden vlien!
't Geween past d'oogen best, dan schildery te sien.
Dan och! of's Schilders hand alleen so stout slechs waren,
En sy 't niet na en de'en, die 't volck Gods woort verklaren
Want op papier, door pen; in kerck door montgeschal,
Maeltm' in een, veel-tal, en weer in drie-tal, geen-tal.
Een onverdeelijck punt door-snijt-men tot drie malen,
En gaet weer drie de grootst in eenig punt bepalen.
Waer blijft Euclides nu, wiens breyn (hoe seer versmist)
Noyt van sulck reken-werck, noyt van dees meetkonst wist.
't Waer een-sijn van de drie (voor-waer verborgentheden;
Waer op mijn g'loof gegrondt verwacht Gods salicheden)
Ont'ken of wraeck ick niet. Wel hem die hier soo leeft,
Dat hy tot Vader God, tot Heylant, Iesum heeft,
Tot trooster Godes Geest. Gods eer moet Gode blijven.
Alleen is dit mijn wensch, door waarheyd te verdrijven
De dolle dooling-vlaag, die schier ten Hemel 't hooft
Verheven heeft, en God sijn ware eer ontrooft.
't Vermeten breyn-gedicht doe sich mijn geest ontroeren,
't Welck 't kijf en twist-ziel-hert, scheur-suchtig, in komt voeren.
| |
| |
Een yeder wil een nieuw en naerder vinder zijn
Van 't juyste wesen Gods, dies gaet hy tot het schrijn,
Van sijn droom-rijcken kop, en Fabel-swang're herssen
(Om and'ren oock hem selfs door sijnen vond te perssen)
En beeld sich 't wesen Gods: Gods wil (waar van de weet
En doen Gods kennis zijn) blijft by hem in 't vergeet.
Soo hebben (na men schrijft (twee Leeraers, Alexander
En Arrius, eer-tijdts, de eene tegen d'ander,
Gods Soon na eygen hooft, niet na Schriftuyr gebeeldt:
Wat heeft dat Vader-twist en ongeval geteelt!
De Keyser, die 't Papier en Boecken der geschillen
Al t'samen gaf ten vuyr, kon geen van beyden stillen.
En schoon hy d' yd'le twist wel hart en scharp verboot,
't Hielp niet: de God-mael-lust was in dees twee te groot.
Wie ist die 't al verhaelt 't geen menschen wel versieren?
d'Een wil in God drie Goon, en d'ander drie manieren:
Dees dat sijn wesen een, nochtans drie-namich is.
In veelen is oock 't breyn soo diep in duysternis,
Dat sy 't heel wesen Gods in 't minste stofjen sluyten,
En seggen hem nochtans onendig, in, en buyten
Al wat'er leeft en is. Sulck rasen past de Leer,
Die God na-bootsen wil, doch weynig tot Gods eer.
ô Kercker g'lijkce Kerck, die u gaet Moeder noemen;
Bespot hem niet alsoo dien gy durft Vader roemen.
De vruchten die ghy geeft en uwe mael-geest vind,
En zijn de vruchten niet van een op-recht Gods kind.
Doch dit's Geleerden kost: de konstelijcke deecken
Parrhasij verbergt dees wond'ren voor de leecken:
Die geern onwetend' zijn (en meynen 't zy so goet)
In alles wat m' haer niet door beeld aen-schouwen doet.
De Beelden (seyt men) zijn tot slechten volcks gerijven,
(Dies worden-'s oock gekust van oude suffe wijven)
En baren (na dat ons de beeld-voor-pleyter seyt)
Als letter en Schriftuyr, in 't hert aen-dachtigheyt.
O Godes Geest en woort ,dat oyt soo snedich porden
Tot deuchde, sint wanneer zijt ghy soo stomp geworden,
Dat ghy (soo waant den mensch) kracht'loos ter zyden schampt,
En 't Schilders handen-werck moet treden in u ampt?
| |
| |
De dood van Godes Soon, is ons te nut beschreven
Van vier door eenen Geest een-drachtelijck gedreven.
Onkunstig en op-recht wort alles daer vertelt,
En klaerder dan den dag 't geschiede voor-gestelt:
(Hoe hy aen 't schandig hout den dood heeft moeten lijden
Door liefde tot den mensch en boosheyd sijner tijden,
De gantsche letter Gods, licht-stroomig als een vloet
Is vol van dese dood, die leven erven doet.
Daer hoort m' in naackt een-voud de ongevalschte monden
Dat Paasch-lam meer dan juyst op Paasschentijdt verkonden
't Helpt niet. Door schildery wil 't oog bedrogen zijn:
Als lag des kruyces kund' in 't sien van kruyces schijn.
Is dan in schildery meer pits dan in Gods reden?
Of is 't Geloof gevest op stomme dommicheden?
Een doode momme-grim kan die doen dat men weet
Hoe Iesus sonder schult en niet onwillig leet?
Of hoe hy eygen wil, vyand van kruys en schande,
Verwon, door g'hoorsaemheyt; een waerde offerhande?
Of 't ned'rig sterck geroep? of 't bitter wreet gespot
Met sijnen naren dorst en bang gebedt aen God?
Kan 't ons doen sien de stof van soo veel wreed' hert-pijnen;
En hoe gedult in leed bewijs van schuld most schijnen?
O! verr' van daen: hier, hier is d'apen-konst gestuyt,
En 't onrecht smijt de hand dees dood soo yd'lijck uyt.
Doch t'wijl ick mijn bepijn het quaedt te weder-leggen,
Hout, die dit leeft, te goe 't geen ick hier toe sal seggen.
Men beeld den Heer aen 't kruys in form van griecxsche T:
Was dit sijns galgs fatsoen? hing hy soo doe hy le'e?
In 't uyt-gespannen lijf (na 't klaaglijck voor-vertellen,
't Welck David daer van doet) kan 't oog de beenders tellen:
Nu gaet door beyde voet een selve nagel heen.
Een decksel maelt men oock voor een van sijn le'en:
Door dees schijn-eerbaerheyt wil (kax) de konst haer waren
Behaghelijck doen zijn voor d' eerb're Christenscharen
En nochtans onder dees naem-vrienden, meest doch al
Vol Venus-janckery, heeft schaamte gants geen val.
| |
| |
Voor-waer een and're schaamt heeft hem, die, niet gerekent
Voor mensch, een worm geleeck, het aen-gesicht geteeckent:
Doe hem als 't wit, waer na de smaat sijn pijlen schoot,
Verand're stof van schaamt sijn wangen maeckte root.
Men achte hem of schelm, ja aller schelmen snootste,
Of schandelijcke narr', ja aller narren grootste.
De walgelijcke dreck die m' op der straten giet,
't Verachtste dat men vind, was soo veracht noch niet.
De somm'ge keerden hem versmadelijck haer necken:
De somm'ge schudden 't hooft en vielen aen 't begecken.
Wat heeft de duysternis, wat heeft-s' al niet bestaen,
Die midden op den dag heeft doen vergaen?
Lieg, lieg niet, Maalders hand: want mach men 't kruys af-recken,
Soo moet m' aen 't kruys geen deel des lijfs voor 't oog bedecken
Heeft niet 't besneden vleesch aen 's kuys vervloecte hout
Als open hand-geschrift bloot moeten zijn aenschout?
Bloot moest het zijn aen-schout, op dat sulck sien ons leerden
Den dood des Wets, die 's vleeschs besnijdents begeerden.
Oock vas 't onthuydde lid den ouden Abraham
Een teecken van het saat 't welck uyt het sijne quam:
Van 't seat, 't welck door het doen geens menschen voort-gekomen,
Den dood door sijnen dood haer krachten heeft benomen:
Soo wast oock sijn geslacht een teycken van de sond,
Daer 't in dood-schuldicheyts heyl-loosen stand door stond,
En eeuwige livrey van 't jock der Wett' en zeden
Door Christum af-gelicht, na dat hy had geleden:
Geleden op een hout, 't welck eyscht een schielijck graf,
Daer hy, na korten tijdt verweckt, sich uyt begaf.
Waer-om wast dat wel eer der deuren beyde posten
En'topper-drempels-hout bestreken wesen mosten,
(Bestreken met het bloet des Paasch-lams) in die nacht
Doe Gods gestrenge boo' soo menig mensch ombracht?
De stijlen 't boven hout, die 'sgalgs fatsoen uytmaken,
Verbeelden ons de poort waer door men moet geraken
In 's Hemels hooge huys, daer Chrstus voor getre'en
| |
| |
Door sijnen dood en bloed in leyd zijn ware le'en.
Want waer-om wil men doch aen d'oude doling hangen,
En aen 't gegroll' van u, ô Af-godist, ontfangen?
In 's Heeren Avont-mael, daer wort van u verdwaalt
(Door veruw) de Dis-genoot al sittend' af-ghemaalt;
De bange lijdens-kelck, die Christo 't hert de'e vreesen,
Die moet in 't tafereel een Papen mis-kelck wesen.
Oock lacht de medecijn, dat in u schildery
Het bloed en water vlied juyst uyt d'onrechte sy:
't Latijnsch I.N.R.I. tot op-schrift aen-gesmeeten.
Wat wil dat? heeft dan 't kruys Hebreeusch en Griecx vergeten?
Of ist om dat de Stadt en moeder van die spraack
Den Heer in sijne le'en is lijdens meest' oorsaack?
Doch waer toe wil ick lang in beelden feyl aenwijsen,
Die heel al sonder feyl, nochtans niet zijn te prijsen.
Hiskias heeft de slang, wel eer door Gods vermaen,
Tot noot-hulp op-gericht, uyt yver wech-gedaen:
(Door 's volcks af-godery en domheyt wast van nooden)
Wat eyscht dan onse eeuw', die galgen maeckt tot Goden?
Nochtans ghy die ('t zy wie) yet sichtelijcks begeert
't Welck ons soo waarden doot ten naesten efformeert:
't Gebroocken broot en wijn, na 's Heeren woort benomen,
Sijn Christi vleesch en bloets beteyckenis vol-komen:
Sijn tot geheugeniss' des Leven-rijcken doods:
Sijn voor 't God-lievend' hart wat sonderlings en groots:
Sijn teyckens van het lam, t'welck veruw niet aen kan wijsen;
Door dien 't niet was een veruw', maer voor de ziel een spijse.
En nochtans brengt noch woort noch teyckens 't kruys in 't hert,
Soo lang des Heeren jock noch wech geschoven wert.
Lijdt wat u God op-leijdt. Geduldt in eygen lijden
Sal u een beeld'nis zijn van Christi lijd'lijck strijden
Treet Christi treden na, in daat en niet in schijn:
Voor and're en u selfs sult gy 't beeld Christi zijn.
Lijdt met die leed aen 't kruys: hy sal u ziele naken.
En onvergetelijck, sijn kruys u hert doen raken.
Dat 's heyl'ge schildery als liefde blijcken doet
Dat gy Gods Soons gedaent' draegt levend' in't gemoet.
Maer zijt ghy vriend van 't vleesch; haets, tegen die u haten,
Of stemt u hert om pleyt of wrake aen te vaten;
Of draegt ghy 't kruys (doch niet ghelijck het kruys betaamt)
In 't vendel tegen Turck, of die men Christen naemt:
| |
| |
Of is 't ghekruyste ghelt op aerd' uw troost en heeren
Of is u geest bevrucht met vuyl onkuys begeeren;
Of is de buyck u God; Werelts eere u Godin;
Of voet u hert of hier of daer in aerdsche minn';
't Zy hoe veel lofs of ghy, of and're u toemennen:
't Is wis, des Heeren doot en soeckt ghy niet te kennen.
Ach Christen dien ick my voor den onchristen schaam
Wat hebt ghy Christelijcx? behalven slechts den naam.
Ach Christen! die, terwijl ghy volcht u blinde lichten
Berooft blijft van het licht 't welck u gesicht moet richten.
|
|
Auteursrechtvrij