|
| |
| |
| |
Tegen 't Geestigh-dom Der Schilder-konst, Straf-Rymen.
Ofte anders Idolelenchus. III.
BEeldt-rijcke Schilder-handt, na-aepster van Godts handt,
U wil ick, door gedicht, afschild'ren voor 't verstandt;
Verleyt-Ster van 't gezicht dat zich verstaert op't sterflijck,
Uw toverisch vergif is me'e al Ziel-verderflijck.
Dijn lof weet elck genoegh. Dit lof voeg ick'er by,
Dat ghy ooyt moeder waert van vele zotterny:
Hoe! steeckt'er zoo een kracht in Verwen en Pinceelen
En 't hangend' muur-cieraet van vlacke Tafereelen?
Een werck dat in hem zelfs maer treck en schaduw' is,
Behuyst dat eenigh quaedt of ziel-verdeffenis?
Wel aen, hoort na't bewijs. Doch ghy die door 't genaken
Uw's geests, in 't goede helpt, en kont het beter maken:
Gun dat mijn tong en pen, door Reden-schildery,
In 't Schilder-straffen sterck en onverwinn'lijck zy.
| |
| |
De Wet, op Sinai in vuur en vlam gegeven,
En met den vinger Godts wel eer twee-werf geschreven.
Veroordeelt alle slagh van maecksel ofte beeldt
Door konstelijck vernuft uyt eygen drift geteelt.
Een diergelijck bevel (doch 't welck de beelden meerder
En krachtiger verdoemt) geeft onze groote Leerder,
De Heere, Godes Zoon, wanneer hy 't beelden vliên
Door pen van zijn Gezant wel duyd'lijck laet gebiên.
Dit's klaer. Nochtans wat zond' en wordt niet tot geen zonde,
Door neuswijs-onderscheydt van 't listigh breyn gevonden?
['t] Is (zeydt men) 't Heydens Beeldt dat Godes Wet verbiedt,
Maer 't maeksel van dees tijd strijdt met zijn wille niet.
Droeg d'Arcke Cherubijns op't Goddelijck begeeren?
Was door zijn Beelden-konst Besaleël in eeren?
Stondt Mosis kopre slang tot hulp van diez' aenzag?
Had oock den Tempel Beeld'? waerom, ten minsten, magh
Der Heyligen gedaent', gelijck een leerlijck teecken,
Niet worden voorgestelt tot boeck en schrift der Leecken?
Sta stil. Kant Mosem (knecht) niet tegen Christum (Heer.)
Richt Christi nieuwe niet na Mosis oude Leer.
[']t Is zoo dat Moses zelfs, die 't Beeldt-werck hadt verboden,
Na beelden heeft gemaeckt. Maer hoe? door last van Gode;
| |
| |
Van Gode, die de Wet, waer na moet zijn geleeft,
Hem zelven niet, maer't Volck tot stuur en regel geeft.
Doch Christus, die, zoo wel als Moses, 't beeldt gaet doemen,
Waer hoortmen in zijn Wet 't hem ooyt geoorloft noemen?
Waer vindt men dat hy 't ooyt, als Moses, last of raedt,
En ('t zy in wat geval) ons daer toe vryheydt laet?
Met 't Oud' is't Nieuw Verbondt in't beeldt-verbieden eenigh:
In 't geven van verlof nochtans niet evenmeenigh.
En alle Wet blijft Wet, zoo lang ze die niet breeckt,
Of anders duydt, diez' eerst uyt last van Gode spreeckt.
Duurt eenigh oudt gebodt zoo duurt het om 't herhalen
Van hem, die nu alleen in alles stelt de palen,
Alleen ons Meester is, alleen moet zijn gehoort.
Die beelden straft, nooyt prijst, noch vry stelt in zijn woordt.
't Geldt met des Keyzers munt gebiedt hy voort te langen,
(Wil ook dat d'Over-heer het zijne zal ontfangen)
Doch niet dat hy daer door 't beeldt-maken goedt betuygh;
Maer wil dat onder 't jock de Jode willigh buygh.
Nu is't al-om zoo vol van deze stomme leugen,
Dat nau een heylig oog kan op-zien met verheugen.
Te hand'len met de Werelt, in, en door 't geen vry staet:
Ook dat men in het huys eens beelden-dienaers gaet,
| |
| |
[Of] geeft zich in een Schip (als Pauli Reys-gezellen)
[D]aer Castor en Pollux's scheeps naem een teyken stellen;
[S]ulcks al en straf ick niet; 't heeft oock geen lof by mijn,
[B]eeldt-stormen tegen dang van wiens de beelden zijn.
[V]yt noodt-dwanck bruycken wy, na 's Werelts dingen loopen,
[E]en stuck gebeeldt metaels in 't koopen en verkoopen,
[O]ock is 't des geldts natuur, te zwerven, niet te staen,
[M]aer als een vluchtigh pandt van heer tot heer te gaen;
[N]iet mooylijck van cieraet. In 't korte: noch den Joden,
[N]och yemandt was van Godt dat Keyzer-beeldt verboden.
[D]ies stel ick zond' noch quaedt in't handelen van geldt;
[A]ls 't hert noch op bedrogh noch geldt-liefd is gestelt.
[E]n binnen zulck een perck is't geldt-beeldt van die zaken
[D]ie wel een Christen-handt onzondig kan genaken.
[M]aer dat men 't beeldt ('t zy hoe) tot oogh-lust maeckt en houdt
[I]s (meyn ick) na Godts wil niet wel het beeldt geschouwt.
[V]an werck in hout of steen, gegoten of gesneden
[E]n roert mijn pen nu niet. Van 't schild'ren is mijn reden:
[V]an weynig van die slag, (want wie door-teltze al?[)]
[V]an weynigh, en de best, is 't dat ick spreken zal.
| |
| |
Hier tusschen vindt men yet geschilders vry van zonden:
Ick wraeck noch oordeel niet 't geen my is onbevonden.
In dees verdurven Eeuw (wat dulligheydt van zin!)
Daer maelt men 't Paradijs en Eva naeckt daer in.
Is 't nu of tijdt of plaets; der Oud'ren schaemt' t' ontdecken?
('t Was oock Chams deegh'lijckheydt, doch die tot vloeck kon strecken.)
Daer doch zoo menig oogh, vol overspels, ontrent
Zulck zien een hit van lust in 't diepst van 't herte zendt?
't Is waer men deckt somtijdts des lijfs verborgen deelen,
Om 't geen beschaemd'lijck is voor 'tgeyl gezicht te heelen;
Doch dan wordt boos tot bot (ziet hoe zich d'handt verziet!)
Der ouden naeckt' eenvoudt en past het decksel niet.
Is 't nu een tijdt en plaets, als klucht-toonneels persoonen
Den Vader met zijn Kindt in bloedt-schandt te vertoonen?
Ziet hoe men d'Oude acht! de nacht, die eertijdts 't feyt
In donckerheydt verborgh, hadt meer eerbiedigheydt.
De nagel van Iaël en Iudiths zwaerdt vol eeren
Zijn bey' geverwt in 't bloedt van slapende Veldtheeren.
| |
| |
[Maer sint men neffens 't boeck de stille mommery
[E]n 't zwijgend' toon-spel krijgt, door 's Schilders fantasy:
[D]e nagel van Iaël en Iudiths zwaerdt vol eeren
[D]oen menigh wakendt man van wijs in zot verkeeren.
Urias hadt wel eer een schaep; maer nu zoo veel
[D]atz' al nauw telbaer zijn, door miltheydt van 't pinceel.
[D]at eene niet te min beheerschte Davids zinnen.
[H]y dien de stercke Reus niet konde over-winnen,
[D]ien noch des Konings toorn, noch eenigh krijgsgeweldt,
[N]och hongerige Leeuw, noch Beir en heeft gevelt,
[I]s door een teeder schaep (een vrouw'lijck beeldt) verwonnen.
[W]at oeghst van ongeval heeft dit in-brengen konnen?
['t] Welck zoo't met recht verschrickt, wien lust dan noch te zien
['t] Geen, leelijck in der daedt, 't gezicht behoort te vliên?
Dan doch de schoone glimp vergoelijckt vuyle daden.
Men doet een naeckte vrouw zich tusschen minnaers baden;
Tot kancker van goe' ze'en en schoubaer oogh-venijn:
En dat zal noch Susann', een kuyssche vrouwe, zijn.
| |
| |
Wie kan, ô Schilder-list, al uw Mariaes tellen?
Die ghy Godts Moeder noemt ziet nu ten besten stellen,
Lichtvaerdigh op-gesmuckt, voor 's volcks hoerachtigh oogh;
Maeckt dan de naem tot deughdt 't geen in hem zelfs niet doogh?
Is dat een Maeghdt ge-eert, een Maeghdt te gaen op-proncken
Op zoo verscheyden wijz', en maken d'oogen droncken?
(Des Hemels Koningin, daer d'oud' afgodery
Wel eer op was verdwaest, quam (meyn ick) niet eens by.)
Kan dat een eerb're Maeghdt goet Maeghden-lof verstrecken
't Bedrieg'lijck aengezicht in volle Kerckt t' ondecken?
Doch datz' onschamel zijn geef ick haer toe, die, niet
Dan verw en schim, zijn min, dan 't oogh meynt dat'et ziet.
Wordt zoo uw Moeder Godts van u gelijck de snollen
(Beeldt-minnaer) uyt-gebootst, tot locking van de pollen?
Wordt zoo de Moeder Godts, wiens eer ghy niet en acht,
Van u (Beeldt haetsche geest) met bitter spot belacht?
O klocken! huylt van rouw. 't Is jammer datmen, milder
Voor u, dan voor dees pop, dees dochter van den Schilder,
| |
| |
[H]aer niet, zoo wel als dy, het heyligh doopzel schenckt.
[W]egh hoeren-oogh, wegh kelck, die 't hert met dulheydt drenckt.
[D]e wijn werckt op het breyn, en d'uyt-gegulpte glazen
[D]oen als een dwarrelwindt des menschen zinnen razen.
[Z]oo oock de schoon gedaent, begeerlijck aengezien,
[M]aeckt droncken in den geest en zinne-looze liên.
[H]aer kracht, die, als een pijl, tot in het mergh koomt raken,
[D]ringt door in s'menschen ziel, en kan hem 't hert ontschaken.
[S]choon't is een oogen-wijn, al ziende drinckt men in
[D]en zin-verwoesten brandt, de beestelijcke min;
[D]ie Sampson (sterck van le'en, onsterck in 't oogentoomen)
[D]oor liefs aen-zien, zijn zin en leven heeft benomen.
En schoon ghy uw Goddin, demoedigh van gelaet
[S]omtijdts, ô Schilder, kleedt in statelijck gewaedt:
[N]ochtans, na-dien door haer de deughdt al heeft te ly'en,
[I]s 's erger dan den hondt of rav'nen doode pryen.
[I]n 't quaedt schaedt heyl'ge schijn. 't Kus-vaerdigh aengezicht
[L]ockt aen, al is schoon 't kindt en hoofdt omstraelt met licht.
| |
| |
Wordt niet een geest'lijck man in schildery bevonden,
Die tusschen 's moeders borst en 'skindts heylzame wonden
Ontmaeghdt wordt van de Maeghdt, en heeft in 't hert geschil.
In twijffeling of hy zijn Heer begeven wil?
Was't snooder daedt gedaen, des morgens 't hooft te keeren
Na 't nieuwe zonne-licht, den rugh na 't huys des Heeren?
En nochtans wordt zulck doen een zware zond' genoemt,
En in Godts oude volck wel hardt en scherp verdoemt.
Gaet heen nu hoop vol hop, en bromt met voller keelen
Marias grooten lof op 't opper-smidts bevelen.
Des Heeren Moeder was genaden-rijck by Godt:
Dit lof, 't welck haer behoort, strijdt niet met Godts Gebodt.
En haer, wien Godt zijn Zoon te baren waerdigh kende,
Behoort men niet aldus met Venus-pronck te schenden.
Nu wordt, door lof op lof, Maria hoogh gestelt,
Op dat Marias beeldt te hooger zy van geldt.
Schaf op, waenheyl'ge tong, uyt uw Oudt-vaders keucken,
En help uw krancke Goôn, schaf op gecierde spreucken.
Dat slechs de Maelder mael, geeft ghy 't gemaelde grijn
| |
| |
[D]ees of diens Heyl'gens naem, 't zal u een geldt-aes zijn;
[E]en geldt-aes, maer geen spoor tot deughdt. Dat doode wezen
[E]n geeft het loflijck doen der Ouden niet te lezen.
De twaelf Gezanten Godts, Pilaers van Christi Kerck,
[W]at anders waren die dan zulcken poppen-werck:
[H]oop, liefd', en vreeze Godts bewoond' het hert dier mannen,
['t] Welck, broederlijck vereent, in Godt was t'saem gespannen.
[M]et zulcken ziel-cieraet (dat noch Apelles handt,
[N]och eenigh konstenaer, hoe mael-rijck van verstandt,
[D]oor verw te voorschijn brengt) heeft deze schaer gedroncken
De waerde gaef des wijns, hun van haer Heer geschoncken.
Waer toe dan deze grijs, met sleutels op zijn zy,
[E]n rondt geschoren top? slechs om de schildery?
[D]er Jaren statigheydt, die eertijdts (zoo wy lezen)
Niet zonder strenge straf gehoont heeft mogen wezen,
[(]Getuyge zy de wraeck door Beiren-tandt gedaen)
Heeft die in 't mal fatsoen van zoo een kruyn bestaen?
Of hadt hy zulck gelaet, die onverschrickt den Joden
[I]n haren Priester-raedt het aenzicht heeft geboden,
| |
| |
En, vast ghelijck een steen, haer dreyging niet gevreest?
Hy die eerst Saulus was, na Paulus is geweest,
Hiel voor een snoode last zijn vleesch, 't welck (doe hy raesden
Na 't vroome Christen-bloedt) hem ydelijck op blaesden.
Zoo was dan 't levend' huys in 't oogh zijns Heeren snoodt:
En 's gevels doodt vertoont, acht uw verstandt dat groot?
Behaeght u Pauli lijf, waerom niet meer zijn oordeel?
Die doch in vleesch of vel noch achting stelt noch voordeel,
Ja Iesum zelfs, na 't vleesch (door dien zich 't hert af-wendt
Van al wat vleesch'lijck is) van nu niet meer en kent.
Niet dat hy, blindt of dom, der zijner niet gedachte;
Maer wist dat Godt alleen, alleen 't inwendigh achte.
De stichtelijcke deughdt, des herten bood' en oog;
Die, maer geen lijfs gedaent, was by hem waerdt en hoogh.
Zijn' Onesiphorus stondt hem in 't hert geschreven;
Als oock Timotheus: doch om haer heyligh leven.
Zijn' Titum wild' hy zien, maer niet om slechte re'en:
Haer lijden en haer doen, haer hert en zin was een.
Den vromen by te zijn, is allen vromen heuglijck;
's Lijfs lijvelooze schim noch dienstigh noch geneughlijck.
| |
| |
[N]ochtans leeft schildery en ziet haer ziender aen;
[M]aeckt (zeght ghy) veel uyt een; doet doodt noch levend staen.
[Is]'t zoo? ey! waer toe kan uw wacht-hondt? laet dees waken,
[D]ie nimmer slaep bevangt; die niemandt ang kan maken;
[D]ie niet uyt vleesch en bloedt, maer gom en aerde zijn;
[W]aertoe men nooyt behoeft of kock of medecijn.
[V]eel oogen op een planck laet die de dieven schricken,
[E]n d'uyt-gebeelden dagh in 't doncker licht beschicken.
[D]at een Erasmus-beeldt de bedel-hoop vermaen,
[G]elijck Erasmus zelfs in 't leven heeft gedaen.
[S]telt maer dit platte goedt (dat Heeroom zacht magh slapen)
[E]n tegen het bedrogh der ketters in de wapen;
[D]at maer 't geschildert nat den brandt lesch en verjaegh,
[E]n even zoo de muys voor 'tkatten-beeld vertsaeg.
[D]och dit lijckt malle klap. want wie g'looft nu aen dooden?
[W]ie hoopt'er schut of scherm van deze mall' huysgoden?
[M]aer waer toe dan de lust van 't zot en kindtsch gezicht,
[E]n midden op den dagh een keersse zonder licht?
[D]e Zonn' is op. wegh nacht. 't Herlevend' heerlijck leven
[S]traelt in, hoe? zal ick my tot doode schaduw' geven?
| |
| |
Recht uyt. Gelijckenis der Heyl'gen geeft geen baet,
Dan dat men heyligh leert gelijcken, zonder daedt.
Deughdt maelt men als een wijf; doch met een hoeren wezen:
Dit is geen deughden-lust, maer hoeren-minn' geprezen.
Zulck dier laet David (niet Iesse maer Ioris zoon)
De Werelt opentlijck in klaren druck ten toon.
Zijn roem-rijck Wonder-boeck, vol waen-verborgentheden,
Doorspect, met uyt Godts-woordt-kracht-aen-gedane, reden,
Heeft een verzierde Maegdt voor aen in schildery;
Die haer vyanden trapt, doch doodt, zoo wel als zy.
Dees heeft ter wederzijdts ('t verhalen doet my schamen)
Gepast op yder lidt hoogh waerde heyl'ge namen.
Een beeltenis van 't vleesch, die 't vleesch vol-uyt vermaeckt,
En (met een woordt gezeydt) vrouw Venus moedernaeckt.
Draeght op't beschaemd'lijck deel (ô droeve schand'lijckheden!)
Den aengenamen naem van weeld' en zaligheden.
Wat durf en doet den mensch! door dit zijn lieve werck
Beeldt hy (als rechts) ons af de waerde Bruydt, Godts Kerck.
Voorwaer verborgenthe'en! doch die (om niet te stijven
In 't quaedt) wel eeuwighlijck verborgen moghten blijven.
| |
| |
[V]oor-waer een eerb're bruydt! wel waerdig voor een man,
[D]ie buyten buyck en keel geen hemel vinden kan;
[E]n achter het gordijn van schoone woordt-verhaling
['t] Inwendigh wezen deckt van zijn vergifte dwaling.
Men maelt dan wat men maelt, van 't beste blijft men veer.
[D]eughdt, liefde, hoop, geloof, en maelt men nimmermeer.
[G]odts Helden treckt men af, doch die zich meest gebaren
[M]et een aangezicht en lijf, of't kamer-speelders waren.
Zoo draegt oock wel een guyt, doch trots en stijf van keel,
[T]obi's of Abrahams persoon op 't speel-toonneel.)
[E]en Wijzen maelt men ook; zijn wijsheydt nooyt. Wat reden?
[H]et maecksel zelfs is zot, gelijck de makers mede.
Nu zeg, die lustigh bent om af-gemaelt te zijn;
[W]at grondt heeft uwen lust om voor te staen in schijn?
[Is]'t om te zijn bekent, als 't leven is ten enden,
[(D]y zelfs dan onbekent) voor die ghy nooyt en kenden?
[O]f dat het na-geslacht, wanneer 't zijn oogen zet
[O]p zulck geveynst vertoon, besmet wordt door uw smet?
[E]en faem-streep en een smet, geen e'elen aerdts bewijzing,
[Is]'t waen-cieraedts gekladt: waer toe veel lof en prijzing
| |
| |
Van menigh kloecke geest gehaelt van na en veer?
't Geen zot en ydel is en krijght nooyt ware eer.
Wat baet geleerd gedicht by schildery geschreven?
Nooyt kan een doodt fatsoen ontsterff'lijck eere geven.
Waer toe dan? 't is 't gedenck (zeght ghy) van mijnen stamm':
Ziet, dit's mijn vader; dat's mijn moeder, daer'k van quam.
'k Zie 't wapen wel in verw, maer niet in daedt en wezen
De waerde deughdt-livrey in Christi woordt geprezen.
Dees verw', dit leef-loos dingh, daer niet dan schim is an,
Is dat uw Vader? wie de Over-vader dan?
En wie voort d'Ouders van deez' hangend' Overouders?
Wat oorsprong dezes diensts, ô domme stam-aen-houders?
Ghy pronckt met uwes stams op-hangzels, aen de muur,
Als eer-(ja schand-)tropheen van 's levens korten duur.
Want leyt'er eenig' eer in zulck geslachts op-hangen:
De Doodt; maer niet uw stam, moetz' al te mael ontfangen;
De Doodt, die ghy te meer en duyd'lijcker verheft,
Hoe ghy meer luyden toont die van haer zijn getreft.
O grove zotterny! waer zal men wijsheydt leeren,
Wanneermen eere zoekt in schadelijk verne'eren?
| |
| |
[W]ech Simm' en schimmen-werck, met al wat vleeschlijck is:
[G]hy t'saem met naem en faem moet ter verderffenis;
[E]n schoon ghy na de doodt 't gemaeldt' hermaelt, ô Zotten!
['t I]s nieuw en meerder aes voor wormen en voor motten.
[D]en adel aen de wandt, gemeen den goe'n en quae'n,
[...]et door zijns zelfs vergaen, uw stam veel-werf vergaen.
[De] schorsz' is't die ghy zoeckt. Uw oordeel is ellendigh:
[Re]cht anders onze Godt: die ziet maer op 't inwendigh.
[E]en Jongelinck of Maegdt in kostelijcke kle'er,
[Een] braaf of wreedt Soldaet, een groote Vrouw, een Heer,
[Die] d'hand aen-treck'lijck treckt, zijn fraey in 't oogh en wonder:
[Mae]r wacht u voor de konst: daer speelt bedrieghkonst onder.
['t G]een d'oogen weydt en leydt, bevalt den zinnen zoet,
[En] d' yd'le beeltenis beheert het zwack gemoedt.
[Zo] koomt het dat ghy (t'wijl 't gezicht zich laet bedriegen,
[En 't] hert verwondert staet door't schoone schilder-liegen)
[Zoo] als ghy alles gaern in schildery aen-schouwt.
[Alzoo] ook in der daed gaern doen en hebben zoud.
| |
| |
Dus krijght d'onwyze lust door schildery zijn voedtzel,
En ondeughdt wordt geteelt door 't zotte breyns uyt-broetzel.
't Geprijs uyt schijn deugdts mondt en schaft de deughdt geen goedt.
Gelijck oock doeck of planck, met verw' besmeert, niet doet.
't Beeldt is een lompigh boeck, dat zonder nut of zin is:
't Welck niet leerachtigs heeft: daer spraeck noch letter in is:
Een vleyend' oogh-bedrogh, 't welck naeckt 't aen-schouwen geeft
Hoe dat hy is in 't hart die 't maeckt en die het heeft.
Kan dit doodt-loome tuygh des levens werck verklaren,
En 't verw-geklad de deughdt van Faem-geklad bewaren?
't Beeldt is een redenaer (eylaes!) al t' onbespraeckt.
Wat prijst hy dien zijns zelfs gebreck onprijss'lijk maeckt?
Nochtans 't heeft me'e (zeght hy) zijn nut. Men kan 't uyt-leggen,
En leven, naem, en daedt al t'saem doen zien, door zeggen:
Maer (och!) wat uyt-legh, en wat lof kan veyligh staen,
By toonsels die 't gemoedt uyt eygen aerdt beschaên?
Ey tolck van stomme goôn! uw ampt (merkurialigh)
Maeckt traeg tot goede ze'en en van de deugdt afdwaligh.
| |
| |
[G]hy uyt't der mannen lof, doch die ghy toont in 't beeldt,
[E]n door zulck lof, voor't beeldt, den halven lof ontsteelt.
[D]oor prijzing, met gedeylt aen snoode popp' en leuren,
[E]n kan een brave ziel geen waren lof gebeuren.
En noch, ô Schilder, koomt uw konst in konst te kort.
['t] Geschiede, dat somwijl van u geschildert wordt;
[O]f deckt of breeckt ghy af, en geeft steedts ooghverleyding:
[Al] wat uw handt vermagh, toont slechs, of voorbereyding
[To]t yet dat schieden zal, of dat'er is geschiedt:
[Ma]er 't recht geschieden zelfs en toont ghy nimmer niet.
[Du]s broeyt uw dwaes penceel gedurigh misverstanden:
[Vo]or u is met'er tijdt (ô weenens waerde schanden!)
[Go]ds dienst tot spel veraerdt, door u is deur en deur
['t G]een ernst behoort te zijn verandert in de sleur.
Ghy bootst den jongsten dagh, en neemt t'onrechter stonde
[(Z]oo veel in u is) 't Recht den Rechter uyt den monde.
[Der] levendig' en doo'n toekomstigh loon en straf
[Mey]nt leerlijck uwe konst met verw te beelden af:
[Mae]r (och!) al ydelheydt, door 't kamerspeelsche wezen
[Van] 't koude vuur uw's Hels verdwijnt het ware vreezen.
| |
| |
Wacht daer na, dat de Ziel die 's Heeren Woordt niet acht
Door beeldt of schildery tot boete werd' gebracht.
Oock is uw handt niet trouw, die loons en strafs oorzaken,
In 't loon- of strafbaer-volck, niet schijnbaer en kan maken.
Vaeck stelt g' uw's zelfs gedaent (want immer doch zijt ghy
Uw's stommen rechters heer) aen 'sRechters rechter zy:
Den Duyvel geeft ghy oock het Beuls-ampt in der Hellen,
Om op verscheyden wijs 't onzalig volck te quellen.
(Recht of 't verteerendt vuur, den boozen toegeleyt,
Den Duyvel zelfs niet me'e van Gode waer bereyt.)
En om door geyl vermaeck de oogen te gerijven,
Zoo stelt ghy mans en wijfs met moeder-naeckte lijven:
Wat is't? ghy maelt wel 't lijf, maer niet 's lijfs eeuwigheydt:
Noch 't sterck bazuyn-geklanck, noch 't geesten-onderscheydt.
Mostreus, doch spottelijck, gaet ghy den Duyvel malen:
Meynt ghy dat hy zoo lijckt als hy verlockt tot dwalen?
Neen. als een Engel Godts koomt hy by-wijlen aen;
(Een konst die van zijn volck hem kloeck wordt na-gedaen.)
| |
| |
Maer door uw mal gemael is 't volck in waen gekomen.
Dat 't als 't niet leelijcks ziet, niet quaedts behoeft te schromen:
Daer nochtans menighmael zulck leelijck droesgebaer
Gepronckt heeft op de borst van menigh martelaer;
Van menigh vroom Godts-heldt, die, met zulck hoon bestreden,
Des Heeren wisse koomst en oordeel heeft beleden.
Kort af: deez' argernis en ydel muur-cieraet,
Zy zijn dan watze zijn, zijn argerniss' en quaedt.
Het is wel zoo, uw breyn, ô Schilder, is vernuftigh,
En maeckt (ick ken't) uw handt in schijn-konst kloeck en kluftigh:
Maer (laes!) wat baet verstandt: Ja d'heel Natuur te vriendt,
Als 't daer toe dient dat Godt daer mede is ontdient?
Vaek helpt den mensch 't verstandt in list en schelmeryen,
Die hoeze kloecker zijn te meerder scha' doen ly'en.
['t] Vernuft geeft Godt den mensch, maer niet tot zulcken endt
Als daer 't (misbruyckelijck) den mensch toe bruyckt en wendt.
Verstandelheydt, niet konst: denck-krachten, niet denck-vonden,
Zijn van hem, die nooyt poost in 't haten van de zonden:
| |
| |
Die 't dier, dat, uyt zelfs keur, na nieuws en konsten blaeckt,
Eenvoudigh, slecht en recht, wel eertijdts heeft gemaeckt.
Wilt g' uw verstandt doen zien? wel aen zoo laet uw handen
Zich rusten van een werck quaedt voor de teer' verstanden.
Midts in afgodisch volck en grove beelden-eer
Gezeten, haten wy (na 't lijckt) d'afgood'sche Leer.
Hier tusschen d'yd'le konst (van yd'le mensch en Goden
Vruchtbaer) beslaet ons 't huys, als huysraet hardt van nooden.
Een konst, die, zoo men zich yet vryheydts daer in geeft,
Noch palen van hoe veel, noch maet van prijs en heeft.
In 't huys van kleyn en groot (d'ervinding kan 't ons toonen)
Zal veeltijdts meer gebeeldt dan levendt volck in woonen.
De muur, vaeck bet gepronckt dan haren schralen Heer,
Wat geeftz' hem wederom? Oog-weyding, en niet meer.
Wat nut kan schildery op 't glazen-venster geven,
Dan dat daer door het licht ten huys wordt uyt-gedreven?
Dees oogh-quael is gemeen, by e'el en by one'el;
Zoo wel in 't eerlijck huys als in het vuyl bordeel:
Zoo wel in Kerck als kroegh: recht of, ten waer de oogen
Yet hadd', de deugd door 't oor niet het hert zou' mogen.
| |
| |
Wat wil dit grijze Grijn, 't welck, lang van kleedt en baerdt,
Koomt kijcken uyt 't gewolck? dat's Godt, Die Godt! die d'Aerdt
Met alles wat'er is in stuur en toom kan houwen!
Wiens heyl'g Hoogh-waerdighe'en geen aerdtsch gezicht kan schouwen!
[F]y drieste dommigheydt! nochtans leert schildery
Ten minsten 't slechte volck van dat'er een Godt zy.
Ellendige Meesterss', die 't aller wezens Wezen,
['t] Welck nooyt aendachtigh hert bepeynsde zonder vreezen;
Die 't al-verslindend' vuur, die ons den grooten Godt
[B]y leuren vergelijckt, en leelijck geeft te spot.
Wat baet het nu of 't breyn hem dicht als on-omschrijff'lijck!
En in elck minste ding nochtans geheel verblijff'lijck?
[V]eynst niet, gelijckenaer, veynst niet of immermeer
Godt waer van u gezien: uw oogh straelt niet zoo veer.
[Z]y strijden met Godts wil, die Godt te bootzen trachten;
Getuyg', ô Schilder, zijn uw's dwazen hoofts misdrachten.
[S]omwijlen brengt ghy Godt gelijck een zonne voort
Die in haer midden heeft 't Hebreeusch vier-lett'rig-woordt:
| |
| |
Somwijlen doet ghy hem in verw te voorschijn komen
Met een drie-dubb'le kroon, gelijck de Paus van Romen.
En als hy al-te-met getogen is op glas,
Staet hy met dubb'le le'en, recht of 't een Ianus was.
Rust, rust, verwaende handt. niet Godts gedaent, maer toren;
Niet lof, maer plagen-stof wordt door uw konst geboren.
'k Heb een drie-hoofdigh lijf (waer loopt de losse wil!)
Zien staen, 't hadt me'e een naem: maer, ô mijn pen, zwijgh stil.
Ach! dwaesheydt al te groot van den gewaenden Christen!
Wel waerdt om zijn belacht van Jood' en Mach'metisten.
Ach! zonden, waerdt beweent van al die zonden vliên!
't Geween past d'oogen bet, dan schildery te zien.
Dan och! of 's Schilders hand' alleen zoo stout slechs waren;
En zy't niet na en de'en, die 't volck Godts woordt verklaren.
Want op papier, door pen; in Kerck, door mondt-geschal,
Maeltm' in een, veel-tal, en we'er in drie-tal, geental.
Een onverdeelijck punt door-snijdt men tot drie malen,
En gaet we'er drie de grootst' in eenigh punt bepalen.
| |
| |
[W]aer blijft Euclides nu, wiens breyn (hoe zeer versmist)
[N]ooyt van zulck reken-werck, nooyt van dees meet-konst wist.
['t] Waer' een-zijn van de drie (voorwaer verborgentheden;
[W]aer op mijn g'loof gegrondt verwacht Godts zaligheden.)
[O]ntken of wraeck ick niet. Wel hem die hier zoo leeft,
[D]at hy tot Vader, Godt, tot Heylandt, Jesum heeft,
[T]ot Trooster Godes Geest. Godts eer moet Gode blijven.
Alleen is dit mijn wensch, door waerheydt te verdrijven
De dolle dooling-vlaegh, die schier ten Hemel 't hooft
[V]erheven heeft, en Godt zijn ware eer ontrooft.
['t] Vermeten breyn-gedicht doet zich mijn geest ontroeren,
['t] Welck 't kijf-en twist-zieck hert, scheur-zuchtigh, in koomt voeren.
[E]en yeder wil een nieuw en naerder vinder zijn
Van 't juyste Wezen Godts, dies gaet hy tot het schrijn
Van zijn droom-rijcken kop en Fabel-zwang're herssen,
[(]Om and'ren, oock hem zelfs, door zijnen vondt te perssen)
En beeldt zich 't Wezen Godts: Godts wil (waer van de weet
En 't doen Godts kennis zijn) blijft by hem in 't vergeet.
| |
| |
Zoo hebben (na men schrijft) twee Leeraers, Alexander
En Arrius, eertijdts, de eene tegen d'ander,
Godts Zoon na eygen hoofdt, niet na Schriftuur, gebeeldt:
Wat heeft dat Vader-twist en ongeval geteelt?
De Keyser, die 't Papier en Boecken der geschillen
Al t'samen gaf ten vuur, kon geen van beyden stillen.
En schoon hy d'yd'le twist wel hardt en scherp verboodt,
't Hielp niet: de Godt-mael-lust was in dees twee te groot.
Wie is 't die 't al verhaelt 't geen menschen wel verzieren?
d' Een wil in Godt drie Goôn, en d'ander drie manieren:
Dees dat zijn Wezen een, nochtans drie-namigh is.
In velen is oock 't breyn zoo diep in duysternis,
Dat zy 't heel Wezen Godts in 't minste stofjen sluyten,
En zeggen hem nochtans onendigh, in, en buyten
Al wat'er leeft en is. Zulck razen past de Leer
Die Godt na bootzen wil, doch weynigh tot Godts eer.
ô! Kercker-g'lijcke Kerck, die u gaet Moeder noemen;
Bespot hem niet alzoo dien ghy durft Vader roemen.
De vruchten die ghy geeft en uwe mael-geest vindt,
En zijn de vruchten niet van een oprecht Godts kindt.
| |
| |
[D]och dit's Geleerden kost. de konstelijcke deecken
[P]arrhasij verberght dees wond'ren voor de leecken:
[D]ie gaern onwetend' zijn (en meynen 't zy zoo goedt)
[I]n alles wat m' haer niet door beeldt aenschouwen doet.
De Beelden (zeyt men) zijn tot slechten volcks gerijven,
[(]Dies wordenz' oock gekust van oude suffe wijven)
[E]n baren, (na dat ons de beeldt-voor-pleyter zeydt)
[A]ls letter en Schriftuur, in't hert aendachtigheydt.
[O] Godes Geest en Woordt, dat ooyt zoo snedigh porden
[T]ot deughde, sint wanneer zijt ghy zoo stomp geworden,
[D]at ghy (zoo waent den mensch) kracht'loos ter zyden schampt,
[E]n 't Schilders handen-werck moet treden in uw ampt?
De doodt van Godes Zoon is ons te nut beschreven
[V]an vier door eenen Geest eendrachtelijck gedreven.
[O]nkonstigh en oprecht wordt alles daer vertelt,
[E]n klaerder dan den dagh 't geschiede voor-gestelt:
[(]Hoe hy aen 't schandigh hout den doodt heeft moeten lijden
[D]oor liefde tot den mensch en boosheydt zijner tijden)
| |
| |
De gantsche letter Godts, licht-stroomigh als een vloedt,
Is vol van dezen doodt die leven erven doet.
Daer hoortm' in naeckt' eenvoudt de ongevalschte monden
Dat Paesch-lam meer dan juyst op Paeschen-tijdt verkonden.
't Helpt niet. Door schildery wil 't oogh bedrogen zijn:
Als lagh des kruyces kund' in 't zien van kruyces schijn.
Is dan in schildery meer pits dan in Godts reden?
Of is 't Geloof gevest op stomme dommigheden?
Een doode momme-grim kan die doen dat men weet
Hoe Iesus zonder schult en niet onwilligh leedt?
Of hoe hy eygen wil, vyandt van kruys en schande,
Verwon, door gh'hoorzaemheyt een waerde offerhande?
Of 't ned'righ sterck geroep of 't bitter wreedt gespot,
Met zijnen naren dorst en bang gebedt aen Godt,
Kan 't ons doen zien de stof van zoo veel wreed' hert-pijnen,
En hoe geduldt in leedt bewijs van schuldt most schijnen?
O! verr' van daen: hier, hier is d'apen-konst gestuyt,
En t' onrecht snijdt de handt dees doodt zoo yd'lijck uyt.
(Doch t'wijl ick my bepijn het quaedt te wederleggen,
Houdt, die dit leest, te goe' 't geen ick hier toe zal zeggen.)
| |
| |
[M]en beeldt den Heer' aen 't kruys in form van grieksche T:
[W]as dit zijn galghs fatsoen? hing hy zoo doen hy le'e?
[In] 't uyt-gespannen lijf (na 't klaeghlijck voor-vertellen
['t] Welck David daer van doet) kan 't oogh de beenders tellen:
[N]u gaet door bey de voett' een zelve nagel heen.
[E]en decksel maelt men oock voor een van zijne le'en:
[D]oor dees schijn-eerbaerheydt wil (kax) de konst haer waren
[B]ehagelijck doen zijn voor d'eerb're Christen-scharen.
[E]n nochtans onder dees naem-vrienden, meest doch al
[V]ol Venus-janckery, heeft schaemte gantsch geen val.
[V]oorwaer een and're schaemt heeft hem, die, niet gerekent
[V]oor mensch, een worm geleeck, het aengezicht geteekent:
[D]oe hem, als 't wit, waer na de smaet zijn pijlen schoot,
[V]er and're stof van schaemt zijn wangen maeckte root.
[M]en achte hem of schelm, ja aller schelmen snoodtste,
[O]f schandelijcke nar, ja aller narren grootste.
[D]e walgelijcke dreck die m' op der straten giet,
['t] Verachtste dat men vindt, was zoo veracht noch niet.
| |
| |
De somm'ge keerden hem versmadelijck haer necken:
De somm'ge schudden 't hoofdt en vielen aen 't begecken.
Wat heeft duysternis, wat heeftz' al niet bestaen,
Die midden op den dagh den dagh heeft doen vergaen?
Lieg, lieg niet, Maelders handt: want magh men 't kruys af-trecken,
Zoo moet m'aen 't kruys geen deel des lijfs voor't oogh bedecken.
Heeft niet 't besneden vleesch aen 't kruys vervloeckte hout,
Als open handt-geschrift, bloot moeten zijn aenschouwt?
Bloot moest het zijn aenschouwt, op dat zulck zien ons leerden
Den doodt des Wets, die 's vleeschs besnijdenis begeerden.
Oock was 't onthuydde lidt den ouden Abraham
Een teycken van het zaedt 't welck uyt het zijne quam:
Van 't zaedt, 't welck, door het doen geens menschen voort-gekomen,
Den doodt door zijnen doodt haer krachten heeft benomen:
Zoo was 't oock zijn geslacht een teycken van de zondt,
Daer 't in doodt-schuldigheydts heylloozen standt door stondt,
En eeuwige livrey van 't jock der Wett' en Zeden
Door Christum afgelicht, na dat hy hadt geleden:
| |
| |
[G]eleden op een hout, 't welck eyscht een schielijck graf,
[D]aer hy, na korten tijdt verweckt, zich uyt begaf.
Waerom was't dat wel eer der deuren beyde posten
[E]n opper-drempels-hout bestreken wezen mosten
[(B]estreken met het bloedt des Paesch-lams) in die nacht
[D]oe Godts gestrenge bo' zoo menigh mensch ombracht?
[D]e stijl en 't boven hout, die 's galgs fatsoen uytmaken,
Verbeelden ons de poort waer door men moet geraken
[In]'s Hemels hooge huys, daer Christus, voor gestre'en
[D]oor zijnen doodt en bloedt, in leydt zijn ware le'en,
[W]ant waerom wil men doch aen d'oude doling hangen,
[E]n aen't gegroll', van u, ô Afgodist, ontfangen?
[In]'s Heeren Avondtmael, daer wordt van u verdwaelt
[(D]oor verw) de Dis-genoot al zittend' afgemaelt;
[Di]e bange lijdens-kelck, die Christo 't hert de'e vreezen,
[D]ie moet in 't tafereel een Papen mis-kelk wezen.
[O]ock lacht de Medecijn, dat in uw schildery
[H]et bloedt en water vliet juyst uyt d'onrechte zy:
['t] Latijnsch I.N.R.I. tot op-schrift aengesmeten,
[W]at wil dat? heeft dan 't kruys Hebreeusch en Griecks vergeten?
[O]f is't om dat de Stadt en moeder van die spraeck
[...]en Heer in zijne le'en is lijdens meest' oorzaeck?
| |
| |
Doch waer toe wil ick lang in beelden feyl aenwijzen,
Die heel al zonder feyl, nochtans niet zijn te prijzen.
Hiskias heeft de slang, wel eer, door Godts vermaen,
Tot noodt-hulp op-gericht, uyt yver wegh ghedaen:
(Door 's Volcks afgodery en domheydt was 't van nooden)
Wat eyscht dan onze eeuw', die galgen maeckt tot Goden:
Nochtans ghy die ('t zy wie) yet zichtelijcks begeert
't Welck ons zoo waerden doodt den naesten efformeert:
't Gebroken broodt en wijn, na 's Heeren woordt genomen,
Zijn Christi vleeschs en bloedts beteyckenis volkomen;
Zijn tot geheugenisz' des Leven-rijcken doodts:
Zijn voor 't Godt-lievend' hert wat zonderlings en groots;
Zijn teyckens van het Lam, 't welck verw niet aen kan wijzen;
Door dien 't niet was een verw, maer voor de ziel een spijze.
En nochtans brengt noch woordt noch teyckens 't Kruys in 't hert,
Zoo lang des Heeren jock noch wegh geschoven werdt.
Lijdt wat u Godt op leyt. Geduldt in eygen lijden
Zal u een beeld'nis zijn van Christi lijd'lijck strijden.
| |
| |
[Tr]eedt Christi treden na, in daedt en niet in schijn:
[Vo]or and'ren en u zelfs zult ghy 't beeldt Christi zijn.
[Li]jdt met die leedt aen 't Kruys: hy zal uw ziele naken,
[En] onvergetelijck zijn Kruys uw hert doen raken.
[Da]t's heyl'ge schildery als liefde blijcken doet
[Da]t ghy Godts Zoons gedaent' draeght levend' in 't gemoedt.
[M]aer zijt ghy vriendt van 't vleesch; haets, tegen die u haten,
[O]f stemt uw hert om pleyt of wrake aen te vaten;
[O]f draeght ghy 't Kruys (doch niet gelijck het kruys betaemt)
[In] 't vendel tegen Truck, of die men Christen naemt:
[O]f is 't gekruyste geldt op aerd' uw troost en heere;
[O]f is uw geest bevrucht met vuyl onkuys begeeren;
[O]f is de buyck uw Godt; Wer'lts eere uwe Godin;
[O]f voed g'uw hert of hier of daer in aerdsche min';
['t] Zy hoe veel lofs of ghy, of and're u toe-mennen:
['t] Is wis, des Heeren doodt en zoeckt ghy niet te kennen.
Ach! Christen! dien ick my voor den onchristen schaem,
[W]at hebt ghy Christelijcks behalven slechs den naem?
[A]ch! Christen! die, terwijl ghy volght uw blinde lichten,
[B]erooft blijft van het licht 't welck uw gezicht moet richten.
|
|
Auteursrechtvrij