Uit het leven voor het leven. Deel 1

[p. 61]

Onpartijdigheid.

Onpartijdig zijn, vooral in het godsdienstige, jegens andersdenkenden, neen, ik geloof er niet aan, zóó ver brengen wij het hier beneden niet; wij zijn er te klein voor, wij staan er te laag voor; wij loopen in ons drijven en woelen te veel in de stofwolken die wij zelf opjagen. In den strijd vooral voor onze leerstellige opvattingen worstelen wij tegen den kruitdamp, die ons met onze geestverwanten omgeeft, en zien niet ver genoeg voor ons uit in de vrije lucht, en wij worden te kortzichtiger naarmate dat gevecht heeter is. Wij kiezen altijd partij, en de anderen daar ginds zijn immers onze tegenpartij? Zouden zij gelijk kunnen hebben, zij, die vlak tegenover ons staan? Zij, die ja zeggen op ons neen; neen op ons ja? Zouden zij ook de wijsheid als hun hoogste goed begeeren? Zouden ook zij dorsten naar licht, naar waarheid en gerechtigheid als wij? Maar waarom zoeken zij die dan op geheel andere paden?...

't Schijnt schrikkelijk zwaar te zijn, andersdenkenden recht te laten wedervaren in zaken die ons na aan het hart liggen. De besten en wijssten van ons geslacht

[p. 62]

hebben er schipbreuk op geleden, en wij, zouden wij zooveel beter zijn?

Onpartijdigheid, dat is een hoog, hoog standpunt, zoo hoog wel als het haantje van den toren; en wie zit daar? 't Is een staat van geestelijke wijsheid en zedelijke reinheid, ver boven alle kleinzielige voor- en tegeningenomenheid en lage inblazingen van eigenliefde en eigenwaan verheven; een toestand, waarin men gansch uit zich zelf en uit zijn systeem is uitgetreden, waarbij eigen denkvorm en zienswijze vergeten worden, en wij hoog, hemelhoog boven alle partijen heen zweven in den luchtbal der neutraliteit, om de legerkampen daar beneden te overzien. - Maar waar blijven dan onze sympathieën en antipathieën? Die kunnen wij maar niet zoo als zakken zand leeg schudden bij het stijgen; die gaan uit van den bodem van ons wezen.

Ik heb als kind eens een afgescheiden oefenaar hooren preeken over een draak met drie hoofden, die hij noemde Ikheid, Mijnheid en Zelfheid. Dat zijn drie leelijke harde koppen, en ik geloof dat die draak er nog drie leelijke lange staarten bij heeft, die zich overal om heen slingeren en door heen woelen. Het zou mij niet verwonderen dat het deze draak is, die ons zoo onbillijk maakt in ons beoordeelen van het werken en leven van onzen naaste. Het goede te erkennen in iemand, die ons op één punt, dat wij vasthouden, tegenspreekt, dat valt menigeen bitter zwaar. Talenten te prijzen bij iemand, die andere gevoelens is toegedaan dan wij, 't is zoo moeielijk! Immers dagelijks ervaren wij 't bij onzen buurman en... bij ons zelven!

[p. 63]

Groot is hij, die zijn tegenstander weet te waardeeren, verheven is hij, die recht kan laten wedervaren aan zijn wederpartij; hij is een echt edelman. Waar de drie drakenkoppen achter den stoel grijnzen, daar noemt men een andersdenkende onkundig, stompzinnig, ja krankzinnig; daar erkent men geen deugd of waardigheid, geen verdienste; daar spaart men de heiligste gevoelens des harten niet. En waar de drie staarten kronkelen, daar is men, bij verschil van inzicht, kleingeestig, enghartig, moedwillig-verblind.

En komen er nu nog persoonlijke grieven bij; heeft iemand ons ooit, al was het zonder eenig opzet, op de teenen getrapt, heeft men ooit onze inbeelding of ij delheid gekrenkt of haar teleurgesteld, of ons tegengestaan in onze wenschen en plannen, dan roert de draak met te meer woede de staarten, en onze beleediger is voor altijd een domkop, zoo al geen deugniet. Raak hem, prik hem, krab hem, bijt hem; alle vuisten op zijn hoofd, hij is immers van de overzij, onze natuurlijke vijand?

Waar is de lucht zoo zuiver, dat wij onbevangen op eens anders doen en laten nederzien? Het is altoos òf met te groote gestrengheid en veel te hooge eischen, òf met weekhartige toegeeflijkheid, dat wij onzen naaste beoordeelen al naardat hij onze vriend of vijand, onze geestverwant of tegenvoeter is.

Onpartijdig zijn, dat is zonder voorliefde en zonder tegenzin te zijn in het beoordeelen; zonder vooraf vastgestelde opinie; zonder beheerscht te worden door eigene gevoelens of overtuiging en omstandigheden; te

[p. 64]

zien met eens andersmans oogen, te hooren met eens andersmans ooren; welwillend te gaan staan waar een ander staat, zonder wantrouwen te gaan zitten waar uw overbuur zit. Neen, dat is te veel voor een menschenkind! De koppen van den draak, die in ons is, gluren met hun vurige oogen venijnig door alles heen.

En toch moeten wij er toe zien te geraken, om altijd zaken van personen, de producten van den maker af te scheiden, en elkander in liefde te dragen.

Laat ons trachten het zoo ver te brengen, dat wij met winst voor ons zelven rechtvaardig ziju jegens iedereen en elkander niet zoo jammerlijk miskennen, omdat het God behaagde geen twee menschen volmaakt aan elkander gelijk te doen ziju. - Zij, die nu vlak tegen elkander over staan, zullen zich ten laatste toch wellicht in een en hetzelfde middelpunt ontmoeten en vereenigen.