De dertiende (3 delen)

[p. 71]

VIII.
Geen sympathie

De verandering die mij verbeidde was vrij groot. Ik ruilde een pastorie voor een barkschip! Mijn heimwee naar het groote krachtvolle element - naar ‘het land der zonne, 't land der kleuren’ - zou eindelijk voldoening vinden. Ik zou als agent van het huis schraper en snork naar Java gaan - en die taak was voor mij onder ieder opzigt eene uitkomst.

Gedurende den tijd mijner uitrusting gebeurde het dat mijn vader op zekeren morgen met een bewolkt gelaat aan de koffijtafel kwam. Hij zette zich zwijgend neder en welk gesprek wij ook aanvingen het gelukte ons niet hem aan eene onverklaarbare mijmerzucht te ontrukken. Wij eerbiedigden zijn zwijgen, doch als hij opstond om weer naar zijn kamer te gaan, zeide hij geheimzinnig tot mijne zuster.

- Nanny gij moest met mij gaan.

- Er scheelt toch niets aan? vroeg zij hem oplettend aanziende - hij was bleeker dan anders.

[p. 72]

- Neen, kind! antwoordde hij, maar ik heb iets met u te verhandelen.

Op zijne kamer verzocht hij haar naast hem plaats te nemen, en nu overhandigde hij haar een brief.

- Ik ontving dien dezen morgen - zeide hij met zekere strakheid - en ik zou wel van u willen weten hoe ik dien beantwoorden moet.

Nanny sloeg een snellen blik op de naamteekening en las daar:

W. Jordins.

Zij liet den brief met schrift zinken zonder verder te lezen - als verrees met dien naam heel de treurige geschiedenis waarvan hij haar eens berigt was komen geven. Mijn vader stond intusschen naar de schepen te zien en onrustig op de glazen te trommelen. Eindelijk vatte zij den brief weer op en las willems eerbiedig aanzoek om hare hand.

- Neen vader, zeide zij terstond met kalme beradenheid - neen - dat kan niet zijn.

- Zoo haastig niet, mijn kind. - Ik ben een afgeleefd man - wat kan ik grijsaard die reeds met eenen voet in het graf sta ter bescherming voor u zijn op uw verderen weg? Dr. jordins is een achtenswaardig mensch - mij dunkt ik zou u gerust in zijne hoede durven achterlaten.

- Verlangt gij het bepaald ter uwer geruststelling? vroeg zij hem onderzoekend aanziende met dezelfde rustige vertrouwelijkheid, waar mede zij alles met hem besprak.

- Neen dat niet! viel de oude man haastig in - niet omdat ik het u zou willen opdringen ter mijner eigene geruststelling - ik wilde u alleen de verzeke-

[p. 73]

ring geven dat ik veel vertrouwen in Dr. jordins stel, en verder laat ik de zaak geheel aan u over. Gij zult me over eenige dagen zeggen wat ik te antwoorden heb.

Met wrevelen spijt had jordins den band tusschen nanny en abraham zien vlechten en van dien tijd af aan dagteekende eene verbittering tegen onzen vroeger zoo wel beminden makker, die hij vaak niet verbergen kon. Maar wat er aan te doen - bram was de gelukkige, en hoe willems hart ook naar nanny uitging - zij was voor hem verloren. Zonderling was dan ook de indruk geweest dien het berigt op hem maakte, dat hem voor het eerst aan eene breuk tusschen de verloofden deed denken. Hevige gemoedsbeweging teekende zich op zijn gelaat, toen hij mij naar de heide vergezelde voor ons dolzinnig tweegevecht; hoe gemengd waren zijne gewaarwordingen als hij de overbrenger van de heillooze tijdingen was en een zoo diepen blik in nannys beminnelijk gemoed mogt slaan. Hij had mij dit niet verborgen; maar zijne omstandigheden noopten hem tot een langdurig stilzwijgen. Thans echter was zijn maatschappelijke toestand aanmerkelijk verbeterd en zijne vooruitzigten beloofden veel. Hij wist ook dat mijn vader de man niet was om de geërfde schatten van lediggangers boven de zelf verworven inkomsten van een nuttig werkzaam leven te kiezen - en hij waagde eene poging.

Wij waren in het laatste jaar zoo geheel vervreemd van elkander, dat hij mij in deze zaak niet had gekend - eerst later vernam ik het. Ik had hem den afloop kunnen voorspellen. Nanny verzocht haar vader

[p. 74]

aan willem te antwoorden en hem op de meest kiesche maar toch overtuigende wijze te raden van dit zijn verlangen af te zien.

Meerdere aanzoeken had nanny reeds van de hand gewezen. Waarom deed zij dat? - Had zij door hare teleurstelling in het karakter van bram alle vertrouwen opgegeven? - Geloofde zij niet meer aan mannentrouw door de zwakheid van een afgedwaald jongeling, of wilde zij na zoo veel geleden te hebben door hem, dien zij had lief gehad, alle liefde van zich afweren uit vreeze voor nieuwe pijn? - Wijdde zij zich voortaan der smarte toe om zich zelve in romanesken weemoed te streelen en te behagen? - Had zij nu voor goed de rol van eene verkwijnende ongelukkige aanvaard - en wachtte zij in sentimentele overspanning de tering in, omdat zij haar bruidegom had verloren?...

Niets van dat alles. Geen dezer noodlottige wegen, waarop zoo menig jeugdig harte afdwaalt, sloeg zij in. Zij had den slag voorzien, die haar liefdevol hart bedreigde, en in tijds had zij zich gesterkt in ernstig gepeins en vurige gebeden. Toch sloeg het haar eene diepe wonde als de band scheurde, die zoo naauw met haar innerlijk leven was zaamgevlochten en felle pijn ontveinsde zij niet. Helder en klaar lag de overtuiging in hare ziel, dat geen aardsche liefdeband het doel is van ons aanzijn, maar een middel ter onzer vorming en opleiding voor een verheven doeleinde - helder en klaar was zij zich bewust, dat dit gansche wisselvallige leven maar een doorgang is tot een beter en bestendiger aanzijn. Met dit innige en duidelijke bewustzijn kon de keuze van een togtgenoot voor de verdere levensreis de eerste plaats niet in haar denken

[p. 75]

en verlangen innemen, maar werd teruggedrongen op een tweeden grond in dat onbestemd halflicht, waarin elk vroom gemoed zoo gaarne de toekomst laten wil, wetende wie de Leidsman onzes levens is. Wie dit vertrouwende geloofsleven kent is niet met zich zelven verlegen - ziet niet onrustig om zich heen, grijpt niet in den blinde naar een steunende hand en schenkt het hart niet weg aan den eerste den beste. Uit smartelijke ervaring had nanny wijze voorzigtigheid geleerd en bovenal bij ernstig zelfonderzoek veel kennis van eigen hart en behoefte opgedaan. Een gemoed als het hare kon maar niet in elke huwelijksverbindtenis voldoening vinden of zich bevredigen met het denkbeeld een meer gevestigde en geëerde plaats in de maatschappij in te nemen, waardoor zoo menig jonkvrouw zich laat verlokken om eene vereeniging aan te gaan, die zij zich later levenslang moet beklagen. Nanny zag zich ook buiten het huwelijksleven een ruim arbeidsveld geopend, zoowel in het ouderlijke huis als daar buiten, een oefenplaats voor de ontwikkeling van haar hart en verstand, een strijdperk waarin alle zelfverloochenende liefde en volijverig volharden in goed doen de overwinning behalen kon. Hare moeder had zij reeds van kindsbeen aan vergezeld, waar armen en lijdenden hare hulp behoefden en was die moeder eens een band en overgang geweest tusschen den deftigen geleerde en de bijzondere behoeften van de gemeente, nanny drukte hare voetstappen met voorbeeldigen ijver, gelijk zij haar in de velerlei bemoeijingen reeds jaren lang ter zijde had gestaan, waar gevorderde leeftijd en een ondermijnde gezondheid haar in hare liefderijke werken moesten stremmen. Wat dus lotje

[p. 76]

en bertha waren voor het landvolk en de visschers, dat was onze moeder in de stad geweest voor de gemeente op grooter schaal en nog in hoogere beteekenis, daar zij bij hare meerdere ontwikkeling en geestbeschaving niet enkel een toevlugt en troost der armen, maar ook een steun en heul voor zooveel zedelijke nooden en bezwaren was, als in alle standen van de maatschappij worden aangetroffen. Ongemerkt was nanny hare opvolgster geworden en nu de trouwe vriendin en raadsvrouw van zoo velen ter ruste was gegaan, scheen het dat alle aan haar verknochte harten zich te vaster aan de dochter vastklemden. Het leven mijner zuster was dus rijk en gewigtig - bedrijvig en afwisselend - en geen ledig bleef er over - geen vervelend rondzien naar afleiding, geen tobben om een schijn van bezigheden; geen denkbeeldige moeijelijkheden behoefden hier gezocht te worden, de christelijke jonkvrouw was eene volijverige dienstmaagd in den wijnberg des Heeren - hoe zedig zij haar stillen weg ook bewandelde, hoe ootmoedig zij zich ook van hare te kortschietende krachten en het gebrekkige harer werken bewust bleef.

Zou zij dat alles vaarwel zeggen en daarenboven nog haar hoogbejaarden vader verlaten, die al zijn vreugde in haar bijzijn vond en hare zorgvuldige verpleging met ieder jaar dringender behoefde? - Zou zij hem op den rand des grafs alleen laten staan en aan vreemde huurlingen overgeven? - Zou zij hem zijn eenzaam pad alleen laten voleinden - om een onbekende te volgen, die voor haar niets aantrekkelijks had - dan het geloof dat hij een regtschapen man was die een hoog belang in haar stelde, die haar overigens

[p. 77]

onverschillig liet, en wiens persoonlijkheid haar niet aangenaam was. Willem jordins had bij al het goede van zijn inborst eigenaardigheden die even sterk spraken in zijne scherpe, stroeve physiognomie als in al zijne manieren, zijne woorden en zijne daden. Hij was stijfzinnig vasthoudend tot gierigheid toe - en in zekere mate onbarmhartig; die hardheid sprak zich uit in zijn kouden, strakken blik - en vooral in zijne eentoonige onbuigzame stem. Nanny begreep te regt, hetgeen trouwens niet alle jongelieden begrijpen, dat het huwelijk al te zware pligten oplegt om die heel het leven door met een koel hart te kunnen vervullen - en daarom wees zij jordins af - en zij deed wel. Waar de sympathiën natuurlijk zijn en innig - waar de liefde edel is en diep geworteld - daar kan men gemakkelijk al het onvolmaakte, zelfs het mismaakte van den uitwendigen mensch voorbij zien; men ziet door het masker des vleesches hart en ziel, en leest in het oog, hoort in de stem al die gemoedshoedanigheden, die men bemint, en ter wille van deze omvat de liefde ook het stof kleed dat er de tolk en geleider van is, ja ziet er vaak al het ontbrekende of gebrekkige van voorbij - omdat liefde alles verheerlijkt alles idealiseert. - Maar waar geen sympathie aanwezig is - waar het uiterlijk, zij het bevallig of onbehaaglijk, als tolk van het innerlijk, antipathetische indrukken verwekt, waar men trekken vindt, die ons met weerzin vervullen - daar zie men wel toe om geen naauwen band te sluiten. - Men kan er zich over heen zetten - ja - maar eenmaal zal die hatelijke trek u duidelijk worden - eenmaal zult gij ervaren dat hier een eigenschap sprak, die nooit in de uwen

[p. 78]

zal opgaan - hier zult gij een steen des aanstoots, een rots der ergenis op uwen weg vinden, die een gedurig struikelen en aanhoudend botsen voortbrengen moet....

Men moest de spraak der natuur oplettender beluisteren - men moest haar waar zij wenkt nooit op den mond slaan... O! men moest hare waarheid en hare wijsheid nooit willen loochenstraffen.... Men moest....